(1136 współcz. kop. naśladowcza Chezram, 1357 or. Czosram, 1446 Czoszram, 1447 Czesram, 1450 Czeszram, 1510 Czeschram) pierwotnie gród i osada, która weszła w skład późnośredniowiecznej wsi i folw. Golejewko k. Miejskiej Górki; obecnie nazwą Czestram określa się teren kościoła, plebanii i grodziska w Golejewku, 6 km na SE od Miejskiej Górki.
1. 1369 dystr. Czosramensis1We wzmiance o wsi Słupia [Kapitulna] jako położonej w dystr. czestramskim. Określenie to dotyczy najpewniej terytorium enklawy abpstwa gnieźn., jaką stanowił obszar parafii czestramskiej (BJ 8057 IV, 67); 1563 n. pow. kośc. (ASK I 4, 147); 1415 n. par. własna (Now. 2, 32); a. 1446 archidiecezja gniezn.; 1446 n. diec. pozn. (A 168); 1510 n. dek. Śrem (LBP 118).
3. Własn. książęca, następnie kap. kat. gniezn., potem szlach.2Osada Cz. weszła w nie znanym bliżej czasie (przed XVI w.) jako część → Golejewka w skład posiadłości Chojeńskich z sąsiedniego Chojna: 1136 pap. Innocenty II zatwierdza posiadłości i dochody abpstwa gniezn. m. in. dzies. z [terytorium] grodu (castellum) w Ch. (Wp. 1 nr 7; RPD nr 31); 1357 król Kazimierz [W.] zatwierdza posiadłości i przyw. abpa gniezn. oraz wymienia wsie kap. gniezn., m. in. Cz. (Wp. 3 nr 1354); 1563 w Cz. jest tylko kościół (ASK I 4, 147); 1581 Cz. [formularz rejestru poboru nie wypełniony] (ASK I 6, 482).
5. 1436 Alberyk Biegański pleb. w Cz. w sporze z Wawrzyńcem pleb. ze Słupi [obecnie Słupia Kapitulna] o zboże [dzies.?]; 1442-46 tenże pleb. Alberyk w sporze z Janem Rakwiczem kan. pozn. o pobierane przez siebie, a przysługujące preb. kapituły kat. pozn. dziesięciny z wsi Góreczki Wielkie i Góreczki Żabie (Now. 2, 420); 1446 Wincenty Kot z Dębna abp gnieźn. wraz z częścią kap. zgadza się na przyłączenie par. Cz. do diec. pozn. i poddanie kościoła par. w Cz. jurysdykcji bpów pozn.; prawo patronatu tego kościoła zatrzymał kustosz kat. gniezn. (A 168; Now. 2, 32 i 419-420); 1450 oficjał pozn. jako komisarz Stolicy Apostolskiej powiadamia plebanów, m. in. w Jutrosinie [pow. pyzdr.], Dupinie [obecnie Dubin k. Jutrosina], Cz. i Dolsku, że Jan Rakwicz kan. wrocł. i pozn. został niesłusznie ekskomunikowany przez oficjała gniezn. za sprawą Stanisława pleb. w Cz. oraz dziedziców i kmieci z obydwu Góreczek w diec. pozn. [→ wyżej r. 1442-46 spór o dzies.] (ACC 32 k. 153); a. 1510 kościół par. w Słupi przyłączony do par. Cz. (Now. 2, 420).
1510 w par. Cz. wsie: Chojno, Grąbkowo [obecnie Grąbkowo Stare], Ostrobotki [obecnie Ostrobudki], Golejewo, Golejewko, Słupia, Stwolno, Góreczki Wielkie, Góreczki Żabie (LBP 118); 1581 w par. Cz. wsie [jak w 1510 r.], nadto Zielona Wieś (ASK I 6, 482).
1510 w uposażeniu pleb. w Cz. dzies. wiard. [z ról kmieci] z Grąbkowa i Golejewa oraz dzies. z folw. w Chojnie, Ostrobotkach, Golejewie i Góreczkach Wielkich i Żabich (LBP 118; Now. 2, 420).
1526 w Cz. kościół Wszystkich Świętych (Now. 2, 419-420); 1543 Wojc. Chojeński [z Chojna k. Miejskiej Górki] wojski pozn. pozwany przez pleb. w Cz. o odbudowanie spalonej plebanii i jej budynków gospodarczych; 1551 Chojeńscy ubiegają się bez powodzenia o patronat kościoła w Cz. (Now. 2, 420).
1415-1543 plebani w Cz.: 1415 Wojciech (Now. 2, 32); 1425 Więcław (K 4, 144); 1436-46 Alberyk Biegański (Now. 2, 420); 1447 Stanisław (ACC 29, 155); 1461 Piotr z Dalabuszek (AE 2, 28); 1502-09 Maciej (AC 2 nr 1576; ACC 96, 22); 1509-14 Jan z Wielenia (ACC 86, 22; AC 2 nr 1688); 1532 Maciej (AC 2 nr 1832); 1543 Jan Nagórski (Now. 2, 420).
7. SzPozn. 70-71; Now. 2, 31-32 i 419-420.
8. Grodzisko z ok. XII-XIII w., stożkowate z przedwalem i fosą, na łące na W od parku dworskiego, nie opodal kościoła w Golejewku, zw. do dziś Czestram (Kowalenko 209-210; Hensel 2, 94; KZSz. V 21, 4).
Uwaga: Niektórzy autorzy (→ p. 7 i 8) traktują gród w Cz. wymieniony w bulli z 1136 r. oraz pozostałe po nim grodzisko jako siedzibę dawnej kasztelanii. W gruncie rzeczy są to tylko domniemania, nie znajdujące potwierdzenia w przekazach źródłowych po r. 1136. Ostatnio słusznie zauważono (A. Gąsiorowski, Uwagi o mniejszych kasztelaniach wielkopolskich XIII- XV w., „Czasopismo Prawno-Historyczne”, t. XIX zesz. 1, 1967, s. 75), że brak jest możliwości stwierdzenia, czy grody występujące w XI i XII w. były podstawą organizacji terytorialnej podobnej do znanej ze źródeł późniejszych.
1 We wzmiance o wsi Słupia [Kapitulna] jako położonej w dystr. czestramskim. Określenie to dotyczy najpewniej terytorium enklawy abpstwa gnieźn., jaką stanowił obszar parafii czestramskiej.
2 Osada Cz. weszła w nie znanym bliżej czasie (przed XVI w.) jako część → Golejewka w skład posiadłości Chojeńskich z sąsiedniego Chojna.