BOLESZYN

(1351 Balesszino, 1442, 1496 Boleschin, 1468 Boleszyn, 1470-80 Boleschin, Boleszyn, Boleszin, Bolyeschin, 1504 Bolyeschyn, Bolijeschijn, Bolyeshyn, 1510 Bolieschÿn, 1529 Bolyeschin, 1530 Bolyeschÿn, 1531 Bolyeschin, 1532 Bolÿeschÿn, 1538 Bolyessym abbatis, 1564-5 Boluszyn, 1565 Bolesin, 1569 Boliessin, 1571 Bolieszjn, 1577 Bolesÿn, 1578 Bolieszÿn, 1629n. Boleszyn; Kam. 32; Niec. 249; Kop.K 171; NMP I 271/1) 15 km na W od Ostrowca Święt., nad rz. Pokrzywianką; ok. 10 km na NE od kl.

1. 1351 z. sand. (Derwich 1992 278). 1442n. pow. sand. (Mp. IV 1434). 1827 pow. opat. (Tabela I 32); 1470-80n. par. Waśniów (DLb. II 473).

2. 1468 graniczy z wsią → Jamy (ZK CLII 146); 1470-80 graniczy z Nosowem, Kotarszynem, Pokrzywnicą, Wieloborowicami, → Czażowem, Jamami1W źr. „Jagnion” i Pękosławicami (DLb. III 91, 231); 1496 ugoda między Maciejem opatem i konw. kl. święt. a ksienią kl. norbertanek w Busku w sprawie granic między wsiami Nosów i Kotarszyn, należącymi do kl. w Busku, a posiadłościami kl. święt. B. i → Prawęcin. Granice oznaczone są znakami stożkowatymi, tzn. okopanymi kamieniami; prowadzą od należących do Nosowa ról „Modrzewka Pruszynowska” i „Roschowa Gora” oraz należącej do B. łąki zw. „Gieschinczko” wzdłuż starej granicy biegnącej z obu stron drogi publicznej z Waśniowa do Kotarszyna do starych kopców granicznych między B. i Kotarszynem po jej lewej stronie, za nimi do kopca granicznego między B. i wsią Jamy; droga z B. do Prawęcina (AG 2661; → Prawęcin);

1780 granica biegnie od narożnicy Czażowa i B., przy Pruszynowicach, na W do dróżki z B. do → Skał, stąd na S do granicy Wieloborowic, tu na N strugą w lewo, na W do góry Pawełczakowskiej wzdłuż granicy z Pokrzywnicą, do gruszy z trzema kopcami, w prawo przez pagórek „smugiem” w dół mało widoczną granicą do narożnicy Pokrzywnicy i Szelig. Stąd w prawo granicą z Szeligami do narożnicy Kotarszyna, dalej na E granicą z tą wsią do kopca przy łanie dworskim w B. zw. „Zarudek”, do drogi z Waśniowa do Kotarszyna i narożnicy z Nosowem. Drogą wzdłuż granicy z Nosowem, następnie do Pruszynowa, stąd drogą do figury murowanej, dalej dróżką wzdłuż granicy Pruszynowa przez łąki do narożnicy Czażowa i B. (Inw.Bol. 14-5).

3. Własn. kl. święt.

1351 Kazimierz Wlk. przenosi na pr. średz. imiennie wymienione posiadłości kl. święt., w tym B. (Derwich 1992 278); 1442 Władysław Warn. przenosi na pr. średz. imiennie wymienione posiadłości kl. święt., w tym B. (Mp. IV 1434: AG 1843); 1468 siostry Małgorzata i Elżbieta z Jam procesują się z opatem święt. o niwy położone przy granicach B., zapisane opactwu przez śp. Jana Jamskiego, ich brata (ZK CLII 147);

1470-80 własn. kl. święt. Bardzo dobry folw., 11 łkm., zagrody z rolą, 2 karczmy z rolą, 3 stawy małe i 1 duży z młynem. Kmiecie płacą po 1 grz. czynszu i 4 gr poradlnego, dają po 30 jaj, 2 koguty, pracują od Bożego Narodzenia [25 XII] do ś. Jana Chrzciciela [24 VI] po 1 dniu tyg., a od ś. Jana Chrzciciela do Bożego Narodzenia po 2 dni tyg. własnym wozem lub pługiem. Karczmarze płacą po 68 gr czynszu, młynarz płaci czynsz (DLb. III 231; II 473-4); 1504 pobór z 4 ł., od 2 zagr. i z karczmy (ASK I/7 8v, 10v, 34v); 1510 pobór z 4 ł. i 3/4 ł. pustego oraz z karczmy z kwartą roli (ib. I/10 23);

1529 należy do stołu opata, płaci 8/22 grz. czynszu (LR 349); 1530 pobór z 4 ł., od komor. Stanisława Lychowycza i z karczmy (ASK I/10 223); 1531-2 w dziale opata pobór z 4 ł. i karczmy (ib. 467, 600v); 1538 własn. opata, pobór z 4 ł., od 1 komor. i z karczmy (ib. I/7 191); 1553 Zygmunt A. przenosi na pr. niem. wyliczone posiadłości kl., w tym B. (AG 1909); 1564-5 własn. kl. (LS 1564-5 330); 1565 dwór klaszt. w B. obsługiwany bez wymiaru przez młyn w → Michałowie (AG 1897); 1569, 1571 własn. opata, pobór z 6 ł., od 4 zagr. bez roli i z karczmy (ASK I/7 416, 267v, 342); 1577 własn. kl., pobór od 9 kmieci na 5 ł., 4 zagr. na ogrodach i z karczmy (ib. 588); 1578 własn. opata, pobór od 14 kmieci na 7 ł., 4 zagr. z rolą, 3 zagr. z ogrodem, 5 komor. bez bydła, z karczmy z kwartą roli oraz od „Dudy” (ib. I/10 779v; Paw. 194); 1629 własn. kl., pobór od 14 kmieci na 7 ł., 4 zagr. z rolą, 3 zagr. z ogrodem oraz z roli karczmy (RS 1629 66);

1662 własn. opata, pogłówne od Jana Świerczowskiego z żoną i 3 synami, 9 czeladzi folw. oraz 131 mkw wsi (ASK I/67 35v); 1673 własn. opata, pogłówne od zarządcy dóbr z żoną oraz 92 mkw wsi i czeladzi folw. (ib. 239v); 1674 pogłówne od Skrzypockiego z żoną oraz 88 mkw wsi i czeladzi folw. (ib. 410v, 462); 1703 opat święt. pożycza 500 tynfów od Andrzeja Borkowskiego na pomoc dla ubogich poddanych klucza boleszyńskiego, pokrzywdzonych przy wybieraniu hiberny przez przedstawiciela księcia Janusza Wiśniowieckiego (Gacki 100n.); 1705 → Małe Jodło; poł. XVIII W.-1774 znajduje się tu rezydencja opata Antoniego Karskiego (Lefebvre V/4 162v);

1780 B. stanowi centrum zarządu klucza dóbr stołu należącego do komendatoryjnego opata święt., obejmującego B. z folw., → Doły [ob. Opacie] i Prawęcin oraz wójtostwo Małe Jodło. W B. znajduje się dwór z 8 budynkami, jednopokojowa rezydencja opata, ogród włoski, oficyna, wozownia ze stajnią, piwnica oraz folw. Jest browar, chałupa owczarza z owczarnią i oborą „na Zagaiu” [→ Zagaje] pod lasem, ob. mieszka w niej gajowy pilnujący lasu prawęcińskiego, 3 zamulone sadzawki. We wsi 24 domy. 9 kmieci (wójt Jan Stępień, Antoni Gąsior, Grzegorz Paciak, Paweł Wanat, Jan Klupa, Stanisław Szurna, Walenty Zakrzowski, Marcin Maciąg, Bartłomiej Nowak), 2 półrol. (Kasper Gracak, Kazimierz Jebut), 6 zagr. (Franciszek Gąsior, Paweł Kaczor, Tomasz Augustyn, Kazimierz Kaczor, Kilian Sapski, Maciej Maciąg), 4 chał. (Bartłomiej Miśkowski, Jan Frankowicz, Franciszek Kłosek i Tomasz Szczygieł - polowy, wolny od obciążeń), 4 komor. (Jakub Szczodrak - polowy, wolny od obciążeń, Adam Nawrot, Janowa Kowalka, Tomaszowa Dudkowa). Kmiecie pracują po 4 dni tyg. sprzężajem w 2 konie i 4 woły, odrabiają po 4 dni powaby i 12 łokci oprawy, płacą po 2/12 zł czynszu, dają po 3 kor. żyta, 1 gęsi, 3 kapłony, 30 jaj, 36 garści konopi. Półrol. pracują po 3 dni tyg. 2 wołami, odrabiają po 4 dni powaby i 6 łokci oprawy, płacą po 2/6 zł czynszu, dają po 1,5 kor. żyta, 1/2 gęsi, 1,5 kapłona, 18 garści konopi, zagr. pracują po 3 dni tyg. pieszo, odrabiają po 2 dni powaby i 6 łokci oprawy, płacą po 12 gr czynszu, chał. pracują po 2 dni tyg. pieszo, odrabiają po 2 dni powaby i 4 łokcie oprawy, komor, pracują po 1 dniu tyg. pieszo i odrabiają po 1 dniu powaby. Poza tym poddani zobowiązani są do stróży na dworze i w polu, sadzenia kapusty i zbierania owoców, uprawy konopi, wypasu trzody i bydła, strzyżenia owiec. 2070 pustych zagonów. Do folw. należą 3 niwy w B. i 3 niwy „na Zagaiu”2Czasami traktowane jako oddzielny folw, 9 łąk i 2 małe lasy, ogród warzywny i pastewnik. Subsidium charitativum wynosi 537 zł ze wsi i 48 zł z dworu, z całego klucza 891 zł (Inw.Bol. passim); 1780-3 proces ze spadkobiercami opata Antoniego Karskiego o zagarnięte przez nich ruchomości znajdujące się w dworze klaszt. w B. (ib. 163v, 164v-5; Gacki 105); 1787 liczy 188 mkw, w tym 8 Żydów (Spis I 445; II 135); 1819 folw. B. z wsiami B., Doły, Prawęcin z pertynencją Zagaje, ob. w dzierżawie, należy do stołu opata. Jest tu drewn. dwór, czyli rezydencja opata, 31 domów, karczma (AOkup. 3v, 4, 97-101v, 237); 1827 ma 25 domów i 190 mkw (Tabela I 32).

4. 1351, 1442, 1553 → p. 3.

5. Dzies. należy do kl. święt., następnie do prep. → Wierzbnika.

1470-80 ze wsi dzies. snop. i kon. wart. do 10 lub do 15 grz. dowożą kl. święt., a dzies. snop. z folw. składana jest do stodoły i przeznaczana na własny użytek (DLb. II 473-4; III 231, 243); 1529 dzies. snop. wart. 6 grz. należy do stołu opata (LR 350); 1688 opat nadaje nowo utworzonej prepozyturze klaszt. w Wierzbniku dzies. snop. od poddanych i innych mieszkańców B., z wyjątkiem folwarku, zastrzegając, że nie może być ona wybierana z pól, lecz od poddanych, a dowozić ją mają co roku mkcy Wierzbnika i 1 poddany z B. (Wiś. Ił. 404); 1780 dzies. snop. z ról chłopskich należy do pleb. Wierzbnika (Inw.Bol. 9); 1791 za dzies. z B. dwór płaci prep. wierzbnickiemu 200 zł rocznie (ib. 396).

7. ZDP rpsy 440-1, 5704-17; SG I 300; Gacki 245-6, 254; Derwich 1992 wg indeksu.

8. Ślady osady produkcyjnej ze związanym z nią piecowiskiem dat. na ok. 70 r. p.n.e. oraz wśr. osada otwarta na południowym skłonie wzniesienia nad dolinką wyschniętego potoku, jamy mieszkalne, w tym jedna z kamiennym piecowiskiem dat. na VII-XII w. (Dąbrowska 92, 196; Bielenin 1981 82; Pazdur i in. 87; Piaskowski 159; Bielenin 1992 219).

Uw. Por. Broniewice, uw.

1 W źr. „Jagnion”.

2 Czasami traktowane jako oddzielny folw.