FRYDLAND

(1314 Nuve Vredeland, 1338 Nova Wrienwald, 1349 Vredelant, 1374 Fridelant, Vredelande, 1375 Fredelant Nova, 1400 Fredeland, [1402-08] Ffredeland, 1409 Frydelant, 1414 Fredelande, 1448 Fridlanth, 1448 Ffredlanth, 1462 Frydlanthek, 1251 [fals. koniec XV w.] Fridlandia, Friedlandia, 1509 Fredelanth, Fredladel, Fradlandek, Fredland, 1523 Freylenth, 1553 Freydlanth, 1563 Friedland, 1564 Fridtlandt, 1565 New Frideland, 1577 Fredliandek, 1944 Märkisch Friedland) m., obecnie Mirosławiec.

1. a. 1368 F. w Nowej Marchii; później F. w Polsce1Przyjmuje się, że w r. 1368 ziemia wałecka wróciła pod polskie panowanie, jednak informujący o tym dok. wymienia tylko miejscowości nal. do margrabiego, a potem do króla polskiego (→ Czaplinek, → Drahim, → Wałcz; Wp. 3 nr 1607). Stanowisko Wedlów z F. przez dłuższy czas było jeszcze niejasne, a nawet występowali oni przeciw Polsce (→ p. 3, → p. 6).

1448 n. pow. pozn. (PG 3, 35); 1555 n. pow. wał. (WG 1, 16v); 1338 n. par. własna (CDB A XVIII, 111).

2. 1314 granice m. F. wg dok., którym uzupełniono wcześniejszy dok. lokacyjny [→ p. 4]: drzewo czworokątne? (quadrangularis) [o 4 konarach?] zw. Hornic Bom stoi nad rz. Przyłęg [dopływ Dobrzycy]; drzewo to oddziela dobra Wedlów [tzn. F.] od dóbr panów Liebenow; gran. biegnie od tego drzewa do jez. Nierasz [obecnie Nieradzino], a następnie kolejno do granic wsi Henkendorf [obecnie Hanki], do jez. Sadowo Wielkie [obecnie Han], wzdłuż strugi płynącej od tego jez. do rz. Kortenicz Crevle [→ Karwica rz.], następnie do rz. Kortnica i do jez. Kortnica, a stąd do miejsca, gdzie Marchijska Droga przechodzi przez Kobylą Górę [1944 Dreiort; obecnie na MTop. bez nazwy] i wzdłuż tejże drogi z powrotem do drzewa Hornic Bom; do miasta należą jeziora i stawy: Kortnica [obecnie Jez. Głębokie], Wołogoszcz [obecnie Sieja], Kerstigemile [może to młyn nad jednym z jezior → Christianensis Lacus], 2 stawy zw. Kuves [→ Kawiec Wielki i → Kawiec Mały], 2 stawy Sadowo [→ Sadowo Wielkie, obecnie Han], 2 stawy Karwes [obecnie Jez. Pogorzałe i obok małe jez. bez nazwy]; m. ma pr. budować na rz. Kortnicy [młyny?, jazy?], lecz 1/2 dochodu pobierać będzie „prefectura civitatis”; z nadania wyłącza się rzekę młyńską (flumen molendini) oraz błoto (palus), na którym rośnie chmiel (Wp. 2 nr 967); 1338 m. N. W. ma pr. korzystać z lasów, łąk i pastwisk zw. Grote Stariz, Luteke Staritz, Kotzavil, Lyzowe, z nowej sadzawki położonej k. [podmokłego?] gaju (ante mericam) nal. do Wedlów [i sięgającej?] do mostu zw. Svakenbruche oraz z [obiektu nieokreślonego] zw. Krampil położonego między wspomn. gajem a rz. Holbeke [→ Fulbek, obecnie Świerczyniec] (CDB A XVIII, 111); 1400 Zygmunt Luksemburski sprzedaje Zakonowi Krzyż, m. Dramburg [w Nowej Marchii, obecnie Drawsko Pomorskie] wraz z terytorium, którego gran. przebiega k. F. (Neumark nr 75).

1251 [fals. koniec XV w.], 1564 w opisach granic → Wielkopolski z Nową Marchią zawarte są opisy granicy m. F. z wsią Schönfeld [obecnie Borujsko] oraz z [cz.] wsi Sadowo → Frydland dobra p. 2.

1599 podział zamku i m. F. na 2 części [dane o mieście → p. 3]: Barbara i Elżbieta Frydlądzkie cc. Jerzego otrzymują 1/2 zamku, stary browar na przygródku, 1/2 podwórza z wjazdem i z ogrodami (naprzeciw tego wjazdu znajduje się rzeka i most), 2 ogrody, 1/2 ogrodów zw. Mitthewen [dawanych w najem?], chmielnik, 4 stawy (staw zw. Starczedik, stawek przy jez. Kortnica, miejsce na staw przy rz. Chrestiankenflis [jest to pr. dopływ rz. Kortnicy, który przepływa przez jeziora → Christianensis Lacus Minor i → Christianensis Lacus Maior], staw (powyżej starej cegielni), jeziora (Sadowo Wielkie, Christianensis Lacus Maior, Pekfol [niezident], 1/2 jez. Kortnica, 1/2 jez. Kawiec Wielki), 3 łąki (przy strudze Iudenflis, przy rz. Kortnicy i przy strudze Glauserei); Henryk Blankenburg otrzymuje 1/2 zamku, stajnię na przygródku, 1/2 podwórza, do którego musi sobie zbudować nowy wjazd, błoto zw. Wpłocie przy ostrowie, 1/2 ogrodów zw. Mitthewen [dawanych w najem?], chmielnik, browar, staw Sprinkdik oraz miejsce na staw powyżej starej cegielni przy strudze Chrestiankenflis, jeziora (Sadowo Małe, Karwiec Wielki, Karwiec Mały, Rokarwycz [niezident.], 1/2 jez. Kortnica, 1/2 jez. Kawiec Wielki od strony [folw.] Langenhof [obecnie Toporzyk]), 5 łąk, a mianowicie łąkę Karwitzwiese (Karwiczwysze) z 1/2 strugi Karwica, 2 łąki przy strudze Iudenflis, łąkę w lesie przy strudze Glauserei ku wsi Sadowo, starą łąkę przy granicy z wsiami Henkendorf [obecnie Hanki] i Sadowo; obie strony posiadają wspólnie ulicę od m. do zamku, łąki, olszyny i błota nad rz. Kortnica (Breitenflies) aż do ogrodów [zw.] Mitthewen, folusz, młyn pod miastem, strugi, błota i bagna k. miasta, pr. patronatu nad kościołem [luterańskim]; sołectwo albo wójtostwo służyć będzie na przemian co roku innej stronie; do obowiązków wójta należy jazda z wełną albo miodem do Poznania lub Landsberga [obecnie Gorzów Wielkopolski] i przewożenie sieci z jednego jeziora na inne; każda ze stron będzie miała swego burmistrza; las podzielono na kilka części i tymi częściami strony się podzieliły; przy opisie lasu wymieniono strugi: Glauserei, Karwica, Judenflis; ostrowy: Karwiczwerder, Engielkienwerder, Buchwerder, bagno: Brandenbruch, bór: Hege; bartnicy obu stron mają posiadać nadal swoje barcie [niezależnie od tego, komu przypadł las, w którym były te barcie], a strony podzielą się po połowie dochodem z barci (pacht miodowy); ponadto w akcie podziału wymieniono bramy miejskie: Młyńską i Łowicką, drogi: henkendorpską [do Henkendorfu], sadowską, spechtsdorpską Stegnę [ścieżka do wsi zw. obecnie Płociczno], nową drogę z F. do wsi Hansfeld [1944 Hansfelde, obecnie Kłosowo], drogę z F. do Oldenhof [1944 Althoff, obecnie Lipie]; Henryk Blankenburg nie dopuścił do podziału ziem na N od Polenweg (Pollwek, Pulwek) [zapewne Margrabska Droga] między rzekami Przyłęg, Fulbek i Dobrzyca, gdyż ziemię tę kupił sam od Jerzego Frydląckiego wraz z folw. Langenhof [obecnie Toporzyk] (WG 9, 20-30).

3. Własn. szlach. 1314 Henryk rycerz i Jan „famulus” bracia Wedel z N. V. → p. 4; 1338 Wedego i Henning Wedel ss. Wedegona → p. 4.

1374 Sulesz (Tzules, Czuls), Henning, Ludwik i Klaus Wedlowie z F. wraz z Wedlami z Tuczna składają hołd lenny Luksemburgom: ces. Karolowi IV i Wacławowi królowi Czech i otrzymują od nich list lenny obejmujący [oprócz posiadłości położonych w Nowej Marchii również] 5000 włók nad Gwdą i Notecią oraz przy Margrabskiej Drodze od wsi Pławno do wsi Preussenwalde [może to Prusinowo k. Człuchowa] (CDB A XVIII s. 148, 150); 1395 Sulesz i Ludwik Wedlowie z F. zapisują czynsz 15 grz. rocznie od sumy głównej 200 grz. altarii NMP w kościele par. w Tucznie (Wp. 3 nr 1961); 1400 Henning z F. (Neumark nr 226); 1401 śwd. Sulesz Wedel z F. (Neumark nr 79); 1414 Henning Wedel z F. (Neumark nr 353); 1419 Henning i Hasse z F. → p. 6; 1421, 1426 Henning Wedel z V. (F.) wraz z Wedlami z → Tuczna bierze udział w staraniach rodziny Wedel o odzyskanie lenna Neuwedel [w Nowej Marchii, obecnie Drawno] (CDB A XVIII s. 180, 182); [1430] Jakub Wedel z F. (Neumark nr 671); 1437 Henning i Jakub Wedlowie z V. (CDB A XVIII s. 188; Neumark nr 855); 1441 stary Henning Wedel z V. i Jakub Wedel z V. wraz z in. członkami rodziny Wedel sprzedają wieś Dalow [k. Drawska Pomorskiego; obecnie Dalewo] wójtowi Nowej Marchii (CDB A XVIII 190).

1448 n. Wedlowie z F., używający nazwisk Wedel, Wedelski, Frydlancki, posiadają m. F. i kilka wsi w okolicy → Frydland dobra.

1349 w F. 70 [ł.], mają 4 lata wolnizny → p. 5; 1553 pożar całego m. F. (WG 1, 12v); 1555 Jerzy Wedelski nie zapłacił poboru z F. za l. 1552 i 1553 (WG 1, 22v); 1563 m. F. płaci 6 fl. 12 gr szosu, z 60 kwart roli po 5 gr, rzemieślnicy płacą 1 fl. 22 gr, a Żydzi 2 fl. (ASK I 5, 201); 1577 szos 6 fl. 12 gr, pobór z 60 kwart roli po 5 gr (ŹD 105, 107; ASK I 5, 763v); 1579 pobór: z 60 kwart roli płacą po 7 1/2 gr, a z domów i od rzemieślników płacą razem 32 fl. 17 gr; w ciągu roku wyszynkowano w F. 253 kłody piwa (ASK I 3 k. 689, 691); 1599 w podziale m. F. [→ p. 2] wymieniono w części pań Frydlanckich 35 mieszczan na 21 włókach (wielkość działów zróżnicowana: płosa, 1/2 włóki, 1 włoka), 2 włóki [bez użytkownika] przed bramą miejską, 7 włók mieszczańskich będących w posiadaniu małoletnich a zarządzanych przez ich opiekunów, 15 rzemieślników (5 tkaczy, 4 sukienników, 2 szewców, bednarz, murarz, kuśnierz, piekarz), 2 robotników najemnych, 1 pachołka; w części Henryka Blankenburga wymieniono 33 mieszczan na 21 włókach (wielkość działów: 1/2 włóki, włóka, 2 włóki), 2 włóki [bez użytkownika] za bramą miejską [zw. Młyńską], 6 włók w posiadaniu małoletnich i ich opiekunów, 15 rzemieślników (4 szewców, 3 tkaczy, sukiennik, krawiec, kuśnierz, tokarz, kołodziej, ślusarz, zdun, rzeźnik), 2 chłopów i karczmarkę (WG 9 k. 23, 23v-24).

4. 1314 bracia Henryk i Jan Wedlowie uzupełniają nadanie dla m. F.: m. F. otrzymuje dochody z jatek rzeźniczych, piekarniczych, szewskich i in., o ile jeszcze zostaną zbudowane, czynsz z ról zw. „Worden Tins” (z tego 1/3 dla prefektury i 2/3 dla miasta), grunty znajdujące się w opisanych granicach [→ p. 2], oraz jeziora [→ p. 2], pr. polowania na swoich gruntach, miejsce na założenie wsi o 63 ł. zw. „Kawrenz Las”2Wg hipotezy Schultza na tej podstawie powstała wieś zw. obecnie Laski Wałeckie [1944 Alt Latzig, 12 km na NEE od Mirosławca] (Schultz Geschichte 200); zasadźcami m. F. (fundatores) są bracia Mikołaj i Jan zw. Knokendorp3Nie wiadomo, czy pochodzili oni ze wsi Knakendorf k. Tuczna [obecnie Rzeczyca], czy z innej miejscowości o podobnej nazwie w Niemczech (Wp. 2 nr 967); 1338 bracia Wedego i Henning Wedlowie ss. zm. Wedegona uzupełniają pr. i obowiązki m. N.W.: miasto ma płacić [rocznie] 100 talentów trybutu w 2 ratach, a za to otrzyma [rocznie] 4 korce żyta z młynów oraz nast. czynsze: czynsz z 13 ł. leżących w granicach miasta, czynsz zw. Rvdepenning z domów mieszkalnych, czynsz zw. Wordetyns z 103 1/3 morgów (po 1 solidzie z morgu rocznie); miasto ma pr. korzystać z lasów, łąk i pastwisk → p. 2; wystawcy potwierdzają przywileje sądowe nadane miastu przez ich ojca Wedegona i stwierdzają, że w mieście obowiązuje pr. brand. (CDB A XVIII s. 111); 1565 Zygmunt August na prośbę mieszczan z N. F. zatwierdza przyw. z 1314 r. dot. dochodów m. F. (MS 5/1 nr 3121).

5. 1338 śwd. Jan pleb. oraz Marcin wikary w N. W. (CDB A XVIII s. 111); 1349 Henryk archid. ziem położonych między Notecią a Drawą przedkłada bpowi pozn. rejestr osad, z których mają być płacone bpowi dziesięciny; m. in. wymienia V. → p. 3. (Wp. 2 nr 1284); 1450 Jan pleb. w F. (ACC 32, 104); 1509 bakałarz Rymar pleb. w F. i w Henkendorf [obecnie Hanki] obłożony ekskomuniką z powodu nieobecności na synodzie diecezjalnym (ACC 2 nr 1628); tenże składa zeznania w sprawie napadu na archid. pozn. Jana z Góry; w napadzie tym brał udział Hipolit Wedel s. Jakuba z F. (AC 2 nr 1635, por. 1631, 1637); 1513 tenże po śmierci Jana Balmana prezentowany na wieczystą wikarię w kaplicy ŚŚ. Jerzego i Mikołaja za murami m. Nowy Kalisz [w Nowej Marchii, obecnie Kalisz Pomorski] przez Agatę c. zm. Mik. Balmana z Tuczna; burmistrz i rajcy m. Nowy Kalisz prezentują in. kandydata (ACC 89 k. 26, 27, 27v); 1523 Herdynariusz pleb. w F. pozwany przez Jana pleb. z Tuczna o spłatę zaległego czynszu z masy spadkowej zm. Mik. Molnera z Tuczna, którą Herdynariusz objął po zmarłym (ACC 98, 145).

1641 kościół w F. w ręku innowierców (AV 10, 333v).

6. 1409 wojska Arndta v. Baden wójta Nowej Marchii zajęły F. (G. Sello, Geschichtsąuellen des burg- und schlossgesessenen Geschlechts von Borcke, t. 2 s. 28, Berlin 1903); 1414, [1415] korespondencja wójta Nowej Marchii z wielkim mistrzem krzyż.: Henning Wedel z F. bierze udział w rozgrywkach politycznych z Polską (Neumark nr 356, 365 regesty, tekst niejasny); [1431] Wedlowie: Hasso z Tuczna, Jakub z F. i Jan z Marcinkowic usprawiedliwiają się przed wielkim mistrzem krzyż., że dopuścili do złapania [przez Polaków] posłów króla rzymskiego [Zygmunta Luksemburskiego]4Zapewne chodziło tu o posłów zdążających w 1430 r. do ks. Witolda na Litwę i wiozących pisma w sprawie planowanej koronacji Witolda (por. → Turze Błoto) (Neumark nr 671); 1437 Henning i Jakub Wedlowie z F. przestrzegli m. Falkenburg [obecnie Złocieniec] i Arndta v. d. Walde przed [Polakami] z Wałcza (CDB A XVIII s. 188; Neumark nr 855).

7. 1404-32 (Neumark nr 124, 238, 693; CDB A XVIII s. 171, 172, 187).

1 Przyjmuje się, że w r. 1368 ziemia wałecka wróciła pod polskie panowanie, jednak informujący o tym dok. wymienia tylko miejscowości nal. do margrabiego, a potem do króla polskiego (→ Czaplinek, → Drahim, → Wałcz; Wp. 3 nr 1607). Stanowisko Wedlów z F. przez dłuższy czas było jeszcze niejasne, a nawet występowali oni przeciw Polsce (→ p. 3, → p. 6).

2 Wg hipotezy Schultza na tej podstawie powstała wieś zw. obecnie Laski Wałeckie [1944 Alt Latzig, 12 km na NEE od Mirosławca] (Schultz Geschichte 200).

3 Nie wiadomo, czy pochodzili oni ze wsi Knakendorf k. Tuczna [obecnie Rzeczyca], czy z innej miejscowości o podobnej nazwie w Niemczech.

4 Zapewne chodziło tu o posłów zdążających w 1430 r. do ks. Witolda na Litwę i wiozących pisma w sprawie planowanej koronacji Witolda (por. → Turze Błoto).