(1389 [Chelm], 1391 or. Chelmno, 1396 Chelm, 1400 Chaby! 1462 i 1497 Chelmo) 5 km na E od Pniew.

1. 1444 n. pow. pozn. (PG 2, 13v); 1508 n. par. Pniewy (ASK I 3, 16).

2. 1481 sędziowie polubowni rozgraniczają Ch. z wsią Niewierz: granica biegnie od kopca narożnego tych wsi i Turowa do in. kopca narożnego dzielącego te wsie i Duszniki (KoścZ 20, 127); 1494 podział lasu w Ch.: 1/3 lasu od strony Pniew przypada Wincentemu Pniewskiemu, pozostałe 2/3 przypadają Mikołajowi Chełmskiemu z s. Janem księdzem oraz in. Janowi Chełmskiemu (PG 7, 46).

3. Własn. szlach. 1389 Tomisław Chełmski [również z Lubocześnicy] w sporze z Mik. [Brzechwą?] z Gośliny [Kościelnej, obecnie Murowana Goślina] o 7 (3?) grz. (Lek. 1 nr 616); 1391 wd. po Tomisławie z Ch. z dziećmi w sporze z Żydem Markelem (Lek. 1 nr 1035; por. nr 2798); 1396-97 kaszt. radzimski Wincenty z Pniew [jako opiekun] małol. krewnych (filiastri) z Ch. procesuje się z Witkiem Kotwiczem z powodu zajęcia Ch. i zabrania rzeczy wartości 100 grz. po ich rodzicach (Lek. 1 nr 2261, 2461); 1400 Witek Kotwicz płaci karę za to, że wdarł się przemocą do Ch., wsi Wincentego [z Pniew, kaszt.] radz. i jego krewnych (Lek. 2 nr 2735).

1402-27 Piotr (Pietrasz) Chełmski z Ch. (KP nr 1027; WR 1 nr 779, 924, 933, 1051, 1089, 1136; PZ 5, 48v; PZ 7, 62; PZ 9, 120v); 1402-08 tenże skarży Mikołaja i Jana Pniewskich oraz ich matkę o Ch., Lubocześnicę i dokumenty oraz o sumy 200 i 300 grz. zagarnięte przez ich ojca Wincentego jako opiekuna [małol. Chełmskich] (KP nr 951, 1027, 1558, 2531; WR 1 nr 644); 1403-06 tenże w sporze z Żydami o sumy (KP nr 1299, 1899, 1966, 2136, 2178, 2407, 2416, 2445, 2559; PZ 2, 296).

1418 ,,racza” [rządca wg wydawcy] lub dwornik w Ch. (WR 1 nr 963).

1428 Tomasz, Jan, Mikołaj i Dobrogost, dziedzice niedz. z Ch.; w sądzie ma ich zastępować Gawrział z Ch. (PZ 10, 75v); 1444 Mikołaj z Ch. na 1/3 Ch. zapisuje po 100 grz. posagu i wiana ż. Małgorzacie (PG 2, 13v); 1448 tenże nabywa z zastrzeżeniem wykupu od Jana Morawskiego części w Morawsku [obecnie Morasko] za 50 grz. (PG 3, 8v); 1448 Jan Chełmski¹Tenże Jan Chełmski w 1443 r. zajął plebanowi z Objezierza łąkę leżącą w Ślepuchowie (własn. joannitów; ACC 26, 73) na 2/3 swej połowy Ch. zapisuje po 100 grz. posagu i wiana ż. Katarzynie; 1/3 połowy Ch. zatrzymał nie obciążoną (PG 3, 18v); 1462 Tomisław (Tomasz) Chełmski komandor joannitów [→ Święty Jan k. Poznania] ceduje 100 grz. na Mikołaja i Dobrogosta z Ch. swoich braci przyrodnich oraz na Jarosława, Jana i Sędziwoja ss. zm. Jana Chełmskiego swego brata [rodzonego] (PG 6, 125v, por. 121).

1464-72 Dobrogost Chełmski (PZ 18, 31; KoścZ 15, 737); 1467 tenże zapisuje na 1/3 Ch. po 100 grz. posagu i wiana ż. Barbarze (PG 6, 237v); Jan i Sędziwój ss. zm. Jana z Ch., wraz ze stryjem i opiekunem Dobrogostem z Ch. oddają swoje części po ojcu i matce w Ch. w zarząd Piotrowi z Pniew prepozytowi włocł. i kan. pozn. (PG 6, 238v); 1472 Mik. Chełmski → cz. Ch. w ręku Pniewskich; 1481 Jan pleban w Pniewach (→ p. 6), Andrzej, Dobrogost bracia niedz. z Ch. swoje części w m. Wolsztyn oraz w Komorowie i Karpicku sprzedali za 900 grz. Piotrowi Iłowieckiemu i równocześnie nabyli od niego z zastrzeżeniem pr. odkupu wieś Racat [obecnie Racot] za 200 grz. (PG 9, 135v; por. KoścZ 18, 386-387); 1485 Piotr Chełmski [brat wspomn. wyżej braci z Ch.] dz. w Racacie (ACC 63, 26v); 1486 Jan Chełmski (KR 5, 20; cytowany tu akt PZ 21, 58 nie wskazuje na to, aby był on bratem Stan. Dołęgi z Pomorzan, jak twierdzi Kozierowski); 1486 Mik. Chełmski sprzedaje z pr. odkupu Janowi niegdyś z Brodnicy 1/3 przezysków na Snowidowie za 13 grz. (PG 10, 54); 1487 Piotr Chełmski sprzedaje z pr. odkupu Janowi ze Słupi Wielkiej [pow. pyzdr.] przezyski na Snowidowie za 13 grz. (PG 10, 77v); 1487 Jan Chełmski otrzymuje od Szczepana Biezdrowskiego czynsz 2 kopy od sumy 30 grz. zapisany na częściach Biezdrowa (PG 10, 83); 1488 Anna ż. Jana Chełmskiego, pani dożywotnia w Szołdrach, matka Jana i Mikołaja dziedziców tamże (PG 10, 94v); 1488 Piotr Chełmski części w m. Wolsztyn oraz w Komorowie i Karpicku sprzedaje za 200 kóp gr Piotrowi Iłowieckiemu (PG 10, 93; por. KoścZ 18, 386-387); 1494 Mik. Chełmski z s. Janem księdzem i in. Jan Chełmski → p. 2; 1497 Jan Chełmski, uczestnik wyprawy wołoskiej (ExpBel. nr 19); 1497 Jan Olbracht daje Piotrowi Górskiemu prawo m. in. do Ch. Jana Chełmskiego z powodu niestawiennictwa tegoż na wyprawę wojenną (MS 2 nr 925; Posp.Rusz. nr 152).

1472-1507 cz. Ch. w ręku Pniewskich: 1472 Mik. Chełmski sprzedaje za 300 grz. cz. Ch. Piotrowi Pniewskiemu prep. włocł., wikariuszowi gen. i oficjałowi gniezn. oraz Wincentemu, jego bratankowi, a żona Mikołaja, Małgorzata, nabywa od nich z zastrzeżeniem wykupu Koninek za 200 grz. (PG 8, 131v); 1475 Piotr Pniewski prep. włocł. i Wincenty P. jego bratanek sprzedają 1/4 Ch. z prawem odkupu Piotrowi Krzestkowskiemu (PG 9, 34); 1487 Piotr Krzestkowski bratanek wspomn. Piotra Krzestkowskiego sprzedaje z pr. odkupu 1/3 Ch. (nabytą w 1475 r. od Pniewskich) za 160 grz. Janowi Chełmskiemu (PG 10, 82); 1493 Winc. Pniewski ma obowiązek wobec Macieja Sierosławskiego bronić od roszczeń in. osób wieś Lubocześnicę, łąkę między jez. w Pniewach a wsią Charzewo oraz karczmę w Ch. (PG 59, 12c); 1507 cz. Ch. w posiadaniu Marcina Sierosławskiego z zastrz. pr. odkupu; → Sierosław (PG 13, 113v); 1507 Stan. Potulicki, kaszt. międz. nabywa części dóbr Pniewy, m. in. Ch., od spadkobierców Winc. Pniewskiego; → Pniewy (PG 13, k. 125, 126v, 127).

1478, 1499 wieś Ch. ma zapłacić 14 grz. kary z powodu nieuiszczenia podatku (PG 58, 72v; PG 62, 11); 1508 wiard. wojenne z 9 ł. i 6 gr z karczmy (ASK I 3, 16); 1563 Stefan Potulicki płaci pobór z 5 ł. a pani Chełmska z 7 ł. i karczmy (ASK I 5, 231); 1577 Kasper Potulicki z Ch. (ASK I 5, 703); 1580 Melchior Potulicki płaci pobór od 12 ł., 6 zagr. i 1/2 ł. karczmarskiego (ŹD 28).

6. 1446?, 1448-62 Tomasz (Tomisław) Chełmski komandor joannitów [→ Święty Jan pod Poznaniem] (PG 2, 132; PG 3, 6v; PG 6, k. 121, 125v, 210); 1481 Jan z Ch. s. Mikołaja, pleban w Pniewach i współdziedzic Ch. (PG 9, 135v); 1483 tenże prezentowany na plebanię w Goślinie Kościelnej [obecnie Murowana Goślina] (ACC 61, k. 48v, 65).

7. 2. poł. XV w. (PG 7, 273).

8. VII - połowa X w. osada (Hensel 1, 107).