BYRZYNA

(1388 or. Byrzino, 1397 Birzini, 1420 Byrzina, 1420 Sbyrzina, 1473 Berzina, 1523 Pyrzyna), obecnie Berzyna, 1,5 km na S od Wolsztyna.

1. 1445 n. pow. kośc. (PG 2, 115v); 1510 par. Komorowo (LBP 158; Now. 2, 453).

2. 1428 termin o rozgraniczenie B. i Niałka Wielkiego (Obra B 3 s. 297); 1428 zapowiedź Kębłowa i wszystkich dziedzin, jakie doń należą [a więc także B.] (KoścZ 8, 462v); 1445 jez. Niałek (PG 2, 115v); 1446 rozgraniczenie między B. a Komorowem: od pala wbitego w łożysko rz. Dojca poniżej Niałeckiego Młyna aż do krańca wielkiego jeziora Niałek, gdzie wokół drogi wbito pale w piasek, następnie kopce aż do tego kopca, przy którym Wincenty z Tłok stawił sprzeciw, a strony otrzymały termin procesowy (KoścZ 12, 738); 1451 droga z Kębłowa do B. (ACC 134, 477; PG 662, 486); 1469 m. Wolsztyn graniczy z B. (S. Karwowski, Wolsztyn i jego dziedzice, Poznań 1911, s. 6-8); 1514 przy lesie Odzierek (Odzyrek) leży kopiec narożny między wsiami Widzim, B., Wolsztyn i Tłoki (KoścZ 18, k. 489v, 542v).

3. Własn. szlach. 1388 Mirosław i Dobiesław bracia ze Świekotek w imieniu Mikołaja z B. wygrywają spór ze sołtysem ze Strzępina o 150 grz. (Lek. 1 nr 428); 1397 Dobiesław z B. w sporze z Budziwojem Sepińskim o wiano swej matki (Lek. 2 nr 1958); 1423 Jakusz z B. w sporze z Abrahamem Zbąskim (KoścZ 6, 3); 1425 Henryk Niałecki [z Niałka Wielkiego] oraz Jan z B. toczą spór o gwałty (KoścZ 8, 183); 1426 Jan Byrzyński (WR 3 nr 1159); 1427 Helszka ż. Jana ze Szczepankowa w sporze z Janem Srockim z B., który poręczył za przeniesienie własności Sikorzyna [k. Śmigla] (KoścZ 8, 278v; K 2, 66 pod 1426).

1420-51 Abraham Kębłowski: 1420 tenże ma przyprowadzić ławników z S. w sporze z Janem Zbąszewiczem i jego bratem Janem (KoścZ 5, 246v); 1424 tenże zawiera ugodę z Mościcem ze Stęszewa co do m. → Kębłowo z wsiami, m.in. B., które to dobra należą do Abrahama (KoścZ 5, 454; KoścZ 8, 42-43); 1425 Władysław Jag. zabrania rozpatrywania procesów o m. Kębłowo z imiennie nie wyliczonymi wsiami [tu m.in. B.?] między Abrahamem Kębłowskim a Mościcem ze Stęszewa, ponieważ Mościc przebywa na Węgrzech na służbie król. (KoścZ 8, 158v); 1445 Abraham Kębłowski zapisuje ż. Katarzynie po 400 grz. posagu i wiana na wsiach B. i Niałek Mały i na jeziorze zw. Niałek (PG 2, 115v); 1450 tenże zapisuje dożywocie ż. Katarzynie na Kębłowie, B. i Niałku (Cieplucha 214); 1451 tenże zapisuje ż. Katarzynie po 400 grz. posagu i wiana na m. Kębłowo i wsiach B. i Niałek Mały (PG 4, 34).

1437 Abraham Kębłowski [syn powyższego Abrahama z Kębłowa?] właśc. Kębłowa z wsiami, m.in. B., jego ż. Katarzyna (KoścZ 16, 18v): 1484 tenże zapisuje wikariuszom kat. pozn. 6 zł węg. czynszu na B. i Dąbrowie [k. Wolsztyna] od sumy głównej 70 zł węg. (CP 14, 617); 1485 tenże zapisuje ż. Katarzynie 500 grz. posagu i 900 grz. wiana na 1/2 m. Kębłowo, na wsiach B. i Niałek [Mały] z folw. w tych wsiach i na 1/2 jeziora w Niałku (PG 10, 22; Cieplucha 214 podaje, że była to Kat. Jaszkowska); 1486 tenże kupuje od Jana Byrzyńskiego łan ojczysty za 10 grz. (PG 7, 90v); po 1500 (ok. 1505?) Małgorzata-Maruszka c. Abrahama Kębłowskiego i Kat. Jaszkowskiej wnosi [mężowi] Mik. Potulickiemu m. Kębłowo z wsiami, m.in. B. (Cieplucha 214); 1519 Mik. Potulicki wypłaca wikariuszom kat. pozn. 70 zł węg. tytułem wykupu czynszu, jaki ciążył na wsiach B. i Dąbrowa [k. Wolsztyna], otrzymując od nich dok. [z 1484] dot. tego czynszu (ACC 94, 102v-103); 1523 bractwo ubogich z Wolsztyna w sporze z prac. Wojciechem Kowalikiem z P. (ACC 98, 100).

1510 B. wieś pana Kębłowskiego: 7 1/2 ł. os., 4 1/2 ł. opust., których się nie uprawia, a z nich 1 ł. jest wolny od wszelkich świadczeń [na rzecz pana? plebana?] (LBP 158); 1530 pobór z 5 ł. (ASK I 3, 135v); 1563 pobór z 7 ł., z karczmy 6 gr, lecz dla ubóstwa 6 gr odpuszczono (ASK I 4, 207v); 1566 pobór: 5 ł., 2 mgr. (ASK I 4, 287); 1581 pobór: 5 1/4 ł., 2 zagr., 2 komor. (ŹD 88).

4. 1420 ławnicy (KoścZ 5, 246v); 1426 sołectwo → p. 5.

5. 1426 pleban z Kębłowa pozywa plebana z Komorowa o dzies. snop. z 1 ł. opust. i ze sołectwa przedstawiając zapis na sąd polubowny i jego wyrok; strony zawierają ugodę: pleban z Komorowa ma pobierać dzies. snop. z 2 ł. sołectwa w B., a pleban z Kębłowa ma pobierać wiardunki dzies. albo dzies. snop. z wszystkich innych łanów w B., czy to będą łany wieśniaków, czy folw., czy opust. (ACC 9 k. 191v, 218v); 1510 z łanów os. dzies. dla pleb. w Kębłowie (LBP 158); 1603-07 dzies. wiard. po 1 wiard. od kmiecia dla plebana w Kębłowie (AV3, 15v-16).

6. 1506 Tomasz Byrzyński (Obra B 3, 243).

7. 1420, 1424 (K 2, 24, 66; K 3, 465; cytow. zapisek nie udało się odszukać).