1432 civitas Copanica (Wp. 9 nr 1289-pieczęć), 1438 oppidum regale Copanicza (KoścZ 12, 97), inne formy → Kopanica gród i tenuta; miasto K. leży 14 km na SWW od Wolsztyna.

1. 1507 n. pow. kośc. (ASK I 5, 2v); 1408 n. par. własna (Wp. 5 nr 139; AC 2 nr 593).

1432 civitas C. → p. 6 (Wp 9 nr 1289, pieczęć¹Pieczęć tę opisuje i klasyfikuje jako czternastowieczną M. Gumowski. Najstarsze pieczęcie miast polskich XIII i XIV w., „Roczniki Tow. Naukowego w Toruniu”, r. 62 z. 2 za r. 1957. Toruń 1960, s. 114; na pieczęci widnieje ryba ustawiona głową w lewo, nad głową ryby trójlistna korona, a obok poziomo ułożony róg jeleni. Autor uważa, że K. miało samorząd miejski już w 1319 r. Znany nam dok. z tego roku (Wp. 2 nr 1012 → Kopanica gród i tenutal nie daje podstaw do takiej interpretacji); 1438 m. król. (oppidum regale) C. → p. 2; 1449 wzm. 1653 m. K. → p. 2; 1462 mieszczanie (opidani) → p. 5.

2. 1438, 1449 wzm. 1653 gran. m. K. z Jaromierzem → Kopanica gród i stwo (KoścZ 12, 97; Obra B 3, 295).

1487, 1510 w K. młyn²Ten sam zapewne młyn w 1408 r. wymieniony był przy wsi Kopanica [Wielka] → p. 5 → p. 3 (1510), → p. 5 (1487).

1543 przedmieście położone od strony Zbąszynia, droga do boru, przy niej grobla albo Gać, rola zw. [Górka] (monticulum), droga do [Małej Wsi], Olsza, → p. 4.

3. 1463-64 C. płaci podatek [miejski] cyzę w 7 ratach: 8 gr, 8 gr, 6 gr, 7 gr, 6 gr, 4 1/2 gr, 6 1/2 gr [razem 46 gr] (M. Poznań I 1854).

1507 K. płaci 1 grz. szosu (ASK I 5; 2v).

1510 w C: domy mieszczańskie, młyn o 2 kołach → p.5.

1521, 1524 m. C. obowiązane jest do wysyłania wozów wojennych na wyprawy [pospolitego ruszenia; liczby wozów nie podano] (RejWozów 478; CMP 150).

1563 m. C. płaci 2 fl. podwójnego szosu od 20 rybaków, 2 komor., 10 rzem., 2 kotłów gorzałki oraz od młynarza, który ma 2 koła walne [ponadto] jest 1 kolo nieczynne (rota deserta; ASK I 4, 152v); 1581 m. K. płaci 3 fl. 6 gr podwójnego szosu; ponadto płacą 1 szewc, 2 krawcy, 1 kuśnierz, 1 kowal, 2 piekarki (pistrices), 4 rybacy, 2 komor., mł. walny o 2 kołach; pali się gorzałkę [liczby kotłów nie podano]; dochód z m. wynosi 10 fl. 17 gr (ŹD 93).

4. 1543 Piotr Opaliński tenut. w K. na prośbę mieszczan z K. wydaje przyw. na miejsce dokumentów wydanych przez jego poprzedników a zniszczonych przez ogień; przyw. zawiera wykaz [niektórych?] czynszów z ról mieszcz.: „Sczilyna” [kobieta?] płaci 1/2 grz. bez 2 gr od 3 kawałków (anguli) roli położonych a) pod wzgórzem, b) za groblą albo Gacią po lewej stronie drogi do boru, c) na przedmieściu w stronę Zbąszynia; Jan Dudek płaci 1/2 grz. bez 2 gr od 2 folw. roli³Wydaje się, że w tym tekście termin allodium (folw.) oznacza pewien obszar roli ornej położonych a) na prawo pod borem, b) za kościołem (basilica) par. między wodami rzek; Kasper rajca (consułaris) płaci 8 gr od folw. roli i ogrodu położonych na przedmieściu; Wacław płaci 9 gr od ogrodu i roli zw. Górka (monticulum) przy drodze do Małej (?) Wsi (Pagus Novus); Nipa płaci 8 gr od fołw. położonego przy Olszy; Chalasta płaci 3 gr od ogrodu położonego na przedmieściu; Stanisław burmistrz (archiconsul) płaci 3 gr od ogrodu; Sebastian s. Dudka płaci 2 gr od łąki położonej za ogrodem; świadkowie: burmistrz Stan. Liczba oraz rajcy: Kasper zw. Acialis [Konieczny?], Wacław Lorek, Paweł Pabisz, Marcin Garwona, Jan Dudek (M. Kopanica 14, 41-42).

1542 skład rady miejskiej a) wiosną: burmistrz Stan. Liczba oraz rajcy: Wojc. Pipa, Kasper Świergot, Wacław Lisek. Marcin Garwona. b) w okresie Adwentu: burmistrz Błażej Deczki (?), rajcy: Kasper Świerkot, Walenty Storzon, Bednar [Bernard?] Banczec, Bartosz Pizda, Stan. Liczba (M. Kopanica 14 k. 4v, 5).

5. [Par. K. w 1408 r. powstała zapewne we wsi Kopanica (Wielka), a następnie przeniesiona została (w XV'w.?) do m. K. Aby nie rozdzielać wiadomości o parafii, podajemy je wszystkie w haśle K. miasto].

1408 Wojciech [Jastrzębiec] bp pozn. kościół już dawniej wybudowany w C. [we wsi Kopanica Wielka?] ustanawia kościołem par. i eryguje nową par. w K.; włącza do tej par. obie wsie K. [Kopanicę Wielką i Kopanicę Małą], Kargowę, Chwalim i Wąchabno, które dotąd miały utrudniony dostęp przez rozlewiska Obry do swego dotychczasowego kościoła par. w Niałku Wielkim oraz wieś Jaromierz, z której droga do tegoż kościoła prowadziła przez lasy pełne niebezpieczeństw; kościół par. w K. z woli króla Władysława [Jag.] otrzymuje uposażenie: 2 ł. roli, plac (area) na dom rektora, ogród, łąkę i jaz na rz. Obrze, rybaka z wolnym ogrodem, 60 pni sosnowych na barcie w borach kopanickich oraz 1 wierteł mąki żytniej z młyna w C; ponadto pleb. będzie otrzymywał dzies. z folwarków w Jaromierzu, Kargowie i Chwalimiu; na pleb. w K. biskup wyznacza Jana, dotąd pleb. w Komorowie [k. Wolsztyna] (Wp. 5 nr 139; AC 2 nr 593).

1418 Mikołaj pleb. z C. obiecuje zapłacić 16 sk. Janowi zw. Sędzia, kmieciowi z Wierzenicy (ACC 3, 36v): 1425 Michał Żmudek witryk kościoła par. w Niałku dopomina się o 10 grz. zapisanych w testamencie przez [zm.] Wawrzyńca pleb. w C. na budowę kościoła w Niałku (ACC 8 k. 57, 128); 1426 witrycy kościoła par. w C. pozywają opata z Obry o kamień wosku, który należy się ich kościołowi na mocy zawartej ugody (ACC 9. 303): 1428 Jan pleb. z C. w sporze z braćmi Burchardem i Mikołajem z Kargowy o meszne od wszystkich wieśniaków z tej wsi (CoPr. II 87v; ACC 11, 102).

1429 Andrzej rektor szkoły w K. pozwany przez Andrzeja rektora szkoły w Kiebłowie [obecnie Kębłowo] o to, że siłą uprowadził z Kiebłowa kleryka Pawła; Andrzej rektor z K. zeznaje, że Paweł z własnej woli przebywa w K. (ACC 12, 191).

1458 Jakub pleb. w C. i Andrzej [z Opalenicy?] pleb. w Kęszycy [k. Międzyrzecza] zamieniają swe kościoły (ACC 38, 201v); 1459 Andrzej z Opalenicy pleb. w C. i Suł z Grodziska [Wlkp.?] zamieniają się swymi parafiami (ACC 39, 49v).

1459-63 Mik. Suł. alias Sułaszyk z Grodziska wikariusz wieczysty i altarysta w kat. pozn., prep. kościoła Ś. Ducha pod Poznaniem (ACC 39, 49v; ACC 42, 54): 1462 tenże toczy spory o dok. erekcyjny i dok. dot. inwestytury [na plebanię w K.?J oraz o patronat szkoły w C. z Henrykiem dz. i Henrykiem dzierżawcą z Kargowy i Wojc. Jarogniewskim [z Jaromierza] tenut. w K. oraz wszystkimi mieszczanami i parafianami w C; wyrok: Mik. Sułowi przyznaje się pr. patronatu nad szkołą w C. (ACC 42 k. 6, 11v, 12v, 18, 20, 23, 30, 32, 32v – tu wyrok, 33v, 76v); 1462 tenże pozwany przez Jana Piętana kmiecia z Kopanicy Małej o zwrot 4 zł węg., za które pleb. zastawił kmieciowi dok. erekcji kościoła i dok. dot. swej inwestytury [w K.?] (ACC 42 k. 6, 8v, 11, 17, 28v, 31v, 33v); 1462 tenże ma zapłacić Eliaszowi Żydowi z Poznania 6 zł węg. (ACC 42, 58); 1462 tenże w sporze z Janem Radwankiem wikarym w C. (ACC 42, 19); 1463 tenże przedstawia królowi Kazimierzowi [Jag.] dok. z 1408 r. dot. erekcji kościoła par. w K. do zatwierdzenia (AC 2 nr 593).

1485 Stan. Dus pleb. w C. pozwany przez Piotra opata [cyst.] z Obry o to, że zajął wóz z 2 końmi (każdy koń wartości 15 zł węg.), trzymał u siebie przez 2 tygodnie i konie zniszczył ciężką pracą; opat oblicza szkodę na 30 zł węg. (ACC 63, 19v); 1487 [tenże?] Stanisław pleb. w C. zawiera ugodę z Florianem z Żychlina tenut. w C: tenutariusz, tak długo, jak pozostanie w C., będzie dawał plebanowi w C. 5 ćw. żyta zamiast daniny w mące z młyna oraz 1 zł węg. zamiast mesznego z sołectw w Kopanicy Wielkiej i Kopanicy Małej (ACC 65, 51).

1498 w kościele par. w C. Michał pleb. z Obry ma publicznie odwołać obraźliwe zarzuty (se facere compurgacionem – – publice) przeciw pani Kat. Jaromirskiej z → Jaromierza (AC 2 m 1536).

1510 do par. C. należą m. C., [Kopanica] Wielka Wieś i [Kopanica] Mała Wieś, Wąchabno, Kargowa i Jaromierz; pleb. w C. otrzymuje po 7 ternarów z każdego domu w m. Kopanicy oraz meszne z wszystkich wsi po 1 korcu (coretum) żyta i 1 korcu owsa oraz 4 gr z każdego półł., a połowę tych świadczeń z kwart roli w Jaromierzu, 1 korzec mąki co sobotę z mł. w K. oraz dzies. z folw. w Kargowie; dochodu plebana z sołectw i karczem nie podano (LBP 159-160).

1519 Zygmunt [St.] prezentuje Wojciecha z Kiebłowa [obecnie Kębłowo] na pleb. w C. po rezygnacji pleb. Jana z Grodziska [Wlkp.?] (MS 4/2 nr 12226).

1570 oficjał wprowadza na pleb. w C. do kościoła Narodzenia NMP pleb. Macieja z Tuchorzy. prezentowanego przez Andrzeja Opalińskiego tenut. w K. po śmierci pleb. Wojc. z Kiebłowa (ACC 123, 38v).

1603 kościół Wniebowzięcia NMP nie wiadomo czyjego patronatu [?]⁴Ta wątpliwość wizytatora wydaje się nieuzasadniona. W 1519 plebana prezentował król a w l. 1570 i 1591 tenutariusze, zapewne w imieniu króla, a więc patronat należał zapewne do króla, po pożarze jeszcze nie konsekrowany, plebanem jest Wacław z Babimostu instytuowany w 1591 r. z prezenty tenut. Kuklinowskiego (AV 7, 19v).

6. 1432 m. C. opatruje swą pieczęcią akt, w którym panowie i miasta woj. pozn. zobowiązują się, że po śmierci Władysława [Jag.] obiorą królem jednego z jego synów (Wp. 9, 1289).

Uwaga: → Kopanica Wielka przyp. 1.