KOŚCIAN

1242 fals. w XIV w.? Costan (Wp. 1 nr 236), 1296 or. Cosczan, Coczan (Wp. 2 nr 748, 749), 1305 Costen (Wp. 2 nr 893), 1396 Coscan (Lek. 2 nr 1939), 1400 w Cosczane (WR 3 nr 209), 1401 Cosztan (LBP 259), 1410 Kosten (WR 3 nr 437), 1447 Coszczaan (M.K.* 1), po³owa XV w. Kosthan, Kosthen, Koszthen (DH 2, 542; DH 5, 217), 1476 Cosczyan (AG perg. 894), 1565 w Kosczyenye (M.K. 134, 487); miasto, ośrodek powiatu sąd. i stwa nie grodowego (klucza dóbr król.).

1. 1305 gród lub zamek (castrum) C. (Wp. 2 nr 893); 1310 burm., mieszczanie (magister burgensium, cives; Wp. 2 nr 935); 1353 miasto (civitas) król. (Wp. 3 nr 1317).

1299 [recte: a. 1296, może 1289?] n. par. własna, → p. 5Ab (Wp. 2 nr 635); 1510 dek. Kościan, → Kościan – dekanat (LBP 124-136).

1242 (fals.?) C. ośrodkiem opola, 1312 C. ośrodkiem dystryktu [prowincjonalnego], 1391, 1397 i nadal: C. ośrodkiem powiatu sądowego [a z czasem również skarbowego] → Kościan – opole, → Kościan – dystrykt, → Kościan – powiat sąd.; 1296 n. przynależność polityczna K., → p. 6B.

2A. Topografia miasta lokacyjnego w murach.

Rynek: 1441 circulus (AAP D. perg. 34); 1510, 1548 circulus (LBP s. 189, 190; M.K. I 116, 94); 1542 (M.K. 116, 12) [ponadto nazwy „circulus”, „Rink” występują passim w M.K. z drugiej połowy XVI w.].

Ratusz1W 1794 ratusz stał na środku rynku (Münch, tablica XXVII) tak jak obecny ratusz, który wybudowano na początku XIX w. Wcześniejsze wzmianki nie mówią wyraźnie, gdzie znajduje się ratusz, istnieją jednak pewne przesłanki, że stał on w pierzei rynkowej w pobliżu północnego narożnika rynku (K. Górska-Gołaska, Topografia późnośredniowiecznego Kościana, Społeczeństwo Polski średniowiecznej t. 6, w druku). Zdaniem urbanistów bardziej prawdop. było usytuowanie ratusza od początku na środku rynku: 1385 pierwsza wzm. o ratuszu [oznacza raczej władze miejskie oraz skarb miejski i w tym znaczeniu używa się tego terminu bardzo często, również w latach późniejszych] (Wp. 6 nr 286; podobnie w 1412 o czynszu, który ma być płacony z dochodów miasta: de pretorio, Wp. 5 nr 208; lub w 1447 o dokumencie, który ma być złożony u rajców w ratuszu, AE II 310v-311v);

1397-1404 [później również?] w ratuszu urzęduje sąd ziemski kośc.: 1397, 1398 w ratuszu z udziałem króla, 1399, 1400 w domu ratuszowym – „in domo pretorii”, 1404 w ratuszu z udziałem króla (Lek. 2 s. 251, 266, 308, 337, 349; ZSW s.224); 1548, 1593 dom w Rynku koło (penes) ratusza (M.K. 116, 107; M.K. 133, 59); 1561 dom za ratuszem (hinder dem Rathause; M.K. 134, 228v); 1562 dom przy Rynku, tam gdzie się idzie do łaźni [a więc w pobliżu północnego narożnika Rynku, tam gdzie odchodzi ul. Kozia], za ratuszem (M.K. 134, 252v); 1748 dom na ul. Mniszej przy narożniku Rynku od strony ratusza, od [strony] ratusza ściana zła (M.K. 125, 182).

Ulice odchodzące od Rynku: Głogowska, Kościelna, Poznańska, Mnisza, Kozia oraz dwie ulice bez nazwy:

Głogowska ulica [prowadziła z zachodniego narożnika Rynku do Bramy Głogowskiej]: 1444 „Glogesche Gasse” (AAP D. perg. 26); 1451 „Glogeschegasse” (AAP D. perg. 42); 1473, 1510 „platea Glogoviensis” (AAP D. perg. 62; LBP 191); 1542, 1544 „Glogaschegasse”, „Glogischegasse” (M.K. 116 k. 6, 43); 1595 ul. Głogowska odchodzi od Rynku (M.K. 133, 80v).

Kościelna ulica [z południowego narożnika Rynku obok wejścia do kościoła par. w kierunku Bramy Głogowskiej]: 1510, 1589 „platea Ecclesie” (LBP 189; M.K. 133, 17v); 1543, 1551, 1557 „Kirchgasse”, „Kirchengasse” (M.K. 116, 30; M.K. 134 k. 20, 180v); 1565 „ul. Kosczyelna” (M.K. 134 k. 422v, 450v).

Poznańska ulica [ze wschodniego narożnika Rynku do Bramy Poznańskiej]: 1510, 1588 „platea Poznaniensis” (LBP 189; M.K. 133, 3v); 1559 „Posnische Gasse” (M.K. 134, 214v).

Mnisza ulica [z północnego narożnika Rynku w kierunku Bramy Poznańskiej, a następnie skręcała w lewo: na zachód, do klasztoru i kościoła Dominikanów]: 1489 „Klostergasse”, „platea Monasterii” (ADK Ko 1, 96-98); 1510 „platea Monachorum”, „Mönchengasse” (ADK Ko 1, 106-108); 1543 „Münchengasse”, 1566 „Mnysza ulica”, 1698 ul. „Mniska”, 1664 „ul. Ojców Dominikanów” (M.K. 116, 22v; M.K. 117, 393; M.K. 121 k. 139, 452); 1605 dom na ul. Mniszej przylegały do klasztoru (M.K. 133, 176); 1599 kościół klasztorny Ś. Mikołaja przy ul. Mniszej (M.K. 133, 123); 1601, 1614 dom na ul. Mniszej przylegały do muru miejskiego koło Bramy Poznańskiej (M.K. 133 k. 139v, 266v); 1560, 1594, 1748 domy przy narożniku Rynku i ul. Mniszej (M.K. 125, 182; M.K. 133, 78; M.K. 134, 220v).

Kozia ulica [z północnego narożnika Rynku do ul. Sukienniczej w pobliże kościoła Dominikanów]: 1511 „platea Caprarum” (ADK Ko 1, 89-91); 1542 „Tzigengasse”, 1543 „Czigengasse”, 1553 „Czegengasse” odchodzi od Rynku, 1554 „Czigengasse” biegnie od Rynku do łaźni [która znajdowała się przy ul. Sukienniczej] (M.K. 116 k. 13, 30v; M.K. 134 k. 91v, 106v); 1562 „platea Caprina”, 1564 „platea Caprarum”, którą idzie się z Rynku do łaźni miejskiej (balneum civile; M.K. 134 k. 275v, 283v, 379); 1565 dom „w Kozy uliczy” (M.K. 134, 429).

Ulice łączące zamek z Nową Bramą (→ niżej) wzdłuż południowo-zachodniej pierzei Rynku [ulice te nie miały nazw własnych]2Ulice te nie miały nazw aż do 1840 (tamże): a) ulica łącząca południowy narożnik Rynku z zamkiem: 1551 ulica przed zamkiem, tam, gdzie się idzie z kościoła par. do zamku, 1551 dom przy cmentarzu, przy drodze do kościoła par., 1610 narożnik ul. Kościelnej i drogi idącej do zamku (M.K. 116, 62; M.K. 133 k. 214-215, 239; M.K. 134, 25v); b) ulica łącząca zachodni narożnik Rynku z Bramą Nową i leżącym za nią przedmieściem zw. Stare Miasto (→ p. 2Bc): 1552 uliczka (Gasse) idąca z Rynku do Nowej Bramy, 1561, 1564 ulica idąca z Rynku do Starego Miasta, 1563 dom przy ul. Sukienniczej [na narożniku] drogi publicznej, 1565 narożnik ul. Sukienniczej i ulicy idącej do Starego Miasta, 1698 ulica [z Rynku] do Bramy Staromiejskiej [tzn. Nowej] (M.K. 117 k. 307, 351; M.K. 134 k. 37v, 228v, 328v).

Ulice biegnące na zapleczu działek rynkowych i pod murami: Mnisza [odcinek zachodni przy kościele Dominikanów, → wyżej pełną dokumentację dla obu odcinków tej ulicy].

Sukiennicza ulica [prowadziła łukiem od ul. Głogowskiej wzdłuż murów miejskich w pobliże kościoła Dominikanów; zabudowana była jednostronnie, a działki dochodziły do murów miejskich]: 1439 „platea Textorum” (AAP D. perg. 32); 1452 „Wollinwebirgasse”, 1467, 1483 „Tuchmachergasse”, 1490 „platea Pannificum”, 1510 „platea Textorum”, „platea Pannificum” (AAP D. perg. 43, 54, 74; ADK Ko 1, 87-88; LBP 189); 1551 dom przy ul. Sukienniczej położony w stronę murów miejskich (versus maenia civilia, kegen die Stadt Mawer; M.K. 116, 174v; 134, 6v); 1560 dom na ul. Sukienniczej w kącie k. łaźni, w pobliżu (über zu nechst) kl. czarnych mnichów [dominikanów] (M.K. 134, 211); 1563 dom na ul. Sukienniczej przed łaźnią, koło drogi publicznej (M.K. 134, 328v); 1565 dom „w Sukyennyczy uliczy” (M.K. 134 k. 422, 463); 1652, 1664 ul. Knapska [knap – sukiennik] (M.K. 121 k. 8v, 137).

Kacza ulica [na zapleczu południowo-wschodniej pierzei Rynku oraz ul. Poznańskiej3Pierwotnie ulica ta miała być może bezpośrednie połączenie z Bramą Poznańską (tamże)]: 1466 „Ent...gase” (AAP D. perg. 50); 1510 „platea Kacza” (LBP 189); 1537 Eyntengasse (M.K. 133, karta luźna, nieliczbowana); 1548 „platea Anetarum” (M.K. 116, 94); 1548, 1554, 1598 narożnik ul. Kaczej i drogi idącej do zamku (M.K. 116, 94; M.K. 134, 105v; M.K. 133, 113).

Kapłańska ulica [od Bramy Głogowskiej wzdłuż murów miejskich w kierunku zamku]: 1542, 1543 „Prystergasse”, „Pristergasse” (M.K. 116 k. 11v, 21); 1562, 1563, 1598 „platea Sacerdotum”, 1565 „ul. Kaplanska” (M.K. 133, 111; M.K. 134 k. 273, 295v, 358v, 421v) [na tejże ulicy mieściła się szkoła par.4Świadczą o tym liczne wzmianki z drugiej połowy XVI w. → p. 5Ad. Katolicka szkoła ludowa mieściła się na tej ulicy, prawdop. w tym samym miejscu, jeszcze w 1906 (APP Kreis Ausschuss Kościan 253 k. 79, plan miasta w skali 1:2000), a naprzeciwko szkoły znajdowała się między domami furtka łącząca ul. Kapłańską z cmentarzem → niżej].

Cmentarz kościoła par. [między ulicami Kapłańską, Kościelną oraz ulicą łączącą południowy narożnik Rynku z zamkiem; przy cmentarzu stały domy nal. przeważnie do księży i służby kościelnej]: 1394-1420 [może później również?] na cmentarzu odbywały się niekiedy roki sądu ziemskiego: 1394, 1401 (Lek. 2 s. 222; ZSW s. 70); 1420 na cmentarzu przed szkołą z udziałem króla (KoścZ 6, 69v); 1549, 1551 domy na cmentarzu (M.K. 116 k. 114, 162); 1558 furtka łącząca cmentarz z ul. Kapłańską (Pforte, portula, porticula; M.K. 117, 285; M.K. 134 k. 176, 374v).

Jatki: 1463 jatki chlebowe przy drodze z zamku do kościoła par. [tzn. do Rynku → wyżej] i 1485 jatki mięsne w Rynku → p. 3Bm; 1504 Aleksander król po pożarze miasta [z 24 VII 1503] zezwala na przeniesienie jatek mięsnych z Rynku na boczną ulicę → p. 4A [o lokalizacji in. jatek brak informacji, prawdop. większość znajdowała się na Rynku].

Łaźnie: 1540 wzm. o nie istniejącej już łaźni mieszczącej się [w mieście] w pobliżu Bramy Głogowskiej → p. 4Dd; 1554-65 liczne wzmianki o łaźni miejskiej znajdującej się przy ul. Sukienniczej w pobliżu narożnika z ul. Kozią → p. 4Dd, → wyżej: ul. Kozia i ul. Sukiennicza.

Mury miejskie i bramy5J. Widawski, Miejskie mury obronne w państwie polskim do początków XV w., Warszawa 1973, s. 187-191, stwierdza, że mury obronne w K. nie miały baszt. Tymczasem znane są 2 wzm. z XVII w.: z 1604 o wieży przy bramie Głogowskiej (domus in platea Glogoviensi sub turri) oraz z 1614 o wieży (turris) zw. Kabat, do której prowadziło przejście z ul. Sukienniczej (M.K. 133 k. 165v, 270). Możliwe, że te wieże powstały dużo wcześniej: 1396 Brama Głogowska (Wp. 6 nr 351); 1439 Nowa Brama [w kierunku wsi Sierakowo, nabytej przez miasto K. w 1410, na pewno wybita w murach później niż Bramy Głogowska i Poznańska, stąd jej nazwa] (AAP D. perg. 32); 1493 Brama Poznańska (AAP D. perg. 80); 1549 Brama Wodna [nie obsługiwała ona żadnej drogi wylotowej z miasta, lecz była to jedynie przerwa w murach, służąca do wprowadzenia w obręb miasta rur z wodą → p. 4Dd] (M.K. 134, 82v).

1409 przyw. Władysława Jag. świadczy o zaawansowanej budowie murów miejskich w C. → p. 4A; 1422, 1456 i n. różne obiekty leżące poza miastem określane są jako obiekty „extra muros” → p. 3C, → p. 5G.

Zamek [włączony w system obwarowań miejskich]: 1305, 1332 pierwsze wzm. o zamku (castrum) → p. 1, → p. 6B; 1387 n. pod zamkiem (ante castrum) [w mieście, na początku ul. Kapłańskiej] znajduje się mł. koński słodowy nal. do zamku [do stwa kośc.] → p. 3C; 1394-1434 [później również?] w zamku lub przed zamkiem odbywały się niektóre roki sądu ziemskiego: 1394 in stuba ante castrum, 1399 in stuba in castro, 1400 in castro in stuba parva, ante castrum, 1402-04 in castro, in stuba castri, 1405 in palacio castri, 1406 in castro w obecności króla, 1407 in castro, 1420 in superiori pallacio castri, 1421 in minori pallacio castri, 1427-34 in castro (Lek. 2 s. 224, 225, 294, 313, 347; ZSW s. 109, 111, 112, 167, 170, 172, 223, 224, 226, 273, 307, 339; KoścZ 2, 75v; KoścZ 6 k. 21v, 34v; KoścZ 8 k. 330, 461v; KoścZ 9, 218v; KoścZ 10, 293; MHP s. 91, 332, 325); 1448 18 VII sąd grodzki urzęduje w zamku w C. (KoścG 1, 132); 1548 zamek (fortalicium; M.K. 116, 94); 1554 zamek (Schloss; M.K. 134, 105v), 1557, 1562 domy pod zamkiem koło murów [miejskich] (under dem Schlosse, sub arce circa maenia; M.K. 134 k. 167, 275v); 1565, 1628-32 szczegółowe opisy zamku w K. (LWK 1, 8-11; LWK 1628/32 1, 64-65); ok. 1664 lustracja stwa kośc.; zamek w K. całkowicie zburzony przez Szwedów [1655-56], pozostały tylko wypalone mury (LWK 1659/65 1, 7).

Fosa miejska: 1492-93 władze m. C. zostały pozwane przed sąd ustanowiony przez Łukasza Górkę star. kośc. m. in. o to, że nie dopuściły robotników (laboratores) sprowadzonych przez Górkę dla przeprowadzenia naprawy fos miejskich w C.; star. kośc. swoją szkodę oblicza na 300 zł węg. → Kościan – starostwo, p. 6B; 1544 fossatum, 1547, 1549 fossata civilis, fossa civilis, przykop (M.K. 116 k. 222, 233, 236; M.K. 117, 399; M.K. 133 k. 6v, 67).

2B. Przedmieścia. 2Ba. za bramą Poznańską:

Droga w kierunku Poznania za Bramą Poznańską oznaczona jest kilkoma nazwami: 1465 Picza (Peitsch: ADK Ko 1, 81-83); 1493, 1546 droga brukowana (Steinweg, Litostratos) [w tym przypadku określenia te nie przyjęły się jako nazwa, lecz świadczą jedynie o umocnieniu nawierzchni drogi] (AAP D. perg. 80; M.K. 116, 230); 1542 Paytzen, 1546 Pycza, 1558, 1562 Picza szewców, 1592 ul. Szewska (platea Sutorum), 1594, 1599 ul. Szewska zw. Picza, 1543 Schmolensko, 1588, 1604 ul. Smolinsko, 1694 przedmieście Smolensko, 1791 ul. Smoleńska (M.K. 116 k. 15, 16, 71, 216v, 271, 366; M.K. 133 k. 54v, 68, 124; M.K. 134, 290; M.K. 121, 410v, M.K. 133 k. 53, 83v, 90, 99, 173; AAP Plany miast, Odrysy Müncha 41); 1550, 1560, 1563 wzmianki o mostach za Bramą Poznańską [było ich kilka: most na głównym korycie Obry zaraz za Bramą oraz mniejsze mostki na bocznych odnogach rzeki] (M.K. 116, 241 – tu mowa o domu stojącym za ostatnim mostem, 275v, 295v) [przy tej ulicy stał kościół i szpital Ś. Ducha → p. 5C].

1555 folw. lub dziedzina Wymykowo (Wimikowo) w posiadaniu mieszczan kośc. leżała koło (penes) kościoła Ś. Ducha (M.K. 116, 258; M.K. 117, 86).

1559, 1560 przy drodze do Poznania stoi wiatrak (M.K. 116 k. 272, 274v).

2Bb. za bramą Głogowską:

Droga w kierunku Głogowa6W średniowieczu ulica wylotowa z miasta w kierunku na SW oraz znajdująca się przy niej brama miejska nosiły nazwy świadczące o bliskich kontaktach m. K. z Głogowem. W XVIII w., gdy kontakty m. K. uległy ograniczeniu, tę samą bramę nazywano Bramą Śmigielską, a leżące za nią przedmieście Przedmieściem Śmigielskim (Schmiegeler Vorstadt; APP Odrysy planów miast H. Müncha nr 41). W okresie zaborów tę samą ulicę nazwano z kolei ul. Wrocławską (Breslauer Strasse): 1510 ul. Kamienna (platea Lapidea) idąca w kierunku [kościoła i szpitala] Ś. Krzyża [→ p. 5D] (LBP 191); 1542 dom „in Litostrato”, „Steinweg”, 1547 „platea Litostratos” za Bramą Głogowską, 1544 zagroda (Hof) „auf dem Styenwege” za szpitalem Ś. Krzyża, 1551 świątynia Ś. Krzyża „in platea Litostratos”, 1562 dom przy ul. „Lytostratos” idąc w kierunku Nacławia, 1565 „na Kamienney drodze przed Glogowską bramą” (M.K. 116 k. 9, 12, 75v, 107v, 220v, 245, 291v, 305, 444, 460) [przy tej ulicy, idąc do miasta po prawej stronie, przy samej fosie pod bramą Głogowską, wybudowano w XV w. kościół Bożego Ciała, → p. 5E].

2Bc. za bramą Nową:

Stare Miasto [przedmieście położone na W od m. K., za Nową bramą, zapewne miejsce, na którym leżał niegdyś Kościan, przed lokacją]: 11 VI 1414 przebywał „in Antiqua Civitate ante C.” sędzia ziemski pozn. Mik. Czarnkowski w otoczeniu in. osób (Wp. 7 nr 731); 1446 ogród na Starym Mieście → p. 3C (CP 3 nr 123); 1510 mielcuch na Starym Mieście między ogrodami, tam, gdzie się idzie do bernardynów (LBP 192); 1542, 1546-47, 1552 „Oldenstadt”, „Alte Stadt”, „Antiqua Civitas”, „Alde Stadt” „in suburbio Antique Civitatis” [sic, z dopełniaczem!] (M.K. 116 k. 7, 17, 67v, 74); 1565 „Sthare Myastho” (M.K. 116, 331v); 1567 dom na Starym Mieście idąc z mostu [na fosie k. Nowej Bramy] po prawej stronie (M.K. 117, 435); 1598 ogród na przedmieściu m. K., na Starym Mieście koło fosy, 1599 dom narożny na Starym Mieście, przedmieściu m. K., koło mostu [na fosie] (M.K. 133 k. 111v, 119).

Sierakowska ulica [zw. także drogą (ulicą) prowadzącą do bernardynów (bosaków = bosych mnichów?), zw. też minorytami czyli braćmi mniejszymi] prowadziła do klasztoru wspomn. braci, a dalej do wsi miejskiej Sierakowo: 1474 „platea, qua itur ad S. Bernardum” (sic!; ADK Ko 1, 94-96); 1542 „Schirker Gasse”, 1544 „platea Sirakoviensis”, 1545 „via, qua itur ad villam Syrakow”, 1547 ul. Sierakowska za Nową Bramą, 1549 ul. Sierakowska idąc z miasta do bernardynów (vel braci mniejszych; M.K. 116 k. 60, 118v, 213, 221, 231v, 247); 1547 droga, którą się idzie do bernardynów za Nową Bramą, 1551 droga z miasta do [braci] mniejszych, 1568 dom „za Bosaki” (M.K. 116 k. 8v, 173, 233v; M.K. 117, 417).

Kiernozia ulica [prawdop. identyczna z ul. Pews Gasse (jej łaciński odpowiednik to platea Verrina od verres – knur, kiernoz7Konsultacje u germanistów nie przyniosły potwierdzenia hipotezy, że Pews odpowiada polskim terminom knur lub kiernoz; słowo to jakoby nie występuje w słownikach niemieckich i staroniemieckich. ); znajdowała się na Starym Mieście, w pobliżu fosy, idąc od Nowej Bramy prawdop. po lewej stronie]: 1489, 1556 „Pewsgasse” na Starym Mieście (AR 2 nr 1324; M.K. 116, 263); 1547, 1549 „platea dicta Pewsgasse” koło fosy miejskiej, „platea Pewsgasse” za Nową Bramą (M.K. 116 k. 233, 238); 1552, 1593 „platea Kiernozia” za Nową Bramą, „platea Kiernozia” nad fosą miejską za murami m. C. (M.K. 116, 201; M.K. I 133, 67); 1558 „platea Verrina” (M.K. 116, 269).

Jagielna ulica [zw. też zaułkiem (vicus) lub przedmieściem, prowadziła za Nową Bramą w prawo od ul. Sierakowskiej w kierunku młyna stojącego na N od miasta nad rz. Obrą]: 1461 ul. Młyńska (Mühlgasse; ADK Ko 1, 99-101); 1542, 1543, 1548 „Hirsze Winkel”, „Hyrszc Winkell” przy grobli za młynem zamkowym (am Wasser Thamme hinder der Schloss Mühle), „Hirsen Winckell”, „platea Hirsenwinkel” w stronę Obry (M.K. 116 k. 26v, 209v, 212v, 223v, 234v); 1545 „platea Millii alias Yagelna”, 1550 „platea Jagelna”, domek narożny przy ul. Jagielnej i [przy drodze], która idzie do Sierakowa (M.K. 116 k. 133, 239); 1553, 1562 domek narożny na Starym Mieście, plac na Starym Mieście, [tam], gdzie się idzie na ul. Jagielną (M.K. 116 k. 250v, 276, 291v).

Wirkensandt [obiekt nieokreślony]: 1542, 1557 dom, podwórze i ogród [tam], gdzie idzie się do bernardynów na W. [na jakimś Piasku8Nazwa Wirkensandt kojarzy się z dawną nazwą obecnej ul. Waryńskiego: ul. Piaskowa. Nie wiadomo jednak, czy istnieje jakikolwiek związek miedzy tymi dwoma nazwami, tym bardziej, że Wirkensandt, jak wynika ze źródeł, leżał między Nową Bramą a kl. Bernardynów, a ul. Piaskowa (obecna Waryńskiego) biegnie, patrząc od miasta, za zabudowaniami bernardyńskimi (Wirkensandt)] (M.K. 116, 213; M.K. 134, 175).

Psia ulica [leżała za klasztorem i kościołem bernardynów9Dokładna jej lokalizacja jest już obecnie niemożliwa]: 1542 „Hundesgasse”, „Hundsgasse” (M.K. 116 k. 209, 213); 1545, 1549, 1553, 1557 „platea Canum” za kościołem bernardyńskim Ś. Franciszka [!], k. cmentarza [placu przykościelnego] braci mniejszych (M.K. 116 k. 225, 228v, 240, 249, 265); 1552 narożnik ul. Psiej i drogi wielkiej → p. 2C (M.K. 116, 248); 1565 dom „we Pszy uliczy za bernardini” (M.K. 116 k. 300v, 333); 1557, 1565 na ul. Psiej mają swój dom zakonnice bernardynki → p. 5H (M.K. 116 k. 267, 300v)10W XVII w. ulicę tę nazywano ul. Klepską, zapewne od potocznej, niem. nazwy zakonnic „die Klepken” (lata: 1664, 1696, 1699: M.K. 121 k. 124v, 432, 47Sv).

Cegielnia [znajdowała się w pobliżu ul. Sierakowskiej i klasztoru bernardynów]: 1456 kościół i kl. Bernardynów mają powstać naprzeciw cegielni (ex oposito quasi laterificii; APP Bernardyni Kościan 1); 1546, 1547, 1563 cegielnia (lateraria), „czegelnycza”, cegielnie miejskie (latcrarie civitatis; M.K. 116 k. 227v, 231, 275, 292v); 1564 dom (curia) [położony] w stronę Sierakowa przy cegielni (penes penesticam laterum) k. grobli miejskiej (M.K. 116, 297v); 1596 dom na przedmieściu m. C. na ul. Sierakowskiej naprzeciw lazaretu [Nowy Szpital?, → p. 4Dd], na rogu między dwoma drogami publicznymi: jedną do Sierakowa, a drugą do cegielni (laterificia; M.K. 133, 100v).

Strzelnica [pierwotnie znajdowała się w miejscu, gdzie założono kościół i kl. Bernardynów, potem przeniesiono ją w inne miejsce, być może w pobliże Nowej Bramy; tam w każdym razie znajdowała się strzelnica wg planu z 190611→ przyp. 4]: 1456 kościół i kl. Bernardynów ma powstać na miejscu, gdzie znajduje się strzelnica? (propugnaculum12„Propugnaculum” oznacza zazwyczaj wykusz w murach, budowlę obronną. Nie wiemy, czy obiekt znajdujący się na miejscu późniejszego kl. bernardyńskiego miał znaczenie jako wysunięta placówka obronna, można jednak przypuszczać, że w okresie pokoju było to miejsce, gdzie bractwo strzeleckie (→ p. 3Bp) prowadziło ćwiczenia w strzelaniu sagittariorum; APP Bernardyni Kościan 1); 1550 ogród nal. do Nowego Szpitala (→ p. 4Dd) leży k. strzelnicy (penes sagittariam alias strzelnicza; M.K. 116, 134v); 1549 dom k. strzelnicy (penes phalangam avis alias po[d]le strzelnicze; M.K. 116, 245).

Młyn wodny [znajdował się na N od miasta, nad rz. Obrą, a z miasta dochodziło się do niego ulicami Sierakowską i dalej Jagielną]: → wyżej, → p. 3C.

Staw miejski: 1544, 1553, 1557 wiatrak13Główne skupisko podkościańskich wiatraków znajdowało się na tzw. Nowej Wsi, → Kościan–Nowa Wieś. Pojedynczy wiatrak wymieniany jest przy drodze do Poznania stoi w pobliżu stawu miejskiego (Stadt Teich, piscina civilis, stagnum civile), opodal przebiega droga do Śmigla [tzw. droga wielka → p. 2C] (M.K. 116 k. 222v, 252, 267, 268v); 1590 dom i wiatrak na przedmieściu m. C., nad stawem, k. cegielni (M.K. 133, 34).

Osady podmiejskie: → Kościan–Grodztwo, → Kościan–Jansdorf, → Kościan–Nowa Wieś.

2C. Drogi.

Wzmianki o drogach zmierzających w kierunku K.: 1423 droga z Lubinia (Wp. 5 nr 375); 1427 k. Sepna przebiega droga z Buku do K. (KoścZ 8, 414); 1443, 1502 droga z Poznania: 1443 przebiega przez Luboń, 1502 przechodzi k. folw. Jakuba Wildy pod Poznaniem (Wp. 5 nr 714; AR 3 nr 1913); 1514 koło Tłok i Karpicka biegnie droga z Wolsztyna do K. (KoścZ 18 k. 489v, 542v); 1514 koło Pawłowic przechodzi droga z Ponieca do K. (AE X 229v); 1553 droga ze Śmigla do K. (M.K. 116, 252); 1566 k. Kobylnik [pod K.] biegnie droga z Białcza do K. (KoścG 18, 157); 1569 k. Glińska przechodzi droga wielka królewska do K. (PG 21, 37v); 1578 w Konojadzie biegnie droga zw. kościańską [tzn. do K.] (KoścZ 67 k. 351v, 354); 1599 droga z Kokalewa do K. (KoścG 53, 128v).

1545 za Bramą Głogowską biegnie droga wielka [tzn. droga publiczna, królewska do Śmigla i Głogowa] (M.K. 116, 59v).

1553, 1562 legaty w testamentach mieszczańskich na naprawę stanu dróg: 1553 na naprawę dróg wokół m. C. → p. 3A; 1562 na wybrukowanie i podwyższenie ulicy idącej do kościoła Bernardynów [tzn. ul. Sierakowskiej] (M.K. 134, 266).

2D. Cło kościańskie.

1385, 1482 poborcy cła w K.: 1387 Hanek Borzina śwd. (teloneator) → p. 3A; 1482 Mac. Andrisscholcz (notarius thelonci) altarysta w C. → p. 5Bz.

1441 (fals.?) król Władysław ustanawia cło w Poniecu na wzór cła kośc. i pozn. (MK 20, 252; MS 3 suppl. nr 131); 1448, 1455 król Kazimierz [Jag.] zapisuje Piotrowi Świdwie z Szamotuł: 1448 200 grz. na cłach pozn., kal., kośc. i kon. za zasługi, 1455 200 grz. na cłach pozn., kośc. i kal. za poniesione wydatki na wojnę na Pomorzu (AG perg. 451, 471); 1473 król zapisuje za zasługi Janowi [Starszemu] Świdwie 300 grz. na cłach pozn., kal., kon., kleczewskim i kośc. (AG perg. 726); 1493 król Jan Olbracht zezwala swemu bratu Zygmuntowi na wykup cła pozn. i kośc. z rąk braci Jana wdy kal. i Andrzeja kaszt. kal. z Szamotuł; sumę 4000 zł węg. przypadającą na połowę cła pozn. i kośc., nal. do Andrzeja kaszt. kal., król zapisuje mu na cle kleczewskim (w Kleczewie pobiera się cło kon.) [brak informacji w dok., co stało się z sumą przypadającą Janowi; prawdop. Zygmunt tę sumę spłacił] (MK 15, 23v; MS 2 nr 209); 1495 tenże król oddaje w zarząd bratu Zygmuntowi cło pozn. i kośc.; Zygmunt wykupił te cła za 4300 zł węg. z rąk braci Szamotulskich (→ wyżej) i może je posiadać tak długo, dopóki król lub jego następca tej sumy mu nie zwróci (CMP nr 169; AG perg. 938; MS 2 nr 496; MK 15, 104v-105); 1502 król Aleksander zatwierdza zamianę: Zygmunt [Jag., późniejszy król] ks. głogowski i opawski daje Andrzejowi z Szamotuł wdzie pozn. m. Gniezno i 1/2 cła kośc., zapisane mu przez zm. Jana Olbrachta, a w zamian otrzymuje od Andrzeja z Szamotuł cło kal. oraz cło kon., które jest wybierane w Kleczewie; Aleksander zapisuje bratu Zygmuntowi 4000 zł węg. na tych cłach; dotychczasowe dokumenty zastawne dot. tych ceł ulegają kasacji (AG perg. 968; MK 17 k. 287v, 318v; Pol. 4, 110; Rykaczewski 302; MS 3 nr 166, 293); 1511 król Zygmunt zezwala Katarzynie z Szamotuł c. zm. Andrzeja wdy pozn. na zrezygnowanie na rzecz swego męża Łukasza z Górki kaszt. pozn. i starosty gen. Wlkp. m. in. z 1/2 cła kośc., a Jan ze Spławia sędzia ziemski kal. zaświadcza o dokonaniu tej rezygnacji (MS 4/2 nr 10144, 10172); 1512 tenże król zezwala Łukaszowi z Górki na zapisanie dóbr, w tym m. in. 1/2 cła kośc., w dożywocie swej ż. Katarzynie z Szamotuł (MS 4/2 nr 10209); 1513 tenże król potwierdza wspomn. Łukaszowi z Górki jego pr. do dochodów z m. Gniezna oraz cła kośc. (MS 4/1 nr 2039).

1474, 1488 przywileje król. dot. mostowego w K., → p. 4A.

3A. Mieszczanie z K. i ich działalność.

[Ponieważ nie istnieją księgi miejskie kościańskie z XV w. (zaginęły prawdop. w czasie wojen szwedzkich), zgromadziliśmy w tym rozdziale informacje uzyskane z kwerendy uzupełniającej, zwłaszcza z ksiąg ziemskich kośc. oraz z ksiąg konsystorza pozn., dot. osób żyjących w K.

Przy osobach zasiadających we władzach m. K. zaznaczono, w jakim przedziale czasowym pełniły one różne funkcje, natomiast pełniejsze zestawienie osób czynnych we władzach miejskich znajduje się w p. 4B (burmistrzowie i rajcy) oraz 4Cb (wójtowie i ławnicy)].

1310 burm.: Konrad krawiec; mieszczanie Pecold z Przemętu, Konrad z Bonikowa, Herman zasadźca wsi Kiełczewo [przyległej do C.] nal. do bpa pozn. (Wp. 2 nr 935); 1356 świadkowie Jan Plichta i Sułek (Wp. 3 nr 1335).

A. 1359 Pieczek młynarz → p. 3C; 1359-87 Anzelm (Henszel) młynarz → p. 3C.

1385-98 Piotr Stollo: 1385 burm., 1397 tenże w sporze z Piechnem Krakwiczem z Karchowa14→ Karchowo, p. 3 i przyp. 2 (Lek. 2 nr 1979); 1398 [tenże Piotr?] Stollo w sporze z Kraczkiem [z Rakojad?] (Lek. 2 nr 2113, 2114); [tenże bratem?, krewnym? Jana Stollo prep. w kościele Ś. Ducha w K. → p. 5C].

1385 rajcy: Nikel Stasar, Niczek Arcach, Niczek Bory15W 1408 Stan. Bory albo Born był plebanem w → Koszanowie k. Śmigla, Mik. Herman.

1387, 1394-95 Hanek Borzina (Borszina): 1387 śwd., poborca cła [w K.?] (Wp. 3 nr 1860, 1861); 1394-95 tenże posiada dom w C. (Lek. 2 s. 213, 228).

1387-1411 Tycz Cramar, kramarz: 1387 śwd. (Wp. 3 nr 1860); 1404 temuż Mik. Lubiatowski ma zapłacić 4 grz. (2 grz. w szer. gr i 2 grz. w ternarach; KoścZ 2, 76); 1411 tenże pozywa opata lub. o 9 grz. (KoścZ 3, 175); 1413 Święchna Tyczewa; tejże opat lub. na podstawie wsteczy ma zwrócić dług (KoścZ 4, 72).

1387-1409 Adam Rynd (Rinda): 1387-1406 burm., 1405 tenże oraz Hanek Rorman w sporze z [Januszem] Furmanem [z Niezamyśla] kaszt. międz. i jego sługą (servitor) Janem o uwięzionego człowieka (pro captivo... o jęćca; WR 3 nr 281, 282, 589 – tu błędna data 1416 zamiast 1405, jak w podstawie KoścZ 5, 2v; KoścZ 3, 5v); 1409 Władysław [Jag.] dał niegdyś Adamowi Rinda 2 jatki w C., ponieważ obecnie toczy się spór o te jatki między władzami m. C. a Adamem, król nakłada na obie strony sporu karę umowną 2000 grz. (Wp. 5 nr 152; KoścZ 3, 126).

1387 – zm. ok. 1438 Jakel (Jakub) Rorman: 1387 – ok. 1438 tenże posiada młyny w C. → p. 3C; 1394, 1396, 1399 tenże posiada dom w C. (Lek. 2 s. 223, 243, 198); 1400 tenże wygrywa spór z Teodorykiem z Iwna [oraz Międzychodu i Sierakowa] o 4 1/2 grz. za sukno (Lek. 2 nr 2489, 2560; KP nr 81, 305); 1407 tenże → niżej; 1415 tenże toczy spór z Janem Czarnkowskim o 7 grz. za pancerz (lorica) sprzedany ojcu [Czarnkowskiego] (KoścZ 4, 160); 1424 tenże witryk kościoła par. w C., bierze udział w ugodzie dot. jatek w C. → p. 3Bm; 1427 temuż na podstawie ugody polubownej Borek z Osiecznej ma zapłacić 5 grz. szer. gr (KoścZ 8, 388); 1427 tenże w sporze z Małgorzatą i Elżbietą ze Szczodrowa (KoścZ 7 k. 130v, 140); 1430 tenże świadkiem sprzedaży jatki → niżej; 1431 tenże funduje altarię → p. 5Bo; 1438 n. jego s. Jakel → p. 3C.

1391-93 bracia Paweł i Konrad toczą spór z Otą z Siekowa o sołectwo; 1393 Ota dowodzi, że posiada Sokołowo [tzn. sołectwo?, prawdop. w Sokołowie k. Śmigla] od 3 l. spokojnie (Lek. 2 nr 1464; WR 3 nr 60).

1394-1405 Janek (Hanek) Rorman: 1394, 1403 tenże posiada dom w C. (Lek. 2 s. 223; KoścZ 2 k. 4316Napisano tu stary (antiquus) Rorman [bez imienia]; w tym czasie występowali dwaj Rormanowie: Jan (1394-1405) i Jakub (1387 – zm. ok. 1438). Ponieważ o Janie po 1405 brak już wzmianek, przyjmujemy, że zapewne umarł i wnosimy stąd [czy słusznie?], że Jan był starszy niż Jakub, a więc do niego stosuje się określenie „stary”, 62); tenże w sporze z Piechnem ze wsi Karsiec [obecnie Karzec] o 8 grz. za ukradzionego konia (Lek. 2 nr 1639, 1650, 1747); 1405 tenże w sporze z [Januszem] Furmanem kaszt. międz. o uwięzionego człowieka [→ Adam Rynda 1397-1409] (WR 3 nr 281, 182 [tu błędna lekcja „Szymon” zamiast Furman]).

1394-1405 [w 1410 wymieniony jako zm.] Marcin Rokita: 1394 tenże [Marcin] Rokita w sporze z Wojciechem z Pokrzywnicy (Lek. 2 nr 1647); 1398-1403 tenże w sporze z Elżbietą Machowską wd. po Janie [Wyskocie] z Oporowa, a ż. Heydana [ze Strzelec k. Grodziska Wlkp.] i [braćmi jej męża] Liskiem [z Oporowa], Maciejem [z Pawłowic k. Rydzyny] i Andrzejem [recte Henrykiem z Kociug, Rusinowa etc.] o 7 grz., które winien był Rokicie zm. Jan [Wyskota] i o 6 1/2 grz. czynszów należnych mu od szwagrów Elżbiety (Lek. 2 nr 2226; KoścZ 2 k. 21, 25v, 26v, 27v, 33); 1401 tenże w sporze z Szymonem Łepkowskim [osoba niezn.] o lepsze pr. (ex racione melioritatis) do 7 grz. z Rogaczewa [którego?] (KoścZ 2, 5v); 1403 tenże posiada dom w C. (ZSW s. 169); 1405 tenże [bez imienia] śwd. (WR 3 nr 282; KoścZ 3, 2); 1405 tenże w sporze z Janem Gryżyńskim o 3 grz. i 7 sk. (KoścZ 2, 100v); 1410 Magdalena wd. po Marcinie Rokicie przegrywa proces z Elżbietą Machowską i jej c. Anną [→ Drobnin, → Krzemieniewo] (KoścZ 3, 137v).

1394-1407 Kosz (Cossz, Cosziq, Coszey, Coszan, Coszen, Coszno) posiada dom w C. (Lek. 2 s. 226, 227, 232, 246, 250, 265, 309, 319, 343, 344, 346; ZSW s. 169, 174); 1407 tenże toczy proces z Wojtkiem i Wyszachem z Parzęczewa (KoścZ 3, 50v).

1395-1405 Hannos Tilka (Cilko): 1395 tenże rajcą → p. 5Fa; 1397 tenże posiada dom w C. (Lek. 2 s. 257); 1405 tenże Hannos Tikka! śwd. (WR 3 nr 281, 589 [tu błędna data 1416, zamiast 1405]).

1396-1404 Dzietrzych (Teodoryk) posiada dom w C. (Lek. 2 s. 239, 240, 260; ZSW s. 107; KoścZ 2, 89v).

1397 Sobek w sporze z szl. Dziersławem z Krajewic o 23 grz. (Lek. 2 nr 1972).

1397 Kamecz i Alin z C. w sporze z Jarotą [z Wilkowa Polskiego?]; świadkowie dowodzą, że Gardota [z Podrzecza?] nie wyjeżdżał z domu Jaroty i nie zabrał koni kościelnych (?), ani koni nal. do Alina (WR 3 nr 95; Lek. 2 nr 1999).

1397, 1402 Nepek (Wipek [zapewne błędna lekcja]) Stherling posiada dom w C. (Lek. 2 s. 258; ZSW s. 105, 106); 1408 tenże? sołtysem w Kiełczewie, → Kościan-Jansdorf.

1398 Mik. Moczygroch murator posiada dom w C. (Lek. 2 s.275).

1398 Rotenberg kuśnierz i Jakub golarz toczą spory z żoną [szl.] Pietrasza z Miniewa [obecnie Młyniewo] (Lek. 2 nr 2067, 2068).

1398 Jan Brusicki przegrywa proces z Otą z Siekowa o 3 grz. za zabrane sukno (Lek. 2 nr 2135).

1399 Jan Kij (Ky) pozywa Mac. Wyskotę z Pawłowic [k. Rydzyny] o 5 grz. za broń (Lek. 2 nr 2401, 2402, 2412); 1400 tenże? Jan Koyle (Ky) w sporze z Koblem z Drzeczkowa (Lek. 2 nr 2586).

1399-1400 Kat. Norimbergowa żona kuśnierza z C. [może to był Halm Norumbarg?, → niżej: 1405] toczy spór z Koblem Linderode z Drzeczkowa [który później osiadł pod m. Grodzisk (Wlkp.)] o 350 owiec wartości 24 grz. (wg jednej z zapisek 28 grz.); Kobel ma oddać wszystkie owce, które Norimbergowa u niego znajdzie, a za resztę ma jej zapłacić (Lek. 2 nr 2335, 2375, 2420, 2426, 2459, 2526, 2554, 2586, 2623, 2670; WR 3 nr 148, 163).

1399-1402 Babiński (Sabiński!, Baliński! [błędne lekcje]) posiada dom w C. (Lek. 2 s. 295, 302, 318, 322, 332, 334; ZSW s. 69, 106).

1400 Mik. Abirwin uwalnia [tzn. kwituje, czy umarza?] Mikołaja [z Bytynia, kaszt.] starogr. od długów za ucztę (pro pecunia epularum, debita epularum; Lek. 2 nr 2469).

1400 Niczek kramarz pozywa Stroszyna Wyskotę [z Oporowa k. Ponieca] o 1 grz. długu, a później o 1 kopę gr (Lek. 2 nr 2705, 2736).

1400 Klaws z C. (Lek. 2 nr 2726).

1402 Kunat zeznaje, że jest winien Jakuszowi szwagrowi Wasyla [mieszcz. pozn.] 10 grz. i 6 gr (SBP s. 45 nr 29).

1402 Tomek rzeźnik z C. → niżej.

1402-13 Hannos (Janusz, Jan) Fleszar rzeźnik: 1402 tenże oraz Tomek rzeźnik pozywają Ramsza z Czacza o 3 woły skradzione oraz o 4 in. woły (KoścZ 2, 25); 1405 tenże w sporze z Teodorykiem Iwieńskim o 3 grz. z Kopaszewa (KoścZ 2 k. 96v, 98); 1409 Zofia ż. Janusza Fleszara z C. w sporze z Andrzejem Bojanowskim i Pieczem wójtem z C. (KoścZ 3, 134); 1412 tenże Janusz w sporze z Tomisławem s. Koterby [z Rokosowa] (KoścZ 4, 6v); 1413 temuż Sędziwój Wyskota [z Żytowiecka] z ż. ręczył za Mik. Szołdrę [z Szołdr]; obecnie Sędziwój ma wyclić Szołdrę [uiścić za niego długi Fleszarowi?] (KoścZ 4, 41v).

1403 Dobrosław; Mik. Lubiatowski odpiera jego roszczenia o 5 grz., o 2 grz. poręki z pieniędzy kościelnych [?] oraz o 6 grz. od wójta (KoścZ 2, 63-64v).

1404 Benanda toczy proces ze Zdzichną [z Bylęcina] (KoścZ 2 k. 63, 64, 64v) c. Daleburza [z Dalebuszek?] o dług jej ojca 4 grz. i 1 wiard. (WR 3 nr 256; KoścZ 2, 94).

1405 świadkowie: Peter Harst, Jakusz Szarar, Nicz Stolla [krewny Piotra? → wyżej: 1385-98] i Halm Norumbarg [→ wyżej: Norimbergowa 1399-1400] (WR 3 nr 281, 282).

1405 Jurga piekarz posiada dom w C. (ZSW s. 264).

1405-08, 1416 Heydenrich toczy i na podstawie wsteczy wygrywa proces z Henrykiem Ramszem Czackim (Czackiego zastępuje nieraz Jan Stopacz) o sołectwo w Glińsku (ZSW nr 963, 1067; KoścZ 2, 95v; KoścZ 3 k. 16, 66, 69v; KoścZ 5, 2).

1405-23 [Wacław?] Hampel (Hempel) [od 1423 mieszcz. w Kaliszu17Począwszy od połowy 1423 Hampel kontynuował swe procesy w K. jako mieszcz. kal. Od tegoż roku spotykamy go też w księgach kal.: 1423 (KalZ 4, 105v) i 1427 (KalZ 5, 126). W l. 1427-39 prawdop. ten sam Wacław Hampel bywał w Kaliszu ławnikiem, rajcą, a w l. 1438/39 burmistrzem (A.Gąsiorowski, Członkowie władz Kalisza w pierwszej połowie XV wieku, „Rocznik Kaliski” t. 18, 1985, s. 31-38)]: 1405 tenże pozywa Maćka Wyskotę Pawłowskiego [z Pawłowic k. Rydzyny] o 5 1/2 wiard. czyli 1 grz. 9 sk. (KoścZ 2 k. 96, 98v); 1415 tenże wygrywa procesy z Liskiem Oporowskim i Jarandem [krewnym Liska z Dryżyny?] o 18 grz. oraz z Liskiem o 10 grz. (KoścZ 4, 133); 1415 tenże przedstawia w sądzie dok. nabycia 1/2 Piotrkowic [k. Czempinia]; nikt nie zgłasza pr. bliższości (KoścZ 4, 221v); 1416-20 tenże z Dobiesławem Grobskim [z Grobi k. Śmigla] i z Michałem Siekowskim: 1416 toczy proces o 40 grz. szkody, 1419 Siekowski dowodzi, że już tę sumę zapłacił, 1420 cd. sporu (WR 3 nr 732; KoścZ 4, 225; KoścZ 6, 40v); 1418-23 tenże toczy i wygrywa proces z Dobrogostem z Kiebłowa [obecnie Kębłowo] dz. Gościeszyna, s. Tomka o 123 grz. (KoścZ 4, 435; KoścZ 5 k. 110, 181v, 186, 196, 197v); 1421 tenże kwituje odbiór od tegoż Dobrogosta 2 grz. w ternarach i 6 grz. za pożyczonego konia, który zdechł (WR 3 nr 725, 726); 1419 tenże toczy spory z Mikołajem z Woliszewa [obecnie Olszewo] o 8 wiard. za szkody oraz z Jakuszem z Godziszewa [którego?] i z Hanką z Rakoniewic (KoścZ 5 k. 152, 186, 189v); 1419 temuż Pakosz niegdyś Proszkowski i Szczepan Proski [z Prochów] mają zapłacić 9 grz. i 6 grz. (KoścZ 5, 177); 1419 tenże oraz Franciszek [mieszcz. kośc. i dz. cz.] Piotrkowic zobowiązują się zapłacić 15 grz. Bartoszowi Gostyńskiemu (KoścZ 5, 197v); 1420 tenże w sporze z Więcoszką z Łęgu [k. Śremu] o 5 małdratów mąki (KoścZ 6, 120); 1421 tenże w sporze z Januszem Taderem [z Tarnowy k. Rakoniewic]: Tader dowodzi, że nie pożyczył od Hampla 10 grz., jednak na mocy ugody ma mu zapłacić 5 grz. (WR 3 nr 897, 1209; KoścZ 7 k. 22, 101v); 1421 tenże toczy proces z Przybysławem Położejewskim [z Położejewa w pow. pyzdr., obecnie Połażejewo] (KoścZ 6, 124); 1423 tenże toczy procesy z Dziersławem niegdyś Borowskim mieszcz. w Kiebłowie, z Mik. Sikorzyńskim o 4 grz. oraz z Otą Trachem z Bukowca [k. Śmigla] i z Bronisławem oraz Januszem Gotą z Jeligowa (WR 3 nr 983; KoścZ 7 k. 87v, 96v, 97, 101, 110v, 126v); 1423-24 temuż przysądzono sumę od zm. Mac. Szczodrowskiego; o tę sumę Hampel procesuje się z Dobiesławą Szczodrowską oraz Małgorzatą i Elżbietą (Helżką) siostrami zm. Macieja (KoścZ 7 k. 101, 102v, 115v, 122v, 134); 1424 temuż, już mieszczaninowi kal., Dziersław [niegdyś Borowski?, → wyżej: 1423] wójt w Kiebłowie ma zwrócić dług z pieniędzy, które ma u Abrahama [Kiebłowskiego] (KoścZ 8, 2v).

1405-24 opatrzny Franciszek (Frącek): 1405 tenże pozywa Trestrama Czacharowskiego o skradzione mu na drodze publicznej 8 grz. oraz konia i szaty wartości 10 grz.; Mik. Lubiatowski sprzeciwia się dochodzeniom Franciszka, gdyż jemu wcześniej przysądzono 250 grz. z dziedziny Trestrama [z Czachorowa?] (ZSW nr 931; KoścZ 2 k. 99v, 102); 1406 tenże mieszcz. z C. (KoścZ 3, 15v); 1408-09 tenże pozywa wd. [po Bartoszu] z Gostynia wdzie [pozn.] o 18 grz. zastawu; Bartosz [s. wdy] płaci kary, bo nie spłacił tej należności (KoścZ 3 k. 104, 106v, 113); 1416 tenże? z siostrą Zofią, mieszczanie z C., toczą spór z braćmi Mikołajem (Niklem) i Wawrz. Skoraczewskimi i ze Szczepanem wójtem kośc. o 63 grz. i 8 sk. po stryju Szczepanie [skąd?] oraz o zbroję (harnasz), skarb i srebro wartości 33 1/3 grz.; sąd przysądza im 1/2 [zgłoszonych] szkód tzn. 16 grz. bez 1 1/2 gr i Nikiel Skoraczewski ma to zapłacić; 1421 cd. sporu z Wawrz. Skoraczewskim (WR 3 nr 840, 845, 858, 889-892; KoścZ 6 k. 98, 107v, 121); 1417 tenże burmistrzem; 1422 tenże w sporze z Jakubem Rormanem o pr. do cz. 2 młynów: końskiego [słodowego] w m. C. i wodnego poza m. C. (KoścZ 7 k. 28v, 41); 1422 tenże w sporze z Janem Szczodrowskim (KoścZ 7 k. 12, 24v); 1424 tenże toczy spory: a) z Paluchem poddanym Przybysława Gryżyńskiego, b) z Jarosławem Zadorskim o 1/2 grz. poręki (KoścZ 8 k. 62v, 73); 1424 tenże śwd. (ACC 7, 137).

(1402?)-24 tenże Franciszek toczy spory związane z wsią Piotrkowice: 1402 tenże? kleryk Frącek [bez nazwy miejscowości] w sporze z [bratem?] Piotrkiem o dział [w Piotrkowicach?] (KoścZ 2, 1); 1405 tenże odpiera roszczenia tegoż Piotrka o 7 grz. poręki (KoścZ 3, 5); 1410 tenże pozywa Jana i jego braci z Piotrkowic o to, że zabili jego brata [Piotrka?; od 1409 występuje Bietka wd. po Piotrku] (KoścZ 3, 136); 1416 tenże przedstawia 2 dokumenty dot. nabycia w Piotrkowicach: a) 4 1/2 ł. roli, b) kilka dni później 1 ł. roli: nikt nie zgłosił pr. bliższości do tych ról (KoścZ 4 k. 218v, 221v); 1416, 1422-24 tenże toczy procesy z Bodzętą z Piotrkowic (KoścZ 4, 205; KoścZ 7 k. 22, 123; KoścZ 8 k. 51v, 65v, 81v, 82, 89, 98v); 1419 tenże w sporze z Janem z Piotrkowic (KoścZ 5, 164v); 1419-20 tenże opatrzny Franciszek nazywany [zamiennie] dz. Piotrkowic [albo] mieszcz. z C. pozwany przez Michała Ręcskiego [z Ręcska, obecnie Reńsko] o to, że zabrał Michałowi w zapowiedzianym przez niego lesie (in silva... inhibita) 2 konie, wóz i siekierę i nie zwrócił [mimo ponagleń] (KoścZ 5, 201; KoścZ 6, 10v); 1420 tenże przedstawia w sądzie dok. dot. nabycia 3 ł. i wiatraka w Piotrkowicach; nikt nie zgłasza sprzeciwu (KoścZ 6, 32v); 1421 tenże w sporze z Bietką [wd. po Piotrku] i jej ss. Janem oraz Wincentym o te 3 ł. i wiatrak (KoścZ 6, 128v); 1423 tenże wygrywa proces z Ubyszkiem niegdyś z Piotrkowic o te same łany i wiatrak (KoścZ 7 k. 110v, 116); 1423 tenże zapowiada drogi, pastwiska, łąki i zarośla w Piotrkowicach (KoścZ 7, 126); 1425 i n. o majątek w Piotrkowicach procesują się dzieci Franciszka18SzPozn. 164, wymienia ponadto Janusza s. Franciszka z Piotrkowic, w l. 1433-35 prep. w kościele Ś. Ducha pod K. (→ p. 5C), nie cytuje jednak źródła; w naszej kwerendzie nie natrafiliśmy na wiadomości o nim: Szczepan (Stephanus), Helena, Proces [h. Samson] i Mikołaj (KoścZ 8 k. 130v, 149v, 161, 181v, 273v, 311 etc.); 1425 Szczepan s. Frącka → niżej: Jan Kofman 1419-32.

1407 [rzekoma] Dorota wd. po Piotrze Pietrzyku → p. 5Br i przyp. 40.

1407 Hannos Herman i Jakub Rorman w sporze z Leszkiem i jego matką [szlachta?, mieszczanie?] z Koźminka [pow. kal.] (KoścZ 3, 66v); 1407 tenże oraz Jakub [Rorman] i Janusz Szaldorf toczą spór z Mościcem [ze Stęszewa] kaszt. pozn. o 11 grz.; Mościc ma zapłacić (KoścZ 3 k. 50, 51v).

1407 Janusz Szaldorf → wyżej; 1411 jego żona w sporze ze Szczepanem Proskim ma przedstawić dok. dot. poręki (KoścZ 3, 183).

1407 Lamborgh toczy proces z Mik. Lubiatowskim o szkody: 14 sk. za 5 korcy soli i 1 wiard. za 2 ćw. słodu (KoścZ 3, 49).

1409 Piotr krawiec z C. [czy ident. z Piotrem krawcem z l. 1423-29?, → niżej]; tenże pozwany o 18 wiard. przez Małgorzatę wd. po Dziersławie Sepieńskim z dziećmi (KoścZ 3, 128).

1409 Piotr Sztor posiada dom w C. (Wp. 7 nr 650).

1410-13 Niemsta (Niemst): 1410 śwd. (WR 3 nr 437); 1413 tenże jest notariuszem poboru król. w C.; Gniewek z Krajewic pozywa go o 26 grz., z tej sumy 11 grz. jest u Piecza wójta kośc., a resztę pieniędzy zajął [?] (inhibuit) woźny sąd.; następnie Gniewek pozywa wójta Piecza o 11 grz., a mieszczanie z C. mają okazać swoje pr. do tych pieniędzy (KoścZ 4 k. 40, 54v).

1411 Michał Massmeth [mieszcz. z C.?] toczy proces z żoną Oty Siekowskiego i jej ss. Janem i Michałem o 36 grz. (KoścZ 3, 171).

1411 śwd. Clavus [Klaus-Mikołaj?] dz. [sic!] C. [błędnie zamiast mieszcz. z C.] (Wp. 7 nr 680).

1411-13 Janusz Longus [Długi?]: 1411 tenże toczy spór z opatem lub., 1413 temuż opat lub. na podstawie wsteczy ma zwrócić dług (KoścZ 3 k. 163v, 165; KoścZ 4, 72).

1412 Bronka ż. Janusza Rycerza w sporze ze swą macochą Zofią wd. po Orszuli wójcie z Kiebłowa [obecnie Kębłowo] i jej dziećmi o swój majątek po ojcu; Zofia ma zapłacić Bronce 9 grz. (KoścZ 4 k. 1, 4v, 31, 32, 50v).

1412 (?) mieszczanie z C., rajcy (?): Stefan Scharar, Klaws [Mik.] Adam, Jan Kowfman, Hanlin Jagier, Jakub Herman, Jan Ravole19Przekazy o Mik. Adamie znamy z l. 1418-44, o Januszu Kofmanie z l. 1419-32, a o Stefanie Scharerze z l. 1441-77; pozostali członkowie rady znani są tylko z tego dok. Możliwe, że data tego dok. została zniekształcona w oblacie (Wp. 5 nr 208).

1413 Plitha z C. [może Plichta, por. → wyżej: 1356] obrabowany i zabity przez krzyżaków na drodze publicznej między Gniewem a Nowem [na Pomorzu] (Lites wyd. II t. 2, 127); 1424 → niżej.

1413 50 mieszczan z C. brało udział w najeździe na Czacz, → Kościan – starostwo (Cieplucha 101).

1416-24 Jan s. Tylki [w 1412 student w Krakowie → p. 6Aa]: 1416 tenże i jego stryj Tylka [bez imienia; → wyżej: 1395]; 1416 szl. Jasiek Szczodrowski zeznaje, że jest im winien 55 grz., a trzej szlachcice ręczą za Jaśka (Wp. 5 nr 255); 1424 tenże → p. 5Fb; 1424-26 tenże kleryk → p. 5Ae; 1428 [tenże?] Jan Tylesz, → niżej.

1416 Katarzyna ż. Michała Gygelera [zapewne Eglera, → niżej: 1421-24] w sporze z Niklem Flescherem [Fleischer – rzeźnik] sołtysem w Kurzej Górze, który upomina się o 30 grz. i 200 owiec po swej matce i o 1/2 dóbr należnych mu po ojcu (KoścZ 5, 42).

1417-34 opatrzny Andrzej, pisarz sądu ziemskiego w C. w l. 1417-30 (GUrz. nr C 902): 1417-19 tenże z ż. Halszką (Elżbietą) toczą spór z Janem Szajblem mieszcz. ze Śremu i dz. w Jeligowie o 160 grz. spadku po stryju (WR 3 nr 671; KoścZ 5 k. 73, 440); 1422 tenże? Andrzej; szl. Wawrzyniec i Mikołaj dziedzice Jagodna [pow. gniezn.] mają mu zapłacić 3 grz. kary, ponieważ nie zapłacili mu 7 grz. 44 gr za Bawora [Wyskotę z Drobnina, Krzemieniewa, Zborowa] i jego ż. Małgorzatę (PZ 7, 18); 1423, 1428 n. tenże występuje jako zastępca stron procesowych lub jako sędzia polubowny w sądzie ziemskim w C. (PZ 7, 88; KoścZ 9 passim); 1424-25 tenże toczy procesy: 1424 z Januszem Taderem [z Tarnowy k. Rakoniewic] i z Winc. Kuranowskim, który ma mu zapłacić 3 grz., 1425 z Jaśkiem Rąbińskim o 10 grz. szkody, z Winc. Sokołowskim [z Sokołowa k. Śmigla, obecnie Sokołowice] o 12 grz. i 6 grz., z Wojc. Piotrowskim [z Piotrowa k. Czempinia, par. Brodnica] o 3 grz., z Winc. Tarnowskim [z Tarnowa k. Czempinia, obecnie Tarnowo Stare] o 9 wiard. i 5 gr oraz o zwrot wydanych 80 gr (KoścZ 8 k. 23v, 34v, 116v, 120v, 123v, 127, 153v, 195); 1426 tenże w sporze z Janem klerykiem-laikiem z Inowrocławia; równocześnie pozywa Macieja z C., brata wspomn. kleryka, o 1/2 grz. poręki (ACC 9, 88); 1428 tenże w sporze z Henrykiem Karchowskim o 12 gr wysłużonej zapłaty (KoścZ 9, 39); 1428 tenże toczy spór z Pieczem wójtem kośc. (KoścZ 9 k. 10v, 19); 1428 tenże toczy proces z Borkiem z Osiecznej [s. Andrzeja Gryżyńskiego] m. in. o 5 grz. i 15 gr, które Borek ma zapłacić Andrzejowi (KoścZ 9 k. 9v, 34, 48, 69v); 1428 tenże w sporze z Sobkiem z Zalesia [k. Borku, par. Strzelce Wielkie] (KoścZ 9, 11); 1428 temuż Andrzejowi Andrzej młynarz z Sikorzyna odstępuje pr. do zysku (lucrum) z mł. wodnego i wiatraka [w Sikorzynie] należne mu od Sędziwoja dz. w Sikorzynie; woźny sąd. wwiązuje Andrzeja mieszcz. z C. w 3 ł. os. w Sikorzynie, które dają 3 grz. czynszu rocznego, na poczet wspomn. wyżej należności (zysku) z mł. i wiatraka (KoścZ 9 k. 1v, 86); 1428 tenże w sporze z Mik. Góreckim [z Górki Miejskiej], który ma za niego zapłacić 4 grz. i 1 wiard. z odsetkami (usura) tytułem poręki (KoścZ 9 k. 46v, 250, 261); 1429-30 tenże w sporze z Andrzejem Brodnickim (KoścZ 9 k. 182v, 192v, 222, 238, 253); 1429 tenże w sporze z Wojciechem z Kopaszewa o 3 wiard. (KoścZ 9 k. 198, 199); 1429-30 tenże w sporze z Tomisławem Sieńskim z Białego Jeziora [obecnie Białcz Stary], 1430 Andrzej zarzuca Tomisławowi, że go zniesławił wobec władz m. C. (KoścZ 9 k. 235, 239, 252v, 265v, 277v, 280); 1434 tenże wygrywa proces z Bernardem Kargowskim o 3 grz. i zeznaje, że z powodu niezapłacenia tych pieniędzy poniósł 3 grz. szkody (WR 3 nr 1480).

1417-20 Mik. Jagier ma dom w C. (Wp. 8 nr 804); 1420 tenże (KoścZ 6, 32v); 1426-27 Kat. Jagrowa (w 1426 z C., w 1427 z Poznania) toczy proces z Andrzejem ze Szczodrowa pleb. w Kamionnie oraz z Jaśkiem ze Szczodrowa (KoścZ 8 k. 271v, 291v, 296v, 303v, 318v).

1418 mieszczanie z C. [nazwiska niezn.] zostali okradzeni [w drodze] z sukna i pieniędzy; szl. Jarand z Wrzącej [pow. kon.] dowodzi przy pomocy świadków, że ich nie okradł (WR 5A nr 244).

1418-23 Piotr Kerstan (w 1420 nazwany Piotrem s. Kerstana): 1418-20 tenże wygrywa spór z Adamem Kowalskim [ze wsi Kowalskie w pow. gnieźn.] posiadaczem zastawu w Gorzycach [k. Czempinia], o jatkę mięsną w Poznaniu wartości 80 grz. i o przywłaszczony sobie dochód z niej (pro usibus macelli receptis; WR 3 nr 763; KoścZ 5, 65; KoścZ 6 k. 63v, 97); 1423 tenże występuje razem z Pieczem Adamem → niżej: 1418-26.

1418-24 Kusz s. Lorka: 1418 tenże ze swą krewną (neptis) [wnuczką?] Katarzyną toczą spór z Zewrzydem Kotwiczem z Boguszyna [k. Śmigla] o sołectwo w Boguszynie (KoścZ 5, 125); 1422 tenże ma s. Mikołaja na studiach w Krakowie → p. 6Aa; 1424 tenże toczy proces z Wawrz. Skoczowicem [osoba niezn.] o zastaw 1 ł. bez prętu w Widzimiu (KoścZ 8 k. 49, 54, 460).

1418-26 Piecz Adam (Piotr s. Adama) [zapewne s. Adama Rynda → wyżej: 1387-1409], 1418, 1422 burm.: 1422-24 tenże toczy spory z Janem i Piotrem Bnińskimi [posiadaczami Wyskoci i Przewozu w pow. kośc.] o 12 grz. i 6 grz. poręki za zm. Grossa [osoba niezn.] (KoścZ 7 k. 8, 42v, 63v, 112; KoścZ 8, 94); 1422-26 tenże toczy spory dot. Szczodrowa: 1422 z Janem Szczodrowskim (KoścZ 7, 42v), 1423 sąd przyznaje Pieczowi Adamowi oraz Kerstanowi i jego dzieciom [pierwszeństwo] do zastawu w Szczodrowie (KoścZ 7, 114v), 1424 tenże Piecz Adam wraz ze swymi krewnymi (cum nepotibus) w sporze z Jakubem Kotowieckim [z Kotusza] zapowiada swój zastaw za 60 grz. w Szczodrowie (KoścZ 8, 10), 1426 tenże oraz Andrzej jego krewny (nepos)20Zapewne ten sam Andrzej posiadający zastaw w Szczodrowie toczył spór w 1421 z Tomisławem Sieńskim (KoścZ 6, 141). Przypuszczać można, że był to wnuk (nepos) Piecza Adama z l. 1418-26, ident. z Andrzejem Kościeliskim mieszcz. w Poznaniu, → p. 6Ad toczą spór z Opaczem z Kokorzyna w związku z ich zastawem w Szczodrowie (KoścZ 8 k. 254v, 262).

1418-44 Nikel Adam (Mikołaj [s.] Adama [zapewne Adama Rynda → wyżej: 1387]): 1418 tenże oraz Nikel Flescher [sołtys w Kurzej Górze?] wygrywają proces z Sędziwojem Brlokiem z Manieczek (KoścZ 5, 119); 1422 ciż pozwani przez Mik. Stulera kan. pozn. (ACC 7, 138); 1427 tenże Nikel Adam w sporze z Sędziwojem Sikorzyńskim (KoścZ 8, 312); 1429 tenże w sporze z Dobiesławą i Kuszem ze Szczodrowa (KoścZ 9, 238); 1430 tenże? z braćmi sprzedaje jatkę → niżej; 1439, 1444 tenże rajcą.

1419-28 Jakub Sobiemądr21Prawdop. ten sam Jakub w 1426 procesował się z Tomaszem Księgińskim [z Księginek k. Kościana], który miał mu dać 8 grz. razem ze swą córką [niejasne, czy to miał być posag, i czy c. Tomasza była żoną Jakuba?] (KoścZ 8 k. 220v, 239v). Nie wiemy, czy Andrzej Sobiemądr, który w 1436 wziął pod opiekę dzieci zm. Marcina Czarnego z Dalewa, był krewnym (synem?) Jakuba i czy też był mieszcz. kośc. (Wp. 5 nr 579; KsLub. nr 4443): 1419-22 tenże w sporze z Sędziwojem Brlokiem [z Manieczek] o zwrot długu 6 grz. i 8 sk. (KoścZ 5, 202v; KoścZ 6 k. 31v, 45; KoścZ 7 k. 3, 27v); 1421 tenże w sporze z Januszem Woźnickim (KoścZ 6, 153v); 1425-27 tenże w sporze z Liskiem z Dzięczyny, który mu jest winien 1 grz. i 17 gr poręki, 2 grz. za poniesione wydatki i 5 grz. za szkody; w 1427 dodatkowo 10 grz. szkody oraz 5 grz. sumy głównej i 4 grz. szkody, których termin płatności już minął (KoścZ 8 k. 116, 132, 143, 149v, 364); 1428 tenże w sporze z Borkiem z Gryżyny; Borek ma stawić przed sądem ziemskim 3 ławników ze Spytkowic w związku z tą sprawą (KoścZ 9 k. 11v, 36v).

1419-29 Piotr Sobiepan (Soppan): 1419 jego ż. Hanka toczy proces z Kachną z Łęk [których?] i z Tomisławem z Turwi (KoścZ k. 162v, 163); 1424 taż Anna ma c. Barbarę (ACC 7, 132v); 1426 temuż Piotrowi Sobiepanowi Jan Jarogniewski dowodzi, że czeladź która napadła (i uwięziła?) Piotra, już rok wcześniej została zwolniona przez Jarogniewskiego [ze służby] i nie wyjechała [na rozbój] z Drahimia [gdzie Jarogniewski był tenutariuszem] (WR 1 nr 1229, 1230; KoścZ 8, 258v); 1429 tenże Piotr Soppan! (KoścZ 9, 188); 1433 Sobiepanowa → niżej.

1419-32 Jan (Janusz) Kofman (Coffman, Kowfman, Chosman, Chochman, Kosman [Kaufman?]): 1419 tenże? Jan [bez nazwiska] ma s. Mikołaja studenta w Krakowie (AS 1, 44); 1424 tenże jako rajca bierze udział w ugodzie dot. jatek → p. 4Ca; 1425 tenże daje swemu s. Mikołajowi altaryście w C. [→ p. 5Bz] pr. [do wyegzekwowania należności]: od Szczepana [z Piotrkowic k. Czempinia] s. Frącka mieszcz. z C. (→ wyżej: 1405-24) 8 grz. i 4 ćw. żyta, od szl. [Tomasza zw.] Lustek z Sikorzyna [k. Śmigla] 14 grz. i od Janusza dz. w Szczepankowie 5 kóp gr i 3 grz. (ACC 8, 186v); 1430 tenże świadkiem → niżej: 1430; 1430 tenże toczy spór z Mik. Ramszem Śmigielskim (KoścZ 9 k. 248v, 257v, 277v); 1430 tenże w sporze z Mikołajem opatem i bened. lub. jako właścicielami wsi Gniewowo (KoścZ 9 k. 247v, 265, 277v); 1432 tenże w sporze z opatem i konwentem lub. o 13 grz. za sukno wymierzone w łokciach (WR 3 nr 1447, 1448, 1449).

1420 Agnieszka [prawdop. c. Kwiatka, → niżej: 1436] (Agnes Quatkonis); Stroszyn [Wyskota] z Oporowa jest jej winien 6 wiard. w szer. gr (KoścZ 6 k. 36, 52v, 59v).

1420 Benikowa kupcowa (mercatrix) w sporze z Borkiem z Osiecznej o 2 grz. i 31 gr długu za towary (debitum mercimoniale), który zaciągnęli [u Benikowej] rodzice Borka (KoścZ6, 27v).

1420-21 Stanisław krawiec w sporze z Przybysławem Gryżyńskim stolnikiem pozn. z Gryżyny i Słonina o 2 grz. wynagrodzenia za służbę, a także o zapłatę za 6 małdratów i 4 ćw. owsa oraz 6 ćw. żyta (KoścZ 6 k. 63, 85v, 123v, 130v); 1421 tenże pozywa Dobrogosta Kiebłowskiego, który chciał go zwabić do siebie [do Kiebłowa?] o wynagrodzenie za [uszyte] szaty oraz o niedotrzymanie obiecanych warunków przeniesienia i poniesione w związku z tym straty (KoścZ 6 k. 150v, 169v).

1420-23 Nikiel Flescher [1416-18 sołtys w Kurzej Górze → wyżej: 1416 Katarzyna ż. Mik. Gygelera (Eglera?), 1418 → wyżej: Nikel Adam l. 1418-44]: 1420 tenże w sporze z Jakubem Małołęckim oraz Januszem Żytowieckim, którzy mu są winni po 3 grz. i 8 sk. poręki za Sędziwoja Brloka z Manieczek (KoścZ 6 k. 57, 85, 85v, 101v, 108v); 1423 temuż Henryk Wyskota z Bylęcina [oraz Kociug i Rusinowa] ma zapłacić 6 grz. i 3 wiard. za tegoż Brloka (KoścZ 7 k. 95v, 98v, 100).

1420-26 i nadal Dziersław [często bez nazwiska, od 1421 nazywany „niegdyś Dąbrowskim”22Dziersław pochodził z →Dąbrowy (→ p. 3D: 1405) w par. Skórzewo k. Poznania. W l. 1417-29 posiadał cz. → Kobylnik k. Kościana (tamże w przyp. 2 jego życiorys), a w l. 1444-49 posiadał cz. → Gorzyczek k. Czempinia]: 1420 tenże ma brata Bartosza mieszcz. w Lwówku23Bartłomiej Dąbrowski albo Palędzki [z Palędzia k. Poznania] był w l. późniejszych zaufanym opata lub. i sołtysem w → Targowisku (KoścZ 6, 72v); 1420-26 tenże toczy procesy: z Abrahamem Zbąskim, ze Szczepanem Proskim [ze wsi Prochy], z Mik. Podrzeckim, z Małgorzatą i Elżbietą (Helżką) ze Szczodrowa (mają one zapłacić mu 2 grz. i 10 gr za Mac. Brodnickiego), z Mik. Gilem [z Goliny i Gierłachowa], z Burchardem z Mirzewa [obecnie Mierzejewo] o 8 grz. poręki, z Tomisławem Turewskim, który ma mu zapłacić 5 grz. i dać 2 ćw. mąki (KoścZ 8 k. 27, 155; KoścZ 7 k. 49v, 103, 112, 115; KoścZ 8 k. 151, 168v, 226); 1420 i n. tenże spełnia różne pomocnicze funkcje w sądzie ziemskim kośc. (zastępuje strony procesowe, odracza terminy rozpraw sąd.; KoścZ 6 k. 44, 46v, 152; KoścZ 7, 28v etc.).

1420-28? Andrzej s. Borka (Borkowic): 1420 tenże zwraca zastaw (obligatio) Dobroszce wd. po Piotrku z Grabianowa (KoścZ 6, 96); 1421-28? tenże toczy procesy:

1421 z Mac. z Brodnicy, 1424 z Sobkiem Żytowieckim, 1425 z Dziersławem Chełkowskim, który jest mu winien 16 sk. i ma oddać pożyczony płaszcz (palium), [1427?, 1428?] z Wojc. Urbanowskim (KoścZ 6, 137; KoścZ 8 k. 56v, 136v, 481); 1420-23 jego ż. Kat. Klępowa (Clampowa) [prawdop. poprzednio ż. mieszcz. z Kiebłowa]: 1420-22 taż w sporze z Dobrogostem Kiebłowskim o to, że Dobrogost nie pozwala jej zabrać z Kiebłowa swych 259 owiec oraz naczyń (pro sartagine et 2 caldaribus); tejże przysądzono 7 1/2 grz. od jej s. Jandra mieszcz. w Kiebłowie (KoścZ 6 k. 96, 100v, 106v, 108, 110, 114, 125v, 126, 133, 152, 156, 172; KoścZ 7 k. 19v, 38); 1422-23 taż toczy spór z opatem [cyst.] z Obry o 6 grz. i 20 sk. (KoścZ 7 k. 64v, 124).

1421-24 Michał Egler (Egeler) [→ wyżej: 1416 Katarzyna, może jego żona?]: 1421 tenże w sporze z Dobrogostem Kiebłowskim o długi: 3 grz. oraz 14 sk. w ternarach i 14 sk. w szer. gr (KoścZ 6, 142); 1422 tenże pozywa Małgorzatę wd. po [Andrzeju] Biosie i jej s. Jana (Hannos) z Chobienic o 6 grz. długu (KoścZ 7, 45); 1422 tenże w sporze z Dominikiem Wilkowskim o porękę (KoścZ 7, 49v); 1422-24 tenże w sporze z Jaśkiem Rąbińskim o 40 grz. za 382 owce (12 grz. za każde 100 owiec; KoścZ 7, 24v; KoścZ 8 k. 46v, 56); a. 1424 od tegoż Michała zm. golarz [bez imienia] otrzymał 5 grz. → niżej; 1425?, 1426 Mikołaj kleryk jego s. → p. 5Ae.

1421-28 Baltazar (Balcer) toczy spory: 1421 z Olbrachtem z Czerwonego Kościoła [obecnie Czerwonawieś] i jego ż. (KoścZ 6 k. 135, 139v), 1422 z Mościccm kaszt. pozn. [ze Stęszewa] i Opalenicy o 11 grz. 41 gr długu (KoścZ 7, 50), 1423-24 z Maciejem i Janem Brodnickimi i władzami m. Brodnicy o 23 grz. długu (KoścZ 7, 82; KoścZ 8 k. 33, 52); 1424 tenże burmistrzem; 1428 Mac. Brodnicki toczy spór z Kuszem Szczodrowskim o 1 1/2 grz. poręki za Balcera (KoścZ 9, 50v); 1428 uczciwa Masza (Małgorzata) wd. po Balcerze toczy spór z władzami m. Krzywinia i z opatem lub. z powodu rabunku [dokonanego przez mieszczan z Krzywinia?] jej rzeczy i pieniędzy wartości 28 grz. szer. gr (WR 3 nr 1367; KoścZ 9 k. 16, 108v, 139v); 1476 cd. tej sprawy → niżej.

1422-25 Piecz Jost: 1422 tenże w sporze z Henrykiem Janiszewskim (KoścZ 7, 67); 1425 tenże przegrywa proces z Przybysławem [Gryżyńskim] o 2 konie zabrane mu w czasie, gdy miał zachować pokój (treuga pacis; KoścZ 8 k. 181v, 199v).

1423-25 Marcin Gartner toczy proces z Jakubem Kotowieckim [z Kotusza] o łąkę [w Kotuszu], którą wziął w zastaw od Wilczka [z Kotusza], a Jakub mu ją skosił i podważa jego prawa do tej łąki (KoścZ 7 k. 120, 137; KoścZ 8 k. 109v, 177; WR 3 nr 1262); 1427 tenże? [bez nazwiska] w sporze z Halszką i Małgorzatą ze Szczodrowa (KoścZ 8 k. 314, 316).

1423-27 Piotr krawiec z C. [por. niżej Piotr Glewicz 1425]: 1423 tenże w sporach: a) z Wojc. Piotrowskim i b) z Wojc. Kuranowskim, który jest winien Piotrowi 1 grz. poręki za Mac. Brodnickiego (KoścZ 7 k. 96v, 104v); 1424 szl. Michał Habdank [zapewne z Golejewa i Rogowa k. Krobi] dowodzi, że nie ukradł ani jemu, ani jego synom sukna wartości 40 grz. (WR 3 nr 1071); 1426 tenże Piotr pozywa Mikołaja sługę (familiaris) Borka z Gryżyny o zwrot 3 grz. i należnych od nich odsetek (usura; ACC 9, 273); 1426-27 tenże pozwany przez Klemensa Szczodro ze wsi Racat [obecnie Racot] o zwrot 1 grz. długu (ACC 9 k. 294v; ACC 10 k. 15v, 22v, 33, 56, 179v, 242v).

1423-29 Mik. Popek: 1423-29 tenże toczy spory ze Szczodrowskim: 1423-25 z Małgorzatą i Elżbietą m. in. o 2 kopy szer. gr, 1429 tenże umarza spór z Dobiesławą Szczodrowską o 1/4 z 3 grz. poręki zaległą od 5 l. (KoścZ 8 k. 58v, 62v, 83v, 89v, 103, 128, 503); 1425 tenże w sporze z Wojtkiem Szurkowskim o 8 sk. (KoścZ 8, 166); 1432 tenże? ojcem altarysty Benedykta?, → p. 5Bf.

1424 Jakub s. piwowara (ACC 7, 98).

1424 Piecz Grubner i Phlicht [→ wyżej: 1356 i 1413] są opiekunami [małol.] dzieci golarza [bez imienia]; Burchard pleb. ze Śmigla żąda zwrotu 7 grz. z pieniędzy nal. do tych dzieci: 5 grz. [zmarły] otrzymał od Michała Egelera z C., a 2 grz. od [szl.] Ramsza dz. Śmigla (ACC 7, 104).

1424 śwd. Mik. Tylka [brat Jana kleryka?] → 5Ae.

1424-26 Jan Kyn [może ident. z Janem Kijem → wyżej: 1399]: 1424 śwd. (ACC 77, 137); 1426 tenże → niżej.

1425 Stan. Polodowski rzeźnik zobowiązuje się zapłacić Pawłowi [Drdzeńskiemu] prep. kościoła Ś. Ducha pod m. Grodzisk [Wlkp.] 1 kopę gr tytułem poręki za zm. Adama, który został powieszony pod Poznaniem (ACC 8, 243v).

1425 Małgorzata wd. po Mik. Porost daje Pawłowi pleb. w Krzywiniu 4 grz., które ten będzie musiał wyprocesować od Mac. Mroczka z Przesieki [Polskiej? albo Niemieckiej?] (ACC 8, 198).

1425 Kat. Kroszowa → p. 5Ae.

1425 Dorota ż. Mikołaja krawca w sporze z szl. Niklem Kargowskim (KoścZ 8, 152, dawniej k. 137).

1425-26 [zm. ok. 1427] Daniel: 1426 burm.; 1426 tenże pozywa Mac. Brodnickiego z Wronowa i jego ż. Małg. Szczodrowską o zwrot 4 1/2 grz. i 8 gr długu (KoścZ 8 k. 206v, 220, 229); 1426 tenże → p. 4Da; 1427 wd. po Danielu ma dom w C. → p. 5Bn.

1425-28 Szutlewscy24Wg KObceRyc. 164, Szutlewscy pochodzili ze wsi Schüttlau [obecnie Żuchlów] k. Góry na Śląsku: 1425 Dorota zw. Szutlewska ż. Mikołaja krawca z C. toczy spór z Niklem Kargowskim (KoścZ 8 k. 150, 152); 1426 Nikel [Mik.] Szutlewski toczy proces z Tomisławem zw. Lustik z Sikorzyna o 5 grz. za sprzedanego konia (KoścZ 8, 217); 1426 tenże ma otrzymać 1/2 grz. od Tomisława Sieńskiego (KoścZ 8, 224v); 1428 tenże w sporze z opatem przem. jako posiadaczem wsi Przesieka Niemiecka [obecnie Przesieka Stara] (KoścZ 9 k. 88, 117).

1425 Piotr Glewicz krawiec (ACC 14, 94v); [prawdop. ident. z Piotrem krawcem → wyżej: 1423-27].

A. 1426 zmarł Jakub z C. [sukiennik?, kupiec?], ojciec kleryka Mikołaja → p. 5Ae.

1426 Wawrz. Starosta; jego ż. zm. Katarzyna → p. 5Bm.

1426 Maciej brat Jana kleryka z Inowrocławia, → wyżej: Andrzej pisarz sąd. 1417-34.

1426 Mik. Skorupa w sporze z panią Sierpowską i jej s. Jarosławem (KoścZ 8, 273v).

1426 Piotr Wojcieszek pozywa Jana pleb. z Biechowa o 3 ćw. zboża należne mu za służbę pełnioną u niego przez kwartał (ACC 9, 18).

1426 Mikołaj sierota s. Jakuba Gniadka z C.; oficjał na jego prośbę wyznacza na jego opiekunów Marcina Leypa mieszcz. z C. i mgr Krzysztofa [z Miłosławia?, adwokata w konsystorzu pozn.?] (ACC 9, 78).

1426 Marcin Leyp → wyżej.

1426 Jan Kyn i Mik. Aberspach pozwani przez Mik. Brodnickiego (ACC 9, 154).

1426, 1428 Mik. Czegenholsz witryk kościoła Dominikanów w sporze z Marcinem sukiennikiem i jego sługą Maciejem → p. 5Fd.

1427 Stan. Borgo [Borek?] → p. 5Ae.

1427 [wspomn. jako zm.] Weronika Woldowa → p. 5Ad.

1427 Mik. Winrich mieszka pod m. K. [za murami miasta] (ACC 10, 66).

1427 Ma³g. Laubgenne (Laubergene; ACC 10, 89; → p. 5Bz).

1427 Wojtek s. Mikosza rzemieślnika wyrabiającego miecze (gladiator), pozwany o zapłacenie 10 grz. posagu (dos) Małgorzacie, służącej swego ojca z powodu jej zgwałcenia (ACC 10, 43).

1427 Grzegorz ma zapłacić Janowi Rowno klerykowi z Poznania 2 grz. 47 gr na budowę kościoła [w Poznaniu?] w imieniu matki wspomn. Jana (ACC 10, 46v); 1428 tenże ręczy Maciejowi plebanowi z Przewozu za Pawła Drdzeńskiego prep. kościoła Ś. Ducha k. Grodziska [Wlkp.] (ACC 11, 24).

1427-34 Michał s. zm. Daniela [→ wyżej: 1425] upomina się o należności za sukno kupione od jego zm. ojca25W l. 1427-28 Michał s. Daniela dochodził swych należności w sądzie duch. Prawdop. był wówczas uczniem szkoły par. w K., choć nie określono go mianem „clericus”, jak to zwykle czyniono w odniesieniu do uczniów tej szkoły: 1427 od Mikołaja s. Wincentego pleb. z Przemętu o 3 grz. za sukno niebieskie roboty huntaleńskiej (?), 1427 od Mikołaja pleb. w Śremie o 11 wiard. za 12 łokci szarego sukna angielskiego (?), 1428 od Rokity z Kawczyna o 27 gr za 3 łokcie sukna (ACC 10 k. 80v, 89, 97v, 123v; ACC 11, 160v), 1429 tenże w sporze z szl. Wyszakiem z Żegrowa (KoścZ 9 k. 191, 214); 1429-30 tenże w sporze z Pietraszem Oganką z Godziszewa o 5 grz. i 3 gr za sukno wymierzone w łokciach (KoścZ 9 k. 194, 207v, 236v, 248); 1429 tenże w sporze z szl. Henrykiem Niałeckim o 6 grz. szer. gr (KoścZ 9 k. 193v, 214); 1429 tenże w sporze z szl. Borkiem z Osiecznej o 6 grz. 12 gr za sukno i 9 wiard. za siano (KoścZ 9 k. 191, 208v, 216); 1434 tenże na studiach w Krakowie → p. 6Aa.

1427-70 Piecz (Piotr) Herman [jedna osoba?]: 1427 → niżej: pod Wacław Egler 1427-57; 1434, 1436, 1450 patron altarii → p. 5Bn; 1439-70 rajca; 1450 tenże pozywa Piotra ze Szlachcina [pow. pyzdr.] o to, że napadł na niego na drodze między Poznaniem a Pobiedziskami z 10 szlachcicami oraz 20 [pomocnikami] niższego stanu i zabrał mu sukno, a także in. towary wartości 500 grz. w półgr (Koz. Nieznane nr 44); 1462 tenże pozwany przez Wawrzyńca kleryka z C. (ACC 42, 20).

1427-57 Wojciech (Albrecht, Olbracht, Olbricht) Nolla: 1428-57 burm. i 1444-57 rajca; 1427 tenże pozywa Helenę Lubiatowską o 1 kopę gr za sukno krojone w łokciach (KoścZ 8, 349); 1433 Borek Gryżyński, Ramsz Śmigielski, Piotr [z Ponina] wójt kośc., Piotr Lamberg burm. oraz Jakub Rorman, Nikel Czevslar, Mac. Soppan [Sobiepan] rajcy z C. ręczą królowi Władysławowi [Jag.], że Wojc. Nolla nie opuści m. C. pod karą umowną 2000 grz. (z tego 1000 grz. zapłacić mieliby mieszczanie, a drugie 1000 grz. przedstawiciele szlachty; KoścZ 10, 177v); [1435] tenże zwolniony z aresztu domowego; panowie wlkp. zebrani w Poznaniu w dniu 30 XI pismem z dnia 4 XII zawiadamiają sąd grodzki w C., że po śmierci króla postanowili zezwolić Nolli na opuszczenie domu i zwolnić jego poręczycieli (KoścG 1, 15); 1435 tenże wygrywa spór z Niklem i Andrzejem ze Skoraczewa o dług za zboże i bydło wartości 2 kóp [gr] i 8 gr (KoścZ 11 k. 10v, 33v); 1435 tenże → p. 5Bm; 1455 temuż Jan Naramowski z Poznania ma zapłacić 9 grz. (AR 1 nr 623).

1427-57 zm. a. 1462 Wacław (Wenczel) Egler (Egeler): 1427 tenże toczy spór z Pawłem [Drdzeńskim] prep. kościoła Ś. Ducha k. Grodziska [Wlkp.] (ACC 10 k. 67v, 73, 81, 83, 95, 101, 111v, 113, 118, 167v); 1428 tenże z ż. Elżbietą zawarli ugodę polubowną z dziećmi zm. Jana Goringa w sprawie podziału domu, ogrodów, złota, srebra, pieniędzy i in. rzeczy oraz toczy spór z Pieczem Hermanem opiekunem wspomn. dzieci: prosi, aby Pieczowi nakazać wieczne milczenie w sprawie należności 10 grz. (ACC 11, 146v); 1441, 1451 burm., 1444-57 rajca; 1456 tenże wójtem w Krzywiniu (DBL nr 226, 227); 1461 Katarzyna wd. po Wenclu Eglerze w sporze z Maciejem klerykiem z Krzywinia (ACC 41 k. 92v, 109).

1428 Marcin witryk kościoła Dominikanów → p. 5Fd.

1428-47 Tomasz Kosz: 1428 tenże pozywa Józefa z Księginek [k. Kościana] o zapłatę 8 sk. za małdrat owsa (KoścZ 8 k. 435, 479); 1447 tenże? skazany na śmierć wraz z bratem Mikołajem → niżej.

1428 opatrzny Michał rzeźnik w sporze z Bodzętą [zapewne z Piotrkowic k. Czempinia] (KoścZ 9, 113).

1428 Nikel Kyn toczy spory: a) z Ozepem Księgińskim [z Księginek k. Kościana] (KoścZ 9, 13av), b) z Kuszem ze Szczodrowa (KoścZ 9, 139v), c) z Jarosławem z Gorzyczek o 23 gr (KoścZ 9 k. 13av, 30, 48v).

1428 Jan Tylesz [Jan s. Tylki?] zeznaje, że Jakub i Wilczek Kotowieccy [z Kotusza] spłacili przypadające na nich części sumy 55 grz., natomiast Mik. Tumigrała niegdyś Siekowski [potem z Borku] i Jasiek Szczodrowski dotąd tego nie uczynili (KoścZ 9, 115v).

1428 Mikołaj s. Urbana (ACC 11, 24).

1428 Nikel Bartoschs zobowiązuje się dostarczyć Kasprowi klerykowi z Poznania 2 kamienie młyńskie na poczet długu za konie (ACC 11, 97v).

1428-29 Matys (Maciej) krawiec s. Piotra faktora (factor): 1428 tenże toczy spór z Pawłem Ptaszkowskim; obok Macieja występuje jego brat Kasper (KoścZ 9 k. 11v, 29v, 30, 53v, 84v, 102); 1428 temuż Janusz Luboński [z Luboni] ma zapłacić 8 grz. szer. gr (KoścZ 9, 78); 1428 tenże w sporze z Tomaszem z Parzęczewa (KoścZ 9, 29v); 1429 tenże w sporze z Wawrz. Jaskóleckim (KoścZ 9 k. 165, 180); 1430 tenże pozwał Helenę wd. po Boguchwale z Sarnowa [k. Ślesina, pow. kon.] o długi; król Władysław poleca sądowi pozn., przed którym toczy się sprawa, zawiesić postępowanie sąd., gdyż toczy się ono przed niewłaściwym sądem (Wp. 9 nr 1224).

1428-29 Hannus siodlarz: 1428 tenże toczy spór z Helżką ż. Mik. Piotrowskiego [z Piotrowa k. Czempinia, par. Brodnica] (KoścZ 9 k. 126v, 136v, 162v); 1429 tenże w sporze z Henrykiem z Rusinowa o 13 grz. i 7 gr (KoścZ 9, 208).

1428-29 opatrzny Mikołaj (Klaus) Nolla: 1428 tenże w sporze z Jerzym altarystą ze Śremu prosi o zdjęcie niesłusznie nałożonej na niego ekskomuniki, gdyż nie był zobowiązany do płacenia mu czynszu; altarysta dowodzi, że role [w K.], z których należy mu się czynsz są w posiadaniu Nolli (ACC 11, 101); 1429 tenże toczy spory a) z Niklem Skoraczewskim (KoścZ 9 k. 158v), b) z Wojc. Dokowskim o 4 1/2 grz. (KoścZ 9 k. 158v, 172, 181), c) z Niklem Ramszem Śmigielskim o 5 grz. i 16 gr (KoścZ 9 k. 163v, 178v, 199v, 204), d) z Janem bakałarzem Lubiatowskim o 7 wiard. (KoścZ 9 k. 163v, 178, 192), c) z Kat. Sierpowską (KoścZ 9, 163v), f) z Przedpełkiem ze Stęszewa i Opalenicy o 9 grz. za sukno wymierzone w łokciach (KoścZ 9 k. 175v, 177v).

A. 1429 Andrzej Valkener nabył niegdyś za 100 grz. czynsz roczny z ratusza m. Głogowa [tzn. z dochodów miasta]; po śmierci Andrzeja czynsz ten przekazuje się na uposażenie ołtarza w kościele par. [w Głogowie] (CDS 28 s. 72 nr 330).

1429 Marcin kupiec (mercator, inslitor): Nikiel Skoraczewski jest mu winien 9 wiard., a Wawrz. Skoraczewski 44 gr (KoścZ 9, 190); 1433 jego żona → niżej.

1429 Bernard s. Półtorapana zrzeka się swego majątku po matce w Uścięcicach i przekazuje go swym wujom szl. Maciejowi, Grzymkowi i Fredrychowi [z Uścięcic?] (KoścZ 9, 209).

1429 Augustyn s. Kamieńca ma zawrzeć ugodę ze szl. Pietraszem Golskim [z Goli k. Gostynia] w sporze o 13 1/2 grz. (KoścZ 9 k. 171, 204v, 212).

1429 Kozieł szewc w sporze z Henrykiem z Rusinowa (KoścZ 9, 207).

1429 Nikel szewc w sporze z Wyszakiem Żegrowskim (KoścZ 9, 207).

1429-30, 1441 Ludwik złotnik: 1429-30 tenże w sporze z Januszem Lubońskim [z Luboni] o 6 grz. (KoścZ 9 k. 228, 247, 256v, 267); 1441 tenże ma s. Mikołaja na studiach w Krakowie → p. 6Aa.

1430 Piotr Siekierka w sporze ze szl. Sędziwojem Spławskim (KoścZ 9, 255v).

1430 Piotr kuśnierz z ż. Jadwigą toczą spór ze szl. Jaśkiem z Księginek [k. Kościana] (KoścZ 9, 270).

1430 opatrzni bracia Nikel, Adam, Michał i Jakub [może Adamowie?] sprzedają Pawłowi Długiemu mieszcz. z C. jatkę mięsną w C. położoną między innymi jatkami, obciążoną czynszem 5 kamieni łoju [nie wiadomo dla kogo]; świadkami są Jakub Rorman, Andrzej Lamberg i Jan Kofman (Wp. 9 nr 1228; Pot. 304, 32v-33).

1430 Andrzej Lamberg → wyżej.

1430, 1436 Paweł Długi: 1430 → wyżej; 1436 tenże z ż. Katarzyną funduje altarię → p. 5Bf.

1431 stren. Wojc. Chorąży (Choransze) z C. [nie wiadomo, kto to był] kupuje od bpa pozn. Stanisława [Ciołka] las nal. do wsi [bpiej] Grzybowo za 90 grz. szer. gr; po wycięciu drzew nabywca ma z powrotem zrezygnować ten las [tzn. to miejsce] bpowi (Wp. 9 nr 1263).

1431 Peczmark (ACC 15, 133).

1432 uczciwa Gertruda siodlarka zapisuje 2 grz. swemu siostrzeńcowi [w Poznaniu?] (SBP s. 207 nr 576).

1432 [taż?] Gertruda pozwana przez Jana Pileckiego o dom [w K.?] (WR 3 nr 1426).

1432-33 Piotr Lamberg burm.

1433, 1455 Jan z Podola (Podolski): 1433 tenże toczy spór z Janem z Koźmina klerykiem diec. gnieźn. o podział pieniędzy, które obaj zarobili pełniąc obowiązki pisarzy przy Marcinie ze Sławska staroście gen. Wlkp. [w l. 1428-30] (AC 2 nr 1039); 1455 tenże ma dom w C. → niżej, → 5Bj.

1433 Świętomir niegdyś Wolikowski [mieszcz. kośc.?] i Domik [Dominik?] piekarz ręczą Łukaszowi [z Górki Miejskiej] star. kośc. za pracowitych Mik. Łuniewskiego i Nikla Wichrowatego z Pawłowic [k. Rydzyny], którzy zostali uwięzieni przez burgr. kośc.; jeżeli wspomn. Mikołaj i Nikel nie zachowają wiecznego milczenia poręczyciele zapłacą staroście 100 grz. kary (KoścG 1, 14).

1433 opatrzny Piotr Ticz ręczy za Jakuba Rormana, → wyżej: 1387, → p. 3C; 1459 tenże z Pyzdr → niżej, → 5Bo.

1433, 1447, 1462 Mac. Sobiepan (Soppan) [2 osoby?]: 1433 rajca; 1433 Sobiepanowa [jego żona?] → niżej; 1447 tenże? [bez imienia] posiada dom w C. (KoścG 1, 120); 1462 tenże? pozwany przez Wawrzyńca kleryka z C. (ACC 42 k. 9, 20).

1432-70 Nikel Czewscheler (Czewslar, Clewscheler, Czewszler): 1432-70 rajca, 1439, 1447-66 burm.; 1451 Barbara Czewszelerynne [jego ż.?] z cc. Jadwigą, Katarzyną i Agnieszką → niżej: Nikel Gravert; 1483 Kat. Czewszelerowa wd. po Mikołaju [druga ż.?] z s. Jakubem → p. 5Bt.

[1433] osoby zobowiązane do jakiegoś świadczenia: NN, Hannus bednarz, Nollina [ż. Mikołaja (1428-29), albo Albrechta (1427?)], Sobiepanowa [ż. Piotra (1419-29)? czy Macieja? (1433-62)], ż. Marcina kramarza (institor) [→ wyżej: 1429], Szczepanowa, Golandrisch, Bielawski, Stan. Cziglar, Andrzej brat prepozyta [jakiego?] → p. 3D.

1434 Michał Solcz, piekarz, oraz Mikołaj zw. Gethky → p. 5Bo.

1434-40 Piotr Radeberg (Rodeberg, Radbor): 1435-36 tenże oraz Jerzy s. Daniela toczą spór z Procesem z Piotrkowic [s. mieszcz. kośc. Franciszka → wyżej: 1405-24] (KoścZ 11 k. 65v, 92v, 163v); 1434, 1436, 1440 tenże Piotr patronem altarii → p. 5Bn.

1434-47 szl. Stan. Szczeniecki (Szczenierski!) [s. Janusza ze wsi Szczaniec k. Świebodzina w ks. głogowskim, → Kręsko]: 1434 niegdyś mieszcz. z C. (PZ 12, 129v); 1436, 1440, a. 1443 burgr. kośc. [burgrabia zamku mianowany przez star. kośc. Łukasza z Górki] (GUrz. nr C 743; KoścG 1, 7); 1443 11 IV tenże zabity przez mieszczan kośc. w kościele par. w C. → Kościan – starostwo, p. 6B (KoścG 1, 7; KoścZ 13, 92); 1448 burm. z radą m. C. płacą 20 grz. główszczyzny [Wichnie] wd. po zabitym Stanisławie [Szczenieckim] (KoścZ 13, 278).

1435-36 Jerzy s. Daniela → wyżej: Piotr Radeberg.

1436 Kusz Kwiatek (Quatko) nabył jatkę mięsną w C. od księdza Pawła Drdzeńskiego [z Grodziska Wlkp.]; jatka miała być [rzekomo] wolna od wszelkich obciążeń, lecz okazało się, że należy z niej płacić podatki dla m. C. i 2 talenty wosku dla kościoła par. w C.; władze m. C. pozwały z tego powodu Drdzeńskiego przed sąd oficjała gnieźn. [w trybie apelacyjnym?] (Wp. 5 nr 576).

1436 Dzierżka ż. Marcina krawca w sporze z Janem i Zewrzydem wójtami kośc. (KoścZ 11, 264v).

1436 Małg. Koszowa [ż. Mikołaja?, albo Tomasza?, → niżej: 1447] mieszkająca pod m. C. odstępuje od sporu z opatem lub.; spór ten dotyczył m. in. jej wyprawy (Groda [= Gerade]) ze wsi Górka [k. Śmigla, własn. opata] (KoścZ 11, 305).

1436 Piotr Rżany mieszkający pod m. C. ma otrzymać od opata lub. 6 wiard. i 6 gr [długu] (KoścZ 11, 309v).

1439 Jan [s.] Adama [zapewne ident. z Janem Adamem z 1455, → niżej] zapisuje czynsz 1/2 grz. na swym domu przy ul. Sukienniczej, tam gdzie się idzie do Nowej Bramy, Mikołajowi Heschen (Hesken) altaryście ołtarza ufundowanego przez opatrznego Piotra z C.; sąsiadami Jana Adama na ul. Sukienniczej są: Michał s. Adama i Jan s. Adama z Poznania [?] (AAP D. perg. 32).

1439 Michał Ade [s. Adama]: 1439 → wyżej; 1441, 1451 ten sam? → niżej.

1439 Jan Sołtys zapisuje 2 grz. czynszu na utrzymanie wiecznej lampki w kościele par. [w Poznaniu] (AR 1 nr 149).

1439, 1441 Mik. Berngrab (Bernegrob) rajca: → niżej: Gernegros 1447.

1441 Mik. Rokita [→ p. 5Bw] oraz Michał Ade i Jan Bader mają domy przy Rynku w C. (AAP D. perg. 34).

[1439, 1441], 1452, 1463 Mac. Zyganda (Ciganda) rajca.

1441-77, 1485? Stefan Scharer (Scharar, Scherer) [może ojciec i syn?]: 1441-77 rajca, 1463 burm.; 1450 tenże ma s. Mikołaja na studiach w Krakowie (AS 1, 126); 1443 w jego domu obraduje rada miejska (AC 2 nr 1165); 1468 tenże i 1485 też ten sam? posiada jatkę [jaką?, mięsną?] (AAP D. perg. 56, 63; ACC 63, 50).

1442 Kasper ludwisarz (magister campanarum) z ż. Katarzyną pozwany przez witryków kościoła par. w Wolsztynie o to, że wbrew umowie zawartej z Jakubem dz. i witrykami z Wolsztyna, odmawia wydania nowego dzwonu, choć na jego wykonanie otrzymał spiż oraz 11 grz. pieniędzy (ACC 25, 65).

1443 Piotr niegdyś kościelny (minister) w Modrzu, a obecnie mieszcz. (oppidanus) w C. pozwany o to, że okradł z szat zwłoki Małgorzaty ż. Mikołaja z Zaparcina, pochowane w tymże roku w kościele w Modrzu (AC 2 nr 1174).

1443 Piotr Waszny [może Ważny – od wagi miejskiej?] zeznaje, że był winien 2 grz. zm. Stefanowi altaryście w C. (AE I 56).

1444 Nikel Schindeler krawiec zapisuje czynsz roczny 1 grz. z pr. wykupu za 12 grz. pani Barbarze [ż.?, wd.?] „der olden Glocken...” [tekst uszkodzony; dot. to albo dzwonnika kościelnego albo ludwisarza?] oraz jej ss. Janowi i Maciejowi; świadkowie: Hanusz i Nickne Zapartski [z Zaparcina] (AAP D. perg. 36).

1444-51 Hannus (Hans) Kunc (Kunc, Konce) rajca.

1444-57 Jakub Kune (Czwne) rajca.

1444 – [ok. 1458], zm. 1464 Wawrz. (Lorenc) Ade vel Adam, s. Piecza Adama: 1444-56 rajca; 1446 nabywca młynów w C. → p. 3C; [ok. 1458] tenże otrzymał od Wojsława z Włoszakowic 10 zł węg. na zakup broni we Wrocławiu, 1463 po jego śmierci Wojsław upomina się o zwrot tych pieniędzy u Mikołaja Ade bakałarza w C. → p. 3C (ACC 43 k. 23, 30v, 44v, 46v, 53v).

1445 Lorek murator zawiera kontrakt z Andrzejem [Bnińskim] bpem pozn. na budowę kościoła NMP „in Summo Pozn.” [k. katedry] (AC 2 nr 1195).

1446 Frycz [bez imienia] posiada dom w C. (KoścG 1, 118v).

1447 Mik. Gernegros [może Berngrab? → wyżej: 1441] rajca.

1447 opatrzny Maczak [Maciek?] piekarz sprzedaje jatkę piekarniczą w C. uczciwej Kat. Wendrilichowej z C. za 26 grz. szer. gr (AAP D. perg. 38).

1447, 1451 Kat. Wendrilichowa (Wenlichowa): 1447 → wyżej; 1451 taż pozwana o zaległe odsetki (usura) przez księdza Andrzeja z C. (ACC 33, 97).

1447 Marcin zw. Maniecz kupuje plac po browarze na ul. Koziej w Poznaniu (AR 1 nr 361).

1447, 1459 Nikel (Mikołaj) Rorman: 1447 tenże oraz inni mieszczanie z C. byli uwięzieni przez Mik. Kosza sołtysa w Nacławiu; sołtys i brat jego Tomasz [Kosz, → wyżej: 1428] zostali za to skazani przez sąd ziemski [?, miejski?] w C. (Cieplucha 102); 1459 tenże [brat Jakuba?] (tkacz?) z ż. Otylią należy do spadkobierców Jakuba Rormana → p. 5Bo.

1448 Kasper Radberg mieszcz. pozn. otrzymuje jakieś czynsze z C. (AR 1 nr 384).

1450 Pietrzyk [może ident. z Pietrzykiem mieszcz. kośc. i sołtysem w Kiełczewie, → niżej: 1462-65] w sporze z Janem z Niepartu (KoścZ 14, 112v).

1451 Nikel Grawert zapisuje na swym domu w C. czynsz roczny 1/2 grz. i 1 gr Barbarze Czewschelerynne [ż. Mikołaja?, → 1441] i jej cc. Jadwidze, Katarzynie i Agnieszcze (AAP D. perg. 41).

1451 Marcin Palicza zapisuje czynsz [nie wiadomo komu; dok. w bardzo złym stanie] na swym domu przy ul. Głogowskiej w C. (AAP D. perg. 42).

1451 Anna siostra Nolli [którego?] z C. ma zwrócić dług 1 grz. oraz 2 grz. i 2 gr w 2 ratach Barbarze łaziebniczce z Poznania (ACC 33, 104).

1451 bracia Michał i Hanek Ade vel Adam pozwani przez Jana z Popowa kan. pozn., altarystę w C. (ACC 33 k. 3, 5v, 12); 1455 Hanek Adam posiada dom w C. → p. 5Bj.

1451 Stefan Zeyberg i Jakub Keye witrycy kościołów: parafialnego NMP i [dominikańskiego] Ś. Mikołaja w C. (ACC 33, 106v).

1451-74 Jan (Hanus, Hanke) Doring (During, Doning): 1451 tenże pozwany przez Jana kleryka z Poznania (ACC 33, 7v); 1459 tenże opiekunem małol. Jana Rormana → p. 5Bo; 1461-74 rajca, 1473 burm.

1452 Anna Bognarowa wd. po Wawrz. [Bognarze], który wyrabiał łuki (arcufex), z C., mieszkająca w Poznaniu, toczy spór z Mik. Konem z C.: Kon żąda od niej 1 grz. za kupiony towar i 3 grz. za zniszczone sprzęty domowe, lecz bp wyrokuje, że to on ma zapłacić Annie 3 grz. w 2 ratach (ACC 33 k. 126v, 141v, 160).

1452 Mik. Kon (Koy?) → wyżej.

1452 Małgorzata [z C.?] ma zapłacić 2 grz. Andrzejowi kan. w koleg. NMP w Poznaniu (ACC 33, 128v).

1452 Piotr Kyessel (?) [może Kyeslar? → niżej: 1465] pozywa Świętosława ze Srocka o 3 grz. za sprzedany mu [niegdyś] słód (ACC 33, 152).

1452 Bartłomiej szewc z żoną pozwani przez księdza Wojciecha zw. Lubanie o zapłacenie 4 grz., które darował księdzu Wojciechowi Marcin kuśnierz z Poznania, ale wypłacić je miał rzekomo Bartłomiej; Bartłomiej temu zaprzecza (ACC 33, 157v).

1452 Piecz [bez nazwiska], egzekutor testamentów swych braci Jana i Wojciecha toczy spory: a) ze Stan. Wojewodą z Iłowca o 2 grz. za słód kupiony niegdyś u zm. brata Jana (Hannusa), b) z Świętosławcm z Iłowca o 2 kopy gr i 9 gr za słód i piwo kupione niegdyś od tegoż brata, c) z Milejem z Gorzyc [k. Czempinia?] w niezn. sprawie dot. testamentu brata Wojciecha (ACC 33 k. 165, 212v).

1452 Michał Spigel z C.; Mik. Goślina mieszcz. pozn. zobowiązuje się zapłacić za niego 1/2 kopy gr panu [księdzu?] Marcinowi z Grodziska [Wlkp.?] (ACC 33, 210).

1452 Grzegorz Falkenhan pozwany przez Krzysztofa kleryka z C. (ACC 33 k. 211v, 257).

1452 opatrzni Maciej i Mik. Offman[owie] [Hoffmanowie?], Jan Herler i Piotr Melstyn pozwani przez Jana kleryka pozn. (ACC 33, 212v).

1452 Jan Kozdroń (Cosdron); zm. Nyza, jego żona → p. 5Fd.

1452 Tomasz Oelsler zapisuje czynsz roczny 1 grz. i 1/2 gr z pr. wykupu za 12 grz. dla Mickne Feyl mieszcz. kośc. (AAP D. perg. 43).

1452 Mickne Feyl → wyżej.

1452 Marcin Crawsa bierze udział w sądzie polubownym w Poznaniu (AR 1 nr 497).

1452 Staszek Crom rajca.

1452, 1456 Marcin Cleynsmed [ślusarz lub potomek ślusarza]: 1452 tenże posiada dom w C. (ACC 33, 110v); 1456 tenże otrzymuje czynsz 3 grz. od sumy 70 zł węg., zapisany na domu mieszczańskim przy ul. Wielkiej w Poznaniu (AR 1 nr 684).

1452, 1467 Barbara wd. po Marcinie Layp (Leyp) [→ wyżej: 1426]: 1452 taż oraz Śniedrzychowa pozwane przez uczciwą Małgorzatę wd. po Filipie tkaczu z Poznania o długi; Filip był bratem Marcina Laypa (ACC 33 k. 142v, 147v); 1467 taż mianuje swego zastępcę w sądzie duchownym (ACC 46, 28).

1452 Śniedrzychowa → wyżej.

1452-79 Nikel Herman: 1468, 1470 burm., 1452-83 rajca; 1471 tenże występuje z Mik. Eglerem, → niżej: 1467-73.

1453 Mik. Ramsz ma s. Baltazara na studiach w Krakowie (AS 1, 135).

1455 Czyglar [bez imienia] z C. jest zięciem zm. [Mik.] Strosberga starszego z Poznania (AR 1 nr 638); 1471 Kat. Cziglarowa z C. [c. Strosberga] bierze udział w działach majątkowych rodziny Strosbergów w Poznaniu (AR 2 nr 1169).

1455 Andrzej złotnik (aurifaber) ma syna Grzegorza [→ p. 5Ae: 1461] na studiach w Krakowie (AS 1, 144).

1455 Stefan Myeldener i Stefan Kuncza starsi cechu szewców w C.; właściciele domów w C.: Mikosz s. Popka, Wojc. Grawdens, Jan Adam, Jan Podolski, Jerzy Woysross, Hanek Adam, Piotr Bart i Hanczel Adam → p. 5Bj.

1455-70 Wojciech (Albrecht) Grawdens (Grawdyncz): 1455 → wyżej; 1456-66 rajca, 1456-70 burm.; 1470 tenże sprzedaje swój dom na rogu ul. Kościelnej przy Bramie Głogowskiej Barbarze Naramowskiej mieszczce pozn. (ACC 50, 86); → niżej: 1465.

1457 Grzegorz Piessek łaziebnik z łaźni wójtowskiej → p. 4Dd.

1458 Piotr Heppner [z C.] ma s. Piotra na studiach w Krakowie (AS 1, 132).

1459 egzekucja testamentu zm. Gertrudy Rayberkowej (Riberokowej?): 10 grz. ze spadku po niej przypaść miało kościołowi par. w C., spadkobiercy przeznaczyli 6 grz. na kościół Bernardynów (w tekście błędnie: Ś. Bernardyna!); ciż spadkobiercy przegrali proces o sumę zapisaną w testamencie na erekcję nowej altarii; sumę tę miał podjąć kapłan Jan Frycz (→ p. 5Bz, → p. 5G: ACC 39 k. 25, 33v, 37v).

1459 Bernard Leyp sukiennik ma zapłacić 3 grz. w 3 ratach Elżbiecie ż. Stanisława mieszcz. pozn. (ACC 39, 57).

1459 spadkobiercy Jakuba Rormana: Mikołaj [→ wyżej: 1447], Jan i Helena dzieci Jakuba, Małgorzata [c. Jakuba] ż. Piotra Tycza z Pyzdr → p. 5Bo.

1459-97 Jan Rorman s. Jakuba: 1459 → wyżej, → p. 5Bo; 1478 jego dzieci: Jakub i Helena → p. 5Bo; 1486-99 [ten sam?] rajca; 1505 Łucja wd. po Janie Rormanie ma otrzymać od Stan. Krystka z Poznania 300 zł węg. w ratach (AR 3 nr 2191).

1459-99 [w K.], 1499-1519 w Poznaniu, Mik. (Nikel) Ruczel (Rutczel, Rutzel): 1459 tenże z C. na studiach, 1461 tenże bakałarzem → p. 6Aa; 1473 tenże zawiera ugodę z Katarzyną z C., która urodziła mu s. [naturalnego]; Katarzyna pod karą umowną 10 grz. nie ma niczego więcej od niego żądać (ACC 52, 129); 1473-84 rajca, 1486-97 burm.; 1488 tenże ma s. Mikołaja na studiach → p. 5Aa; 1495 tenże pozywa Walentego pleb. w C. o 2 grz. za 2 kupione przez pleb. konie, o 6 zł węg. długu, który zaciągnął u Ruczla były pleb. w C. Mikołaj, a Walenty zobowiązał się ten dług uiścić, oraz o zwrot kosztów poniesionych przez Ruczla na naprawę kanału [prawdop. ścieku między ich sąsiadującymi ze sobą posiadłościami]; oficjał poleca Walentemu spłacić Ruczlowi długi w ratach, a kosztami naprawy kanału podzielić się po połowie (ACC 72, 10); 1496 tenże otrzymuje od ławników m. C., którzy występują w imieniu władz miasta, dom, który poprzednio należał do m. C.; władze zobowiązują Ruczla do płacenia z tego domu [miastu] 1 grz. czynszu rocznie, a zwalniają go na zawsze (in perpetuum) z in. obowiązków miejskich, jak np. nocne stróżowanie (vigilie nocturne) i in. ciężarów (ACC 76, 87v); 1498 tenże pozwany przez Mac. Jędrzejka altarystę w C. [s. Jędrzejka z K.?] o to, że zajmuje dom nal. do altarii Macieja; Mik. Ruczel zeznaje, że kupił ten dom od rady miejskiej w C., przedstawia dok. spisany w języku niem. oraz świadków i wygrywa proces (ACC 75, 84v-85); 1499 tenże kupuje dom w Poznaniu za 400 grz. (AR 2 nr 1737); do 21 IX 1501, 1502/03 do 21 IX 1505 tenże rajcą w Poznaniu, 1501/02 tenże ławnikiem w Poznaniu, 1503 tenże burmistrzem w Poznaniu (AR 2 nr 1791, 1801, 1896, 1914, 1948, 1949, 2124, 1808, 1825, 1990).

1460 Math... [Maciej?, Mateusz?] Srebrny (Srzebrzny) i Peter...off [dok. uszkodzony] reprezentują cech sukienników w C. (AAP D. perg. 47).

1460 Mik. Wunderlich tkacz, s. Pawła Wunderlicha i Anny, mieszczan kośc., przenosi się do Poznania, (AR 1 nr 865); 1483 temuż, mieszczaninowi pozn., uczciwa panna Małg. Wunderlich z C. zapisuje cały swój majątek (AR 2 nr 1394).

1460-67 Nikel Olsler rajca [w 1467 bez imienia].

1460-89 Erazm Stollo: 1457 tenże? Erazm [bez nazwiska] ma s. Mikołaja na studiach w Krakowie (AS 1, 149); 1460-70 rajca; 1489 tenże wspomn. jako ojciec altarysty Mikołaja → p. 5Bg.

1461 Nikel Wilhelm sukiennik z ż. Małgorzatą → p. 5Fd.

1461-63 Jakub Rotzell (Roczel) rajca.

1461-65 Frycz Herman rajca.

1462 Magdalena ż. opatrznego Mikołaja sprzedaje swoją 1/2 Sepna Małego szl. Mikołajowi z Sepna Małego (PG 6, 115).

1462 Andrzej Kucza → niżej.

1462-65 [zm. ok. 1472] opatrzny Piotr Pietrzyk mieszcz. kośc. i sołtys w Kiełczewie [por. → wyżej: 1450]: 1462 tenże [bez imienia] i Andrzej Kucza pozywają Nikla Drzeczkowskiego z Drzeczkowa o zaległe sumy pieniężne (KoścZ 14, 309); 1465 tenże Piotr Pietrzyk mieszcz. kośc. i sołtys w Kiełczewie toczy spór o 3 1/2 grz. za konia i in. wydatki należące mu się od Mścisława Chwałkowskiego [z Chwałkowa k. Książa]; pozwanym jest Jerzy Chojeński z Błożejewa [k. Dolska, obecnie Błażejewo] poręczyciel Chwałkowskiego (KoścZ 15, 103); 1465 tenże pozwany przez Dorotę z C., która wraz ze swym mężem kupiła od niego ogród z domem [na przedmieściu C.?] i w 2 ratach zapłaciła 3 grz., a miała jeszcze zapłacić 1 grz. i 1 wiard.; Pietrzyk wypędził ją z tego domu i ogrodu; Dorota wnosi o zwrot zapłaconych 3 grz. (ACC 44, 113v); 1472 Dorota Pietrzykowa z C. wd. po Piotrze Pietrzyku toczy spór z Tomaszem opatem lub. i konwentem lub. o jakieś zobowiązania pieniężne (AC 2 nr 1349); [w l. 1472-1500] taż wpisana do nekrologu lub. (MPHn. 9/2, 51); b. d. [w LBP 192 data 1407!, zapewne błędna] taż fundatorka altarii → p. 5Br.

1462-66 [3 wzm. o Dorocie z C.; nie wiadomo, czy dotyczą jednej osoby, czy kilku]: 1462 Dorota pozwana przez Jana Kusza altarystę z C. o 20 gr → p. 5Bz; 1465 Dorota w sporze z Piotrem Pietrzykiem → wyżej; 1465-66 Dorota z C.; Mikołaj s. Urbana, który pozbawił ją dziewictwa, ma jej płacić 5 grz. rocznie w 2 ratach przez 7 l., jeśli urodzi syna, a przez 3 l., jeśli urodzi córkę (ACC 44, 12; ACC 45, 108v).

A. 1463 Mik. Scharar, ojciec Hanka altarysty → p. 5Ea.

1463 opatrzny Mikołaj ślusarz (serifex) ma otrzymać 6 grz. w 3 ratach od Jana i Jerzego ss. zm. Jerzego złotnika z Poznania (AR 1 nr 989).

1463 Mik. Goślina z C. [poprzednio w 1452, → wyżej, nazwany mieszcz. pozn.!] w sporze z Jakubem Kędzierzawym sukiennikiem z C. o odsetki (usura; ACC 43, 13).

1463 Jakub Kędzierzawy sukiennik → wyżej.

1463 Małg. Jakobina piekarka, wd. po Jakubie Hoffmanie piekarzu, ma jatkę przy drodze z kościoła par. do zamku → 5Fe.

1463 Paweł Rokita (ACC 43, 58v).

1464 wikariusze kat. pozn. kwitują odbiór wszystkich czynszów oraz sumy głównej 30 grz.; suma ta była zapisana [ok. 1420] na domach nal. [wówczas] do Piotra wójta, Piotra s. Adama burmistrza, [Wacława] Hampla i Jakuba Rormana (ACC 43, 143).

1464-65 Małgorzata wd. po Mik. Łokietku: 1464 taż przegrywa proces z Mik. Baranem z Zaparcina o pr. bliższości do Zaparcina (KoścZ 14, 379); 1465 taż miała poślubić Wawrz. Luchumbechera; śwd. brat Stan. Brzecz dominikanin zeznaje, że w dniu 24 VI [1464] widział Barbarę żyjącą żonę tegoż Wawrzyńca w Samborze (ACC 44, 31v); 1498 Małg. Lokietkówna → niżej.

1465 Wawrz. Gusiński tkacz (Knappe) → p. 5Fd.

1465 Michał Tuchurski [z Tuchorzy?] szewc, ma dziedzinę na ul. Picza → p. 5Fd.

1465 Olbracht burm. [Grawdyncz?, → l. 1455-70] jest opiekunem dzieci zm. Jana Fawko mieszcz. pozn. (AR 1 nr 1048).

1465 Piotr Kyesslar [por. wyżej: 1452] i Jan Grodzicz starsi [cechu] sukienników (ACC 44, 119).

1465 Małg. Pol...?, Porosza? zapisuje czynsz od sumy 6 grz. ze swej 1/2 włóki (Hube) w Kurzej Górze (APP D. perg. 49).

1465-66 Mikołaj s. Urbana → wyżej: 1462-66 Dorota.

1465-67 Jan (Hans) Nagel (Negel): 1465 rajca; 1467 tenże w sporze z Klemensem mieszcz. pozn. (AR 1 nr 1121).

1465-68 Małgorzata wd. toczy spór z Januszem (Janem Pieszno) sołtysem w Źrenicy [k. Środy, pow. pyzdr.] (ACC 44, 90v; ACC 47, 206v).

1465-79? Peter Weinrich: 1465-77 (79?) rajca, 1474 burm.

1466 Piotr Kędzierzawy zapisuje czynsz 1 grz. od sumy 20 grz. w półgr na swym domu położonym przy ul. Kaczej w C. [nie wiadomo komu, dok. uszkodzony] (AAP D. perg. 50).

1466 w konsystorzu pozn. toczą się sprawy dot. małżeństw: a) Mik. Kozaka z Agnieszką, b) Mac. Szydło płóciennika albo sukiennika (textor tele, lanifex) z Heleną, c) Jakuba szewca, który niegdyś pracował na przedmieściu K. (ante C.) z Anną c. szewca Lorenca z ul. Szewskiej [Piczy za Bramą Poznańską] (ACC 45 a) k. 93, 93v, 98, b) k. 104v, 107, c) k. 21).

A. 1467 Paweł z C. ojciec Jana altarysty → p. 5Bd.

1467 Anna Berwolfowa z c. Hadą toczą spór z Janem Kuszem altarystą z C. → p. 5Bz; 1508 taż? Hada → niżej.

1467 Kasper kwituje odbiór 6 1/2 grz. od altarysty kośc. Mikołaja s. Filipa (→ p. 5Bz; ACC 46, 32v).

1467 opatrzni Hannus i Jan Convyszar [konwisarz lub potomek konwisarza?] oraz Jan Bronikowski altarysta w C. (→ p. 5Bz) pozwani przez Małgorzatę z C.; powódka zgłasza swoje pr. bliższości do czynszu 1 grz. [rocznie], który pobierała [od pozwanych?] jej zm. siostra Helena; po jej śmierci altarysta zabrał dok. i wstrzymał wypłatę czynszu (ACC 46, 223v).

1467 Barbara pozywa Jana Lipieńskiego pleb. w Lipnie o 6 ćw. żyta, 1 krowę, 1 kopę [gr] i pościel (lectisternia), które jej się należą za 14 l. służby u Szymona, poprzedniego pleb. w Lipnie; sąd przysądza Barbarze 1 krowę (ACC 46 k. 20 1v, 212v).

1467 Dorota Cleynhaimnynne z s. Marcinem Cleynhaim sprzedają Pawłowi Polterkus z C. czynsz roczny 1/2 grz. z pr. odkupu za 6 grz. zapisany na ich domu na ul. Sukienniczej w C. (AAP D. perg. 54).

1467 Paweł Polterkus → wyżej.

1467-73 Nikel Egeler (Egler): 1467 burm.; 1468 tenże posiada jatkę mięsną w C. (AAP D. perg. 56); 1471 tenże oraz Mik. Herman toczą spór z Elżbietą z Poznania (AE III 26); 1473 rajca.

A. 1467 Wojciech ojciec Piotra kapłana z C. → 5Ac.

1468 Janke Tile sprzedaje czynsz roczny 1/2 grz. z pr. odkupu za 6 grz. [nie wiadomo komu, dok. bardzo zniszczony] (AAP D. perg. 55).

1468 Apolonia c. Klimki piekarza zapisuje na swej jatce piekarniczej w C. czynsz roczny 1/2 grz. za 6 grz. Barbarze Wawrzyn (AAP D. perg. 56).

1468 Paul Drag... rajca.

1468-79 Jan (Hannus) Noczel rajca.

1468-[1500?] Klemens Rymen ma dom w C. → p. 5Bq.

1468-1509 [zm. w 1509] Andrzej Urban: 1468-1508 (w 1474 nazwany Janem Andrzejem) rajca, 1474-1506 burm.; 1486 za tegoż ręczą królowi burm. z radą, wójt z ławą oraz starsi cechów w C., że będzie posłuszny królowi i staroście kośc. Łukaszowi z Górki (KoścG 3, 28v); 1504 tenże ma posiadłość przy ul. Kościelnej w C. (MS 3 nr 1896).

1470 Absalon kleryk z C., jego testament → p. 5Ae.

1470-98 Piotr Ade vel Adam [s. Wawrzyńca Adama l. 1444 – zm. ok. 1463, stryj Absalona → wyżej, wszystkie jego transakcje → p. 3C]; 1498 ławnik.

1472 Mac. Tycza sprzedaje Piotrowi z Opalenicy 1/2 Lutkowskiego Młyna we Włoszakowicach za 10 grz. (PG 8, 145).

1472-1506 Jarosz (Jarosław, Hieronim) Ade [s. Wawrzyńca Adama l. 1444 – zm. ok. 1463, wszystkie jego transakcje → p. 3C], 1473 rajca, 1498/99 burm.

1473 Jan Mich szewc → p. 5By.

1473 Henryk krawiec ma dom na ul. Głogowskiej w C. (AAP D. perg. 62).

1473 opatrzny Marcin zw. „z Bogiem” mieszcz. pozn. posiada 2 domy w C. (AR 2 nr 1231).

1473 Marcin [Wilk] ma s. Michała na studiach w Krakowie [późniejszego bakałarza → 6Ab i altarystę w K. → 5Bc] (AS 1, 211).

1474 wzm. o zmarłych: Michał Wentzel, Jan Egler → p. 5Fd.

1474 Jans sukiennik → p. 5Fd.

1474 Piotr Layp ławnik [testament wd. po nim Urszuli → niżej: 1494].

1474 Mik. Rosman starszy cechu sukienników (→ p. 3B); [czy ident. z duchownym Mik. Rosmanem → niżej: 1475-79].

1474 Wojciech (Olbricht) Kieyszeler ławnik; [jego imiennik z l. 1509-10 → niżej, był zapewne jego s. lub bratankiem].

1474-1510 Marcin Stalonka: 1474 tenże z ż. Jadwigą → p. 5Bs; 1510 tenże rzeźnik, ma dom przy ul. Głogowskiej → niżej.

1474 rajcy: Marcin Prowłoch (!) Mik. Schyrmer, Piotr Wilk, Henrich Czymerman, Paulus Schowber (CP 444, 14v-15)

1474 starsi cechowi, których nazwiska nie powtarzają się w innych zapiskach → p. 3Ba.

1474 Wojc. Rastmann (Rosman) rajca [może ident. z Olbrychtem Rosmanem → niżej: 1475-79 Rosmanowie].

1474 Jakub Zore starszy cechu krawców → p. 3Ba.

1474-77 Augustyn Heydenreich piekarz: 1474 starszy cechu → p. 3Ba; 1477 tenże zapisuje czynsz na swej jatce chlebowej (scampnum panum) dla duchownego Michała Wilka s. Marcina z C. [Marcin → wyżej: 1473; Michał → p. 5Ac, → p. 5Bc] (AAP D. perg. 64).

1474-86 Grzegorz Mettingan (Methyngancz) piwowar: 1474 starszy cechu (p. 3B); 1486 ławnik.

1474-89 Mac. Hofman (Hawfman) rajca.

1474-89 Hannus Swarcz (Schwarczhannus, Szwerzhannus) kupiec: 1474 starszy cechu (p. 3B); 1486 ławnik; 1489 tenże posiada dziedzinę na ul. Pewsgasse na Starym Mieście (Cechy m. Kościana 100).

1474-96 Andrzej Kosz starszy cechu rzeźników (→ p. 3Ba); 1484-94 rajca; 1486 tenże witrykiem kościoła par. w K.; wzm. o jego zm. ż. Weronice → p. 5Aa.

1474-98 Mik. Kieyszler (Kieslar) kuśnierz: 1474 starszy cechu (→ p. 3B); 1498 patron altarii w kościele Bożego Ciała w C., ojciec altarysty Mikołaja Kieslara → p. 5Ec.

1475-79 Rosmanowie: 1475 bracia Olbrycht, Mikołaj i Hannus [potomkowie Nolli, którego?] spłacili Stanisławowi s. Jakuba Krystka mieszcz. pozn. należną mu cz. majątku po jego zm. matce Agnieszce [może to siostra tych braci] (AR 2 nr 1245); 1479 Agnieszka wd. po Hannusie Nolli [alias Rosmanie] zawiera ugodę ze [swym szwagrem] Olbrychtem mieszcz. pozn.: Olbrycht rezygnuje na rzecz swej bratowej z domu w K., który należał do jego braci Hannusa Nolli i duchownego (honorabilis) Mikołaja Rosmana, a Agnieszka za to zapisze mu na tym domu czynsz roczny 6 zł węg.; spadkobiercy Hannusa Nolli nie mają się temu sprzeciwiać (AR 2 nr 1324).

1476 Katarzyna i Małgorzata cc. Kacpra Balcera [prawdop. Kaspra s. Balcera?] kwitują Tomasza opata lub. z otrzymanych 28 grz., na które skrypt dłużny wystawił w 1425 ówczesny opat lub. [ich dziadkowi? Balcerowi, → wyżej: 1421-28] (ACC 56, 7; Lub. C 38, 4; KBR nr 147).

1477 Jan ludwisarz z C.; tenże ma otrzymać 2 zł węg. za wykonanie dzwonu od witryków kościoła Ś. Wojciecha pod murami Poznania (ACC 56, 159; 1492 tenże posiada dom w C. (ACC 69, 35); 1498 tenże? Jan ulał dzwon dla kat. pozn. (Now. 1, 479).

1477 Apolonia Aberspachowa i Jakub Hofman posiadają jatki [jakie?] w C. (AAP D. perg. 64).

1477-1511 Jakub (Jakel) Hoffman (Hawfman, Houffman) [stale ta sama osoba?]: 1477 tenże posiada jatki → wyżej; 1486-98 ławnik; 1489-1511 rajca.

1478 Jakub Rorman s. Jana Rormana: 1478 tenże z siostrą Otylią → p. 5Bo.

1479 Jan Piątek zapisuje [nie wiadomo komu, dok. zniszczony] czynsz roczny 2 zł węg. z pr. wykupu za 24 zł węg. (AAP D. perg. 66).

1482 krawiec [imię nieczytelne] z ż. Małgorzatą zapisują na swej posiadłości w C. czynsz roczny 1 grz. z pr. wykupu za 15 grz. dla duchownego [altarysty?] Marcina Srzebrznego i bractwa kapłanów w C.; wzm. o krawcu Staniczku i sukienniku Święchu jako sąsiadach ofiarodawcy oraz o Annie Plesbigowej [może jako o fundatorce tego czynszu?] (AAP D. perg 68).

1483 Wojc. Osieł z C. kupuje od rady miejskiej w Poznaniu czynsz roczny 18 grz. za 400 zł węg.; czynsz ten ma być płacony dożywotnio Wojciechowi, następnie dożywotnio jego s. Maciejowi mieszcz. pozn., a po jego śmierci trzem szpitalom pozn. (AR 2 nr 1394).

1483 panna Małg. Wunderlich → wy¿ej: 1460.

1483 Wawrz. Kosz (Coss) rajca.

1483 Mik. Rabb (Rabe) tkacz → p. 5Fd.

1483-84, 1489 Andrzej Reichert rajca.

1483-86 Kasper Wenczel: 1483 → p. 5Bt; 1486 tenże ławnik.

1483-86 Piotr Moszyna rajca.

1483 Jadwiga Olbrachtowa → p. 5Bt.

1483-1501 Jan Cziglar: 1483-89 rajca, 1491, 1501 burm.; 1491 tenże z ż. Katarzyną → p. 5Bq; 1498 tenże pozwany przez Katarzynę dawną służącą kapłana Stanisława w C. o to, że będąc burmistrzem związał ją i wypędził z miasta; Cziglar zeznaje, że Katarzyna okradła Stanisława (AE III 252); 1501 tenże mieszcz. kośc. i burmistrz w C. zabity na Rynku w Poznaniu przez 2 szlachciców Punińskiego [z Ponina] i Szczycieńskiego [osoba niezn.] (AR 1 nr 1814), [jego siostrą była być może Barbara Praussowa]; 1502 Kat. Cziglarowa → niżej: 1491-1502 Praussowie, 1510, 1517 taż Kat. Cziglarowa patronką altarii → p. 5Bq.

1484 Mik. Gossen ma dziedzinę na ul. Kaczej w C. → p. 5Fd.

1484 Ambroży Layp → p. 5By.

1484 Kasper Eberspach z C. oraz Piotr Zeidel [z Poznania] zobowiązują się stawić się przed sądem miejskim pozn. na żądanie Rokicziana [kramarza pozn.] (AR 2 nr 1415).

1484-86 Jan Gołąb kowal z ż. Małgorzatą: 1484 ciż toczą spór z Janem z Miłosławia pełnomocnikiem opata cyst. z Przemętu oraz z Janem Rątem pleb. i komandorem joan. w C. (ACC 62, 113), 1486 ciż pozywają brata Baltazara [cyst.] z Przemętu o 15 gr, czyli resztę długu za futro królicze (pellicea regulina; ACC 64, 29v).

A. 1486 Mikołaj z C., ojciec altarysty Macieja → p. 5Be.

1486 Wojc. Widawski → p. 5By.

1486 starsi cechowi, których nazwiska nie powtarzają się w innych zapiskach → p. 3Ba.

1486 Kasper Worszth wójt.

1486 Marcin Groloch, Mac. Zegorth, ławnicy → p. 4Cb.

1486 Maciej łaziebnik → p. 5Ab.

1486 Katarzyna wd. po Mik. Kouffmanie [z Poznania?] zadośćuczyniła za „hergeweth” swego męża Michałowi Kouffmanowi z C., a on obiecuje zabezpieczyć ją (exbrigare) przed roszczeniami in. osób; za Michała ręczy Jakub Zorer sukiennik (AR 2 nr 1451).

1486-96 Grzegorz Drang sukiennik: 1486 tenże zapisuje czynsz 1 grz. od sumy 12 grz. na swym domu [dla kogo?, dok. bardzo zniszczony, może dla altarii w kościele Bożego Ciała?] (AAP D. perg. 71); 1493, 1496 tenże posiada dom w C. → p. 5Ea.

1486-1517 Jan Faber (Smeth, Smed, Kowal) kowal: 1486 starszy cechu kowali → p. 3Ba; 1504-17 rajca, 1509-15 burm.; 1510 tenże Smeth [bez imienia] ma dom k. Bramy Poznańskiej → p. 5Bk [por. niżej: 1525 Jan Noessel, kowal]:

1486 Jan Knora rajca.

1486-99 Stefan Schone sukiennik: 1486 starszy cechu (→ p. 3Ba), 1488-99 rajca.

1486 – zm. 1510 Bartel Hayn (Hage) 1486-1510 rajca, 1504 burm.

1487 Bartosz i Jakub witrycy w kościele Dominikanów → p. 5Fa.

1488-89 Piotr złotnik z ż. Barbarą → p. 5Fd.

1488-97 Stan. Parys (Parzysz); 1488 tenże spadkobiercą Apolonii Wandiszewej mieszczki kośc. → p. 5By; 1490-98 rajca, → p. 5D, → p. 5Ea.

A. 1489 Wawrzyniec ojciec kapłana prezentowanego na altarystę w C. → p. 5Bg.

1489 Jan Prussel → p. 5Fd.

1489 Urban Lorgisz (Lundisz?) rajca (Cechy m. Kościana 100).

1489 Piotr Doring s. Jana rajca (M.K. 234, 1).

1489 Andrzej Striche rajca (ADK Ko 1, 96-97).

1489 Nikel Saschyn sukiennik zapisuje czynsz roczny 1/2 grz. z pr. odkupu za 6 grz. na swej szopie (Ramen) na ul. Pewsgasse na [przedmieściu] Stare Miasto pod C. cechowi sukienników (Cechy m. Kościana 100).

1490 Małgorzata wd. po opatrznym Balcerze mieszcz. w C. otrzymała od tegoż męża w testamencie polecenie wybudowania kaplicy w kościele par. w C., na co mąż przeznaczył 100 grz.; po przeniesieniu się do Poznania wd. uzyskała zgodę na zamianę tego legatu i ufundowała kaplicę w koleg. Ś. Marii Magdaleny w Poznaniu (AR 2 nr 1531).

1490 Andrzej Gleinicz zapisuje czynsz 1 1/2 grz. z pr. odkupu za 18 grz. na swym domu przy ul. Sukienniczej w C.; czynsz przeznaczony jest na anniwersarz [za kogo?] i na chleb dla ubogich [nie wiadomo, kto ma dysponować tym czynszem; dok. zniszczony, bardzo trudno czytelny] (AAP D. perg. 74).

1490 Prawzen i Wawrz. Mądry posiadają place (domy?) na ul. Sukienniczej w C. (AAP D. perg. 74).

1491 wzm. o zm. Elżbiecie Rumprichowej (ACC 68, 38).

1491 Jerzy Hepnar → p. 5Bp.

1491 Andrzej krawiec → p. 5Fd.

1491-1502 Praussowie: 1491 Andrzej Prauszen, jego ż. Barbara Praussowa → p. 5Bq; 1502 Barbara Prausewa z s. Mikołajem zw. Preusa stwierdzają, że Kat. Cziglarowa [zapewne ż. Jana Cziglara → wyżej: 1483-1501] zadośćuczyniła im zgodnie z umową za jatkę w C., wobec czego oni zrezygnują tę jatkę na rzecz Kat. Cziglarowej przed burmistrzem, radą, wójtem i ławnikami m. C. (ACC 79, 111v).

1492 Maciej dzwonnik w kościele par. → p. 5Ab.

1492 Jan Liskowski altarysta w C. (→ p. 5Bz) posiada własny dom w C. (ACC 69, 35); 1492 Mik. Liskowski [ojciec?, brat? Jana] ma swój dom w C. → 5Bz.

1492 Dorota Sperlinkowa zalega z czynszem dla altarii → p. 5Bt.

1493 Mac. Trapidura „ballistor alias samostrzelnik” posiada dom na ul. Głogowskiej w C. → p. 5Bt.

1493 Michał Kośmider płóciennik (Leineweber) ma posiadłość przy brukowanej drodze za Bramą Poznańską w C. → p. 5By.

1493 Paweł Czeyder i Łukasz czapnik mają domy w C. → p. 5Bz.

1493 Hanek Herman rajca; zapewne po nim pozostały wd. Otylia w l. 496-97 i c. Anna w 1498, → niżej.

1493 Karp rajca.

1493 Jan Wrotny [= portulanus?, → p. 4Dd] mieszka w domu nal. do miasta przy ul. Głogowskiej i płaci komorne (pro precio morat; ACC 70, 14).

1493 sukiennicy (lanifices) i tkacze (textores, knapones) [o których brak in. wiadomości], członkowie cechu → p. 3Bb; te dwie grupy toczą spór o obsadę swej altarii → p. 5Bl.

1494 m. Poznań płaci Bedermannowi z C. 7 gr [nie wiadomo za co] (SBP s. 387).

1494 3 III (obl. 4 VII) Urszula wd. po Piotrze Laypie mieszcz. kośc., sołtysie z Czarnkowa, spisuje testament w obecności notariusza publicznego: a) poleca, aby pochować ją w kościele par. w C., b) unieważnia swe poprzednie testamenty, c) wymienia osoby zobowiązane do płacenia jej czynszów rocznych: Habdang bakałarz 1 1/2 grz., Peyor piekarz (pistor) 1 grz., Andrys Schon 1 grz., Michał Thewel 1 kopę [gr], sołtys z Czarnkowa [pod K.] 1/2 grz., Bartłomiej Nyklyn 2 grz., z ogrodu nal. dawniej do Rormana w Kiełczewie 1 wiard., d) wymienia swoich dłużników, winni jej są: Jarosz Ade 20 zł węg., Benchyn 4 1/2 grz., Jakub czapnik 4 grz., Mik. Elzar 11 grz., Michał Theuffel 42 zł węg. za wełnę, ratusz [tzn. władze] m. C. 60 zł węg. pożyczki, rzeźnicy Jędrzejek i Tomek 8 grz. [czynszu?] z jatek mięsnych (jedną z tych jatek Laypowa sprzedała Elżbiecie Reychertynne za 80 grz.), e) rozporządza swym majątkiem: bractwu altarystów zapisuje 1 1/2 grz. czynszu i daje [jednorazowo] 3 zł węg. na 3 trycezymy [msze za zmarłych], dla kościoła par. zapisuje czynsze 4 grz. dla kaznodziei niem. i 2 grz. dla kaznodziei pol., na potrzeby tegoż kościoła przeznacza pieniądze uzyskane ze sprzedaży domu (w którym mieszkała) stojącego przy cmentarzu [przykościelnym] w C., temuż kościołowi daje wielką szafę (almaria) oraz naczynia spiżowe (3 miski, kocioł i 2 garnki) na dzwon, a ponadto 2 razy po 8 zł węg. przeznacza na zakup tablic do ołtarza Ś. Elżbiety i do ołtarza znajdującego się przy zakrystii; w gotówce daje 16 grz. na potrzeby budowlane szpitala Ś. Ducha, 4 grz. i naczynie (sartago alias panew) na potrzeby budowlane szpitala Ś. Krzyża, 4 grz. dla Kościoła Bożego Ciała; dla klasztorów w C. przeznacza: 8 grz. dla sióstr III reguły Ś. Franciszka za murami m. C., dla dominikanów 3 wiard. czynszu, 6 grz. gotówki na cele budowlane i 3 zł węg. na 3 trycezymy [msze za zmarłych], dla bernardynów przeznacza 3 zł węg. na 3 trycezymy oraz 3 postawy sukna kośc. i 1 postaw sukna czarnego na uszycie kap [zakonnych]; 12 dukatów złotych (aurei) przeznacza na sporządzenie votum, które ma być za nią ofiarowane w Rzymie i 6 zł węg. na podobne votum w Akwizgranie; dla kucharki Barbary pozostawia 1 grz. i szubę, na ewentualne koszty obrony testamentu 6 zł węg., a to co pozostanie przeznacza na ustanowienie w kościele par. w C. kolegium mansjonarzy (AC 2 nr 1491; ACC 71, 74).

1496-97 Otylia wd. 1o voto po Fryczu, matka Jana Frycza altarysty [→ p. 5Bz: 1497] i 2o voto wd. po Janie Hermanie, matka Anny Hermanówny → 5Bn; 1498 Anna Hermanówna → p. 5Bn.

1496 Jan Kazidroga kowal → p. 5Bz; 1503 Agnieszka Kazidrożyna [jego żona?, → niżej].

1497-99 Marcin Woniec i Jakub Bongort tkacze (knapones; ACC 76, 14; → p. 3Bb, → p. 5Bl).

1498 Dorota Br[z?]oza ż. krawca i Małg. Łokietkówna [→ wyżej: Małg. Łokietkowa 1464-65, jej matka?] → p. 5Bn.

1498 Wojciech s. sołtysa z Gniewowa, rzeźnik w C., toczy spór z prac. Pawłem Bródką (Brothka) z Trzebini (ACC 75, 41).

1498 Marcin Rugała rzeźnik w sporze z Janem Drożdżakiem wikarym ze Środy, który po śmierci Grzegorza garncarza [ze Środy], brata Marcina, zabrał bezprawnie 9 grz. w półgr i 9 zł węg. (ACC 75, 39v).

1498 opatrzni Stanisław, Andrzej rymarz i jego brat Jan toczą spór z opatem lub.; ciż Stanisław i Jan żądają od opata zapłaty za 1/2 służby bez 4 tygodni, która ma wynosić połowę zapłaty przewidzianej za rok służby; za rok mieli otrzymać chleb [tzn. wyżywienie?] oraz 3 grz. (ACC 75 k. 115v, 125v, 190v).

1498 Michał golarz (barbitonsor) ma otrzymać 6 zł węg. od Tomasza Knorki kleryka z Poznania (ACC 75 k. 126v, 143).

1498 opatrzni Andrzej Podlaszek sukiennik i Wojc. Zbytek pozwani przez Agnieszkę Doryngową26W 1499 występuje zapewne ta sama Agnieszka, określona jako Agnieszka Doryngowa z C., mieszkająca w Poznaniu → p. 5Bz z Poznania (ACC 75 k. 128v, 129).

1498 Szymon [Czech] (Bohemus) płóciennik (textor tele; AC 2 nr 1535).

1498 Dorota wd. po Janie Neyderka [mieszcz. kośc.?] z dziećmi Bernardem i Dorotą; jej opiekunem Stan. Neyderka [brat męża?, może sołtys z Kurzej Góry?] → p. 5Fd.

1498 uczciwa Katarzyna dawna służąca → wyżej: Jan Cziglar 1483-1501, → p. 5Ab.

1498-99 Barbara Fryczowa: 1498 → p. 5Bz; 1499 taż w sporze z Pawłem Herlarem otrzymuje 18 zł węg. i 17 grz., a o zapłacie 6 grz. za wełnę ma zdecydować sąd polubowny (ACC 76, 118).

1498-1511 Bernard Rymer, rymarz: 1498 ławnik, 1504-11 rajca; 1509 tenże witrykiem przy kościele Dominikanów → p. 5Fd.

1498-1529 Baltazar Garthner (Gertschin, Garthgien, Garthnar) rajca, 1517-29 burm.; 1426-28 jego s. Jan, → p. 5Ed; 1552 Anna, jego c. bernardynka w K. → p. 5H.

1499 Paweł Ullman rzeźnik → p. 5By.

1499 uczciwa Jadwiga → p. 5Bł.

1499 Andrzej Kruwle [Krul?] rajca.

1499 Mac. Goldschmidt [złotnik?] rajca.

1499 Maciej rzeźnik na mocy wyroku sądu polubownego ma dać Katarzynie [mieszczce] z Szamotuł 15 grz., a za 3 l. na ręce opiekunów ma wypłacić 20 grz. dla jej dzieci Jadwigi i Jakuba (AR 2 nr 1726).

1499 Wojciech, niegdyś sołtys z Charbielina, mieszcz. z C. toczy spór z Andrzejem Gryżyńskim z Dłużyny (KoścG 5, 19).

1499-1511 Błażej Aberspach: 1499-1511 rajca, 1508-10 burm.; 1503, 1507 tenże? ma ss. Marcina i Jana na studiach27Znamy również w l. 1510-11 Błażeja Synala szewca, jest jednak bardziej prawdop., że synów na studiach miał Błażej Aberspach członek patrycjatu kośc w Krakowie → p. 6Aa.

1499-1512 Jan Sołtys, kupiec z C.; 1499 tenże ojczym duchownego Mac. Erslara toczy spór z Hieronimem szewcem z Górki [Miejskiej?] (ACC 76, 21); 1512 tenże ma dom w Rynku (ACC 88, 244v).

1500 Bartłomiej Crispus → 5Bz.

1501 Jan Herman s. naturalny Mik. Hermana mieszcz. z C. kwituje swego stryja Jana Hermana mieszcz. pozn. z należnego mu majątku po ojcu i matce (AR 2 nr 1777, 1778); 1503 Jan Herman [prawdop. stryj z Poznania] jest bratem Janikowej z C. (AR 3 nr 1971).

1502 Paweł Skrzidlko → p. 5Fd.

1502 opatrzny Jan Pusener siodlarz ma zapłacić 7 grz. jako ostatnią ratę należności Barbarze c. Michała Hoffmana z Głogowa za to, że ją pozbawił dziewictwa i że urodziła syna (ACC 79, 127).

1502 Maciej s. zm. Jana kołodzieja (currifex) toczy spór z Janem kołodziejem (rotifex) z Poznania o pr. bliższości do domu w Poznaniu (AR 3 nr 1877).

1502 Tomek z C. zeznaje, że nieznani mieszczanie kośc. zostali obrabowani na drodze publicznej przez [szl.] Jakuba Sulewskiego [z Sulewa k. Osiecznej albo k. Śremu?, obecnie Sulejewo] i [szl.] Pigłowskiego [bez imienia] (SBP s. 330); 1502 sługa z C. jadący konno z Krakowa przez Borek [do C.?] został zabity przez Chwała Chybskiego; rabusie w Baranowie [k. Mosiny] podzielili się jego rzeczami (SBP s. 338, 339); 1502 zeznanie o obrabowaniu bogatego mieszcz. z C. [brak imienia] (SBP s. 331).

1503 Jan Kozak tkacz (knap) z C. otrzymuje od rajców m. Poznania dok. gwarantujący mu bezpieczeństwo w podróży (AR 3 nr 1992).

1503 Agnieszka Kazidrożyna i jej zięć Jan Prasoł → 5Fd.

1504 Lor[incz] Prews zapisuje czynsz cechowi tkaczy (den Knapen und ir Bruderschaft; AAP D. perg. 87).

1504 Michał Dluszinker sukiennik zapisuje czynsz na swym domu na Starym Mieście pod C. → p. 5By.

1504 Jerzy rzeźnik kwituje odbiór 50 zł węg. i czynszów od Stan. Giecza mieszcz. pozn. (AR 3 nr 2056).

1504 Marcin (?) Smed rajca.

1504-06 Hans Grimme rajca.

1504-10 Jerzy Błotnicki rajca.

1504-10 Mac. Reder rajca.

1504-11 Mac. Wormel (Vermel): 1504-11 rajca; 1509 tenże witrykiem kościoła par. w C. → p. 5Aa.

1504-24 Marcin Piętka rzeźnik: 1504 tenże ma posiadłość przy ul. Głogowskiej (MS 3 nr 1896); 1514 tenże starszym cechu rzeźników (ACC 90, 139v); 1524 tenże → 5Bz.

1506 Michał Herman z C., brat zm. Jana Hermana z Poznania (AR 3 nr 2226, 2227).

1507 Piotr łaziebnik (ACC 84, 14-15).

1494, 1508-10 Jędrek (Jędrzejek) rzeźnik: 1494 → wyżej testament U. Laypowej; 1508 tenże zapisuje miastu C. czynsz 1 grz. od sumy 12 grz. na swym domu w Rynku (M.K. 236, 4-5); 1510 tenże ma dom w Rynku (LBP 190).

1508 Jadwiga Hada pozwana przed duchowy sąd apelacyjny do Gniezna (AAP D. perg. 89).

1508 [spadkobiercy zm. Mik. Hermana]: Michał Herman, Kat. Pieczykabatowa z C., c. Mik. Hermana, Kat. Janikowa z Poznania (ACC 85, 54); 1510 ciż patroni altarii → p. 5Bn.

1508 Jan Macioszek z ż. Katarzyną zobowiązują się zwrócić w 2 ratach pożyczkę 2 kopy gr i 4 gr Janowi zw. Kępa pleb. w Krzywiniu oraz opiekunom dzieci zm. Klemensa postrzygacza sukna ze Śremu (ACC 85, 43v).

1508 Mac. Bóbr czapnik z C. → p. 5Bn.

1508 Paweł Byliński kuśnierz z C. pozwany przez Kat. Stefanową z Poznania o zwrot długu 5 grz. (ACC 85, 60v).

1508 Mik. Nyklyn ma otrzymać 2 kopy [gr] od Piotra bakałarza z C. jako zadośćuczynienie za pobicie (percussio) i zranienie (ACC 85 k. 140, 150).

1508-15 Wawrz. Jakel rajca.

A. 1509 Szymon piwowar → p. 5Aa.

1509 Junker Hanus witryk kościoła par. w C. → p. 5Aa.

1509 Piotr Schneider [krawiec?] zapisuje czynsz 1/2 grz. [komu?, dok. zniszczony] (AAP D. perg. 91).

1509 Wojciech piwowar ma browar nad Obrą → p. 5By.

1509 Mik. Kuba vel Kupka ma plac za Bramą Głogowską → p. 5Fd.

1509 Kasper szewc, witryk przy kościele Dominikanów → p. 5Fd.

1509 Mik. Herman rajca.

1509 Andrzej igielnik (acufex) i Andrzej Strayt, przedstawiciele kupców → p. 5Bł.

1509 Agnieszka Kroszewa pozywa Kat. Karchowską z Karchowa o zwrot 12 1/2 grz. i 9 gr, które ona wraz ze swym mężem Pawłem (obecnie już zm.) pożyczyła, gdy syn Karchowskiej szedł na wyprawę wojenną przeciw Wołochom [w 1497]; wyrok: Andrzej i Mik. Karchowscy [ss. Katarzyny] mają zapłacić Janowi Kroszowi [s. Agnieszki] 12 grz. w 6 ratach przez 3 l. (ACC 86, 133).

1509-10 Augustyn igielnik, członek cechu kramarzy → p. 5Bł; 1510 tenże ma dom k. łaźni → p. 5Bk.

1509-10 [w 1514 prawdop. już nie żyje] Wojciech (Olbricht) Kyeslar kuśnierz, patron altarii w kościele Bożego Ciała → p. 5Ec.

1509-11 Mikołaj (Nikel) Roder (Redar): 1509 członek cechu kupców → p. 5Bł; 1509-11 rajca.

1509-12 Piotr bednarz: 1509 → p. 5Aa; 1512 tenże z ż. Agnieszką → p. 5By; 1512 ich c. Barbara → p. 5By.

A. 1510 [dokładna data niezn.] gdy Jakub Mądry był altarystą jednej z altarii kośc. będącej pod patronatem władz miejskich, Mik. Mądry mieszcz. z C. przejął z łaźni miejskiej w C. czynsz roczny 2 grz. dla wspomn. altarii → p. 5Bz (ACC 87 k. 10, 33, 39).

1510 Jakub piekarz ma jatkę piekarską → p. 5Fa.

1510 Wencel Munschek kuśnierz ma dom przy ul. Mniszej → p. 5Fd.

1510 Marcin Kola i Jakub Wolny starsi cechu sukienników → p. 5Bl.

1510 Wojc. Piętka rzeźnik na mocy ugody ma zapłacić Agnieszce Orzechowej z C. 2 1/2 grz. w 3 ratach w ciągu 1/2 r. oraz 1 grz. po 5 l. (ACC 87, 15v).

1510 na opust. placu Jana Gadnera na Starym Mieście oraz na domu Jana muratora (który mieszka obok garncarza Kunczy) przy drodze do bernardynów ciążą czynsze 1/2 grz. i 1 wiard. dla Mac. Mroza altarysty w Krzywiniu (LBP 206).

1510 Michał i Szymon słudzy miejscy → p. 5Ae.

1510 Mikołaj s. Jana Fabera [→ wyżej: 1486-1517] → p. 5Ae.

1510 informacje o mieszczanach kośc. zawarte w wykazie czynszów dla niektórych altarii kośc. (→ p. 5Bk, 5Bn, 5Bq, 5Bs, 5Ea): domy w Rynku posiadają: Karpicki (→ p. 5Bq), Jan Reder, Marcin Siwy (→ p. 5Bk), Jędrek rzeźnik [→ wyżej: 1508], Krzysztof; posiadłości na ul. Sukienniczej posiadają: Mac. Zalas rzeźnik (→ niżej: p. 5Bn), Jan Jarząb (plac opust.; → p. 5Bn), Mik. Narożny (plac opust.; → p. 5Bq), Bernard Wilk i Wawrzyniec wójt; posiadłości na ul. Głogowskiej mają: Jędrzejek krawiec (→ p. 5Bz), Stalonka rzeźnik (→ wyżej: 1474); posiadłości na ul. Poznańskiej i przy Bramie Poznańskiej mają: Smeth (→ 1486-1516 Jan Faber, → p. 5Bk), Mellar, Błażej Synal szewc (→ niżej: 1510-11, → p. 5Bq), Wawrzyniec piekarz; plac na ul. Kościelnej ma Bartłomiej kuśnierz (→ p. 5Bq); a na ul. Kaczej Mik. Sikora (→ p. 5Bq); domy przy łaźni mają Augustyn (→ wyżej: 1509-10, → p. 5Bk) i Brodzina [ż. Jana Brody z l. 1510-24?]; posiadłości przy drodze do Nowej Bramy mają: Sitak (opust. plac) i Krężel sukiennik; [za murami miasta:] domy na Starym Mieście posiadają: Mik. Czech (→ p. 5Ec), Mac. Redar, Jakiel Gartener, Wawrz. Lorincz (→ p. 5Bn), Mik. Czichnar (→ p. 5Bn) oraz Marcin Dobrzyski posiada tamże browar (→ p. 5Bs); na ul. Kamiennej ma dom Trzęsigłowa płóciennik (→ p. 5Ec); a w stronę Nacławia [na Nowej Wsi?] stoją wiatraki (ich posiadacze to: Pierzynka → p. 5Bk, oraz Goły); domy na ul. Picza posiadają: Pluta (→ p. 5Bk) i Wróbl; ponadto wykaz zawiera wzmianki o Bartłomieju złotniku, o placu zw. „area Payerova”, na którym sprzedaje się chleb (→ p. 5Bq) oraz o placu opust. pozostałym po zm. Mik. Kyeslarze (→ wyżej: 1474-98; LBP 189-192).

1510-11 Błażej Synal szewc: 1510 tenże ma dom przy ul. Poznańskiej → wyżej; 1511 w jego domu warzono piwo [→ niżej: Mac. Pala]; 1511 tenże pozwany o pobicie oraz zabójstwo kapłana Macieja i uniewinniony → p. 5Ae.

1510-11 Jan Krosz (Kross) [prawdop. ident. z Janem s. Agnieszki Kroszewej, → wyżej: 1509]: 1510 u niego mieszkał kapłan Maciej → p. 5Ae; 1511 → p. 3C.

1510-12 Mac. Zalas rzeźnik: 1510 tenże posiada ogród oraz posiadłość na ul. Sukienniczej → wyżej, → p. 5Bn; 1512 tenże posiada dom w Rynku → niżej, → p. 5By.

1510-14 Melchior kowal budował dom pod m. C. → p. 5Bz.

1510-24 Jan (Hannus) Broda alias Borth rajca.

1510-29 Jan Ambus (Ambos) rajca.

1510-14 Jan [Wróbel] (Wrob, Wropl): 1510 tenże ma dom na ul. Picza → wyżej; 1514 tenże członkiem sądu polubownego (ACC 90, 140).

1511 Mac. Pala piwowar, warzył piwo w domu Błażeja Synala (AC 2 nr 1652).

1511 Mac. Kubicz ma browar w C. → p. 5Bs.

1511 Matys Brozoza [= Brzoza?] ma dom na ul. Koziej → p. 5Fd.

1511-14 Katarzyna ż. Marcina, zw. Krakowa (Krakała?) → p. 5Bz.

1511-18 Andrzej Deycz (Daycz) [= Deutsch] sukiennik (lanista): 1511 ławnik; 1518 tenże daje swemu s. Franciszkowi uczniowi szkoły [par.] w C. 1/2 kopy gr, które mu jest winien Paweł woźny [sąd.] za piwo (ACC 93, 166).

1511-29 Stefan Growe (Groff) rajca.

1512 Mik. Rorman z ciotką Otylią, spadkobiercy Jakuba Rormana (→ wyżej: 1387-1446) → p. 5Bo.

1512 informacje o mieszczanach kośc. zawarte w wykazie czynszów dla bractwa altarystów (→ p. 5By): domy w Rynku posiadają: Kasper rzeźnik, Jan Jagiełka, Jan Sołtys (→ wyżej: 1499-1512), Marcin Trzpicz i Mac. Zalas (→ wyżej: 1510-12); przy Bramie Wodnej mają browary: Bartłomiej, Jan Honbriss i Marcin, Tomasz Nierodek ma dom i browar za murami [za Bramą Głogowską] naprzeciw kościoła Bożego Ciała, a koło niego mieszkają Łysy Janek i Jan tkacz; Paweł cieśla ma dom i ogród [przy drodze] do Sierakowa; Błażej Frycz [altarysta, → p. 5Bo] i Mik. Nol (?) mają jatki rzeźnicze; na ul. Picza mają domy: Jan Piekieł, Michał szewc i Agnieszka Kozłowa, Andrzej Wapienko ma dom na Starym Mieście, Mac. Szczerba ma dom i browar [za Bramą Poznańską], Wojc. Cichosz ma dom na ul. Kaczej, Wojciech młynarz ma mł. [wiatrak] za miastem; Barbara c. Piotra bednarza ma jatkę (ACC 88, 244v-245).

1513 (obl. 1514) testament zm. Wawrz. Droszaka z przedmieścia kośc. (ACC 90, 81v).

1513-14 Mik. Słabony (Słabanek) → p. 5Bz.

1513-14 Mac. Boczan (Boczanek) [Bocian, Bocianek] → p. 5Bz.

1513-14 Bernard rzeźnik → p. 5Bz.

1513-14 Andrzej, Andrzej Dziguth → p. 5Bz.

1513-25 Raychpeter, Jakub Raychpeter → p. 5Bz.

A. 1514 Szymon, ojciec Wawrzyńca altarysty → p. 5By.

Ok. 1514 zm. Maciej [sukiennik] z przedmieścia m. C. → p. 5By.

1514 Marcin postrzygacz sukna (pannirasor) z C. (ACC 90 k. 146v, 157, 165).

1514 Maciej złotnik i Walenty wójt członkowie sądu polubownego (ACC 90, 140).

1514-29 Jan Michalec (Michalcz) rzeźnik: 1514 starszy cechu rzeźników (ACC 90, 139v); 1517-29 rajca.

1515 Mac. Gołąbek z ż. Barbarą Gryminą [może wd. po Hansie Grimme?, → wyżej: 1504-06] → p. 5Fd.

1515 Franciszek Sperka, jego ż. [szl.?] Kat. Międzychodzka [z Międzychodu k. Śremu?] (PyG 29, 53v-55v).

1515 Mac. Łysyjanek sukiennik → p. 5Bz.

1517 Stefan golarz (tonsor) rajca.

1517-29 Piotr Kromer, kramarz, rajca.

1519 Jakub Dobrzyński ma dom przy ul. Koziej → 5Fc.

1520 Barbara Białamatisowa zwolniona od roszczeń do pewnej sumy pieniędzy podnoszonych przez Mik. Potulickiego [z Kębłowa] (MS 4/2 nr 12645; MK 35, 15).

1521 Michał Nyeczelak [Niedzielak?] rajca.

1521 Wojc. Wiśniewski rajca.

1522 Jerzy Kreiss słodownik ma dom k. Bramy Wodnej → p. 5Fc.

1522-24 Jorge Schon rajca.

1524 Winc. Koziołek → p. 5Bz.

1524 Jerzy Grunne rajca.

1524-29 opatrzny Wyerusch (Gyerusch): 1524-25 → p. 5Fd; 1529 tenże? Wawrz. Wierusz rajca.

1525 Jan Noessel kowal ma dom na ul. Poznańskiej → p. 5Fd, [na tejże ulicy mieszka Jan Faber → wyżej: 1486-1517].

1527 Mac. Czajka ma dom w K. → p. 5Bk.

A. 1529 Tomek z C. ojcem Mikołaja altarysty → p. 5Ba.

1529 Parys (Parzysch) [z?] Modrza sukiennik ma dom i ogród przy ul. Jagielnej → p. 5Fd.

1529 Jorge Rathbar rajca (ADK Ko 1, 94-95).

1553 zm. Nikel Bardt postrzygacz sukna z C. pozostawił 2 wersje testamentu: wg pierwszej wersji przeznaczył 20 grz. dla [swego] brata Joba, 40 grz. dla swej służącej Katarzyny (Kasi), po 20 grz. kościołom: parafialnemu, Ś. Ducha i Ś. Krzyża, po 10 grz. kościołowi Bożego Ciała, nowemu szpitalowi, bernardynom, bernardynkom i dominikanom oraz 12 grz. rzeźnikowi Kapinosowi [razem 182 grz.], natomiast druga wersja testamentu różni się tym, że brak w niej legatów dla szpitali Ś. Ducha i Ś. Krzyża, a w zamian za to jest legat 50 grz. dla kościoła par. na [budowę] wieży i organów, legat dla kościoła Bożego Ciała jest podwyższony do 20 grz., a ponadto dodano legat 30 grz. na poprawienie stanu dróg wokół miasta C. [razem 212 grz.] (M.K. 134 k. 85v, 87).

3B. Rzemiosło i handel.

[Wiadomości o rzemiośle i handlu rozproszone w in. rozdziałach (punktach) hasła K. zostały poniżej zebrane, przeważnie w formie krótkich odsyłaczy. Są to wiadomości o osobach wykonujących określone zawody (odsyłacze do p. 3A), o istnieniu cechów i starszych cechowych, o altariach znajdujących się pod patronatem cechów (odsyłacze do p. 5B), o przywilejach król. regulujących różne sprawy z zakresu rzemiosła i handlu (odsyłacze do p. 4A) oraz wiadomości o najwcześniejszych znanych ustawach cechowych].

3Ba. Władze cechowe (starsi).

[Starsi cechowi u boku burmistrza i rady oraz wójta i ławy reprezentowali całą społeczność miejską. Z XV w. zachowały się 2 pełne (lub prawie pełne) listy starszych cechowych występujących w takim charakterze, a ponadto posiadamy sporadyczne informacje o starszych poszczególnych cechów z in. lat. Wyodrębniamy w osobnym podpunkcie informacje o członkach władz cechowych].

1455 Stefan Myeldener i Stefan Kuncza, starsi cechu szewców → p. 3A; 1460 Math... [Maciej?, Mateusz?] Srzebrzny i Peter ...off, reprezentanci [starsi?] cechu sukienników → p. 3A; 1465 Piotr Kyesslar i Jan Grodzicz starsi [cechu] sukienników → p. 3A; 1474 (obl. z XVII w.) m. K. zobowiązuje się płacić czynsz kościołowi Ś. Mikołaja w Poznaniu → p. 4Dc; obok burmistrza i rady występują starsi cechowi: Stefan Schone i Bartłomiej Trovp sukiennicy, Andrzej Cosz i Jan Schylbowsch rzeźnicy, Augustyn Heydenreich i Mac. Weyse piekarze, Jan Mulden i Stefan Stumick szewcy, Jakub Prewsz i Marek Lobonengel kowale, Jan Mocko i Mik. Kyeszeler kuśnierze, Swarcz Hannus i Jerzy (Georgius!) Czampnicze [recte: Grzegorz Campnycz, → niżej: 1486] kramarze (institores), Jakub Zore i Jędrzejek krawcy, Piotr Solvens i Grzegorz Mettingan piwowarzy, Molbergh i Piotr Erlar starsi bractwa strzeleckiego (sagittariores), Marcin Hordeler i Mik. Lorde płóciennicy (pelifices!) [błędnie zamiast telifices, → niżej: 1486] (CP 444, 14v-15).

1486 cała społeczność m. K. ręczy królowi za Andrzeja Urbana, [→ p. 3A: 1468-1509]; obok burmistrza z radą i wójta z ławą występują starsi cechowi: Andrzej Błotnicki i Andrzej Latko rzeźnicy, Andrzej Schowcze i Mik. Rosman sukiennicy (textores), Peter Reych i Hanus Hawfman szewcy, Jan Faber i Grzegorz (ślusarz) starsi cechu kowali, Stefan Krol i Trosz piwowarzy, Piotr Twardychlep i Piętka kuśnierze, Grzegorz Campnycz i Jan (igielnik) kramarze (institores), Andrzej Kewle i Mac. Olsler starsi bractwa strzeleckiego (sagitatores) [nie wymieniono starszych z cechów piekarzy i krawców] (KoścG 3, 28v).

1497 Marcin Podlasl i Mac. Wilk starsi cechu sukienników (ACC 74, 158); 1509 Andrzej igielnik i Andrzej Strayt starsi cechu kupców → p. 5Bl, 1510 Marcin Kola i Jakub Wolny starsi cechu sukienników → p. 3A; 1514 Jan Michalec i Marcin Piętka starsi cechu rzeźników (ACC 90, 139v); 1524 Michał „calafex” i Piotr Swalrcz reprezentanci szewców kośc. wobec kl. dominikanów, → p. 5Fc.

3Bb. Sukiennicy i zawody pokrewne28Jednolity w początkach XV w. cech sukienników rozdziela się na sukienników i płócienników, których coraz częściej nazywa się tkaczami. Niem. termin Knap w źródłach kośc. odnoszony był nadal zamiennie do obu tych grup tkaczy, a ul. Sukienniczą w XVII w. nazywano niekiedy ul. Knapską, → p. 2A.

Sukiennicy: 1426-28 Marcin, 1460 Mik. Wunderlich, 1463 Jakub Kędzierzawy, 1465 Wawrz. Gusiński, 1466 Mac. Szydło, 1474 Jans, 1482, Święch, 1483 Mik. Rabb (Rabe), 1486 Jakub Zorer, 1486-96 Grzegorz Drang, 1486-99 Stefan Schone, 1489 Nikel Saschyn, który zapisał swemu cechowi czynsz na swej szopie, 1498 Andrzej Podlaszek, 1497-99 Marcin Woniec, 1497-99 Jakub Bungort (Bangort), 1503 Jan Kozak, 1504 Michał Dluszinker, 1510 Krężel, 1511-18 Andrzej Deycz (Daycz), 1512 Jan, ok. 1514 zm. Maciej z przedmieścia, 1515 Mac. Łysyjanek, 1529 Parys → p. 3A.

Płóciennicy: 1493 Michał Kośmidcr (Leinewebcr), 1498 Szymon Bohemus [Czech] (textor tele), 1510 Trzęsigłowa (linitextor) → p. 3A.

Postrzygacze sukna29Koehler 145, wspomina, że postrzygacze sukna z K. należeli do własnego cechu w Poznaniu. W K. była postrzygalnia [sukna] i był wydany niegdyś dla niej przyw.; postrzygalnia ta nie przynosiła [stwu] żadnego dochodu (LWK 1, 156): 1514 Marcin (pannirasor), 1553 zm. Nikel Bardt (pannitonsor), → p. 3A.

1460, 1465, 1474, 1486, 1497, 1510 starsi cechu → p. 3Ba.

1469-1510 altaria patronatu sukienników → p. 5Bl; 1497-98 w sporze o pr. patronatu tej altarii występują dwie grupy członków cechu: Mac. Zegyerth (Zegerth), Andrzej Caula, Jan Kopa, Jakub Manth, Marcin Scholcz, Mac. Reder (Roder), Jerzy Revucz (Renucz?) zw. „lanifices” oraz Marcin Woniec, Mac. Tycza, Stefan Kyescheler i Jerzy Recheler (Reheler) zw. „knapones seu textores” wygrywają ten spór., a przegrywa grupa, w której występują: Marcin Podlaszek, Winc. Bojanowski, Jakub Bungort oraz Marcin Woniec [występuje w obu grupach!; prawdop. były 2 osoby o tym samym imieniu i nazwisku?, a może omyłka?] również zw. „knapones seu textores” → p. 5Bl (ACC 75, 116v; AAP Sententiae II 132).

1456-1522 przywileje król. dotyczące sukienników kośc.: 1410, 1456 dot. jatek sukienniczych, 1472, 1475, 1513 dot. oznaczania sukna specjalnymi znakami, 1513, 1522 dot. falowania sukna, 1520 dot. handlu wełną → p. 4A.

1508 w wykazie różnych rodzajów sukna wymieniono m. in. sukno „kościańskie” (AC 2 nr 759).

1520 statut cechu sukienników w Grodzisku [Wlkp.] wzorowano na [wcześniejszym, niezn.] statucie cechu sukienników w K. (Cechy m. Grodziska Wlkp. 36).

1542-50 prawo miejskie w K. przyjęło [w tych l.] 35 osób trudniących się tkactwem (23 osoby określone terminem „knap”, 2 osoby nazwane „textor”, 4 sukienników, 4 płócienników, 1 farbiarz; M.K. 116, 306-311).

1581 24 sukienników oraz 6 płócienników → p. 3D.

1614 pieczęcie [osobne] cechu sukienników (pannifices) w K. oraz cechu płócienników (textores) w K. (Koehler s. 248, 251)

3Bc. Kuśnierze i in. zawody związane z obróbką skór.

Kuśnierze: 1398 Rotenberg, 1399-1400 mąż Norimbergowej, [może ident. ze znanym z 1405 Halmem Norumbargiem], 1430 Piotr, 1474-98 Mik. Kieyszler, 1508 Paweł Byliński, Wencel Munshek, 1510 Bartłomiej → p. 3A.

Inne zawody: 1428-29 Hannus siodlarz, 1432 Gertruda siodlarka, 1498 Andrzej rymarz, 1498-11 Bernard Rymer [rymarz?], → p. 3A.

1474, 1487 starsi cechu → p. 3Ba.

1520 król z powodu skarg kuśnierzy z K. reguluje handel skórami w K.; krawcom nie wolno wykonywać prac kuśnierskich; wzm. o kuśnierzu starościńskim, → p. 4A.

1542-50 4 garbarze, 6 kuśnierzy, 2 kaletników i 1 rymarz przyjęli pr. miejskie w K. (M.K. 116, 306-311).

1579 burm. i rada m. K. zatwierdzają statut cechu kuśnierzy w K. przetłumaczony na język pol. ze starego tekstu tegoż statutu spisanego w języku niem. (Cechy m. Kościana 17).

1581 16 kuśnierzy oraz 19 siodlarzy, rymarzy i paśników → p. 3D.

1614 pieczęć cechu kuśnierzy w K. (Koehler 249).

3Bd. Szewcy.

1407 n. jatki szewskie w K. → p. 3Bm.

Szewcy: 1429 Nikel i Kozieł, 1465 Michał Tuchurski, 1466 Jakub żonaty z Anną c. szewca Lorenca, 1473 Jan Mich, 1509 Kasper, 1510-11 Błażej Synal, 1512 Michał, → p. 3A.

1455 altaria patronatu szewców kośc. → p. 5Bj.

1455, 1474, 1486, 1524 starsi cechu → p. 3Ba.

1520 8 I król z powodu sporu między szewcami a kupcami w C. reguluje handel skórami w C. → p. 4A.

1524 prowincjał dominikanów wydaje przyw. dla szewców w C., → p. 5Fc.

1542-50 12 szewców przyjęło w tym czasie pr. miejskie w K. (M.K. 116, 306-311).

1557 król Zygmunt August na prośbę szewców kośc. transumuje przyw. z 8 I 1520 (→ p. 4A) i wyznacza kary dla nie przestrzegających zawartych w nim postanowień, → p. 4A.

1567 burm. i rada m. C. zatwierdzają ustawy i prawa bractwa szewskiego czyli wilkierz nadany bractwu przez przodków [tekst wilkierza niedatowany, w języku pol.] (M.K. 116, 411v-418); 1575 wilkierz osobnego cechu czeladzi szewskiej potwierdzony przez burmistrza i radę m. K. (Koehler 196-200, pełny tekst niem.; kop. w języku pol.: Cechy m. Krzywinia 4); 1593 król Zygmunt III zatwierdza statut cechu szewców w K., równobrzmiący ze statutem cechu szewców w Poznaniu (Cechy m. Kościana 104; Koehler 184-192, pełny tekst w języku pol.).

1581 24 szewców → p. 3D.

1614 pieczęć cechu szewców w K. (Koehler 249).

3Be. Czapnicy.

1433 Łukasz, 1494 Jakub, 1508 Mac. Bóbr → p. 3A.

1510 król Zygmunt potwierdza cechowi czapników w C. ich artykuły [ustawy] zatwierdzone w 1507 przez radę m. C. (MS 4/2 nr 9623; Pot. 304, 36v).

1542-50 3 czapników przyjęło w tym czasie (w l. 1544, 1545 i 1546) pr. miejskie w K. (M.K. 116, 307v-309v).

1581 7 czapników → p. 3D.

1592 zapis na rzecz cechu czapników w kośc. księdze wójtowskiej (Koehler 55); 1614 pieczęć cechu czapników w C. (Koehler 250).

3Bf. Krawcy.

1310 Konrad burm., 1420-21 Stanisław, 1423-27 Piotr, 1425-31 Piotr Glewicz [może ident. z poprzednim?], 1425-28 Mik. Szutlewski, 1428 Maciej, 1428-29 Matys s. Piotra [może ident. z poprzednim?], 1436 Marcin, 1444 Nikel Schindeler, 1482 NN mąż Małgorzaty, 1482 Staniczek, 1491 Andrzej, 1509 Mik. Kuba vel Kupka, 1510 Jędrzejek, → p. 3A.

1474 starsi cechowi → p. 3Ba, [w 1486 starszych tego cechu nie wymieniono].

1520 krawcom nie wolno wykonywać prac kuśnierskich, → p. 3Bc, → p. 4A.

1542-50 12 krawców przyjęło w tym czasie pr. miejskie w K. (M.K. 116, 306-311).

1557 król Zygmunt August na prośbę krawców kośc. zatwierdza ich uchwały nadane im przez radę miejską w K.; uchwały regulują sposób przyjmowania nowych członków do cechu oraz sposób postępowania ze „sturarzami” czyli osobami wykonywującymi zawód krawca poza cechem (Cechy m. Kościana 1146); 1576 król Stefan potwierdza przepisy o przyjmowaniu do cechu krawców w C. (Koehler 75).

1581 16 krawców → p. 3D.

1614 pieczęć cechu krawców w K. (Koehler 250).

3Bg. Rzeźnicy.

1409 n. jatki rzeźnicze (mięsne) w K. → p. 3Bm.

rzeźnicy: 1425 Stan. Powodowski, 1428 Michał, 1474-96 Andrzej Kosz, 1474-1510 Marcin Stalonka, 1498 Wojciech s. sołtysa z Gniewowa, 1498 Marcin Rugała, 1499 Paweł Ullman, 1499 Maciej, 1504 Jerzy, 1504-24 Marcin Piętka, 1508 Jędrek, 1510 Mac. Zalas, Wojc. Piętka, 1512 Kasper, 1513-14 Bernard, 1514-29 Jan Michalec → p. 3A.

1474, 1486, 1514 starsi cechu → p. 3Ba.

1523 wyrok sądu komisarzy król. w sprawie handlu bydłem; sąd został powołany na skutek skargi rajców oraz rzeźników kośc. → p. 4A.

1542-50 8 rzeźników przyjęło w tym czasie pr. miejskie w K. (M.K. 116, 306-311).

1574 burm. i rajcy m. K. zatwierdzają ustawy cechu rzeźnickiego przedstawione przez starszych cechu, spisane w języku pol.; ustawy regulują m. in. wymogi dot. nauki zawodu i przyjmowania do cechu; członkowie cechu nie mają sobie szkodzić przy zakupie bydła na rzeź i przy sprzedawaniu mięsa, zobowiązani są do terminowego oddawania długów, do przystojnego zachowania i do uczestniczenia w pogrzebach współbraci cechowych i członków ich rodzin; nie wolno brać na rzeź zwierząt chorych; w jatkach obowiązuje porządek, schludny strój i czystość (nie wolno pozostawiać nieczystości na ulicy i w rynsztokach); należy przestrzegać kolejności otwierania jatek: najpierw otwiera się jatki król. [tzn. nal. do stwa?], potem miejskie, a dopiero potem pozostałe; w niedziele i święta nie wolno pracować za pieniądze, ale zanim zadzwoni dzwon na sumę, można sprzedawać [w jatkach?] mięso [uprzednio?] upieczone; pieczone mięso sprzedaje się również przyjeżdżającym w poniedziałek na targ do K.; na targu obowiązuje opłata targowa (nie uiszczenie jej grozi karą 8 dni więzienia w ratuszu i grzywną 6 gr); obcy kupcy jadący na targ do K. nie mogą kupować bydła na rzeź w promieniu 1 mili od K., nie wolno im też sprzedawać mięsa dzielonego i już częściowo przyprawionego (solonego, wędzonego); obcym nie wolno też kupować bydła przeznaczonego na rzeź przywiezionego na targ do K.; bydło takie mogą tylko kupować rzeźnicy z C. oraz mieszczanie kośc. na własne potrzeby; mięso sprzedawane niezgodnie z powyższymi przepisami podlega konfiskacie i należy je oddać [dla biednych] do szpitala (Cechy m. Kościana 75 – or. w języku pol. zniszczony, 76 – tłumaczenie niem. z XIX w.).

1581 26 rzeźników → p. 3D.

1662 pieczęć cechu rzeźników w K. (Koehler 252).

3Bh. Piekarze.

1405 Jurga, 1434 Michał Solcz, 1433 Domik, 1447 Maczak, a. 1463 Jakub, 1463 wd. po nim Małg. Jakobina, 1468 Klimka [znamy jego c. Apolonię], 1494 Peyor [w 1510 istnieje plac „area Payerova”, gdzie się sprzedaje chleb (LBP 190)], 1510 Wawrzyniec, Jakub piekarz posiadacz jatki → p. 3A.

1409 n. jatki piekarskie w K. → p. 3Bm.

1467, 1474 starsi cechu → p. 3Ba; [w 1486 nie wymieniono starszych cechu piekarzy].

1542-50 2 piekarzy przyjęło w tym czasie (obaj w 1547) pr. miejskie w K. (M.K. 116, 310).

1568 Wojc. Pawrek [dotychczasowy] starszy cechu piekarskiego oddaje na ratuszu sprzęt nal. do „zeszłego i spustoszałego” cechu piekarskiego w K.: hakownicę oraz 2 zbroje na 2 pachołków [zapiska niedokończona, pozostawiono wolne miejsce] (M.K. 117, 452v-453).

[1581 piekarzy nie wymieniono → p. 3D.]

[1614, 1662 brak pieczęci cechu piekarzy (Koehler 248-253)].

3Bi. Piwowarzy.

[ok. 1433] – 1581 świadczenia składane przez mieszczan od warzenia piwa i palenia gorzałki → p. 3D.

1424 Jakub s. piwowara, a. 1509 Szymon, 1509 Wojciech, 1510 Marcin Dobrzycki, 1511 Mac. Kubicz i Marcin Pala, który warzył piwo w domu Błażeja Synala (→ p. 5Ae), 1512 Bartłomiej, Marcin, Tomasz Nierodek, Mac. Szczerba, 1522 Jerzy Kreiss, → p. 3A, → 5Fc.

1474, 1486 starsi cechu → p. 3Ba.

1475 tenut. kośc. [Mik. Górka] zakazał wwozu piwa obcej produkcji [w tym wypadku z Koźmina] do C. → p. 5Fd; 1511 król Zygmunt poleca władzom m. C., aby nie zakazywały szynkować piwa mieszkańcom wsi Kiełczewo [pod m. K.] nal. do bpa pozn. → p. 4A; 1530 tenże król znosi okresowe ograniczenie w mieleniu słodu w młynie słodowym w C. → p. 3C, → p. 4A.

1542-50 9 piwowarów przyjęło w tym czasie pr. miejskie w K. (M.K. 116, 306-311).

1571 rada miejska w K. zatwierdza ustawy cechu piwowarów (mielcarzy) w K. (wzm.: Kochler 119, cytuje księgę radziecką kośc. z l. 1579-1606; danym tym, odpowiada księga M.K. 119, lecz wspomn. dok. w niej nie znaleziono).

1614, 1662 pieczęcie cechu piwowarów (braseatores) w K. (Koehler s. 248, 253).

3Bj. Kowale i in. zawody związane z obróbką metali.

Kowale: 1484 Jan Go³¹b, 1486-1511 Jan Faber (Smed, Kowal), 1496 Jan Kazidroga, 1510-14 Melchior, 1525 Jan Noessel, → p. 3A.

1427 Mikosz wyrabiający miecze (gladiator), → p. 3A.

Ślusarze: 1411 Michał Massmeth, 1448-56 Marcin Clyensmeth, 1463 Mikołaj, → p. 3A.

Złotnicy: 1429-30 Ludwik, 1455 Andrzej, 1463 Jerzy wspomn. jako zm., 1488-89 Piotr, 1499 Mac. Goldschmidt [nie wiadomo, czy w tym wypadku jest to zawód czy nazwisko], 1509 tenże Maciej → 5By, 1510 Bartłomiej → p. 3A.

Ludwisarze: 1442 Kasper, 1467, 1477-[98?] Jan konwisarz → p. 3A.

Igielnicy: 1509 Andrzej, 1509-10 Augustyn [obaj należeli do cechu kupców i kramarzy] → p. 3A.

1453 (kop. w XVIII w.?) ustawy cechu [kowali i ślusarzy] w K.; regulują one wzajemne stosunki między mistrzami oraz między mistrzami a uczniami i czeladnikami, a także ograniczają pr. sprzedaży wyrobów kowalskich wykonanych przez kowali z sąsiednich wsi na targach i jarmarkach w K.; nożownikom [kośc.] nie wolno sprzedawać noży na poniedziałkowych targach w K. (Cechy m. Czempinia 4 [jest to kop. ustaw kośc. wykonana jako wzór dla potrzeb cechu czempińskiego]).

1474, 1486 starsi cechu kowali → p. 3Ba.

1542-50 1 kowal, 3 ślusarzy, 1 konwisarz, 1 nożownik i 1 złotnik przyjęli w tym czasie pr. miejskie w K. (M.K. 116, 306-311).

1581 12 kowali [in. zawodów nie wynieniono] → p. 3D.

1614 pieczęć cechu kowali w K. (Koehler 249).

3Bk. Zawody związane z obróbką drewna.

1430 Paweł kołodziej, 1433 Hannus bednarz, 1502 Jan kołodziej wymieniony jako zm., 1509-12 Piotr bednarz, 1512 Paweł cieśla, → p. 3A.

[1474, 1486 starsi cechu nie występują, → p. 3Ba].

1542-50 w tym czasie przyjęli pr. miejskie w K.: 10 kołodziejów (9 rotifices, 1 currifex), 2 cieśli, 2 bednarzy, 2 pilarzy, 1 tokarz i 1 stolarz (M.K. 116, 306-311).

1545 (trans. 1570) burm. i rada m. K. zatwierdzają „artykuły albo postanowienia” cechu stelmachów i kołodziejów w m. K.; w 47 artykułach zawarto przepisy dot. wstępowania do cechu, wzajemnych stosunków między mistrzami oraz między czeladnikami i uczniami a mistrzami, a także zasady postępowania przy zakupie drewna i sprzedaży wyrobów gotowych30Odpis tych postanowień sporządzony w 1572 miał być przekazany jako wzór do Ponieca dla tamtejszych bednarzy i stolarzy (Cechy m. Kościana 117); 1570 król Zygmunt August transumuje wspomn. wyżej dok. (Cechy m. Kościana 116).

1581 12 kołodziejów, bednarzy i stolarzy → p. 3D.

1614 pieczęć cechu kołodziejów (rotifices) w K. (Koehler 250).

3Bl. Budownictwo, obróbka gliny.

Muratorzy: 1398 Mik. Moczygroch, 1445 Lorek, 1510 Jan, → p. 3A.

1456, 1546 i n. wzmianki o cegielni, zw. niekiedy cegielnią miejską31Z wyrobem cegieł związane było zapewne nazwisko Cziglar. Znamy Stefana Cziglara z 1433, nie wiadomo jednak, czy trudnił się wyrobem cegieł. Późniejsi przedstawiciele tej rodziny: w 1455 Cziglar bez imienia, zięć Strosberga z Poznania oraz Jan Cziglar z l. 1483-1501, dwukrotnie (w 1491 i 1501) piastujący urząd burmistrza w K., byli członkami patrycjatu kośc.; nie wiadomo jednak, czy posiadali cegielnię, → p. 2Bc.

1510 Kuncza garncarz → p. 3A.

1542-50 2 muratorów przyjęło w tym czasie (w 1545 i 1548) pr. miejskie w K. (M.K. 116 k. 309, 310).

1581 6 garncarzy → p. 3D.

1582 burm. i rada miejska w C. zatwierdzają ustawy garncarzy w C. (Cechy m. Kościana 1).

1662 pieczęć cechu garncarzy w K. (Koehler 253).

3Bł. Kramarze (kupcy).

1387 Tycz Cramar, 1400 Niczek, 1420 Benikowa (mercatrix), 1429 Marcin (mercator, institor), 1474-89 Schwarzhannus (institor), 1477-1511 Jakub (Jakel) Hofman (institor), 1499-1512 Jan Sołtys (mercator), 1509 Andrzej igielnik (acufex), 1509-11 Mik. Roder, 1517 Piotr Kramer (kramarz), → p. 3A.

1474, 1486, 1509 starsi cechu → p. 3Ba.

1497-1510 altaria pod patronatem cechu kupców (mercatores) → p. 5Bł.

1542-50 3 kramarzy przyjęło w tym czasie pr. miejskie w K. (M.K. 116, 306-311).

1581 4 kramarzy wędrownych (propolae) oraz 6 sprzedawców soli → p. 3D.

[1614, 1662 brak wzm. o pieczęci cechu kramarzy].

3Bm. Jatki i kramy.

1407! [przekaz dot. raczej zapisu dokonanego ok. 1472] Dorota Pietrzykowa funduje czynsz 9 grz. z jatki [nie wiadomo jakiej] na uposażenie altarii [→ p. 5Br, por. też przyp. 40]; 1510 ze wspomn. fundacji pozostał już tylko czynsz 3 grz. dla tejże altarii (LBP 192).

1407, 1413, 1442 sądy ziemskie i sądy grodzkie odbywają się [niekiedy] w jatkach szewskich (in maccellis sutorum, super maccellis sutorum) w C. (ZSW s. 338; KoścZ 4 k. 71v, 72v; KoścG 1, 77v).

1409 król Władysław Jag. ustanawia karę umowną 2000 grz. w sporze między Adamem Rindą mieszcz. z C. a władzami m. C. w sprawie dot. 2 jatek, które Rinda otrzymał od króla za zasługi położone dla króla i m. C. (Wp. 5 nr 152); 1409 tenże król w związku z budową murów miejskich zezwala na założenie dodatkowych 4 jatek rzeźniczych (macelle carnificum), 4 kramów (camere) piekarskich i 4 kramów szewskich, → p. 4A; 1410 tenże król zezwala na budowę kramów z suknem i in. dla różnych towarów (pannicidias, institas, mensas, bancos pro quibuscunque mercaturis exercendo... faciendi... damus... facultatem), → p. 4A.

1424 ugoda między kościołem par. a Piotrem wójtem w C. w sprawie 2 jatek: szewskiej i chlebowej, → p. 4Ca.

1430 sprzedaż jatki mięsnej za 50 grz.; transakcji dokonano między mieszczanami kośc. → p. 3A; na jatce ciąży czynsz roczny 5 kamieni łoju [dla miasta?] (Wp. 9 nr 1228); 1436 Kusz Kwiatek kupił jatkę mięsną w C. rzekomo wolną od obciążeń od Pawła Drdzeńskiego altarysty [z Grodziska Wlkp.], → p. 3A.

1447 sprzedaż jatki chlebowej za 26 grz. szer. gr; transakcja między mieszczanami kośc., → p. 3A.

1456 król Kazimierz daje miastu C. plac pod 2 nowe jatki mięsne, → p. 4A; 1459 tenże król zezwala na odnowienie jatek sukienniczych, rzeźniczych i szewskich oraz na założenie nowych jatek: 2 piekarniczych i 2 szewskich, → p. 4A.

1463 Małg. Jakobina wd. po Jakubie Hofmanie piekarzu zapisuje czynsz dominikanom (→ p. 5Fd) na swej jatce (pistorina) położonej przy drodze z zamku do kościoła par.; sąsiednie jatki piekarskie należą do Augustyna Fridricha i Mac. Jakiela (ADK Ko 1, 103-105).

1468 Apolonia c. Klimki piekarza zapisuje czynsz na swej jatce chlebowej (Brothbank), → p. 3A; jest to jatka w Rynku, trzecia od końca, tam, gdzie się idzie do mnichów [tzn. dominikanów; była to więc jatka w pobliżu północnego narożnika Rynku]; jatka ta sąsiaduje z jatkami mięsnymi Stefana Scharera i Mik. Egelera (AAP D. perg. 56).

1477 Augustyn Heydenreich zapisuje czynsz na swej jatce chlebowej (super suo scampno panum), → p. 3A; sąsiednie jatki [chlebowe?] należą do Jakuba Hoffmana i Apolonii Aberspachowej (AAP D. perg. 64).

1485 jatki mięsne Adamów (→ p. 3C), bractwa kapłanów [altarystów, → p. 5By], Stefana Scharera znajdują się na rynku m. C. (ACC 63, 50).

1488 zm. Apolonia Vandischewa posiadała 2 jatki, → p. 3A: Stan. Parys 1488-97.

1502 Kat. Cziglarowa [wd. po Janie] kupuje jatkę [jaką?] od Praussów, → p. 3A: Praussowie 1491-1502.

1504 król Aleksander zezwala na przeniesienie jatek mięsnych, → p. 4A.

1512 Błażej Frycz altarysta (→ p. 5Bo) i Mik. Nol posiadają jatki rzeźnicze w C. (ACC 88, 244v).

1518, 1525 spłaty sum głównych z jatek w C., → p. 5Bp.

3Bn. Jarmarki i targi.

1353 król Kazimierz transumuje i potwierdza przyw. Bolesława Pob. dla m. Krzywinia z 1270 [Wp. 1 nr 441] zawierający zgodę na odprawienie jarmarku w tym mieście na Zesłanie Ducha Ś.; Kazimierz przenosi termin jarmarku w Krzywiniu na święto Ścięcia Ś. Jana Chrzc. [29 VIII], a na Zesłanie Ducha Ś. ma się odtąd odbywać jarmark w C. (Wp. 5 nr 1317).

1429 król Władysław udziela kupcom przybywającym na targi i jarmarki do Wielichowa takich przywilejów, jakie obowiązują w Poznaniu i w C. (Wp. 5 nr 508).

1494 władze m. C. prowadzą spór z Łukaszem Górką star. kośc. o pr. do dysponowania dochodami z opłat targowych (foralia), które za ubiegłe 8 l. wynoszą 50 grz., → Kościan – starostwo.

1511 ludzie z Czempinia przybyli w poniedziałek na targ do C. (AC 2 nr 1625).

1563 król Zygmunt August zezwala, aby na wszystkie targi w mieście C., które odprawiane są zwykle w poniedziałki, przybywali obcy ludzie [kupcy] z końmi i bydłem; opłata targowa wynosi 1 gr od sprzedanego konia i 1/2 gr od 1 szt. sprzedanego bydła; opłaty te mają być przeznaczone na odbudowę (restauracio) miasta (M.K. 16).

1565 terminy jarmarków kośc.: w święto Nawrócenia ś. Pawła [25 I], w święto ś. Zofii [15 V] i w święto Narodzenia NMP [8 IX] (M.K. 134, 452v).

3Bo. Różne zawody.

Golarze: 1398 Jakub Rasor, a. 1421 golarz [bez imienia], 1498 Michał (barbitonsor), 1517 Stefan (tonsor) → p. 3A.

Łaziebnicy: 1457 Grzegorz Piessek → p. 5Fd, 1486 Maciej, 1507 Piotr → p. 3A, → p. 4Dd.

Urzędnicy: 1397 Hanek Borzina poborca cła (teloneator), 1410-13 Niemsta pisarz poboru król., 1417-34 Andrzej pisarz sądu ziemskiego → p. 3A; 1483 Mac. Andrisscholcz pisarz [komory] celnej, altarysta → p. 5Bz; ok. 1513 Mac. Orlant pisarz miejski → p. 5Bz; 1542 Franciszek Mymerus Leorinus pisarz [miejski] → p. 5Ac.

Służba: 1426-28 Maciej sługa Marcina sukiennika, 1427 Małgorzata służąca Mikosza, który wyrabiał miecze, 1467 Barbara dawna służąca plebana w Lipnie, 1492 Maciej dzwonnik w kościele par., 1498 Katarzyna dawna służąca księdza w K., 1498 Stanisław i Jan, którzy najęli się do służby u opata w Lubiniu → p. 3A; 1508 Anna Qualt służąca Mac. Czecha → p. 5By; 1510 Michał i Szymon słudzy miejscy → p. 5Ae.

1493 Mac. Trapidura kusznik (ballistor alias samostrzelnik) → p. 3Bt.

1542-50 w tym czasie pr. miejskie w K. przyjęli 3 woźnice (vectores), 1 pasterz (→ p. 4Dd), 1 golarz (barbitonsor), 1 aptekarz, 1 olejnik, 1 specjalista od wodociągu (aqueductor → p. 4Dd), 1 dzierżawca [czego?], 6 różnych robotników (2 wynajmujących się do pracy za dniówkę – Tagelohner, 1 sługa miejski – Stadtdiener, 1 „laborator”, 2 tragarze), a ponadto 7 ludzi o zawodach niejasnych (m. in. „zonarius” [czy to dzwonnik w kościele?], Brennediener [strażak?], „perarius”?, „lignifusor”? i in. zawody trudno czytelne lub niezrozumiałe; M.K. 116, 306-311).

1561 Samuel aptekarz z K. (M.K. 134, 226v).

3Bp. Bractwo strzeleckie.

[Bractwo to nie stanowi co prawda grupy zawodowej, lecz tradycyjnie wymienia się takie bractwa razem z in. cechami]: 1456-1550 wzmianki o strzelnicy → p. 2Bc oraz przyp. 11 i 12; 1474, 1486 starsi bractwa → p. 3Ba.

3C. Młyny.

1359 Pieczek młynarz z K. sprzedaje 1/3 młyna król. pod K. za 8 grz. uczciwemu Anzelmowi i jego s. Gobelowi (Wp. 3 nr 2051); 1387 uczciwy Anzelm (Hanzelmus, Hanszel) niegdyś młynarz z K. sprzedaje za 600 grz. szer. gr pras. uczciwemu Jakelowi Rormanowi mieszcz. w K. swoje pr. do trzeciej miary w młynie wodnym koło K. i pr. do trzeciej miary w młynie końskim (molendinum quadrupedalis) w mieście C. k. zamku (Wp. 3 nr 1860, 1861); 1400 mł. [wodny] koło K. podlega pr. niem. → p. 4A.

1422 sąd ziemski kośc. na podstawie dokumentu zm. starosty gen. Wlkp. Winc. Granowskiego [był star. w l. 1409-10] przysądza Jakubowi Rormanowi w jego sporze z Frąckiem [z Piotrkowic] mieszcz. z C. cztery części 2 młynów w K.: młyna wodnego na Obrze poza murami miasta i młyna słodowego poruszanego końmi pod zamkiem (Wp. 5 nr 534; KoścZ 7 k. 28v, 41v); 1433 Piotr Ticz mieszcz. z C. ręczy za Jakuba Rormana, że stanie on przed sądem w sprawie z Łukaszem z Górki star. kośc. i okaże swe dokumenty na młyny i łąki w C. (KoścG 1, 13v); 1434 król Władysław na prośbę Jakuba Rormana potwierdza dok. wystawiony przez Tomisława kaszt. żońskiego, burgr. kośc. w 1388 [recte 1387, → wyżej (Wp. 3 nr 1860)] (Wp. 9 nr 1353).

1438 6 mieszczan kośc. ręczy za Grutę [Małgorzatę?] c. zm. Jakuba Rormana a ż. Piotra Tycza, że do Bożego Narodzenia [1438] dokona ona rezygnacji [tzn. przeniesienia własności] przed sądem ziemskim, przed tenutariuszem kośc. i przed sądem gajonym w C. i zezna, że jej brat Jakel Rorman zadośćuczynił jej z racji podziału majątku po ojcu i matce; dot. to młynów końskich [liczba mnoga!], wodnych i foluszy w C. oraz in. dóbr znajdujących się [tam], gdzie obowiązuje pr. miejskie (KoścZ 12, 180).

1446 opatrzny Jakiel [Rorman] daje opatrznemu Wawrzyńcowi Adamowi s. Piecza Adama mł. koński pod zamkiem kośc. oraz mł. wodny z 2 młynami [sic, recte: kołami?] zw. folusze przy grobli pod m. C., a w zamian otrzymuje ogród na Starym Mieście [pod K.] oraz 600 grz. (z tego 400 w półgr a 200 grz. w szer. gr pras.; CP 3 nr 123); 1456 Lorincz [Wawrzyniec] Adam s. Piecza Adama zeznaje, że stracił w pożarze przywileje dot. posiadanych przez niego młynów końskiego pod zamkiem i 2 młynów wodnych z 4 kołami (2 koła foluszowe i 2 mączne) na grobli kośc. pod m. C. (CP 3 nr 124); 1444 – [ok. 1458] → p. 3A; 1491-93 wd. po nim Małg. Lorincz Adamowa → niżej.

1470-98 Piotr Ade vel Adam [s. Wawrz. Adama]: 1470 stryj Absalona → p. 5Ad; 1480, 1492 tenże nabywa części młynów w C. → niżej: transakcje jego brata Mikołaja; 1485 za tegoż Piotra ręczy jego brat Mikołaj (→ niżej) Erazmowi s. Łukasza aptekarza z Poznania na sumę 60 grz. (AAP Sententiae II 58v); 1485 tenże → niżej: Mikołaj; 1493 tenże → niżej: Małg. Lorincz Adamowa [wd. po Wawrz. Adamie]; 1498 tenże ławnikiem w C. → p. 4Cb.

1472-94 Mikołaj s. Wawrz. Ade [jego godności duch. → p. 6Ab: 1455-94]: 1472 tenże bakałarz przegrywa proces ze swym bratem Jarosławem, który pozwał go o to, że Mikołaj nieprawnie wszedł w posiadanie szóstej części młynów w C. (końskiego, wodnego i folusza) należących do Jarosława (CP 3 nr 125); 1472-73 ciż bracia Mikołaj i Jarosław są stryjami [rodzonymi?] dzieci zm. Andrzeja Kościeńskiego mieszcz. pozn. (→ p. 3A i przyp. 20): Jerzego s. pierwszej jego ż. zm. Agnieszki oraz Bartłomieja i Mikołaja ss. wd. Barbary (AR 2 nr 1193, 1222); 1480 tenże kan. wrocławski całe swoje odziedziczone po ojcu części młyna słodowego końskiego w mieście C. oraz młynów wodnych na rz. Obrze (zbożowego i folusza) sprzedaje bratu szl. [sic!] Piotrowi z C. za 108 grz. i 8 gr w szer. półgr (Koehler 232); 1482 wzm. o Mikołaju altaryście w Święciechowie → niżej: Jarosław; 1485 tenże kan. opolski ręczy za brata Piotra → wyżej; 1485 tenże wraz z bratem Piotrem w imieniu swoim, brata Jana, siostry Barbary oraz matki Małg. Lorincz Adamowej przyjmują od altarysty Jana [s.] Filipa 12 grz. i zobowiązują się płacić 1 grz.czynszu dla jego altarii (→ p. 5Bp) ze swej jatki mięsnej w rynku m. C. (ACC 63, 50); 1492 tenże pleb. w Międzyrzeczu sprzedaje swemu bratu Piotrowi Adamowi części młynów w C. (słodowego, zbożowego i folusza), które mu przypadły na mocy pr. bliższości po śmierci brata rodzonego Krzysztofa (PG 3, 166v); 1493 tenże → niżej: rozliczenia z matką.

1472-1506 Jarosław (Jarosz, Hieronim) s. Wawrzyńca Ade: 1472, 1472-73 → wyżej: transakcje Mikołaja; 1473 tenże rajcą → p. 4B; 1482 tenże młynarz kośc. na częściach młynów w K., które nabył od brata Mikołaja, tzn. na mł. końskim, wodnym i na foluszu, zapisuje po 50 grz. posagu i wiana ż. Urszuli (PG 9, 161v); 1485 tenże w sporze z Janem pleb. w C. (ACC 63, 26);

1481 (wzm. z XVII w.) na młynach zamkowych w C. zapisano roczny czynsz dożywotni 8 grz. dla pleb. w C. (AAP Repertorium 5; w ACC 59 z 1481 zapiski tej nie odnaleziono);

1491 tenże Jarosz w sporze ze swą matką Małg. Lorincz Adamową (ACC 68, 45); 1493 sąd polubowny ma rozstrzygnąć spory dot. rozliczeń spadkowych między wspomn. Małg. Lorincz Adamową a braćmi Jaroszem młynarzem, Mikołajem pleb. w Międzyrzeczu i opatrznym Piotrem [tylko Jarosz nazwany jest wyraźnie synem Małgorzaty; może pozostali bracia pochodzili od in. matki?] (AAP Sententiae II 99v);

1498 tenże Jarosz, burm. w C. w sporze [ze swym bratem?] Janem Ade altarystą w C. (→ p. 5Bz; AE III k. 245, 247v, 249); 1498-99 tenże burmistrzem → p. 4B; 1502 tenże mieszcz. i młynarz kośc. zapisuje po 100 zł węg. posagu i wiana ż. uczciwej Jadwidze (PG 12, 189v); 1506 tenże Jarosz mieszcz. kośc. i pozn. [sic] zeznaje, że jest winien [ok. 240 grz.] Ambrożemu Pampowskiemu wdzie sier. za odebraną od niego [kupioną] wełnę w ilości 443 kamienie albo 3 wręby [oba te terminy określają ciężar wełny], po 26 gr za 1 kamień (AR 3 nr 2213); 1506 tenże z C. jest opiekunem Anny c. zm. Jana Hermana z Poznania (AR 3 nr 2238).

1490 – zm. 1509 Jan Jarosz zw. też Jan Ade [s. Wawrz. Adama] → p. 6Aa i 6Ab; 1470-1509 altarysta w C. → p. 5By: l. 1497-1504 tamże jego testament; 1490-1500 tenże w sporach z Anną Hermanówną: 1490 ma zapłacić Annie 6 zł węg., ponieważ ją zniesławił, 1500 tenże przegrał proces z tąże Anną; oficjał uzyskawszy informację o wysokości kosztów procesowych poniesionych przez Annę, zmniejszył je do l grz. i pozwolił na dochodzenie tej sumy na Janie Jaroszu (ACC 80, 18v); 1507 tenże ma sprzedać młyny w C. → niżej.

1507 król Zygmunt zezwala Janowi Lubrańskiemu bpowi pozn. wykupić z rąk kapłana Jana s. Wawrzyńca Ade koński mł. słodowy pod zamkiem i mł. wodny przy grobli za murami m. C. z 2 kołami foluszowymi za sumę, która była wymieniona w dawnym przyw. dot. tych młynów (A 192; MS 4/2 nr 8715); 1508 tenże król potwierdza swój poprzedni dok. [z 1507] dot. wspomn. młynów, ponieważ nie był on wiarogodny z powodu uszkodzenia pieczęci (CP 3 nr 127); 1511 tenże król potwierdza, że bp Jan [Lubrański] wykupił młyny w C. za różne sumy, które łącznie wynoszą 1900 zł w srebrze (MS 4/2 nr 9925).

1513, 1519 [folusz w K. jest nieczynny] → p. 3Bb, → p. 4A.

1519 król Zygmunt potwierdza, że wspomn. bp pozn. wykupił trzecią miarę w młynach kośc. (słodowym końskim pod zamkiem i wodnym z 2 kołami foluszowymi) za łączną sumę 2400 zł (po 16 sk. za 1 zł); król zezwala bpowi erygować za tę sumę „sacerdotia” [wiadomo skądinąd, że dochód z młynów w K. stanowił część uposażenia kolegium psałterzystów w Poznaniu (AE V k. 53, 55v-57; CP 17, 105v-106)] (A 231; MS 4/1 nr 2938).

1530 król Zygmunt znosi okresowe ograniczenie w mieleniu słodu w młynie słodowym w C. → p. 3Bi, → p. 4A.

1530 10 wiatraków pod m. K. → p. 3D.

1530 Jan Młynkowski podstarości kośc. (vicecapitaneus) zeznaje, że ma 30 grz. zebranych (?, marcae collectae) z młyna kośc. i zobowiązuje się je wpłacić psałterzystom pozn., do których te grzywny należą (AE VII 183v).

1542-50 4 młynarzy [prawdop. posiadaczy wiatraków] przyjęło w tym czasie pr. miejskie w K. (M.K. 116, 306-311).

3D. Podatki i in. świadczenia mieszczan.

[ok. 1433] wykaz daniny oddawanej w naczyniach (vasa) prawdop. staroście kośc. przez 11 mieszczan kośc. [może to tylko fragment większego wykazu?; może dot. to piwa?]: 3 osoby mają dać po 1 naczyniu (Szczepanowa i Bielawski), 3 osoby po 2 naczynia (Tylkowa, Golandrisch i żona Marcina kramarza), 1 osoba 3 naczynia (Sobiepanowa), 4 osoby po 4 naczynia (NN, Hanus bednarz, Stan. Cziglar, Andrzej brat prepozyta), 1 osoba 6 naczyń (Nollina) [próba identyfikacji osób → p. 3A] (KoścG 1, 14v, karta luźna, niedatowana).

1456 uchwała sejmiku w Kole: Stan. Ostroróg wda kal. ma dopilnować, aby pobór z miast król. Poznań, K., Pyzdry, Śrem i Wschowa został prawdziwie [uczciwie] obliczony (CMP nr 127).

1458 m. C. ma dostarczyć na wyprawę do Malborka 40 pieszych (CMP nr 129; J. Wiesiołowski, Sieć miejska w Wielkopolsce w XIII-XVI wieku. Przestrzeń i społeczeństwo, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 28, s. 396).

1462-65 m. C. płaci podatek zw. cyza w 13 ratach kolejno: 34 1/2 grz., 47 grz. 3 wiard., 54 grz., 34 grz., 50 grz. bez 17 sk., 61 grz., 37 grz. 1 wiard., 44 1/2 grz., 64 grz., 42 1/2 grz. (w tym 12 grz. „złych pieniędzy”), 36 grz., 28 grz., 36 grz. 3 wiard. [razem ok. 569 1/2 grz.] (M. Poznań I 1854).

1503 [12 IX] król Aleksander zwalnia mieszczan kośc. na 20 l. od podatków (ab exactionibus) z powodu szkód poniesionych przez m. C. w pożarze [w dniu 24 VII 1503] (MK 20, 99, tekst b. zniszczony; MS 3 nr 915); 1507 m. C. nie płaci szosu z powodu pożaru (ASK I 5, 2v).

1508 król Zygmunt, wobec odmowy m. C. płacenia czopowego, wzywa władze m. C., aby okazały swoje przywileje [dot. zwolnienia od podatków], a król wówczas zadecyduje, czy dotyczą one również czopowego (M.K. 3).

1521 m. C. zobowiązane jest do dostarczania na wyprawy wojenne 2 wozów z 8 końmi i 2 woźnicami, a obok tego ma być trzeci wóz z paszą (piczni) z 4 końmi i woźnicą oraz 4 pieszych (RejWozów 477); 1524 m. C. jest zobowiązane do wysyłania wozów na wyprawy wojenne (CMP nr 150); 1538 król Zygmunt na wniosek Piotra Opalińskiego star. kośc. obniża miastu C. obowiązek dostarczania wozów na wyprawy wojenne z 2 wozów na 1 wóz (M.K. 11).

1523 król Zygmunt na prośbę rajców m. C. obniża miastu C. podatek miejski zw. szos z 500 fl. na 400 fl. (MS 4/1 nr 4339); 1526 tenże król zmniejsza szos (exactio civilis) z m. C. do 350 fl. (MS 4/2 nr 14597); 1527 tenże król zmniejsza szos z m. C. o 60 grz. na 8 l. (MS 4/2 nr 15671); 1530 m. C. płaci 280 fl. szosu (ASK I 3, 136v).

1530 10 wiatraków w C. płaci po 3 gr (ASK I 3, 121v).

1531 Wojc. Policki poborca woj. pozn. odbiera z C. 140 fl. drugiej raty szosu (jest to 1/6 należności za cały rok; M.K. 204, 1); 1532 tenże odbiera z C. 259 fl. czopowego za 1531 (M.K. 204, 2); 1533 Piotr Ossowski poborca woj. pozn. odbiera z C. 75 fl. czopowego za pierwszy kwartał tego r. (M.K. 204, 3); 1533 tenże odbiera 146 fl. czopowego za drugi i trzeci kwartał tego r. (M.K. 9).

1557 Piotr Konarski i Kasper Gorzeński otrzymują od władz m. C. 101 fl. 18 gr czopowego za drugie półrocze 1556 (M.K. 204, 4).

1563 m. C. płaci 220 fl. podwójnego szosu, a ponadto płaci od 226 rzem., 10 komorników, 8 przekupniów wędrownych (revenditores), 2 hultajów [ludzi luźnych], 7 wiatraków, 23 kotłów gorzałki, 20 wyszynków piwa, 8 wyszynków wódki (a propina cerevisiae 20, a propina cremati 8; ASK I 4, 148).

1581 m. C. płaci 243 fl. i 6 gr podwójnego szosu, a ponadto płacą od [190] rzem.: 26 rzeźników, 7 czapników, 24 szewców, 16 krawców, 24 sukienników, 12 kołodziejów, bednarzy i stolarzy, 12 kowali, 16 kuśnierzy, 19 siodlarzy, rymarzy i paśników, 6 płócienników, 6 garncarzy, 12 komor., 4 kramarzy (propolae) i 6 sprzedawców soli (rcvenditorcs salis); płacą też od 8 beczek (ollae) gorzałki i 7 wiatraków (6 dziedz. i 1 dor.); ogółem podatki z m. C. wynoszą 460 fl. 17 gr (ŹD 92).

4A. Przywileje miejskie.

1400 27 IV (fals.) król Władysław Jag. nadaje miastu C. prawa, przywileje, zwolnienia i imm. takie, jakie posiada m. Poznań, ponieważ przywileje m. K. spłonęły; król poddaje pr. miejskiemu i przenosi z pr. pol. na niem. zw. magdeburskim miasto K., wsie Nacław, Czarnkowo [obecnie Czarkowo] i Sierakowo oraz mł. [wodny koło m. K.]; król zwalnia wieś Sierakowo od wszelkich zobowiązań pr. ziemskiego oraz wyjmuje wszystkich mieszkańców m. K. oraz wsi Nacław Czarnkowo i Sierakowo spod jurysdykcji urzędników ziemskich, a poddaje ich pod władzę sąd. wójta kośc. (Wp. 6 nr 387; MK 76, 121); 1400 17 VII tenże król, czyniąc podobny wstęp jak w poprzednim dok., miasto K. [brak wzm. o młynie] wraz z wsiami Nacław, Czarnkowo i Srocko Wielkie poddaje pr. miejskiemu i przenosi je z pr. pol. na pr. niem. zw. magdeburskim, a zwłaszcza zwalnia od wszelkich zobowiązań pr. ziemskiego wieś Srocko Wielkie, kupioną za wiedzą króla przez m. K.32Z materiału zebranego w p. 4Da oraz w kartotece SHG wynika, że jeszcze w 1406 m. K. posiadało wieś Srocko Wielkie, a dopiero w 1410 nastąpiła prawdop. zamiana wsi: m. K. oddało Borkowi z Grodziska Srocko Wielkie, a Borek w zamian za to dał miastu Sierakowo przyległe do K.. Mieszczanie kośc. w tymże roku zapowiedzieli swą nową posiadłość w sądzie ziemskim (ZSW nr 1066, 1426; KoścZ 3, 135v). Dlatego za dok. autentyczny należy uznać dok. datowany na 17 VII 1400 (w którym wymieniono Srocko Wielkie), natomiast dok. datowany na 27 IV 1400 był zapewne sfałszowany po nabyciu przez miasto Sierakowa w 1410 r., a może dopiero w XVI w. przed zatwierdzeniem król.: oryginał przedstawiono królowi w 1510, a fals. w 1548 → p. 4A (Wp. 6 nr 389; MK 24, 315)

1409 tenże król zwalnia m. K. od wszelkich podwód z wyjątkiem obowiązku dostarczenia 3 lub 4 podwód w czasie pobytu w K. króla lub królowej dla przewiezienia kuchni król. do miejsca następnego postoju; w in. wypadkach, jeżeli mieszczanie będą musieli dać podwody, będzie to osobno zapłacone (Wp. 7 nr 643).

1409 tenże król w uznaniu zasług m. K. w budowie i utrzymywaniu murów miejskich zezwala władzom m. na założenie [dodatkowo?] 4 jatek (macella) rzeźniczych, 4 kramów (camere) piekarskich i 4 kramów (camere) szewskich; dochód tzn. czynsze z tych kramów należy przeznaczyć na naprawę i budowę murów; piekarze i szewcy nie będą mieli żadnych zobowiązań wobec króla, a rzeźnicy mają dawać po 2 kamienie łoju (sepes) z jatki, a gdy prace przy naprawie i dalszej budowie murów miejskich będą już zakończone, mają dawać po 2 kamienie łoju z jatki (Wp. 7 nr 644); 1410 tenże król, aby polepszyć warunki rozwoju m. C., zezwala zakładać i budować w mieście kramy sukiennicze i in. kramy (instita, mense, banci) dla różnorodnego handlu; dochód z tych urządzeń miasto może przeznaczyć dla swej wygody i korzyści według swego uznania (Wp. 7 nr 656).

1425 tenże król na prośbę mieszczan kośc. zatwierdza stosowane przez nich zwyczaje dot. wyboru burmistrza, rajców, ławników i mistrzów rzemiosła [starszych cechowych]; star. kośc. lub jego burgr. ma być dopuszczony (immitetur) do tych wyborów jako reprezentant króla, jeżeli jednak star. lub burgr. uporczywie odmawialiby zgody na [udział?] w wyborach, to miasto ma jednakże do wyborów przystąpić, tak jakby miało zgodę starosty lub burgrabiego [szczegółowych przepisów dot. tych wyborów w przyw. brak] (Wp. 8 nr 1042).

1447 opat lub. wydaje po pożarze nowy przyw. dla m. Krzywiń i potwierdza temu miastu pr. zwane niem. lub magd., takie, jakie mają miasta król.: Poznań, C. i Śrem (DBL nr 214).

1456 król Kazimierz daje miastu C. teren (siedlisko sive spatium) pod budowę 2 nowych jatek mięsnych obok dotychczasowych jatek mięsnych (Pot. 304, 33); 1459 tenże król zezwala miastu C. na odnowienie kramów i jatek sukienniczych, rzeźniczych i szewskich, a równocześnie zezwala na założenie 2 nowych jatek piekarskich i szewskich (Pot. 304, 330).

1472 tenże król na prośbę mistrzów sukienników z C. zezwala oznaczać sukno ich roboty znakiem ołowianym (plumbatim) na którym widnieje wieża oraz orzeł z rozwiniętymi skrzydłami; w ten sposób uniknie się sprzedawania obcego, gorszego sukna jako kośc. (MK 12, 100; MS 1 nr 879; SLP nr 68; CMP nr 132; Koehler 176-178); 1475 tenże król zezwala tkaczom (sukiennikom) m. C. oznaczać wytworzone przez nich postawy sukna, liczące po 35 łokci, znakiem ołowianym z wizerunkiem wieży z literą C [Casimirus] (MK 12, 210; MS 1 nr 1311; Pot. 304, 36).

1474 tenże król zezwala miastu C. na pobieranie mostowego (dalio pontalis) po 1/2 gr od wozu; do płacenia zobowiązani są wszyscy kupcy, przewoźnicy, kmiecie (negotiatores, mercatores, vectores, cmethones), a zwolnieni są duchowni i szlachta (nobiles regni; MS 1 nr 1178; MK 12, 177; Pot. 304, 26v); 1488 tenże król rozsądza spór między mieszczanami z C. i ze Wschowy dot. opłaty mostowego: mieszczanie kośc. we Wschowie, a mieszczanie wschowscy w C. jadący na handel zwolnieni są z opłaty mostowego, a in. kupcy muszą płacić mostowe (MS 1 nr 1912; MK 14, 236; M.K. 2).

1496 król Jan Olbracht nadaje pr. składu miastu Kalisz; w tym dok. postanawia m. in., że kupcy udający się z Prus do Głogowa powinni jechać przez Poznań, K. i Wschowę [nie muszą zbaczać do Kalisza] (CMP nr 136).

1503 król Aleksander zwalnia m. C. od podatków → p. 3D.

1504 tenże król po pożarze miasta [w 1503] na prośbę mieszkańców m. C. zezwala przenieść jatki mięsne z Rynku na ulicę, która idzie z tyłu domów stojących przy [południowo-wschodniej pierzei] rynku i łączy kościół par. z ul. Głogowską [dziś: ul. Świętego Jana] (MS 3 nr 1896).

1509 król Zygmunt poleca, aby postawy sukna kośc. miały po 30 łokci i aby bez specjalnego znaku [→ niżej: 1513] nie były wysyłane na sprzedaż poza mury miasta (MS 4/1 nr 504); 1510 tenże król potwierdza miastu C. przyw. z 17 VII 1400 [→ wyżej] (MS 4/2 nr 9622); 1511 tenże król z powodu skargi kapituły kat. pozn. poleca władzom m. C., aby nie zakazywały mieszkańcom wsi Kiełczewo nal. do bpa pozn. szynkowania piwa (cervisiam propinare; CP 3 nr 138); 1513 tenże król wydaje uniwersał do wszystkich miast, w którym potwierdza pr. sukienników kośc. do sprzedawania sukna w postawach liczących po 30 łokci i oznaczonych specjalnym znakiem przedstawiającym literę S [Sigismundus] z koroną (M.K. 5); 1513 tenże król poleca sukiennikom kośc. folować sukno wyłącznie w Śremie, dopóki nie wybuduje się król. folusza w C. [por. niżej: 1522] (MS 4/1 nr 2060; Pot. 304, 36).

1520 4 I tenże król wobec sporu sukienników kośc. z kupcami reguluje handel wełną w C. tak, aby obcy kupcy nie wykupywali wełny ze szkodą dla sukienników w C., wełna przywożona do C. od Wielkiejnocy do ś. Michała [29 IX] może być sprzedawana tylko ludziom zamieszkałym w C., a przywożona po ś. Michale może być sprzedawana wszystkim (Pot. 304, 36; SLP 88; CMP nr 147); 1520 4 I (trans. 1592) tenże król wobec sporu między kuśnierzami a kupcami w C. i skarg składanych przez kuśnierzy, że nie mogą kupować skór, bo kupcy je wykupują, postanawia, że odtąd od ś. Michała [29 IX] do Wielkiejnocy skóry przywiezione do C. mogą być sprzedane tylko mieszczanom kośc., a od Wielkiejnocy do ś. Michała wolno je sprzedawać każdemu, również obcym; król nakazuje, aby zawód kuśnierza wykonywali tylko członkowie cechu, którzy się go wyuczyli, a nie wolno podejmować się prac kuśnierskich krawcom; zawód kuśnierza może jednak wykonywać kuśnierz starościński (pellifex capitanei) [który nie jest członkiem cechu?] (Cechy m. Kościana 16; Koehler 109-111).

1520 8 I (trans. 1557) tenże król wobec sporu między szewcami a kupcami w C. i skarg składanych przez szewców z C., że nie mogą kupować skór, bo kupcy je wykupują i z zyskiem odsprzedają ludziom z zewnątrz [spoza miasta], postanawia, że odtąd od ś. Michała [29 IX] do Wielkiejnocy skóry przywiezione do C. mogą być sprzedawane tylko mieszkańcom C., a w pozostałym okresie wolno je sprzedawać każdemu (Cechy m. Kościana 103; Pot. 304, 37).

1521 tenże król chcąc, aby m. K. nadrobiło szkody powstałe na skutek pożaru [z 1503] nadaje władzom m. C. monopol handlu solą; nikomu nie wolno wwozić soli do miasta i nią handlować; władze m. C. zlecą ten handel 1 lub 2 mieszczanom, którzy będą płacić czynsz od tego handlu; czynsz ten należy przeznaczyć na wzmacnianie i reperację murów miejskich lub in. wspólne potrzeby; monopol solny ma się rozciągać w terenie na odległość 1 mili (1 miliare) od miasta (M.K. 7; Pot. 304, 33v; MS 4/2 nr 12880); 1522 tenże król zezwala sukiennikom kośc. na folowanie sukna w foluszu w Jaszkowie [tzn. w → Białobrzegu], położonym bliżej od C. niż folusz śremski (MS 4/2 nr 13164).

1523 wyrok sądu komisarzy król. zwołanego na wniosek rajców i rzeźników kośc., którzy protestowali przeciw zarządzeniom Piotra Opalińskiego poborcy cła pozn., aby wszyscy kupcy udający się do K. przejeżdżali przez Poznań; sąd orzeka, że kupcy jadący ze Słupcy, Koła, Kleczewa i Kłodawy mogą jechać ze swymi lekkimi wozami i bydłem oraz końmi (pecora, pecudes, iumenta) do K. przez Śrem, pod warunkiem opłacenia [w Śremie?] zwyczajowego cła, a Opaliński nie powinien im w tym przeszkadzać (MK 37, 485-486; MS 4/2 nr 4307, 4337).

1524 król Zygmunt zezwala plebanowi i altarystom w C. na sprowadzanie na swój użytek co tydzień 2 achteli (vasa seu actualia) piwa obcego [tzn. spoza K.] (MS 4/2 nr 13981); 1526 tenże król postanawia, że odtąd każdy mieszczanin lub człowiek spoza miasta (extraneus) może złożyć w sądzie [miejskim] skargę w takim języku [pol. albo niem.] jak mu wygodniej (commodius), a sąd ma obowiązek skargę przyjąć; dotąd często wynikały na tym tle różne spory i sąd niektóre skargi odrzucał (MK 39, 777; MS 4/2 nr 14545); 1527 tenże król reguluje dostarczanie słodu do młyna król. w C. (MS 4/2 nr 15672); 1530 tenże król postanawia, że w młynie król. w C. można na każde warzenie piwa dostarczać do zmielenia po 12 korców zw. ćwiertniami (modii seu mensure, que czwiertnie nuncupant) owsa, tak jak to było dawniej w zwyczaju; po pożarze okresowo ilość tę zmniejszono do 9 ćw. (Pot. 304, 29).

1548 król Zygmunt August transumuje i potwierdza przyw. (fals.) króla Władysława z 27 IV 1400 → wyżej (MK 76, 121v; MS 5/1 nr 138); 1557 tenże król transumuje przyw. swego ojca z 1520, przedłożony przez szewców kośc. (→ wyżej) i ustanawia karę po 12 gr od każdej skóry dla tych kupców, którzy nie będą przestrzegać jego postanowień; z tej kary 1/2 ma przypaść staroście kośc., a druga 1/2 radzie miejskiej (Cechy m. Kościana 103); 1557 tenże król potwierdza „uchwały” krawców kośc., → p. 3Bf.

4B. Skład rady miejskiej.

1310 burm. (magister burgensium): Konrad krawiec (Wp. 2 nr 935).

1385 burm.: Piotr Stollo, rajcy: Mik. Stasar, Niczek Arcach, Niczek Bory, Mik. Herman (Wp. 6 nr 286).

1387 burm. Adam Rynd (Wp. 3 nr 1860, 1861); 1405-06 burm. [tenże?] Adam [bez nazwiska] (WR 3 nr 281; KoścZ 3, 5v; ZSW nr 1066).

1395 rajca: [Hannos] Tilka → p. 5Fa.

1417 burm.: Franciszek z Piotrkowic (KR 8, 27, tu błędnie 1416 r.; Wp. 8 nr 804; KoścZ 4, 289).

1418, 1422 burm.: Piecz Adam [s. Adama Rynda?] (KoścZ 5, 125; KoścZ 7, 63v).

1424 burm.: Baltazar (KoścZ 8, 33).

1426 burm.: Daniel (KoścZ 8 k. 206, 220; M.K. 132, 1)

1428 n. informacje o rajcach i burmistrzach przedstawiamy w formie tabeli:

OsobaRajca w l.:Burmistrz w l.:
Wojc. Nolla1444, 1451-52, 1457.1428-29, 1433, 1436, 1444, 1452, 1456-57.
Piotr Lamberg 1432-33.
Mik.Czewscheler1432-33, 1441, 1444, 1463, 1465, 1470.1439, 1447, 1460, 1466.
Jakub Rorman1432/33. 
Mik. Adam1439, 1444. 
Mik. Berngrab1439, 1441, 1447. 
Hans Kune1444, 1447, 1451. 
Mac. Zyganda1439, 1441, 1452, 1463. 
Piotr Herman1439, 1441, 1447, 1456-57, 1463, 1465, 1470. 
Stefan Scharer1441, 1444, 1447, 1452, 1457, 1460-61, 1463, 1465-68, 1470, 1473-74, 1477.1463.
Lorenc Adam1444, 1447, 1451-52, 1456. 
Wacław Egeler1444, 1447, 1452, 1456-57.1441, 1451.
Jakub Kune1444, 1447, 1457. 
Staszek Crom1452. 
Mik. Herman1452, 1457, 1460-61, 1463, 1465-67, 1470, 1473-74, 1477, 1479, 1483.1468, 1470.
Wojc. Grawdyncz1456-57, 1460, 1461, 1466.1465.
Mik. Olsler1460, 1463, 1465, 1467? 
Erazm Stollo1460-61, 1463, 1465-68, 1470. 
Frycz Herman1461. 
Jakub Rotzel1461, 1463. 
Jan Doring1461, 1463, 1465-67, 1470, 1474.1473.
Piotr Weinrich1465, 1468, 1470, 1473-74, 1477, 1479.1474.
Paul Drag...1468. 
Mik. Egeler14731467.
Jan Noczel1468, 1474, 1477, 1479. 
Andrzej Urban1468, 1473-74, 1482, 1489, 1493, 1508.1474, 1477, 1483-84, 1506.
Mik. Ruczel bak.1473-74, 1477, 1483-84.1486, 1488-90, 1493-95, 1497.
Jarosz Ade1473.1498-99.
Mac. Hofman1474, 1477, 1489. 
Piotr Moszyna1483-84, 1486. 
Andrzej Reichert1483-84, 1489. 
Jan Cziglar1483-84, 1486, 1489.1491, 1501.
Jan Knora1486. 
Jan Rorman1486, 1489, 1493, 1499. 
Bartłomiej Hayn1486, 1489, 1498-99, 1506, 1510.1504.
Stefan Schone1488-89, 1493, 1499. 
Piotr Doring1489. 
Urban Lorgisz1489. 
Andrzej Striche1489. 
Jakel Hofman1489, 1494, 1504, 1511. 
Stan. Parys1490, 1493-94, 1498/99. 
Hanek Herman1493. 
Karp1493. 
Mac. Goldschmidt1499. 
Andrzej Kruwle1499. 
Błażej Aberspach1499, 1504, 1509, 1511.1508-09, 1510.
Marcin Smed1504. 
Hans Grimme1504-06. 
Jerzy Błotnicki1504-10. 
Mac. Reder1504-06. 
Bernard Rymer1504, 1506, 1508-11. 
Mac. Wormel 1504, 1508-11. 
Jan kowal 1504, 1508.1509, 1511, 1515.
(Faber, Schmed) 1509-10, 1515, 1517. 
Wawrz. Jakel 1508-09, 1515. 
Mik. Herman 1509. 
Mik. Roder 1509, 1511. 
Jan Broda 1510, 1524. 
Hans Ambos 1510-11, 1515, 1522, 1529, 1531. 
Stefan Groffe 1511, 1515, 1522, 1529. 
Jan Michalec 1517, 1522, 1529. 
Baltazar Gartner 1529, 1531, 1540.1517, 1521-22, 1524.

 

(KoścZ 9 k. 137, 163v, 172; KoścZ 10 k. 143v, 177; KoścZ 11, 155; KoścG 1, 15; KoścG 3, 28v; AAP D. perg. 32, 34, 36, 41-43, 47, 50, 55, 56, 58, 62, 64, 66, 68, 71, 74, 80, 87, 88, 90, 91; ACC 50, 86; ACC 66, 69v; ACC 67, 41v; ACC 68, 66v; ACC 72, 10; ACC 76 k. 100, 125v, 147v; ACC 83, 118v; ACC 87, 134; ACC 91, 8; ACC 96, 90; ACC 99 k. 25v, 33v, 54, 57, 115; ACC 104, 111v; CP 444, 14v; AE III 244; AE VII k. 116, 188; AAP Sententiae II 223v; M.K. 234, 1; M.K. 236, 4-5; Cechy m. Kościana 100; Cechy m. Ponieca 45; Zb. akt kl. VII 2; ADK Ko 1 s. 5, 61-112; AR 1 nr 1048, 1814; AC 2 nr 1494, 1614, 1640, 1641, 1697; Cieplucha 102).

4C. Wójtostwo Kościan.

4Ca. Wójtostwo dziedz. w ręku szl. rodziny Punińskich vel Ponińskich h. Ćwiek z Ponina (4,5 km na SW od K.).

1387 – ok. 1450 [pełne informacje o transakcjach wójtów kośc. ze szlachtą pow. kośc. → Ponin].

1387-1406 Zewrzyd (Siffridus) [występuje zawsze z tytułem wójta kośc., a ani razu nie pisze się z Ponina] (Wp. 3 nr 1860, 1861; Lek. 1 nr 2051; Lek. 2 nr 1442, 2195, 2327, 2328, 2683, 2696; WR 3 nr 216; KP nr 353; KoścZ 2 k. 8, 45v, 50; KoścZ 3, 39v).

1387-1406 Jan (Janusz, Jasiek, Jeszke) Puniński Mockenberg, występuje z tytułem wójta kośc. w l. 1403, 1404 i 1406 (KoścZ 2, 68; SBP s. 54 nr 68; KoścZ 3, 39v).

1396, 1400, 1409? Piotr wójt z C. [nie pisze się z Ponina]: 1396 (Lek. 2 nr 1939); 1400 tenże zasiada w sądzie ziemskim kośc. (Lek. 2 s. 332, 334); 1409 tenże? Piecz wójt kośc. [a może ta notatka dot. już bratanka, → niżej] (KoścZ 3, 122v); 1421-20 wd. po Piotrze Zofia (Zofka) stryjenka braci Piotra i Stefana wójtów kośc. z l. 413-35 [stąd wnosimy, że wymienieni wyżej Zewrzyd, Jan i Piotr byli braćmi] → niżej.

1412 Mikołaj s. wójta z C. [którego z braci?] jest studentem w Krakowie [później nie występuje] (AS 1, 32).

1409?, 1413-33 [w 1434 wspomn. jako zm.] Piotr (Piecz) wójt kośc. z Ponina i 1418-34 Stefan wójt kośc., bracia [ss. Zewrzyda albo Jana; Zofia ż. Piotra była ich stryjenką]: 1409 → wyżej [nie wiadomo, którego Piecza dot. ta zapiska]; 1413 Piotr wójt kośc. toczy spór z Gniewkiem z Krajewic o 11 grz., o które [Gniewek?] pozwał Niemstę [mieszcz. z K. → p. 3A: 1410-13] pisarza poboru król.; mieszczanie kośc. mają okazać swoje pr. do tej sumy [sprawa niejasna] (KoścZ 4, 54v); 1416 Piecz wójt kośc. (KoścZ 6, 34); 1417-29 tenże zasiada w sądzie ziemskim kośc. (Wp. 8 nr 804; KoścZ 4, 288; KoścZ 8, 404v); 1418 Piecz i Stefan wójtowie kośc. sprzedają sołectwo w → Poninie (KoścZ 5, 105); 1419 Piotr ręczy Andrzejowi pisarzowi ziemskiemu w K. [mieszcz. kośc.] za Wyszemira [z Bucza?] na sumę 2 grz. (KoścZ 4, 421).

1421-22 spory z Zofią ż. Piotra wójta kośc. [z l. 1396, 1400] „starą wójtową” (antiqua advocatissa): 1421 Stefan wójt kośc. dowodzi przy pomocy świadków, że szl. Zofia nie wzięła po stryju Stefana [tzn. po swoim mężu Piotrze] 63 grz. i 8 sk., do których Stefan miał lepsze pr. bliższości, a także nie wzięła po nim zbroi (harnasz), skarbu i srebra wartości 1/3 ze 100 grz. (WR 3 nr 889, 890, 891, 892); 1421 Piecz wójt kośc. dowodzi przy pomocy świadków, że Zofia sama przyjęła (podniosła) pr. niem. [tzn. pr. miejskie] zanim Piecz ją pozwał o spadek po stryju [Piotrze] (o wójtowę stryjewiznę) oraz, że Zofia straciła 40 grz. ponieważ chcąc oddalić roszczenia Piotra podawała, że wójtostwo jest jej ojcowizną (podawała wójtowę oćczyznę chcąc ji oddalić; WR 3 nr 1211, 1211a, 1212, 1212a); 1421-22 Piecz i Stefan oraz ich siostra Dorota [później ż. Wyszecha Żegrowskiego] z jednej strony, a Zofia z drugiej mają wystawić po 2 sędziów polubownych, którzy mają ich pogodzić (KoścZ 6, 121; KoścZ 7, 15v).

1424 Piotr wójt oraz Jakub Rorman jako witryk kościoła par. i Jan Kofman rajca biorą udział w sądzie polubownym dot. 2 jatek szewskiej i chlebowej w C. (ACC 7, 103v).

(1424) 1433 Piotr i Stefan wójtowie kośc. sprzedali w 1424 księdzu Pawłowi Drdzeńskiemu z Grodziska [Wlkp.] czynsz 8 grz. od sumy 100 grz. zapisany na jatkach rzeźnickich oraz kramach szewskich i piekarniczych nal. do wójtostwa kośc.; 1433 Drdzeński przekazuje ten czynsz kaplicy Ś. Ducha pod Grodziskiem a Piotr i Stefan zobowiązują się płacić go nadal tamtejszemu prepozytowi (Wp. 9 nr 1317; ACC 16, 245 i PA 165/4, 70v – wzmianki z 1432 i 1434 o czynszu z K.; druk: Koehler 226, lecz tu błędnie podano kwotę czynszu).

1426-27 Piotr wójt [kośc.] z → Ponina (Wp. 9 nr 1075, 1119); 1428 Piecz wójt kośc. toczy spór z Andrzejem pisarzem ziemskim kośc. [→ wyżej: 1419] (KoścZ 9 k. 10v, 19v).

1429 szl. Zofii starej wójtowej (→ wyżej) i księdzu Marcinowi Andrzej [może pisarz ziemski kośc. z K.?] ma zapłacić 2 grz. i zobowiązać się, że zapłaci jeszcze 1 grz. później (KoścZ 9, 223); 1432 Proces z Piotrkowic [k. Czempinia] zapisuje na Piotrkowicach czynsz 4 grz. od sumy 50 grz.; czynsz ten ufundowała i przeznaczyła na uposażenie altarysty przy ołtarzu „wójtowskim” w kościele par. w C. zm. uczciwa [sic] Zofia wójtowa kośc.; altarystą tej altarii jest [wspomn. wyżej] Marcin, → p. 5Bm (Wp. 9 nr 1298).

1433 Piotr wójt kośc. ręczy wraz z innymi królowi Władysławowi za Wojc. Nollę mieszcz. kośc. → p. 3A: 1427-57 (KoścZ 10, 177v).

1434 ugoda polubowna między Barbarą wd. po Piotrze wójcie kośc. a jego bratem Stefanem oraz ss. Piotra [prawdop. Barbara była macochą tych synów]; Stefan wraz ze swymi bratankami ma zrezygnować na rzecz Barbary sumę 400 grz. (200 grz. posagu i 200 grz. wiana) zapisaną na Poninie i Jeligowie, z tym, że cały inwentarz żywy (bydło, konie, maciory, owce) w Jeligowie należy się Stefanowi i jego bratankom, a zbożem leżącym [w stodole], stojącym [w polu] i wymłóconym (frumenta nuda) w Jeligowie strony mają się podzielić po połowie; to co jest w folw. w Poninie mają podzielić na pół; przed podziałem Borek [z Osiecznej?] ma otrzymać 2 konie pociągowe (equos vectigales wozowniki): jednego Ponińscy mu dadzą, a drugiego sam sobie wybierze (KoścZ 10, 292).

1435 Stefan wójt kośc. odstępuje swym bratankom Janowi, Zewrzydowi i Mikołajowi, dziedzicom Ponina [ss. Piotra] swoje części wójtostwa kośc. i części wsi Ponin, Jeligowo, Księginki i Białe Jezioro [obecnie Stary Białcz], a oni w zamian za to zapisują [stryjowi] Stefanowi dożywotni czynsz 40 grz. na dochodach wójtostwa kośc. (PG 1 k. 74, 76v).

1435-50 Jan i Zewrzyd [ss. Piotra] wójtowie kośc. [Jan występuje z tym tytułem po raz ostatni w 1447 (a żyje co najmniej do 1483, → p. 5Bt), a Zewrzyd po raz ostatni w 1450 (potem występuje do 1464 jako dz. → Ponina)] (PG 1, 107; PG 2, 152; PG 4, 49v; KoścZ 11 k. 18d, 35v, 70v, 163; KoścZ 12 k. 259, 294, 435, 706; KoścZ 14, 435); 1436 ciż toczą spór z Dzierżką ż. Marcina krawca z K. (KoścZ 11, 264v); 1436 ciż toczą spór z Barbarą wd. po [ich ojcu Piotrze] wójcie kośc. (KoścZ 11, 103); 1436 ciż oraz Mac. Kotowiecki toczą spór z mieszczanami kośc. Jakubem Rormanem, Andrzejem Ade [tzn. Andrzejem Kościeńskim?, → p. 3C] i Hamplem z Kalisza, → p. 3A: 1405-23 (KoścZ 11, 239).

4Cb. Wójt i ława po wykupie wójtostwa przez miasto.

1447 Mikołaj wójt w C. oznajmia o dokonanej w jego obecności sprzedaży jatki piekarniczej, → p. 3A: Maczak (AAP D. perg. 38).

1447 Jan Krause wójt [z K.] (Cieplucha 102).

1474 (kop. w XVII w.) władze m. C. wykupując czynsz dla koleg. ś. Mikołaja in Summo Poznaniensi (→ p. 4Dc) stwierdzają, że uzyskana suma pieniędzy 80 zł węg. przeznaczona jest na wykup drobnych czynszów, które miasto niegdyś nabyło, aby zdobyć pieniądze na wykup wójtostwa w C., [wśród wystawców dokumentu brak nazwiska wójta]; ławnicy: Marcin Prowłoch [recte: Groloch?], Piotr Layp, Mik. Schyrmer, Piotr Wilk, Henryk Czymerman, Olbricht Kieyszeler (→ p. 3A: 1474), Paweł Schowber (CP 444, 14v-15).

1486 wójt: Kasper Worszth; ławnicy: Marcin Groloch, Grzegorz Methyngancz (→ p. 3A: 1474-86), Kasper We[n]czel, Jakub Hofman (Hawfman), Mac. Zegorth, Szwarczhannus, Urban Lorgisch (KoścG 3, 28v).

1494 świadkowie: Jakub Hofman i Bartłomiej Trop ławnicy z C. (ACC 71, 74).

1498 wójt: Jan Faber (→ p. 3A: 1486-1517); ławnicy: Jakub Houfman, Kasper We[n]czel, Bernard rymarz (→ p. 3A: 1498-1511), Jan igielnik, Jan Gryna, Jerzy, Piotr, Adam (→ p. 3C: 1470-98).

1507 Jan wójt z 7 ławnikami (Rykaczewski 292).

1510 Wawrzyniec wójt ma dom przy ul. Sukienniczej (LBP 189).

1511 na polecenie rajców wójt w K. [brak imienia i nazwiska] wraz z ławnikami Andrzejem Deyczem i Baltazarem udali się do jednego ze szpitali kośc., w celu dokonania oględzin chorego, gdyż istniało podejrzenie, że zachorował z powodu pobicia → p. 5Ae.

1514 Walenty wójt w C. jest arbitrem w sądzie polubownym (ACC 90, 140).

1562 Piotr Cichosz wójt w C. (M.K. 117, 220v).

1594 Tomasz Schadzik wójt sprzedaje swą łaźnię i plac na ul. Sukienniczej Michałowi Błożemu mieszcz. kośc. (M.K. 133, 70v).

4D. Działalność władz miejskich.

[Wiadomości na ten temat są bardzo ułamkowe, toteż zebrane tu informacje (często jedynie w postaci odsyłaczy) tylko w przybliżeniu odzwierciedlają zasięg spraw, o których decydowały władze miejskie.]

4Da. Nieruchomości należące do miasta.

1400 wśród posiadłości miasta C. wymieniono Nacław, Czarnkowo oraz Srocko Wielkie [w analogicznym dok., zapewne podrobionym, zamiast Srocka figuruje Sierakowo koło K.] → p. 4A i przyp. 32.

1402 Wichna [wd. po Świętosławie kaszt.] kal. [dz. Grodziska Wlkp.] pozywa Mik. Lubiatowskiego [burgr. kośc. w l. 1399-1400 (GUrz. nr C 726)] oraz mieszczan z C. o to, że w Sierakowie [koło K.] 50 uzbrojonych ludzi dokonało różnych gwałtów [wynika stąd, że w tym czasie Sierakowo należało zapewne do Wichny] (KoścZ 2 k. 31v, 32).

1405 mieszczanie z C. toczą proces z Dobrogostem z Bieczyn o to, że Dobrogost zajął sołtysowi na ich dziedzinie [tzn. w Srocku Wielkim?] trzodę oraz konie z wozem (KoścZ 3, 7v); 1406 burm. i rajcy m. K. zapowiadają lasy, łąki, drogi (vie indirecte) i pastwiska w swojej dziedzinie Srocko [Wielkie] (ZSW nr 1066).

1410 mieszczanie z C. zapowiadają za pośrednictwem woźnego sąd. wieś Sierakowo wg [postanowień] statutów (statuta dominorum; KoścZ 3, 135v); 1410 woźny sąd. zapowiada wg statutów i dekretu panów [sędziów?] (iuxta statuta et decreta dominorum maiorum) kupno wsi Sierakowo przez mieszczan z C. od Borka z Grodziska [s. Wichny]; nikt nie zgłasza sprzeciwu (ZSW nr 1426).

1426 Daniel burmistrz kośc. wygrywa proces z Opaczem i Andrzejem mistrzem z Krakowa (WSB 23) [dziedzicami] Kokorzyna oraz z Małgorzatą i Helszką ze Szczodrowa i ich stryjem Jakubem Kotowieckim [z Kotusza]: łąka Pollazecz [Podlężec?] w Sierakowie ma na wieczne czasy należeć do C. (KoścZ 8, 210; M.K. 132, 1).

1436 11 IV (trans. 4 VI 1524) burm. z radą m. C. nadają [Piotrowi Hermanowi] sołectwo we wsi Nacław [dok. bardzo zniszczony, trudno czytelny] (M.K. 8).

4Db. Sąd miejski w K.; mieszczanie z K. przed in. sądami.

1401 Jakusz Grunowski [z Grunowa] dowodzi przy pomocy świadków w sprawie z sądem [miejskim] kośc. (iudicium Costinense), że człowiek, którego w K. powieszono, nie był jego poddanym (WR 3 nr 167).

1428 pręgierz w C., sąd ziemski kośc. postanawia, że szl. Janusz Janiszewski ma pozwać Dziersława Leszczyńskiego [zw. też Chełkowskim z Chełkowa] pod pręgierzem (de mediastino alias w prangy) w m. C., ponieważ Dziersław nie posiada dóbr [ziemskich], z których mógłby być pozwany [w sądzie ziemskim] (KoścZ 9, 26).

1447-48 władze m. Kościana w sporze ze star. kośc. Łukaszem z Górki pozwane przed sąd króla i przed sąd ziemski z powodu zabicia [w 1443] Stan. Sczenieckiego burgr. kośc. z ramienia star. kośc. oraz pobicia i wyrzucenia za bramy miasta Adama z Dąbrowy pisarza tegoż star. kośc. → Kościan – starostwo.

1492-93 władze m. C. i starsi cechowi pozwani przed sąd star. kośc. Łukasza z Górki w Kurzej Górze [pod K.] z powodu buntu przeciw star.; przedmiot sporu → Kościan – starostwo.

4Dc. Świadczenia władz miejskich dla instytucji kościelnych.

1396 – XVI w. władze sprawują pr. patronatu nad altariami, → p. 5Ba-i, niektóre informacje → p. 5Bz.

1474 (kop. w XVII w.) władze m. C. oraz starsi cechów (→ p. 3Ba) oświadczają, że sprzedali Adamowi z Dąbrowy dziekanowi kat. pozn. czynsz 80 zł węg. dla koleg. ś. Mikołaja [k. kat. pozn.] za 1200 zł węg., → p. 4Cb (CP 444, 14v-16); 1484 Uriel z Górki bp pozn. potwierdza powyższą transakcję (CP 444, 13v-21); 1489 m. K. wykupuje [za sumę 1200 zł węg.] wspomn. wyżej czynsz 80 zł węg. dla koleg. Ś. Mikołaja w Poznaniu; Adam z Dąbrowy dziekan kat. pozn. kwituje burmistrza i rajców z C. (M.K. 234, 1).

1482 władze m. C. pozwane z powodu uwięzienia altarysty, → p. 5Bz.

1495-1514 różne sprawy dot. altarii patronatu władz miejskich [o nieustalonych wezwaniach]: 1495 spór o zagubiony kielich, 1499 pertraktacje o wykup czynszu płaconego z dochodów miasta, 1510 spór o zaległy czynsz z łaźni, 1514 prezentacja altarysty Jana Charbowskiego po śmierci Jana Rybieńskiego, → p. 5Bz.

1504 burm. z radą m. C. i z witrykami kościoła par. w C. kupują od Andrzeja Ręcskiego za 100 grz. (płatnych w 2 ratach w ciągu 2 l.) las Zatoki [w Ręcsku?, obecnie Reńsko] na okres 8 l. w celu wycięcia drzew na odbudowę spalonego niedawno kościoła par. w C.; Ręcski od siebie dodaje 60 pni dębowych na ten sam cel (ACC 79, 225v; AE IV 54); 1505 Andrzej Ręcski zmienia poprzednią umowę z władzami m. C. i sprzedaje ten sam las za tę samą sumę na okres 11 lat i, tak jak przedtem, od siebie dodaje 60 pni dębowych (ACC 79, 225v).

1504 burm. i rada miejska m. C. są pozwani przez altarystów Michała Wilka (→ p. 5Bc), Daniela, Wawrz. Erslara i Andrzeja [Bojanowskiego] o zaległe czynsze: altaryści domagają się okazania dokumentów erekcyjnych swych ołtarzy i ustalenia, na jakich domach ciążą należne im czynsze, a władze miejskie okazują jedynie bullę Bonifacego IX (→ p. 5Ba); oficjał nakazuje władzom m. C. zapłacić w całości czynsze do 25 VII 1503 [24 VII miasto uległo pożarowi], a dopiero późniejsze czynsze mogą ulec zmniejszeniu, proporcjonalnie do zmniejszenia się dochodów miasta (ACC 81 k. 102v, 110, 120v); 1505 cd. tego samego sporu; wśród altarystów brak Andrzeja; oficjał orzeka, że przez 3 l. m. C. ma płacić 1/4 należnych czynszów, a następnie trzeba będzie podjąć nową decyzję w zależności od tego, o ile poprawi się stan dóbr, na których te czynsze są zapisane (ACC 82, 20); 1506 władze m. C. zobowiązują się zapłacić zaległe czynsze altarystom: Danielowi, Wawrzyńcowi zw. Lissy [Łysy?, czy ident. z Wawrz. Erslarem?] i Michałowi Wilkowi (ACC 83, 118v); 1506 władze m. C. tłumacząc, dlaczego nie mogą płacić zaległych czynszów, przytaczają dane dot. gospodarki miasta C.: zmniejszone dochody m. C. nie wystarczają na utrzymanie służby miejskiej (familiam servare); m. C. otrzymuje 74 grz. i 1 wiard. czynszów, a rozchody wynoszą 34 1/2 grz. dla wspomn. służby i 21 grz. na paszę dla koni (ACC 83, 140); 1506 cd. sporu ze wspomn. 4 altarystami [jak w 1504]; w związku z zalegającymi czynszami m. C. było obłożone ekskomuniką, którą później zdjęto; altaryści proszą o przywrócenie ekskomuniki, dopóki m. C. nie spłaci 1/4 czynszów należnych ich altariom; władze m. C. powołują się na wyrok komisarzy wyznaczonych przez Zygmunta Jag., księcia Głogowa i Opawy [i posesora ceł kośc.?], natomiast altaryści nie uznają tego wyroku, stwierdzają bowiem, że Zygmunt nie miał pr. powoływać komisarzy, bo nie jest „princeps Regni” i nie ma pr. ingerować w sprawy, które podlegają sądom duchownym (AC 2 nr 1614).

1506 władze m. C. pozwane przez altarystę Szymona Zegyertha o zaległy czynsz; wyrok oficjała: władze mają zapłacić zaległe czynsze altarystom Szymonowi Zegyerthowi i Janowi Rybieńskiemu (ACC 82, 133; ACC 83, 119).

1510 Marek altarysta w C. upomina się u burmistrza i rajców m. C. o 2 grz. zaległego czynszu z łaźni m. C., altarysta zwolnił mieszczan m. C. na 8 l. z tego czynszu [po pożarze 1503?], ale teraz potrzebuje pieniędzy na naprawę ołtarza i na budowę łaźni (?); mieszczanie przedstawili dok., z którego wynika, że za czasów poprzednika Marka, altarysty Jakuba Mądrego, Mik. Mądry mieszcz. z C. przejął ten czynsz na swoje dobra; Marek podważa wiarygodność dokumentu z powodu braku przy nim pieczęci (ACC 87 k. 10, 33, 39).

1515 Jan Charbowski kan. pozn. i altarysta w C. odbiera od rady m. C. czynsz za rok ubiegły i zawiera ugodę, że w następnych latach rada będzie płaciła [zmniejszony] czynsz 5 grz. rocznie (ACC 91, 8).

1524 władze m. C. pozwane przez Marcina i Mikołaja altarystów z C. o czynsze płatne z dochodów m. C. po 7 grz. dla każdej altarii (pr. patronatu obu tych altarii należy do miasta; Mikołaj jest altarystą w K. od 40 lub 50 lat, tzn. od ok. 1474-84); rajcy tłumaczą, że płacili niegdyś taki czynsz z własnej woli, bez jakiegokolwiek zobowiązania (liberaliter sine quavis obligatione), a obecnie płacić nie chcą i nie będą; oficjał poleca płacić te czynsze (ACC 99 k. 54, 115v).

1526 Marcin Karchowski [recte Karczewski?, prawdop. ident. z Marcinem z 1524] kwituje odbiór od m. C. sumy głównej 84 grz. [dalsze losy tej sumy → p. 5Bz: 1528] (ACC 101, 18v).

1530-33 urzęduje komisja wyznaczona przez króla i powołana do moderacji czynszów duchownych i świeckich w C.; udział w niej biorą m. in. Jan Latalski bp pozn. oraz Łukasz Górka kaszt. pozn. i starosta gen. Wlkp.; 1530 25 V komisja postanawia, że należy spłacić 1/2 czynszów, które należały się przed 25 V tego r., a o drugiej 1/2 tych czynszów zadecyduje się w terminie późniejszym (AC 2 nr 1823); 1531 6 III rajcy dowodzą, że moderacja czynszów jest konieczna, bo z powodu [wysokich] czynszów m. C., w którym [już] jest wiele niezabudowanych placów, spustoszeje całkowicie; altaryści z C. dowodzą, że mieszczanie z C. mieli od 20 l. zwolnienie z czynszów i w tym czasie odbudowali sobie [spalone] domy, natomiast burm. z radą mają 200 grz. dochodu z czynszów miejskich, a [z tego?] tylko 50 grz. płacą duchownym; ich zdaniem m. C. pustoszeje nie z powodu czynszów kościelnych lecz z powodu in. wypadków (casus fortuiti); komisarze nie chcą wydawać pośpiesznej decyzji, więc zalecają, aby spłacić zaraz 3/4 wartości czynszów bieżących oraz 1/2 czynszów zaległych, a spłatę 1/4 czynszów bieżących i 1/2 czynszów zaległych pozostawić do decyzji synodu (AC 2 nr 1829); 1532 2 X wspomn. komisja obraduje w ratuszu m. C.; przeczytano list od synodu piotrkowskiego, z którego wynika, że altaryści kośc. nie zadbali o dostarczenie na synod dokumentów dot. ich praw do czynszów z C.; altaryści kośc. [na znak protestu?] opuszczają m. C. i przenoszą się do kl. w Bledzewie; termin dalszych obrad jest dwukrotnie odraczany (AE VII k. 244, 244v); 1533 4 XI komisarze odsyłają sprawę czynszów kośc. na najbliższy sejm [najbliższy sejm odbył się w dniach 6-28 I 1534 w Piotrkowie, a więc po zawarciu ugody, → niżej] (AE VII 274v); 1533 4 XI ugoda altarystów i mieszczan w C.: altaryści umarzają 1/4 czynszów należnych od mieszczan i ze wsi miejskich na okres 10 l.; ugoda reguluje również te indywidualne przypadki, w których altaryści sami moderowali czynsze swym płatnikom; bp [Jan Latalski] ugodę potwierdza (AE VII 188).

4Dd. Różne urządzenia miejskie.

Szpitale: 1385-1610 szpital przy kościele Ś. Ducha → p. 5C; 1396-1531 szpital przy kościele Ś. Krzyża → p. 5D; [tamże informacje o opiece miasta i pewnych funkcjach zwierzchnich nad szpitalami, zwłaszcza wzmianki: z 1511 i 1524 w p. 5C].

1543-1605 nowy szpital (lazaret) [nie związany z żadną fundacją kościelną]: 1543, 1546 Piotr Opaliński [star. kośc.] za wiedzą króla ma wybudować nowy szpital w C.; do ksiąg miejskich kośc. wpisano kilka aktów dot. darowizn sum przekazanych radzie miejskiej m. C. na ten cel (M.K. 116 k. 134v, 375-376); 1553 zm. Nikel Bardt mieszcz. z C. zapisał w testamencie m. in. 10 grz. nowemu szpitalowi w C. [len legat figuruje w obu wersjach testamentu], → p. 3A (M.K. 134 k. 85v, 87).

1596 lazaret znajdował się przy ul. Sierakowskiej [prawdop. po lewej stronie drogi idąc z miasta] naprzeciw tego miejsca, gdzie odchodziły w prawo: droga do Sierakowa oraz droga do cegielni [wynika z tego, że lazaret znajdował się w pobliżu kl. bernardynów] (M.K. 133, 100v); 1605 król Zygmunt III poleca władzom m. K. przeniesienie w ciągu 12 tygodni lazaretu dla chorych na zarazę w inne miejsce, aby nie zagrażał on zdrowiu mieszkających w pobliżu bernardynów (Bernardyni Kraków, W-33, 212).

Łaźnie: 1432 wzm. o łaźni w dok. erekcyjnym altarii (→ p. 5Bf): z 17 grz. czynszu rocznego zapisanego dla tej altarii altarysta ma przeznaczać co roku 3 grz. na kąpiele dla ubogich w łaźni (Wp. 9 nr 1300).

1457 opatrzny Grzegorz Piessek łaziebnik z łaźni wójtostwa [kośc.] zeznaje, że za sumę główną 12 grz. bracia z kl. Ś. Mikołaja [tzn. dominikanie] mają pr. [zamiast pobierania czynszu] do cotygodniowych kąpieli w prowadzonej przez niego łaźni, z tym, że nie będą nic płacili łaziebnikowi, ale według zwyczaju mają wynagradzać służbę (familie servienti... solvere; ADK Ko 1, 5).

1484-86 Maciej łaziebnik z C. w sporze z Janem Rątem pleb. w C. o wynagrodzenie za kąpiele plebana i jego domowników; wzm. o [rzekomej?] ugodzie pleb. z radą miejską w tej sprawie → p. 5Ab.

1485 proces o zaległy czynsz z altarii po 3 grz. rocznie na kąpiele dla biednych → p. 5Bf; 1493 dom na ul. Głogowskiej w pobliżu łaźni → p. 5Bt.

1507 Piotr łaziebnik zapłacił 5 grz. Katarzynie [wd.?] po sołtysie z Kiełczewa tytułem czynszu i in. świadczeń z ogrodu [który uprawia w Kiełczewie] (ACC 84, 14).

1510 wzm. o łaźni (LBP 190); 1510 Marek altarysta w C. upomina się u burmistrza i rajców w C. o zaległy czynsz z łaźni miejskiej (balneum dicti oppidi [C.]), → p. 4Dc.

1540 łaźnia służąca do wspólnego użytku (balneum commune) stała niegdyś na placu położonym w pobliżu Bramy Głogowskiej między posiadłością Bartłomieja Kolasy a kanałem ścieków (canale sordium); plac ten obecnie należy do dominikanów kośc. (M.K. 236, 4); 1562-65 wzmianki o łaźni miejskiej usytuowanej przy ul. Sukienniczej w pobliżu narożnika z ul. Kozią (→ p. 2A).

Kanalizacja i wodociąg: 1495 kanał [ściek?, między posiadłościami pleb. kośc. i Mik. Ruczla seniora] → p. 3A: l. 1459-99; 1501, 1551 dominikanie w C. toczą spory z władzami m. C. o pr. posiadania odpływu nieczystości ze swego kl. do rz. Obry → p. 5Fa; 1540 przez m. C. w pobliżu Bramy Głogowskiej płynie kanał ze ściekami z miasta (canale sordium; po niem. Flutzynne) → p. 3Fa.

1534 Jan [Latalski] bp pozn. [jako posiadacz wsi Kiełczewo pod m. K.] zezwala, aby m. C. wykupiło z rąk kmieci w Kiełczewie miejsce na ich łąkach i wybudowało rowy, którymi będzie płynęła woda do m. C.; miasto ma pr. odnawiać rowy i in. urządzenia na wspomn. łąkach, lecz tak długo, jak długo będzie ich używać ma obowiązek płacić po 6 gr [rocznie?, kmieciom z Kiełczewa?] (M.K. 10, or. uszkodzony; CP 3 nr 158, kopia); 1542 władze m. C. zawierają ugodę z Janem mistrzem (cannalium magister), że Jan zbuduje urządzenia do sprowadzenia wody do miasta33Na planie z 1791 zaznaczono nad Obrą w pobliżu Bramy Wodnej miejsce, w którym znajdowała się „machina dostarczająca wody miastu” (APP Odrysy planów miast H. Müncha nr 41), a za to miasto będzie mu płacić 20 gr tygodniowo; miasto dostarczy drewno i in. materiały potrzebne do budowy oraz pracowników (laboratores); ta sama ugoda po śmierci Jana może być przedłużona z jego synami (M.K. 116, 19v).

1548 Marcin Mielczarek „aqueductor” przyjmuje pr. miejskie w C. (M.K. 116, 310).

Stróżowanie. Ochrona bram miejskich: 1496 [właściciele posiadłości miejskich zobowiązani byli do] nocnego czuwania [stróżowania] (vigilie nocturne), → p. 3A: Mik. Ruczel 1459-99.

1498 w bramach miejskich urzędowali stróże (custodes et portulani), którzy nie wpuszczali osób niepożądanych do miasta → p. 5D; 1493 Jan Wrotny → p. 3A.

Pastuch miejski: 1551, „pastor civilis” mieszka na ul. Psiej (M.K. 116, 243v); 1599 „pastor pecudum civilium” posiada dom w C. (M.K. 133, 126).

5A. Kościół parafialny w K.

5Aa. Informacje o kościele i jego uposażeniu.

1333 [wiadomość pochodząca z tradycji] początek budowy kościoła par. w K. (Cieplucha 194).

1356 pieczęć kościoła par. w K. (sigillum ecclesie preposituralis ac parochialis) [prawdop. obecnie zagubiona] (Cieplucha 195).

1356 Jan komandor joan. i rektor kościoła par. w C. wraz z zakonnikiem (conventualis) Adamem, za zgodą i wiedzą brata Galla przeora domów joan. w Czechach, Polsce, na Morawach, w Austrii itd., lokuje wieś Widziszewo [nal. do uposażenia plebanii w K.] na pr. niem.; śwd. Piotr zakonnik (Wp. 3 nr 1335).

1396 altarie w kościele par. NMP → p. 5Ba.

1404 Henryk „de Nova Domo” prowincjał joan. na kapitule gen. w Żytawie odnawia zniszczony od wilgoci dok. swego poprzednika brata Galla; była to lokacja na pr. niem. ról w Widziszewie, z których płynąć miały czynsze dla domu [joan.] w C. [zapewne dot. to dok. z 1356, → wyżej] (Wp. 7 nr 529).

1412 bulla pap. z 1411 o nałożeniu ekskomuniki na grabieżców dóbr kościelnych w diec. poza ma być ogłoszona m. in. w kościele par. w C. (Zb. akt kl. A 9); 1426 abp Wojc. [Jastrzębiec] odwiedza m. in. [kościół] w C. (ACC 9, 188v).

1430-45 sądy szlach. odbywały się niekiedy na plebanii w K., np.: 1430 sąd ziemski z udziałem króla w domu mieszkalnym plebana w C., zakonnika, 1434 we dworze (curia) plebana (KoścZ 9, 281a; KoścZ 10, 176); 1445 sąd grodzki u plebana (KoścG 1, 112).

1443 burm. i rajcy m. C. zobowiązują się w imieniu całej wspólnoty miejskiej dostarczyć do kat. pozn. 60 kamieni wosku tytułem kary za zabójstwo człowieka w kościele par. w C. [zapewne dot. to zabójstwa burgrabiego kośc. Stan. Sczenieckiego, → Kościan – starostwo, p. 6B: 1447-48]; ciż zobowiązują się postarać się o obrazy do tegoż kościoła na miejsce obrazów skradzionych (AC 2 nr 1165).

1494 Urszula Laypowa zapisuje w testamencie kościołowi par. w C.: wielką szafę do zakrystii, pieniądze uzyskane ze sprzedaży domu, naczynia na ulanie dzwonu oraz pewne sumy na zakup 2 tablic (?) do ołtarza Ś. Elżbiety i ołtarza k. zakrystii oraz na fundację kolegium mansjonarzy → p. 3A.

1494 interdykt nałożony na m. Kościan, → Kościan – dekanat (AC 2 nr 1494); 1498 ekskomunika albo interdykt nałożony na m. Kościan z powodu nie płacenia czynszów kościelnych → p. 5D; 1506 wzm. o ekskomunice nałożonej na m. C. z powodu nie płacenia czynszów kościelnych → p. 4Dc.

1504-05 zakup drewna przez władze m. C. na naprawę kościoła par. w C. zniszczonego przez pożar [w 1503] oraz darowizna 60 pni dębowych na odbudowę kościoła → p. 4Dc.

1509 zm. kapłan Jan Jarosz [posiadacz młynów w K., → p. 3C]: przeznacza w testamencie m. in. 10 grz. dla kościoła par. w C. → p. 5By: 1497-1500.

1509 witrycy kościoła par. w C. pozywają Piotra bednarza z C. o 100 grz. zapisane w testamencie przez zm. Szymona piwowara z C. na budowę kościoła par. w C.; pieniądze miały być złożone u Piotra bednarza, lecz on temu zaprzecza (ACC 86, 62).

1510 Jakub zakrystianin z kościoła par. w C. ma zapłacić 4 fl. w 2 ratach w ciągu roku za srebrny krzyż, który sprzedał Maciejowi Vermel [mieszcz. z K., → p. 3A: 1504-11] (ACC 87, 15).

1510 par. C. [formularz opisu parafii nie wypełniony; opis altarii → p. 5Bz] (LBP 124).

1523 duchowni zgromadzeni na synodzie w Piotrkowie [Trybunalskim] nakazali Andrzejowi Radomirskiemu [z Radomierza] roczną pokutę publiczną w różnych kościołach; m. in. na święto Zesłania Ducha Ś. [1524] pokuta ma się odbyć w C. (AC 2 nr 789).

1525 król Zygmunt poleca Mik. Tomickiemu star. kośc., aby stosownie do poleceń i edyktów król. pilnie wyszukał i ukarał zwolenników religii luterańskiej przebywających w m. C. i w jego sąsiedztwie (in vicinia); król wzywa władze m. C. i in. urzędników, aby w razie potrzeby udzielili pomocy Tomickiemu przy wykonywaniu tego zalecenia (MK 39, 91; MS 4/2 nr 14404).

1561 mandat króla Zygmunta Augusta: do m. C. nie wolno wpuszczać duchownych, którzy nie mają polecenia od bpa pozn. (M.K. 116, 285).

1563 zm. Urszula ż. Marcina Grettlocha rzeźnika z C. zapisała w testamencie 8 grz. na budowę wieży w kościele par. w C. (M.K. 134, 359).

1610 pleb. w K. pobiera meszne z Nacławia, Czarnkowa, Ponina, Sierakowa, Kokorzyna, Godziszewa, Szczodrowa, Kurzej Góry i Kiełczewa; ponadto pleb. otrzymuje tytułem dzies. z folwarków: 2 fl. z Punina, 2 talary z Kokorzyna i 1 talar ze Szczodrowa (AV 4, 68v).

1387-1509 witrycy kościoła par. w K.: 1387 śwd. Michał (Wp. 3 nr 1860, 1861); 1451 Stefan Zeyberg i Jakub Kyey są [równocześnie] witrykami kościoła par. NMP i kościoła [dominikańskiego] Ś. Mikołaja (ACC 33, 106v); 1467 Mac. Offman [Hoffman?] (ACC 46, 239); 1486 Andrzej Kosz i in. Andrzej witrycy pozwani przez Barbarę Rotniklewą z Poznania; spór dot. spadku przeznaczonego dla kościoła par. w C. po zm. Weronice ż. Andrzeja Kosza (ACC 64 k. 72v, 80); 1509 Junker Hanus.

5Ab. Plebani i wikarzy w K. [począwszy od 1356, a prawdop. i wcześniej, joannici].

1299 [recte a. 1296, może 1289?] Jakub pleban w C., kanonik kat. pozn., kanclerz bpa pozn. (Wp. 2 nr 635; → Wp. 6 nr 64, przyp. 8, gdzie bliższe dane o jego życiu).

1356 Jan komandor i rektor kościoła par., zakonnicy Adam i Piotr, → p. 5Aa.

1398 Jan Stollo prep. [kościoła Ś. Ducha → p. 5C] nazwany został raz „curatus” [pleban?] kośc. (Lek. 2 nr 2069).

1404 dom [joan.] w C. → p. 5Aa.

1407 Mikołaj altarysta w C. (→ p. 5Bz) nazwany [mylnie?] wikarym w C. (KoścZ 3, 102).

1421 Piotr komandor i pleb. w C. zapowiada dziedzinę Widziszewo (KoścZ 6, 153).

1424 zakonnik joan. [imię nieczytelne] rezygnuje z kościoła par. w C. na ręce oficjała pozn. (ACC 7, 210).

1425 Wincenty komandor joan. w C. [również pleb. w C.] toczy spór z [Mik.] Radomickim pleb. w Wonieściu (ACC 8, 245).

1427 Stanisław wikary w C. w sporze z Wawrzyńcem pleb. w Pawłowicach [k. Rydzyny] (ACC 10 k. 209, 213v).

1430 pleb. w C., zakonnik [imienia nie podano] (KoścZ 9, 281a).

1435 Jan pleb. z C. w sporze z Mikołajem pleb. z Wonieścia (ACC 19, 4).

1442-43 Wincenty pleb. w C. (→ p. 5Ac; AE I 56).

1455 Mikołaj pleb. w C. w sporze z Maciejem plebanem z Komornik [k. Poznania] (ACC 59, 65v).

1461 Andrzej pleban w C. płaci karę synodalną [ustanowioną przez synod], ponieważ wezwany do chorych, ani sam nie poszedł, ani nie posłał do nich swych wikarych i wskutek tego 3 parafian zmarło bez zaopatrzenia sakramentami (ACC 41, 33v); 1461 tenże? [imienia brak], zakonnik, pleb. w C. pozwany przez oficjała pozn., ponieważ udostępnił 2 pozwy pozwanemu Zampschs [niezident.] i naraził oficjała [biskupa?] na straty (ACC 41, 15).

1469 [joannici] Jan pleb. oraz Stefan i Michał bracia zakonni (fratres conventuales) w C. pozwani przez Mac. Rebera altarystę w C. (→ p. 5Bk; ACC 48, 67); 1474 [tenże?] Jan były pleb. w C. w sporze z Michałem obecnym pleb. w C. (ACC 54, 14v).

1474-81 Michał pleb. w C.: 1474 → wyżej, 1481 tenże pozwany przez [Melchiora?] Kozłowskiego [burgr. kośc. z ramienia star. kośc.; z Kozłowa k. Buku] o zwrot zabranego mu przed rokiem sztyletu [?] (framca alias thilecz); natomiast pleb. upomina się u Kozłowskiego o zwrot 5 zł węg. pożyczonych przed ok. 5 l., srebrnej łyżki wartości 4 zł [węg.], [futra] sobolowego (sabellum) wartości 3 zł węg. oraz wielkiego białego grzebienia z kości słoniowej wartości 2 zł [węg.] (AC 2 nr 1418), 1481 [temuż?; imienia brak] zapisano dożywotnio czynsz 8 grz. z młynów zamkowych [nal. do stwa kośc., → p. 3C] (AAP Rep. 5, 21; w tomie ACC 59 z tegoż roku aktu tego nie odnaleziono).

1483 28 XI (wzm. 1486) zmarł Jan Szkoda (Scoda) pleb. w C. (ACC 64, 72).

1484-86 Jan Rąt (Ranth) pleb. i komandor joan. w C.: 1484 tenże w sporze z Janem Gołębiem kowalem → p. 3A; 1485 tenże w sporze z Jarosławem s. Wawrzyńca Adama → p. 3C; 1486 tenże pozwany przez Macieja łaziebnika z C. o 3 wiard. za kąpiele plebana i jego domowników (familiares) w ciągu [ostatniego] roku; pleban powołuje się na ugodę zawartą z radą miejską w C., w myśl której miał płacić łaziebnikowi [jednorazowo?] 1 wiard., lecz łaziebnik nie chciał tych pieniędzy przyjąć; łaziebnik zaprzecza istnieniu takiej ugody i temu, że pleban chciał mu dać pieniądze, których on nie przyjął (ACC 64, 7v); 1486 tenże pozwany przez Jana Czackiego z Czacza o 2 zł węg., 1/2 grz. i 6 miar (metreta) żyta, które należały się Czackiemu od zm. pleb. [Jana Szkody], a Jan Rąt w 1484 obiecał je za zmarłego oddać (ACC 64 k. 38v, 43); 1486 tenże już jako były pleb. w C. toczy spór z Samuelem byłym kaznodzieją niem. w C. → p. 5Ac.

1486 Mikołaj pleb. w C. pozwany przez uczciwą Katarzynę ze Śremu o zaległe wynagrodzenie za 2 l. służby w plebanii i klasztorze joan. (in domo et in conventu Costinensi) za czasów zm. pleb. Jana [Szkody]; pleb. zeznaje, że Katarzyna po śmierci plebana zabrała z plebanii kocioł miedziany wartości 2 grz., 4 pierzyny (plumatice) wartości 2 grz., szatę czarną (tunica nigra astrodonniensis) wartości 3 grz. i in. sprzęty domowe; Katarzyna odpowiada, że kocioł był jej własnością, a in. rzeczy nie brała (ACC 64 k. 70v, 72); [b. d.], tenże był winien 6 zł węg. Mik. Ruczlowi; dług miał za niego spłacić w 1495 pleb. Walenty, → p. 3A: 1459-99.

1486 Wawrzyniec z Ponieca, Grzegorz, Piotr i Stanisław, wikarzy w C. (ACC 64, 50).

1492-98 Walenty pleb. w C. (ACC 69, 34v): 1492 tenże w sporze z Maciejem dzwonnikiem z C. (ACC 69, 35); 1494 tenże pozywa Tomasza kapłana gracjalnego z kościoła Ś. Ducha za murami m. C. o to, że przywłaszczył sobie nieprawnie kolędę z domów położonych za murami m. C. wartości 30 zł węg.; Tomasz odpowiada, że od wielu lat pobierał kolędę z tych domów (ACC 71, 10v); 1495 tenże → p. 5Bz; 1495 tenże w sporze z Mik. Ruczlem → p. 3A: 1459-99; 1498 tenże zakonnik joan. pozwany przez Kaspra Leszczyńskiego podkomorzego kal. (ACC 75, 115); 1498 tenże → p. 5Ac.

1503 28 VII Urban rajca i Stanisław pisarz [miejski] z C. przedstawiają [Janowi Lubrańskiemu] bpowi pozn. Tomasza joan., niegdyś kaznodzieję w C., którego podejrzewa się w C. o spowodowanie pożaru miasta [w dniu 24 VII 1503]; władze m. C. ujęły Tomasza w obawie, aby lud [kośc.] dotknięty klęską pożaru nie zagroził jego życiu; bp zatrzymuje Tomasza w więzieniu, 9 VIII wszczyna dochodzenie i powołuje świadków, a 18 VIII wydaje wyrok: uznaje jego zachowanie za nieprzystojne jego stanowi, pochwala zachowanie mieszczan, a Tomasza skazuje na wydalenie z diecezji i przeprowadzenie oczyszczenia kanonicznego (AC 2 nr 1583, 1584, 1585).

1508-11 Achacy pleb. w C. (AC 2 nr 1640; ACC 85, 100; ACC 88, 21; → p. 5Bz).

1510 Stanisław wikary w C. krzyżowiec (cruciferus) [tu oznacza to joannitę] ma złożyć 1 grz. kary synodalnej oficjałowi pozn. [nie wiadomo za co] (ACC 87, 134).

1520 Bartłomiej zakonnik [joan.] pleb. w C. pozywa Andrzeja Ręcskiego [z Ręcska pod K., obecnie Reńsko], aby zmusił poddanych Szymona Wielgosza i Wawrz. Waszko, którzy uprawiają 5 ł. opust. sołectwa w Kurzej Górze, do płacenia plebanowi mesznego po 1 ćw. żyta i 1 ćw. owsa [z łanu], zaległego od 5 ł.; pozwany zeznaje, że nie jest tenut. tej wsi, lecz tylko urzędnikiem (factor) star. kośc. [Mik. Tomickiego] (ACC 95 k. 77, 120v); 1521 tenże pozywa Jana Reychera o to, że mieszkając u dominikanów w C. zwykł głosić tam kazania oraz, że nie mając żadnego beneficjum w kościele par. w C., odprawia tam msze i nabożeństwa; oficjał wyrokuje, aby Reycher nie głosił kazań u dominikanów w tym czasie, gdy głoszone są kazania w kościele par., a dominikanom polecił, aby nabożeństwa i kazania w ich kościele nie były odprawiane i głoszone o tej samej godzinie, co nabożeństwa w parafii (ACC 96, 91).

1524 król Zygmunt zezwala plebanowi i altarystom w C. na sprowadzanie spoza K. 2 achteli piwa tygodniowo na swój użytek → p. 4A.

1524 Marcin joannita, pleb. w C. (AE VII 117).

1525 Jakub pleb. w C. → p. 5Ac.

1543 Maciej pleb. w C. → p. 5Ac.

1554-57 Ambroży z Piasków pod Poznaniem [okolice kl. Bernardynów w Poznaniu], pleb. w C.: 1554 tenże zawiera ugodę z 6 mieszkańcami wsi Pianowo: do końca życia Ambrożego mieszkańcy ci mają mu dawać z każdego łanu 1 grz. czynszu, 2 koguty i 30 jaj oraz będą pracowali 2 dni rocznie kosą (falce faenaria [tzn. sierpem do trawy]) i broną (rastro), a w razie potrzeby i więcej (M.K. 132, 7); 1557 tenże pozywa Grzegorza Komeczkę i Jakuba Rupkę z Kurzej Góry o to, że bezprawnie zajęli role w Pianowie, które stanowią uposażenie plebana w C.; pozwani zeznają, że ich przodkowie kupili te role, a oni sami już od dawna je posiadają; bp poleca, aby pozwani udowodnili to, że ich role zostały kupione (AE X 190).

1566 Bartłomiej komendarz kościoła par. w C. pozywa Macieja białoskórnika o zaległy czynsz z jego domu (M.K. 117, 373v).

5Ac. Kaznodzieje w kościele par. w K.

1426-37 Szczepan (Stephanus) kaznodzieja pol. w C. (ACC 9, 188v; ACC 16, 105; ACC 21, 125v).

Ok. 1442 zm. Wincenty kaznodzieja pol. w C.; 1442 Mikołaj z Bylęcina [k. Krzywinia; obecnie Belęcin Stary] upomina się u kapłana Mikołaja z C. o 14 ksiąg wartości 20 grz., futro lisie, łóżko i in. przedmioty oraz o 80 zł węg., które zm. Wincenty zostawił mu na przechowanie; Wincenty pleb. w C. pozywa szl. Mikołaja z Bylęcina o książki, które zm. Wincenty kaznodzieja pol. w C., przeznaczył dla plebana i kaznodziejów w C., a Mikołaj je sobie chce przywłaszczyć; równocześnie pleb. pozywa Bylęckiego o zwrot reszty długu za 8 łokci sukna żytawskiego po 6 gr za łokieć (ACC 25, 21v).

1462 Jakub kaznodzieja niem. w kościele par. w C. toczy spór z bratem Franciszkiem kaznodzieją niem. w kościele dominikańskim w C. (ACC 42 k. 42, 48).

1463 Wawrzyniec kaznodzieja niem. w C. (ACC 43, 49).

1464 Grzegorz kaznodzieja pol. w C. dwukrotnie zniesławił przeora i kl. dominikanów w C.: gdy głosił kazania w kościele klaszt. oraz w kościele par. (ACC 43, 165); 1467 tenże wspomn. jako zm. (ACC 46, 168).

1467 Augustyn kaznodzieja niem., rektor szkoły par. w C. → p. 5Ad; 1467 tenże w sporze z Janem klerykiem z Poznania (ACC 46, 168).

1471 Wawrzyniec poprzednio kaznodzieja niem. w C., a obecnie kaznodzieja niem. w koleg. Ś. Marii Magdaleny w Poznaniu, na prośbę obecnego kaznodziei niem. w C. Tymoteusza, zeznaje, że w C. otrzymywał od plebana 3 grz. za pełnienie swej funkcji (AC 2 nr 1339).

1486 Samuel były kaznodzieja niem. w C. upomina się u Mikołaja pleb. w C. o 2 kopy [gr] wynagrodzenia za swoją posługę kaznodziejską w C. (ACC 64, 75v); 1486 tenże pozwany przez Jana [Rąta] byłego pleb. w C. o zwrot księgi z kazaniami, która była własnością Jana; Samuel żąda od Jana [Rata] 3 wiard. za swą posługę kaznodziejską oraz 1 zł [węg.], który musiał wyłożyć, aby od obecnego pleb. w C. [Mikołaja] wykupić wspomn. wyżej księgę (ACC 64, 79).

1494 Urszula Laypowa zapisuje w testamencie czynsze: 4 grz. dla kaznodziei niem. i 2 grz. dla kaznodziei pol. w kościele par. w C. → p. 3A.

1498 Michał Wilk kaznodzieja pol. w C. w sporze z Walentym pleb. w C. (AE III 244).

A. 1503 Tomasz niegdyś kaznodzieja w C. → p. 5Ab.

1516 Burchard kaznodzieja niem. w C. toczy spór z radą miejską w C. (ACC 92 k. 162, 164).

1525 Wojc. Kościesza altarysta w C., niegdyś kaznodzieja pol. w C., w sporze z Jakubem pleb. w C. o wynagrodzenie 6 wiard. od plebana i 2 grz. od rady miejskiej za okres, w którym Wojciech głosił kazania w C.; pleb. zawarł z nim umowę na rok, a potem ten okres skrócił i odpowiednio zmniejszył wynagrodzenie (ACC 100, 49).

1529 władze m. C. jako patroni jednej z altarii w kościele par. w C. (→ p. 5Ba) przeznaczają dochody tej altarii na uposażenie kaznodziejów niem. w C., nowego kaznodzieję wybierać będzie rada miejska razem z pleb. z C.; nazwiska kaznodziei nie podano (AE VII 116).

1541 Klemens Cerdo garbarz (sic!: Cerdo cerdo) z Poznania zapisuje na swym domu [w Poznaniu] czynsz 2 grz. od sumy 30 grz. dla władz m. C. z przeznaczeniem na uposażenie kaznodziei pol. w C. (ACC 121, 900v).

1542 Franciszek Mymerus Leorinus, Ślązak, pisarz [miejski w C.] (PSB 22, 357), zapisuje mistrzowi Marcinowi Lukenusowi kaznodziei niem. w C. czynsz 1/2 grz. z domu nal. do Matysa mieszcz. kośc. w Rynku kośc. (M.K. 116, 1).

1543 Maciej pleb. w C. zawiera ugodę z Lorencem kaznodzieją niem. w C. (M.K. 116, 32).

1565, 1610 kaznodziejami pol. w kościele par. w K. są prepozyci kościoła Ś. Krzyża pod K. (SzPozn. 165).

5Ad. Szkoła par. w C.

[O poziomie szkoły par. w C. świadczą liczby studentów z K., zapisujących się na uniwersytet w Krakowie: w początkach XV w. w ciągu blisko 40 l. (1402-40) liczba ta wyniosła 17 osób, szczyt przypadł na dziesięciolecia 1441-50 i 1451-60 (odpowiednio 21 i 24 osoby); pod koniec wieku zaznaczył się pewien spadek (45 osób w ciągu 40 l.: 1461-1500), → p. 6Aa].

1401 Augustyn [nauczyciel śpiewu?] (succentor scole) w szkole w C. (ACC 1 k. 148v, 149v).

1420 25 VI sąd ziemski kośc. z udziałem króla Władysława Jag. urzędował na cmentarzu [przykościelnym] przed szkołą w C. (KoścZ 6, 69v).

1424 rektor szkoły (rector scolarium) w C. [bez imienia] (ACC 7, 102v).

1426-27 Maciej rektor szkoły w C.: 1426 tenże toczy spór z Janem klerykiem, który jest „succentor scole” w szkole par. Ś. Marii Magdaleny w Poznaniu (ACC 9 k. 146, 155v, 242, 249); 1427 tenże pozywa szl. Olbrachta z Czerwonego Kościoła o 1 kopę [gr], którą mu zapisała w testamencie Weronika Woldowa [z K.?] (ACC 10, 20); 1427 tenże pozywa Kota z Grodziska [Wlkp.?] o 10 grz. tytułem zadośćuczynienia za obcięcie 2 palców przez zm. Jana Zetha s. wspomn. Kota; Kot odpowiada, że po zm. synu pozostało 2 chłopców [synów?] i krowa, którą on może oddać tylko temu, kto przyjmie do siebie chłopców; gotów jest też dodać tej osobie drugą krowę od siebie (ACC 10, 57).

1459 Kasper mistrz [sztuk wyzwolonych] i rektor szkoły w C. w sporze z Mac. Krybarein altarystą w C. (ACC 59, 74v).

1467 mistrz Augustyn kaznodzieja niem. i rektor szkoły par. w C. pozwany przez Michała s. Macieja, Grzegorza s. Jana i Feliksa, kleryków ze szkoły w C., o należne im wg ugody 4 grz. za śpiew wigilii i 1 wiard. za czytanie psalmów (ACC 46, 158v); 1467 tenże rektorem szkoły (ACC 46, 168).

1490 oficjał pozn. nakłada ekskomunikę na Macieja ze Śmigla i Sowę uczniów (scolares) z C., którzy pobili Mikołaja z Janowca [pow. gnieźn.], kleryka mającego niższe święcenia; ekskomunikowani mają zapłacić poszkodowanemu 6 zł węg. szkody (AAP Sententiae II 143v).

1506 Aleksander bakałarz, rektor szkoły w C., pozywa Walentego kleryka z Czempinia o to, że w obecności jego podwładnych, kleryków ze szkoły w C., nazwał go złodziejem (appellavit furem suspensorem; ACC 83, 103).

1564 szkoła (domus ludi literarii) znajduje się naprzeciw domu stojącego na rogu cmentarza [przykościelnego] w C. (M.K. 134, 374v); 1565 szkoła znajduje się naprzeciw domu, który stoi przy ul Kapłańskiej, na narożniku cmentarza34W tym samym miejscu znajdowała się szkoła w K. w 1906 (APP Kreis Ausschuss Kosten 253 k. 79, plan m. Kościana w skali 1:2000, wykonany przez K. Geislera; LWK 1, 156) (M.K. 134, 487).

5Ae. Różni duchowni przebywający w K. (w tym m. in. klerycy, czyli uczniowie szkoły par., którzy często po ukończeniu szkoły wracali do stanu świeckiego).

1424 Jakub Orlik kapłan z C. (ACC 7, 2v).

1424-26 Jan kleryk [może ident. z Janem s. Tylki, → niżej] toczy spory: 1424 z sołtysem z Nacławia, 1426 z Wojciechem burmistrzem z Czempinia o szatę (tunica) wartości 1/2 grz. (ACC 7, 33; ACC 9, 97v).

1424-26 Jan s. Tylki kleryk (→ p. 3A: 1416) toczy spór z Jakuszem Kotowieckim z Kotusza; w sporze występują jako świadkowie Mik. Tylka [brat Jana?], Frącek i Jan Kyn [mieszczanie z K.] oraz brat Filip dominikanin z K., który ma zaświadczyć, że Jan ma niższe święcenia (ACC 7 k. 2v, 137, 142v, 164, 169, 175v; ACC 8 k. 249, 251v; ACC 9, 48v); 1425 tenże w sporze z Pawłem Goździchowskim z Goździchowa (ACC 8, 144).

1424-27 Świętosław kleryk: 1424-25 tenże toczy spory z plebanami z Wilkowa i Gryżyny o różne zaległości za udział w obrzędach liturgicznych (ACC 7 k. 108v, 116, 180v, 201; ACC 8, 109); 1427 temuż Stan. Borgo mieszcz. kośc. ofiarował 1 grz. i 1 gr, Świętosław musiał jednak te pieniądze należące się Stanisławowi tytułem poręki wyprocesować od Jana Zwanowskiego ze wsi Łagwy (ACC 10 k. 57, 66, 105v, 122).

1424-27 Stanisław kleryk z C. prowadzi spory: 1424 a) z Piotrem wieśniakiem z Gniewowa, b) z Piotrem Dębowym z Targowiska, 1427 ze Stefanem mieszcz. z Grodziska [Wlkp.], u którego pozostawił pieczęć i pierścień (ACC 7 k. 77v, 81; ACC 10 k. 208v, 216).

1425 Michał kapłan z C. (ACC 8, 125).

1425 Andrzej Slisz kleryk z C. pozywa Mik. Sasina z Bonikowa o krowę, którą oddał Sasinowi na przechowanie przed 4 l. (ACC 8, 152v).

1425 Stefan kleryk z C. w sporze z Januszem Szybanem [niegdyś z Górki k. Stęszewa] (ACC 8 k. 79v, 87v).

1425-26 Benedykt kapłan z C.: 1425 tenże w sporze z Piotrem Glewicz krawcem z C. (ACC 14, 94v); 1426 tenże zapłaci Mikołajowi muratorowi z Poznania 1/2 grz. długu (ACC 9, 151v); 1426 temuż Andrzej karczmarz z Wonieścia zapłaci 2 grz. długu (ACC 9, 151v); 1432 [prawdop. tenże] Benedykt s. Popka altarysta w C. → p. 5Bf.

1425 Mikołaj kleryk z C. [może ident. z Mikołajem s. Michała Eglera, → niżej] toczy spory: a) z Tomaszem z Księginek [koło K.] o 20 sk. za mięso dostarczone przez jego ojca, b) z Kat. Kroszową mieszczką z C., oraz c) z Jarosława i Pawłem z Masłowa (ACC 8 k. 147, 184v, 232).

1426 Mikołaj kleryk z C. s. Michała Eglera toczy spór z Jakubem Fererem (Ferheyen, Pherer, Phirer, Ferer, Pherher) [mieszcz.] z Człopy o 19 1/2 grz. za sukno i 3 konie kupione u Michała Eglera (ACC 9 k. 100v, 118v, 125, 154, 194, 209, 215, 224, 243v); 1426 [zapewne tenże] Mikołaj kleryk z C. toczy spór z Hanutą mieszcz. ze Środy o 11 grz. 33 gr za sukno kupione od jego ojca (ACC 9, 175v).

1426 Mikołaj kleryk s. zm. Jakuba z C. pozywa Agnieszkę Rownową mieszczkę pozn. o zapłatę 10 grz. za sukno kupione niegdyś u jego ojca (ACC 9, 79).

1426 Bartłomiej kleryk z C. [s. mieszczanina kośc.] pozywa szl. Wojc. Urbanowskiego o 4 (?) grz. i barana wartości 1 wiard., które mu się należą w spadku po ojcu z racji zamiany na konie [dokonanej między Wojc. Urbanowskim a ojcem kleryka] (ACC 9, 111v).

1427-29 Piotr s. Jana z C., kleryk diec. pozn. i notariusz publiczny (ACC 10, 20; ACC 22, 22v).

1428 Jan Król kleryk z C. (ACC 11 k. 87, 91v, 107).

1428 Mikołaj kapłan [z K.] (KoścZ 9, 117).

1431 Andrzej kleryk (ACC 15, 133).

1451 Wawrzyniec kleryk (ACC 33, 33v).

1451 pan Andrzej z C. [duchowny?] (ACC 33, 97).

1452 Jakub kapłan z C. (ACC 33, 157v).

1452 Paweł kleryk z C.: a) tenże pozwany przez Jana z Krzywinia z powodu pobicia (ACC 33, 221), b) tenże pozywa Andrzeja Sławka z Wilkowa Niemieckiego [obecnie Wilkowo Leszczyńskie], aby okazał rejestr długów należnych Niklowi [nazwisko nieczytelne]; sumy te zostały ofiarowane Pawłowi [przez Nikla?] i mają służyć na opłacenie jego studiów (ACC 33, 183v), c) tenże upomina się o sumy zapisane mu w testamencie przez siostry Annę i Barbarę [z Klonowca?]; 4 grz. jako spłatę zaległego długu ma zapłacić Paterek [z Klonowca?], a 3 wiard. ma zapłacić Witowa z Klonowca (ACC 33, 211v); 1461 tenże? kapłanem gracjalnym w C. → niżej.

1461 Grzegorz bakałarz sztuk [wyzwolonych; prawdop. s. Andrzeja złotnika, student w Krakowie w 1455, promowany na bakałarza w 1458 (AS 1, 144; L.prom.. 51)] z C. w sporze z Pawłem kapłanem gracjalnym w C. (ACC 41 k. 96, 106).

1462 Wawrzyniec kleryk z C. → p. 3A: 1427-70 Piecz Herman.

1465 Szymon kapłan gracjalny w C. w sporze z pleb. Jakubem z Żytowiecka oraz Januszem i Leonardem ze Strzelec [Wielkich k. Gostynia] (ACC 44 k. 58v, 63, 116; ACC 45, 16).

1465-66 magister Kasper z C. [zapewne s. Pawła, student w Krakowie w 1444, bakałarz w 1456, magister w 1459 (AS 1, 107; L.prom. s. 48, 52)] toczy spory z Winc. Choryńskim z Brodnicy (ACC 44, 124v; ACC 45 k. 11, 14v, 17v, 28v, 33v, 35v, 38v, 40, 41v).

1465-66 Maciej kleryk z C.: 1465 tenże upomina się o 1 grz., którą zm. Dorota, jego matka, pozostawiła dla niego u jego ciotki [swej siostry?] Jadwigi z Ujazdu; Jadwiga chcąc więcej zyskać (facere meliorem) pożyczyła tę 1 grz. Annie Jaklewej z Ptaszkowa (ACC 44, 114v); 1466 tenże upomina się u Jana wikarego ze Świętopietrza k. Przemętu [obecnie Przedmieście] o 2 wiatyki wartości łącznie 10 grz., które zm. Stanisław kapłan, brat cioteczny Macieja, pozostawił tam dla niego (ACC 45, 8).

1466 Jerzy kleryk z C., tocząc spór z Jakubem altarystą z C., od którego ojciec Jerzego nabył za 2 grz. uszkodzony wiatyk [przedmiot?], żąda zwrotu pieniędzy (→ p. 5Bz; ACC 45, 152).

1466-67 Piotr kapłan z C. [ident. ze studentem w Krakowie w 1455 Piotrem s. Wojciecha (AS 1, 1410)]: 1466 tenże pozywa Erazma aptekarza s. Łukasza z Poznania o zwrot szaty (toga) wartości 1 kopy [gr] pozostawionej i zabranej mu w łaźni w Poznaniu (ACC 45, 420); 1467 tenże pozywa Marcina Hanka z Grunowa o 3 1/2 [grz.] za słód i in. rzeczy kupione niegdyś u Piotra i jego ojca Wojciecha mieszcz. z C. (ACC 46, 12).

1467 Wawrzyniec kapłan z C. (ACC 46, 28).

1470 Absalon (Absolon35W 1470 nie wymieniono w AS Absalona, natomiast zapisał się w tym roku na studia Jan s. Wawrzyńca Ade; czyżby to była ta sama osoba? kleryk, bratanek Piotra Ade (→ p. 3C), przed wyruszeniem na studia do Krakowa spisuje testament: 1 1/2 grz. przeznacza na msze za siebie i swych zm. rodziców (→ p. 5By), 10 grz. dla stryja Piotra Ade, 6 grz. na trycezymy [msze za zmarłych], 2 grz. na jałmużnę dla biednych, 1 grz. na zakup kielicha dla takiej altarii, która nie ma własnego kielicha, 2 grz. z dóbr ojcowskich dla biednych, którzy potrzebują odzieży (ACC 49, 111v).

1494 Michał Herman kleryk z C. brat Jana Hermana mieszcz. pozn.; obaj bracia kwitują Andrzeja Łódzkiego, ponieważ otrzymali od niego 4 zł węg. i 6 gr jako ostatnią ratę długu 19 zł węg. (ACC 71, 139).

1499-1500 Jan zw. Wielki kapłan w C. pozywa brata Wojciecha Blazno konwersa bened. z Lubinia o to, że pobił na śmierć Andrzeja Droszala krewnego (gener) księdza Jana; oficjał odsyła sprawę do opata lub. (ACC 76, 102v); 1510 tenże, poprzednio pleb. w Gryżynie, zobowiązuje się dać witrykom kościoła par. w Gryżynie 3 wiard., legowane tamtejszemu kościołowi przez jego poprzednika, a przez niego bez zastanowienia zabrane, a także ufundować swoim kosztem żelazną ramę do okna (ferrum ad unam membranam suis impensis comparare; ACC 87, 15v); 1510 tenże pozywa Wojciecha kmiecia z Gryżyny o to, że w czasie nieobecności plebana zabrał z plebanii w Gryżynie sprzęty wartości 6 wiard.; wyrok: kmieć ma zapłacić 1 grz. [odszkodowania] (ACC 87, 37v).

1510 Jan Skrzydlko, zw. kapłanem z Granowa albo kapłanem z C., pozywa władze m. C. o to, że go pobito i związano (mimo iż ma święcenia kapłańskie), a następnie zawieziono go do oficjała do Poznania i tam był więziony przez 2 dni w zimnym pomieszczeniu; krzywdę swą szacuje na 500 zł węg.; Jan Hanus kowal, burmistrz m. C. i rajca [bez imienia] zeznają, że kapłan był gościem Bartłomieja [byłego] burmistrza kośc., grał z nim w kości, a następnie upił się piwem i przezywał obecnych nieprzystojnymi słowami, przebił Mikołaja s. Jana kowala oraz pobił Hansa (Jana) Brodę rajcę kośc., a także Michała i Szymona służących miejskich; pokrzywdzeni oceniają swą szkodę na 400 zł węg.; władze m. C., aby uniknąć gorszego tumultu, skorzystały z zalecenia oficjała pozn., aby mu odsyłać występnych kleryków i w ciągu 20 godzin odstawiły związanego Jana do Poznania; Jan kapłan z C. pozywa Hansa Brodę o to, że go pobił i ocenia swą krzywdę na 200 zł węg., a Broda zeznaje, że występował tylko we własnej obronie (AC 2 nr 1640, 1641); 1510 w powyższej sprawie toczy się postępowanie przed sądem konsystorskim: zainicjowano ugodę między Janem Brodą rajcą z C. a Janem [Skrzydlko] z Granowa pod zakładem 200 grz., na mocy której Broda ma zapłacić kapłanowi 17 zł węg., a ten odstąpi od dalszych roszczeń; oficjał orzeka, że burm. oraz rajcy Błażej [Aberspach?], Mac. Vermel i Mac. Redar nie podlegają karom kościelnym z powodu uwięzienia księdza [tzn. uznaje, że działali słusznie] (ACC 87 k. 105v, 134; AAP Sententiae II 223v); 1519-30 tenże Jan Skrzydlko altarystą w C. → p. 5Bn.

1511 Maciej kapłan, niegdyś wikary w Czempiniu, mieszkał w C. u Jana Krosza; w czasie odwiedzin u Błażeja Synala Maciej zachował się nieprzystojnie, a gdy Błażej usiłował wyprowadzić go ze swego domu, doszło między nimi do bójki; Jan Krosz zeznaje, że Maciej skarżył się tego dnia, że go okradziono, lecz nie, że go pobito; jeszcze przez tydzień był zdrów i bywał w kościołach, a następnie zachorował na krwotok; na prośbę Jana Krosza burm. umieścił chorego w jednym ze szpitali w C.; z polecenia rajców wójt z 2 ławnikami dokonali tam jego oględzin, podejrzewano bowiem, że choruje z powodu pobicia, jednak śladów pobicia na jego ciele nie znaleziono i on sam nie skarżył się na to; gdy po jakimś czasie Maciej zmarł w szpitalu, zatrzymano Błażeja [Synala] piwowara [sic!, recte: szewca] (AC 2 nr 1652); 1511 oficjał pozn. uwalnia Błażeja szewca z C. od zarzutu zabójstwa kapłana, gdyż [stwierdzono, że] Maciej z Czempinia zmarł śmiercią naturalną, a nie z powodu odniesionych ran (ACC 88, 77v).

5B. Altarie w kościele par. w K.

[W XV i w XVI w. przy kościele par. w K. było ponad 20 altarii. Na podstawie zebranego materiału dokonano poniżej próby identyfikacji tych altarii. Każda z nich miała swych patronów, własne (często w ciągu lat modyfikowane) wezwanie, osobnych altarystów oraz czynsze, które stanowiły ich uposażenie. W oparciu o te cztery elementy ustalono, że istniało co najmniej 9 altarii patronatu miasta (a-i), 4 altarie patronatu cechów (j-ł), co najmniej 10 altarii, których fundatorami i patronami byli mieszczanie (w tym jedna ufundowana przez szlachecką rodzinę wójtów kośc., jedna altaria patronatu szlach. (v) oraz 2 altarie niezn. patronatu (w-x); ponadto istniała osobna altaria patronatu bractwa altarystów (y). Przekazy, których nie udało się zakwalifikować do powyższych altarii znalazły się w rozdziale ostatnim (z)].

5Ba. Altaria Dwunastu Apostołów patronatu miasta, w 1529 przeznaczona na uposażenia kaznodziei niem.

1396 Bonifacy [IX] pap. na prośbę władz m. C. zezwala na fundację ołtarzy w kościele par. NMP w C.: a) Dwunastu Apostołów, b) ŚŚ. Andrzeja i Grzegorza, c) ŚŚ. Doroty, Agaty i Heleny, e) ŚŚ. Urszuli i 11000 Dziewic oraz Barbary i Marii Magdaleny; pr. patronatu wszystkich tych altarii pap. daje władzom m. C.; inne postanowienia zawarte w tym dok. dotyczą kościoła Ś. Krzyża, → p. 5D (Wp. 6 nr 351).

1467 władze m. C. prezentują Pawła z Ptaszkowa na altarię NMP, ŚŚ. Stanisława, Wojciecha, Jerzego, Mikołaja, Wszystkich Apostołów, Katarzyny, Doroty i Barbary po śmierci poprzedniego altarysty Michała Jakiela (ACC 46, 220).

1529 burm. wraz z jednym z rajców, jako patroni altarii NMP, Wszystkich Apostołów oraz ŚŚ. Wojciecha, Stanisława i Marcina, po śmierci altarysty Mik [s.] Tomka z C., postanawiają za zgodą pleb. Mikołaja joan. połączyć na zawsze czyli inkorporować wszystkie czynsze nal. do tej altarii do dochodów kaznodziei niem. w kościele par. w C. (→ p. 5Ac); każdorazowy kaznodzieja niem. w C. ma odtąd obowiązek odprawiać jedną mszę [tygodniowo?] za fundatora altarii [nie jest jasne, kogo uważano za fundatora] (AE VII 116).

5Bb. Altaria Ś. Andrzeja, patronatu władz miejskich.

1396 altaria ŚŚ. Andrzeja i Grzegorza → p. 5Ba.

1489 Paweł z C. altarysta ołtarza Ś. Andrzeja rezygnuje ze swego ołtarza, a przez radę miejską m. C. prezentowany jest na jego miejsce Jan Kythel kan. wieluński z diec. gnieźn. (ACC 66, 198v).

5Bc. Altaria Ś. Stanisława, patronatu władz miejskich.

1396 altaria ŚŚ. Wojciecha, Stanisława i Jadwigi → p. 5Ba.

1504-12 Michał Wilk [rodem z K., w 1473 student w Krakowie, s. Marcina, → p. 6Aa, 1498 kanodzieja pol. w K., → p. 5Ac] altarysta w C.: 1504-06 tenże w sporze z władzami m. C. o zaległe czynsze, → p. 4Dc; 1508 tenże (ACC 85, 5v); 1510 tenże jest altarystą ołtarza ŚŚ. Stanisława i Barbary w kościele par. w C.; patronami tej altarii są burm. i rajcy m. C.; uposażenie ołtarza: czynsz 7 grz. płacony z ratusza [tzn. z dochodów m. K.]; z powodu pożaru miasta [w 1503] miasto uzyskało zwolnienie od płacenia tego czynszu na 15 l. (LBP 189); 1512 tenże, bakałarz, daje swój dom na ul. Kapłańskiej bractwu altarystów (ACC 88, 145v).

5Bd. Altaria ŚŚ. Doroty, Agaty i Heleny, patronatu władz miejskich.

1396 altaria ŚŚ. Doroty, Agaty i Heleny → p. 5Ba.

1467 rada miejska m. C. prezentuje Jana s. Pawła z C. na altarystę ołtarza ŚŚ. Doroty i Agaty w C. po śmierci altarysty Jana z Twardowa [pow. kal.] (ACC 46, 18).

5Be. Altaria Ś. Marii Magdaleny, patronatu władz miejskich.

1396 altaria ŚŚ. Urszuli, 11000 Dziewic, Barbary i Marii Magdaleny → p. 5Ba.

1486 po śmierci Jana Gorazdowskiego altarysty ołtarza NMP oraz ŚŚ. Piotra, Pawła, Jana Chrzc., Marii Magdaleny i Wszystkich ŚŚ. rada miejska m. C. prezentuje Macieja Ś. Mikołaja z C. na altarystę tegoż ołtarza; Ambroży z Poznania, wikariusz wieczysty kat. pozn. oraz kanclerz [pisarz] dworu bpiego i oficjała (cancellarius curie Posnaniensis, cancellarius domini officialis) [może ident. z Ambrożym altarystą w C. w l. 1464-67 → p. 5Bz] zgłasza swoje pr. do objęcia tego ołtarza; Maciej s. Mikołaja otrzymuje inwestyturę na wspomn. altarię i ma wypłacić [tytułem odszkodowania?] 10 zł węg. wspomn. Ambrożemu (ACC 64 k. 83, 84, 85).

5Bf. Altaria ŚŚ. Michała i Katarzyny, patronatu władz miejskich.

1432 Stan. [Ciołek] bp pozn. eryguje ołtarz ŚŚ. Michała i Katarzyny w kościele par. w C. ufundowany przez Pawła Długiego i jego ż. Katarzynę mieszczan kośc.; czynsz roczny 17 grz. został zabezpieczony na wsi Dąbcze [nal. do Rydzyńskich]; altarysta ma odprawiać 3 msze w tygodniu: w soboty o NMP, w niedziele do Ducha Ś., a w poniedziałek o Ś. Michale; altarysta podlega władzy plebana i od niego otrzyma wino mszalne, lecz sam ma dbać o światło do ołtarza; w razie wyjazdu altarysta ma zostawić zastępcę; bp nadaje władzom m. C. pr. patronatu tej altarii i poleca, aby z czynszu tej altarii przekazywano co roku 3 grz. na kąpiele dla ubogich w łaźni; altarystą zostaje Benedykt s. Popka z C. [Mik. Popka?, → p. 3A: 1423-29] (Wp. 9 nr 1300).

1460 Stanisław dz. Zbąszynia zapisuje Wojciechowi z Szamotuł kustoszowi [koleg.] NMP [koło kat. pozn.] i altaryście ołtarza ŚŚ. Michała i Katarzyny w C. czynsz 29 zł węg. od sumy 348 zł węg. na swoich dobrach Jabłona Stara, Jabłona Nowa i Łomnica (ACC 40, 16); 1483 Maciej z Bnina wda pozn. i starosta gen. Wlkp. zapisuje takiż czynsz od takiej samej sumy Stanisławowi Hankowi pleb. w Poniecu i altaryście ołtarza ŚŚ. Michała i Katarzyny w kościele par. w C. patronatu rady miejskiej na swych dobrach: m. Stęszew, Dębno, Trzcielin, Witowle i Witowle Małe [obecnie Witobel] (ACC 61 k. 1, 1v); 1485 Stan. Hanek pleb. w Poniecu i altarysta w C. pozwany przez burmistrza i rajców m. C. o zaległe 3 grz. za r. ubiegły i 3 grz. za r. bieżący na kąpiele dla biednych; powodowie przedstawiają dok. erekcyjny altarii wystawiony przez bpa Stanisława (→ wyżej) dla udokumentowania swych żądań (ACC 63, 21v).

5Bg. Altaria ŚŚ. Andrzeja, Katarzyny, Barbary i Doroty.

1489 rada miejska po śmierci Mikołaja [s.] Erazma [Stollo?] altarysty ołtarza ŚŚ. Andrzeja i in. [jak wyżej] prezentuje Jakuba s. Wawrzyńca z C.; kontrkandydata prezentuje Andrzej Żak mieszcz. z Poznania podający się również za patrona tej altarii (ACC 67, 217).

5Bh. Altaria Ś. Trójcy i Bożego Ciała w kościele par. w C. [patronatu rady miejskiej?].

1524 oficjał nakazuje, aby władze m. C. zapłaciły wszystkie czynsze należące się altaryście kośc. Janowi z Łowicza, a altarysta ma do Bożego Narodzenia odnowić swój ołtarz znajdujący się w górnej kaplicy (in capella superiori) w kościele par. w C. oraz spowodować konsekrację tego ołtarza (ACC 99, 54); 1529 burm. w imieniu rady miejskiej spłaca Janowi z Łowicza altaryście wspomn. altarii 7 grz. czynszu, a sumę główną 84 grz. altarysta otrzyma wtedy, gdy wskaże miejsce kolejnego jej umieszczenia dla dalszego otrzymywania takiego samego czynszu (ACC 104, 111v).

5Bi. Altaria NMP (później Wniebowzięcia NMP) oraz m. in. 10000 Męczenników i Michała Archanioła.

1476 Wojciech i Piotr mieszczanie z C. i patroni ołtarza NMP i ŚŚ. Barbary, Katarzyny, Michała Archanioła, Jana Apostoła, Trzech Króli, 10000 Męczenników] i Wszystkich ŚŚ. po rezygnacji altarysty Michała, który wstąpił do klasztoru, prezentują na altarystę Piotra z C. (ACC 56, 42).

1527 Jan Lis altarysta w C. rezygnuje z altarii Wniebowzięcia NMP i ŚŚ. Piotra, Pawła, Andrzeja, 10000 Męczenników, Michała, Katarzyny i Barbary patronatu rady miejskiej, ponieważ dokonał zamiany stanowisk kościelnych z Grzegorzem pleb. w Pogorzeli [gdzie plebania też była w ręku joan.] (ACC 102, 79).

5Bj. Altaria patronatu szewców kośc.

1455 starsi cechu szewców zeznają, że otrzymali dok. dot. ołtarza ufundowanego przez Mikołaja z Soboty kustosza [kat.] pozn. i obecnego altarysty tegoż ołtarza; w dok. tym spisane są czynsze o łącznej wartości 7 grz. zakupione [przez fundatora]: 2 grz. od sumy 24 grz. z domu Mikosza s. Popka, 1 grz. od sumy 12 grz. z domu Wojc. Grawdyncza, 1 1/2 grz. od sumy 18 grz. z domu Jana Adama, trzy razy po 1/2 grz., każde od sumy 6 grz. z domów Jana Podolskiego, Jerzego Wosrossa i Hanka Adama oraz 1 grz. od sumy 12 grz. z domu Piotra Barta i Hanczla Adama [wezwanie ołtarza niezn.] (ACC 36, 19).

5Bk. Altaria patronatu piekarzy kośc.

1462 [reg. z początku XVII w.] ołtarz piekarzy w C. pod wezwaniem ŚŚ. Mikołaja, Doroty, Katarzyny, Małgorzaty i Barbary w kościele par. w C. (AAP Rep. 5, 20v, cytowanego aktu w ACC nie udało się odnaleźć).

1467 starsi [cechu] piekarzy i cała wspólnota [cech] (communitas) piekarzy w C. [jako patroni altarii] ŚŚ. Mikołaja i in. [jak wyżej] w kościele par. w C., po śmierci altarysty Jana Lyessel, prezentują na altarystę Mikołaja s. Zdzisława z Gniezna (ACC 46, 168v); 1510 Paweł [z] K. jest altarystą ołtarza ŚŚ. Katarzyny i Barbary, a patronat tej altarii należy do cechu piekarzy w C.; altaria uposażona jest w czynsze: 1 grz. z domu Pluty na [ul.] Picza, 1 wiard. z mł. [wiatraka] zw. Pierzynka położonego [za miastem] w kierunku wsi Nacław, 1 1/2 grz. z domu Marcina Siwego w rynku, 1/2 grz. z domu Augustyna k. łaźni, 1/2 grz. z domu Smetha [kowala?] k. Bramy Poznańskiej, 1/2 grz. z placu zw. „area Payerowa”, gdzie się sprzedaje chleb, 1 kopa [gr] od cechu piekarzy; ponadto dawniej płacono 1 grz. czynszu z domków nad fosą miejską przy drodze do bernardynów (LBP 190).

1527 Jan z Wielichowa altarysta ołtarza patronatu cechu piekarzy wygrywa proces z Mac. Czajką, który nie chciał płacić czynszu należnego altarii ze swego domu (AAP Sententiae II 363v).

5Bl. Altaria patronatu sukienników kośc.

1469 Mac. Reber altarysta w C. [już wtedy przy altarii sukienników?] toczy spór z Janem pleb. i in. braćmi joan. z C. (ACC 48, 67).

1497-98 po śmierci Mac. Rebera altarysty w C. dwie grupy sukienników kośc. toczą między sobą spór o pr. prezentowania jego następcy; mała grupa tkaczy (4 osoby) prezentuje kapłana Wojc. Bochenka36Wojc. Bochenek był później altarystą przy in. altariach w K. → p. 5Br, → p. 5Bs, a większa grupa sukienników i tkaczy (→ p. 3Bb) prezentuje Marcina Erlara bakałarza z C. i ten obejmuje altarię na mocy wyroku oficjała z 28 IX 1498 (ACC 74, 158; ACC 75 k. 5v, 16, 32v, 79v, 112v, 113, 113v, 116, 116v, 117v; AAP Sententiae II 132); 1504 Wawrz. Erslar altarysta (→ p. 5Bz) i Wojc. Lis prep. Ś. Ducha w C. ręczą za Marcina Erlara altarystę przy ołtarzu tkaczy (altarista knaponum), że nie przywłaszczył on sobie kielicha, białych i jedwabnych szat oraz in. klejnotów nal. do tegoż ołtarza (ACC 81, 102v); 1510 tenże Marcin Herlar jest altarystą w C. [opisu ołtarza brak] (LBP 191).

1510 starsi cechu sukienników (lanifices) w C. mają płacić co roku 2 grz. czynszu bakałarzowi Marcinowi altaryście ich ołtarza w C. tak długo, jak długo m. C. będzie korzystało ze zwolnienia od płacenia czynszów (→ p. 4Dc); w tym czasie altarysta będzie zobowiązany do odprawiania 2 mszy tygodniowo, a trzecią odprawi za ofiary [z in. źródła] (tertiam complebit et componit per collectam; ACC 87, 131v).

5Bł. Altaria patronatu kupców kośc.

1497-1510 Jan Fraystich (Freystich, Frawsthych) bakałarz, altarysta altarii kupców w C.: 1497 w piątek 22 IX (wzm. 1509) tenże po śmierci altarysty Jana Mruka otrzymuje od bpa Uriela [Górki] inwestyturę na altarię w C. (ACC 86, 145); 1499 tenże bakałarz i altarysta zawiera ugodę z Jadwigą z C.: Jadwiga ma go publicznie przeprosić w kat. pozn. za obmowę, a on jej ma wypłacić 2 grz. (ACC 76, 86v); 1508 tenże? Jan Fraystich rezygnuje z altarii w koleg. Ś. Marii Magdaleny w Poznaniu (ACC 85, 106); 1508-09 tenże w sporze z Wojciechem [Lisem] prep. kościoła Ś. Ducha za [murami] m. C., któremu od 2 l. udostępnił swój ołtarz do odprawiania mszy oraz dał klucze do swej szafy w farze kośc.; Fraystich upomina się o zwrot ampułek srebrnych, pozłacanych wartości 15 zł węg., które w tym czasie zginęły z jego szafy (ACC 85 k. 101, 141, 148v, 165; ACC 86 k. 119, 119v, 122); 1509 tenże, pozwany przez starszych cechu kupców o zwrot wspomn. srebrnych ampułek, tłumaczy, że dopóki nie uzyska od swego przeciwnika procesowego [Wojc. Lisa] sumy odpowiadającej wartości tych ampułek, nie może oddać tej sumy cechowi kupców (ACC 86, 123); 1509 tenże pozwany przez tychże kupców o to, że mimo iż otrzymał na ten cel od cechu 1 zł węg., dotąd nie wystarał się w kurii o odnowienie dok. erekcji altarii; Fraystich zeznaje, że nie dostał tych pieniędzy, natomiast oficjał poleca mu, aby wystarał się o taki dok. na własny koszt (ACC 86 k. 124, 127v, 129; AAP Sententiae II 213v); 1509 Jan Fraystich altarysta ołtarza NMP oraz Ś. Andrzeja i Wszystkich ŚŚ. w kaplicy Ś. Jana Chrzc. w kościele par. w C. w obecności bpa Jana [Lubrańskiego] prosi o wystawienie nowego dok. erekcyjnego tegoż ołtarza, gdyż [właściwy] dok. erekcyjny tegoż ołtarza zgorzał w czasie pożaru w C. w dniu 24 VII 1503; wspomn. ołtarz był uposażony ok. 50 l. wcześniej [ok. 1459?] przez Mik. Drislara w czynsze o łącznej wartości 8 grz. zapisane na [różnych] domach w C. i erygowany przez bpa Andrzeja [Bnińskiego]; równocześnie Fraystich przedstawia dok. swej inwestytury z 1497 (→ wyżej); w tejże sprawie zeznają świadkowie [z cechu kupców]: Mik. Redar mówi, że dokumenty dot. czynszów (obligaciones) leżą w cechu w skrzyni (in cista), a obowiązki altarysty są mu nieznane, wie tylko, że przy wspomn. ołtarzu raz w tygodniu była czytana msza o Męce Pańskiej; Augustyn igielnik (acufex) zeznaje, że do altarysty tej altarii należy 1/2 domu, który po pożarze odbudował swym kosztem Błażej Frycz [altarysta z K. → p. 5Bo] i tam mieszka; jeżeli Fraystich chciałby [też] zamieszkać w tym domu, powinien zwrócić 1/2 kosztów Fryczowi (ACC 86, 145); 1510 tenże Jan Freystich altarysta w C. [opisu altarii brak] (LBP 188).

5Bm. Altaria ufundowana przez wójtów kośc.

1425-36 Marcin altarysta z C. (WR 3 nr 1117; KoścZ 9 k. 79, 83, 120v, 209, 223, 225), altarysta wójtowski (altarista advocati; ACC 9, 188v), pisarz sądu ziemskiego w K. (GUrz. nr C 903): 1426 tenże wraz ze Stefanem kaznodzieją pol. z C. dokonują kanonicznego oczyszczenia z powodu jakiegoś wykroczenia (ACC 9, 188v); 1426 tenże pozywa Wawrz. Starostę [mieszcz.] z C. o 1 wiard. za płaszcz sprzedany zm. Katarzynie ż. Wawrzyńca i o zwrot łagwi (ladula) wartości 6 gr, którą tejże Katarzynie niegdyś pożyczył (ACC 9, 255v); 1428 tenże pozywa szl. Michała Rogowskiego [z Rogowa k. Krobi] o 2 grz. szer. gr i 2 grz. pospolite poręki i tyleż szkody za Hejdana [ze Strzelec k. Grodziska?] (KoścZ 9 k. 19v, 53, 53v, 78v, 104); 1428 tenże w sporze z Janem Trzebieckim (WR 3 nr 1338); 1429 tenże w sporze z Andrzejem z Gorzyc [k. Czempinia] o 1 1/2 grz. szer. gr (KoścZ 9 k. 191, 214); 1429 tenże ma otrzymać 6 gr od szl. Sędziwoja Brloka [z Manieczek] (KoścZ 9, 270); 1435 tenże jest pełnomocnikiem sąd. Wojc. Nolli burmistrza z C. (KoścZ 11, 10v)’ 1432-36 tenże → niżej.

1432 Proces z Piotrkowic [k. Czempinia] zapisuje na Piotrkowicach czynsz 4 grz. szer. gr z pr. wykupu za 50 grz., ufundowany przez Zofię wójtową z C. na rzecz altarysty ołtarza wójtowskiego w C.; aktualnym altarystą jest Marcin → wyżej (Wp. 9 nr 1298); 1436 [tenże] Marcin altarysta toczy spór z Jakubem, Bartłomiejem i Bodzętą z Piotrkowic w sprawie dot. wykupu czynszu z Piotrkowic na sumę 50 grz. szer. gr (KoścZ 11, 187v).

5Bn. Altaria patronatu rodziny Hermanów.

1434 Stan. [Ciołek] bp pozn. oznajmia, że Piotr Herman i Piotr Radeberg mieszczanie z C., jako wykonawcy testamentu zm. Piotra Bory altarysty w C., ufundowali czynsze o łącznej wartości 7 grz. na erekcję ołtarza NMP, ŚŚ. Szczepana, Fabiana, Sebastiana i Barbary w kościele par. w C.; czynsze mają być płacone z domów i dóbr mieszczan kośc.: 3 grz. od wdowy po Danielu, 1 grz. od Piecza Hermana, 1 grz. od Mikołaja zw. Gethky, 1/2 grz. od Michała Solcza piekarza, 1/2 grz. od Piotra Hermana i Piotra Radeberga [razem 6 grz., o siódmej grz. brak wzm.]; pr. patronatu ma należeć do Piotra Hermana i Piotra Radeberga oraz ich następców (Biblioteka PAN w Krakowie, rkp. 9176 s. 151-155).

1436 opatrzni Piotr Herman i Piotr Radbor [Radeberg] prezentują na wspomn. altarię Szczepana (Stephanus) i toczą spór o pr. patronatu z Procesem z Piotrkowic (ACC 20 k. 103, 133v, 137v, 146v, 150v, 200v); 1440 oficjał gnieźn. wyrokuje w sprawie apelacyjnej i aprobuje wydany poprzednio [ok. 1437] wyrok przez Bogusława prep. kościoła Ś. Ducha k. Poznania, który występował wówczas w zastępstwie oficjała pozn.: Szczepan (Stephanus) s. Wawrzyńca ze Stobnicy ma być wprowadzony na altarię NMP oraz ŚŚ. Szczepana, Fabiana, Sebastiana i Barbary w kościele par. w C., a Procesowi z Piotrkowic i prezentowanemu przez niego Janowi Gruszce nakazuje się wieczne milczenie (AAP D. perg. 33).

[ok. 1443] zm. Szczepan altarysta w C.; opatrzny Piotr Waszny, dłużnik zm. Szczepana, ma zwrócić 2 grz. w 2 ratach egzekutorowi testamentu zmarłego (AE I 56).

1496 Kasper z Szamotuł altarysta w C. [przy altarii patronatu Hermanów?]: 1496 tenże pozywa Jana Frycza kapłana z C. [a więc jeszcze nie altarystę] i jego matkę Otylię Hermanową z C. o zwrot sumy 12 grz., którą zm. Jan Herman odebrał ze Wschowy jako wykup czynszu [i zatrzymał u siebie]; Frycz wyjaśnia, że nie może odpowiadać za zobowiązania swego zm. ojczyma Jana Hermana, gdyż nic po nim nie dziedziczy (ACC 73, 159v); 1498 uczciwa Dorota Br[z]oza ż. krawca z C. upomina się u Małg. Łokietkówny [u której zapewne zmarły mieszkał] o wydanie szat i sprzętów domowych, m. in. kotłów, po swym zm. wuju Kasprze z Szamotuł altaryście z C. (ACC 75, 91v).

1497 Jan Frycz altarysta w C. rezygnuje ze swego ołtarza w C. [prawdop. patronatu Hermanów], ponieważ obejmuje in. altarię w C. [nie wiemy jaką?; → p. 5Bz]; Otylia Hermanowa wd. po Janie z c. Anną prezentują na opróżnioną altarię Macieja kapłana z Obornik (ACC 74, 137).

1498 Maciej z Obornik altarysta w C. toczy spór z Janem Hermanem altarystą w C. [jest to jedyna wzm. o altaryście tego imienia i nazwiska; może określono tu w ten sposób Jana Frycza, s. Otylii Hermanowej z jej piewszego małżeństwa?] (ACC 75, 17v).

1499 Mac. Janik altarysta z C. [czy ident. z Maciejem z Obornik?] oraz Jan Herman mieszcz. pozn., patron jego altarii, pozywają Mikołaja s. zm. Łukasza altarystę w Poznaniu o zwrot 12 grz., które Mikołaj wraz ze swym zm. ojcem wzięli niegdyś w celu zakupienia czynszu dla wspomn. altarii; Mikołaj s. zm. Łukasza wyjaśnia, że za długi jego zm. ojca powinni odpowiadać wszyscy jego spadkobiercy, a do ich grona należy również powód Jan Herman; Jan Herman i Jan Mirek mieszczanie pozn. płacą po 4 grz.; są to przypadające na nich części wspomn. wyżej sumy 12 grz. (ACC 76 k. 29, 32); 1507 tenże Mac. Janik pleb. w Wirach i altarysta w C. ma być prezentowany na pleb. w kościele Ś. Małgorzaty w Śródce [k. Poznania]; Andrzej Ciesielski [kan. pozn., w 1492 altarysta w K. → p. 5Bz] zrzekł się na jego rzecz tej prezenty, a w zamian za to Janik ma zrezygnować ze swych dotychczasowych beneficjów na rzecz Ciesielskiego lub osoby przez niego wskazanej (ACC 84, 118v).

1507 Kat. Goczałkowa ż. Jana Śmigla mieszcz. pozn. sprzedaje Piotrowi [Kozakowi?] altaryście ołtarza NMP, ŚŚ. Szczepana, Fabiana i Sebastiana czynsz roczny 3 grz. od sumy 36 grz. ze swej łaźni i z placu pod zamkiem w Poznaniu (ACC 84, 166).

1508 Michał Herman i Kat. Pieczykabatowa z C., c. Mik. Hermana, oraz Kat. Janikowa z Poznania po śmierci altarysty Ignacego prezentują na altarię NMP itd. [jak w 1440] Mikołaja s. Łukasza z Poznania; przed sądem oficjała staje Piotr [Kozak?] z C. i oświadcza, że altaria nie wakuje, gdyż on został wprowadzony na tę altarię zgodnie z przepisami kanonicznymi; przyw. erekcyjny tego ołtarza oraz in. prawa [= dokumenty] znajdują się u Mac. Bobra czapnika w C. (ACC 85 k. 54, 58v, 79v, 81, 85, 89, 123v); 1508 Feliks Górski [s. Benedykta z rodziny wywodzącej się z zaginionej Góry k. Bnina] dz. Kępy [w pow. pyzdr.] zapisuje czynsz roczny 3 grz. z pr. wykupu za 36 grz. na wsiach Luboniec, Czarnotki, Ociosna i Kępa w pow. pyzdr. Piotrowi [Kozakowi?] z C. altaryście ołtarza NMP itd. [jak w 1440]; czynsz jest przeniesiony ze wsi Klonowiec (ACC 85, 174).

1510 przy ołtarzu NMP oraz ŚŚ. Szczepana, Fabiana, Sebastiana [tu nie wymieniono ś. Barbary] w kościele par. w C. altarystą jest Piotr Kozak, a patronem altarii jest Michał Herman mieszcz. z C.; altaria uposażona jest w czynsze: po 1/2 grz. z ogrodu Mac. Zalasa rzeźnika, z domu Mik. Czichnara, z opust. placu nal. do Sitaka przy drodze do Nowej Bramy i z opust. placu Jana Jarząba na ul. Sukienniczej [razem 2 grz.], 1 grz. z domu na Starym Mieście Wawrzyńca Lorincza sukiennika i 3 grz. ze wsi Luboniec, Czarnotki, Ociosna i Kępa od Feliksa Kępskiego [vel Górskiego] (LBP 189); 1512 Feliks Oporowski [s. Andrzeja] zapisuje na wsi Oporowo w pow. pozn. [k. Ostroroga] czynsz roczny 3 grz. od sumy 36 grz. przeniesiony za wsi Kępa i in. w pow. pyzdr. (→ wyżej: 1508) dla altarysty Piotra z C. i wspomn. wyżej ołtarza [jak w 1440] (ACC 88, 341).

1519 Jan Ceradzki dz. w Czaczu sprzedaje Janowi Skrzydlko altaryście ołtarza NMP itd. [jak w 1440] czynsz roczny 3 grz. od sumy 36 grz. z części we wsiach Czacz, Glińsko i Brońsko37Nie wiadomo, na jakiej podstawie już w 1517 altarysta Jan z C. [Skrzydlko?] pozwał Jana Czackiego o 3 grz. zaległego czynszu ze wsi Czacz, Glińsko, Brońsko i Boguniewo [sic!; tę ostatnią wieś wymieniono tu zapewne omyłkowo]; Czacki zeznał, że nie jest zobowiązany do płacenia takiego czynszu, więc polecono, by altarysta udowodnił swe pr. do tego czynszu (ACC 92, 220) (ACC 94, 10v); 1528 Jan Skrzydlko altarysta w C. w sporze z Andrzejem Ręcskim [z Ręcska, obecnie Reńsko] o sprzedane Ręcskiemu futro z lisów (tunica nigra wlpinis pellibus subducta) i 4 grz. pożyczki (AAP Sententiae II 365); 1530 tenże składa na ręce burmistrza i rady miejskiej w C. 50 grz., a rada miejska zobowiązuje się wypłacać mu na utrzymanie (pro victu) 4 grz. aż do wyczerpania tej sumy; jeżeli Skrzydlko umrze wcześniej, pozostałe pieniądze mają być przekazane kościołowi par. w C., natomiast rodzina altarysty nie będzie miała do nich pr. (ACC 105, 73v).

5Bo. Altaria patronatu rodziny Rormanów, w 1514 przekazana bractwu altarystów w K.

[1431]38W oblacie podano błędną datę 1421; wydawca poprawił na rok 1431, gdyż ten rok mieści się w okresie rządów bpa Stan. Ciołka 1428-37 Stan. [Ciołek] bp pozn. eryguje ołtarz NMP oraz ŚŚ. Jana Ewang., Andrzeja, Bartłomieja, Walentego i Doroty ufundowany i uposażony przez opatrznego Jakuba Rormana mieszcz. z C. (→ p. 3A: 1387-1438) w czynsz 7 grz. 19 gr (albo 8 grz. i 19 gr); altarysta tego ołtarza zobowiązany będzie do odprawiania co tydzień 3 mszy: o NMP, o ś. Janie Ewang. oraz za zmarłych z rodziny fundatora i in. dobroczyńców; bp nadaje pr. patronatu tej altarii Jakubowi Rormanowi i jego następcom (Wp. 9 nr 1272); 1449 Andrzej [Bniński] bp pozn. zatwierdza darowiznę Mikołaja zw. Dryszel [altarysty tej altarii], który ufundował dla tej altarii czynsz roczny 2 kopy [gr]; bp poleca, aby altarysta tej altarii odprawiał co tydzień w piątek lub w in. dzień mszę o Męce Pańskiej za ofiarodawcę, a wiernym uczestniczącym w tej mszy udziela 40 dni odpustu (ACC 88, 328).

1459 spór o pr. patronatu altarii [wezwania jak w dok. z 1431] po śmierci altarysty Mikołaja zw. Dryszel: pr. patronatu przysługuje sukcesorom Jakuba Rormana: Piotrowi Tyczowi z Pyzdr, Helenie, Otylii i Mikołajowi Rormanom oraz Janowi Doringowi z C. [tekstu tego wyroku w tomie Sententiae I nie udało się odszukać); Helena panna z C., c. Jakuba Rormana, prezentuje Ambrożego, a następnie taż Helena z Janem Doringiem rajcą oraz Erazm [Stollo] rajca jako opiekun Jana Rormana s. Jakuba prezentują Piotra z C., natomiast Mik. Rorman [brat Jakuba?] jako opiekun Jana Rormana swego bratanka (nepos), Otylia ż. Mikołaja tkacza z C. oraz Małgorzata ż. Piotra Tycza z Pyzdr prezentują Baltazara [Ramsza]; Jan Doring [zmieniając swe poprzednie oświadczenie] również prezentuje Baltazara Ramsza z C. bakałarza sztuk (ACC 39 k. 60v, 61; AAP Rep. 5, 19, regest wyroku zanotowany w XVII w.).

1478 altarysta Baltazar [Ramsz] zrezygnował z altarii NMP itd. [jak w 1431] i wstąpił do klasztoru (susecpit regulam); Jakub i Otylia Rormanowie, dzieci Jana Rormana, prezentują Jana Kusza (vel Krosza), a Małg. Tyczewa, c. Jakuba Rormana fundatora altarii, prezentuje na tę altarię Bartłomieja (ACC 57 k. 62, 65, 69).

1508 Błażej Frycz altarystą w C. [już przy altarii patronatu Rormanów?] posiadał [w zastawie] sołectwo w Kurzej Górze; szl. Mik. Kamblan wykupuje to sołectwo z jego rąk i płaci mu 12 grz., a pozostałe 12 grz. Błażej mu umarza (ACC 85, 134); 1510 Błażej z C. altarysta w C. [brak opisu altarii] (LBP 190); 1512 Mik. Rorman z C. pozywa Błażeja altarystę o to, że altarystą nie pozwala mu na używanie stalli w kaplicy, której jest kolatorem, nie chce mu wydać dok. erekcyjnego i nie odprawia mszy w piątek, do czego jest zobowiązany; ponadto pozywa go o zwrot kosztowności (sertum cum annulis inauratis et monilia alias przethsobnicze [naszyjniki]) pozostawionych mu na przechowanie przez jego zm. siostrę Otylię oraz o to, że Błażej sprzedał ogród nal. do tejże Otylii, który po jej śmierci miał być podarowany kościołowi Bożego Ciała w C.; Błażej zeznaje, że Otylia była jego ciotką i wyznaczyła go oraz Mik. Rormana na egzekutorów jej testamentu; testament przewidywał, że wszystkie jej dobra mają być sprzedane, a uzyskane pieniądze mają być przeznaczone na pobożne dzieła; wg zeznań Błażeja Mik. Rorman przywłaszczył sobie z tego majątku 7 fl. węg. i 20 grz.; Błażej obiecuje udostępnić stalle do wspólnego używania, złożyć dok. erekcyjny do akt oraz odkupić sprzedany ogród; Mik. Rorman zaprzecza temu, że Błażej był egzekutorem testamentu Otylii i że podarowała mu ona swoje kosztowności (ACC 88 k. 306, 331); 1512 Błażej altarysta i Mik. Rorman przedkładają do obiaty 2 dokumenty dot. wspomn. altarii [z 1531 i 1449 → wyżej] (ACC 88, 328); 1512 Błażej Frycz senior bractwa altarystów w C. → p. 5By; 1514 Nikel Rorman swoje pr. patronatu i prezentowania altarystów na altarię Matki Bożej oraz ŚŚ. Doroty i Walentego odstępuje bractwu altarystów w C. → p. 5By (ACC 90, 139).

5Bp. Altaria przekazana przez Jerzego Hepnara rodzinie Górków i przeniesiona do kat. pozn.

1466 Jan s. Filipa altarysta w C. [czy już przy tej altarii?] → p. 6Aa: 1460 (ACC 45, 35v).

1485 Jan s. Filipa altarysta w C. otrzymuje 12 grz. spłaty czynszu z roli Mac. Redera w Nacławiu i daje te pieniądze rodzeństwu Adamów: Mik. Ade pleb. w Międzyrzeczu, Piotr Ade mieszcz. w C. oraz Jan i Barbara z matką Małgorzatą Lorincz Adamową [wd. po Wawrz. Adamie] zobowiązują się płacić altaryście 1 grz. czynszu rocznego ze swej jatki mięsnej w Rynku m. C. (ACC 63, 50); 1491 Jerzy Hepnar wraz ze swymi dziećmi po śmierci altarysty Jana s. Filipa przelewa pr. patronatu altarii NMP, Ś. Barbary i in. na bpa Uriela [Górkę] i jego bratanka Łukasza Górkę oraz ich sukcesorów (ACC 68 k. 52, 57).

1517 Jan [Lubrański] bp pozn. na prośbę Łukasza z Górki kaszt. pozn. i starosta gen. Wlkp. przenosi ołtarz NMP oraz ŚŚ. Piotra, Pawła, Katarzyny, Małgorzaty, Barbary i Agnieszki z kościoła par. w C. do kat. pozn (AE VI 30).

1517, 1518, 1525 Benedykt Izdbieński kan. pozn. [późniejszy bp pozn. w l. 1546-53] altarysta tejże altarii w kat. pozn. otrzymuje spłaty: 1517 od Jana Piotrkowskiego ze wsi Piotrkowice [k. Czempinia] 4 grz. czynszu i 10 grz. (reszta z 60 grz. sumy głównej), 1518 12 grz. sumy głównej z jatki w C. położonej między jatkami bractwa kapłanów [altarystów?J i opatrznego Stefana Scharera, 1525 12 grz. sumy głównej z jatki bractwa altarystów w C. (ACC 92, 344v; ACC 93, 64; ACC 100, 106).

5Bq. Altaria patronatu rodziny Cziglarów.

1468 (wzm. w 1500 → niżej) o czynszu zapisanym w tym roku dla tej altarii.

1491 Barbara ż. Andrzeja Prauszen z C. po śmierci altarysty M [imię nieczytelne] z Grodziska prezentuje na jego miejsce Jana z Obornik pleb. w Panience [pow. pyzdr.], a Jan Cziglar burm. w C. prezentuje Marcina prep. z Grodziska (ACC 68, 66v); 1491 5 IX po śmierci altarysty Jana zw. Mały Janek Jan Cziglar z ż. Katarzyną prezentują na altarię NMP i ŚŚ. Wawrzyńca i Agnieszki Marcina z Grodziska, a Barbara Praussowa prezentuje Jana z Obornik pleb. w Panience (ACC 68, 67v).

1500 Jan Rąbiński s. Marcina zapisuje na wsi Rąbin czynsz roczny 2 grz. z pr. wykupu za 24 grz. dla altarii w C.; czynsz ten będzie pobierać Jan z Obornik, kustosz koleg. NMP in Summo Poznaniensi i altarysta w C.; czynsz jest przeniesiony z domu Klemensa Rymen (?) mieszcz. w C. i został zapisany na tym domu w 1468 (PG 12, 70; ACC 76 k. 2v, 12v).

1510 Mik. Kieslar39Wydaje się, że w K. był tylko jeden Mik. Kyeslar s. Mikołaja, w 1488 student w Krakowie, później bakałarz; miał on w swym ręku 2 altarie w K: jedną w kościele par., a drugą w kościele Bożego Ciała, → p. 5 Ec jest altarystą altarii NMP i ŚŚ. Piotra, Pawła, Wawrzyńca, Agnieszki, Małgorzaty i Doroty; patronką altarii jest Cziglarowa z C.; altaria jest uposażona w czynsze: po 2 grz. z Rąbinia oraz z domu Karpickiego w rynku [w K.] oraz po 1 grz. z domu Błażeja Synala szewca na ul. Poznańskiej, z placu opust. na ul. Sukienniczej, gdzie mieszkał Mik. Narożny, z placu Mik. Sikory na ul. Kaczej oraz z placu Bartłomieja kuśnierza na ul. Kościelnej (LBP 189).

1517 Mik. [Kyesler] pleb. w Krzycku i altarysta w C. wraz z Kat. Cziglarową patronką altarii odbierają od Jana Rąbińskiego z Rąbinia 2 grz. czynszu oraz spłatę 24 grz. sumy głównej i kasują dok. dot. tego czynszu z 1500 (→ wyżej; ACC 92, 291v); 1529 tenże Mikołaj pleb. w Krzycku jest altarystą ołtarza NMP oraz ŚŚ. Wawrzyńca i Agnieszki w C. (AAP Sententiae II 389).

5Br. Altaria ufundowana przez Dorotę wd. po Piotrze Pietrzyku z K.

1407 [?]40Data tej fundacji wydaje się błędna, gdyż ze źródeł znamy jedynie Dorotę ż. i wd. po Piotrze Pietrzyku, który żył w latach sześćdziesiątych XV w. Dorota żyła jeszcze w 1472, pod 1474 zapisano jej zgon w nekrologu lub., → p. 3A (MPHn. 9/2, 51). Wydaje się mało prawdop., aby w K. żyły 2 Doroty wdowy po 2 Piotrach Pietrzykach, jedna w 1407, a druga ok. 1470. Prawdop. więc fundacja tej altarii miała miejsce w latach siedemdziesiątych XV w (wzm. 1510) Dorota wd. po Piotrze Pietrzyku z C. zapisała czynsz roczny 9 grz. [ze swej?] jatki w C. na ufundowanie ołtarza NMP i ŚŚ. Piotra, Pawła, Doroty, Małgorzaty i Apolonii w kościele par. w C.; 1510 wspomn. czynsz z jatki wynosi już tylko 3 grz.; altarystą wspomn. altarii jest Wojc. Bochenek, a patronami altarii są Mikołaj z Łuszkowa i Mikołaj z Bieńkowa41Ciż sami występują też jako patroni in. altarii w K. → p. 5Bs (LBP 192).

5Bs. Altaria pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP i in. ŚŚ.

1474-1514 altarysta Mac. Mróz (Mrosz, Mross) s. wójta z Krzywinia [w l. 1472-1518 altarysta przy ołtarzu cechu rzeźników w Krzywiniu]: 1474 tenże kwituje odbiór 2 srebrnych łyżek i 3 naszyjników od Jadwigi Stalonczyny z C. oraz upomina się o czynsz roczny 3 grz., który poprzednio Marcin Stalonka, mąż Jadwigi, płacił Dorocie Pietrzykowej; Stalonka odmawia płacenia czynszu, a następnie pozywa Macieja o to, że altarysta nazwał go złodziejem, co spowodowało zawieszenie go w prawach członka cechu do czasu oczyszczenia się z tego zarzutu; Stalonka szacuje swą krzywdę na 100 zł węg. (ACC 54 k. 2, 2v, 4v, 13); 1474 temuż Marcin Stalonka mieszcz. w C. sprzedaje czynsz 16 gr od sumy 4 grz. ze swego ogrodu położonego poza m. C. (ACC 53, 160); 1475 temuż Jadwiga dz. wsi Miechinino [pow. pyzdr., obecnie Mechlin] zapisuje na tej wsi 1 grz. czynszu rocznego z pr. odkupu za 12 grz. (PG 9, 36v); 1480 temuż Piotr Morecki zapisuje 2 grz. czynszu rocznego od sumy głównej 24 grz. z Mórki (PG 9, 119; ACC 58, 53); 1499 temuż rada miejska w Osiecznej zapisuje czynsz 1 grz. od sumy 12 grz., płatny z m. Osieczna, a przeniesiony ze wsi Miechinino (ACC 76 k. 75, 75v); 1501 temuż Barbara Rogaczewska ż. Piotra Błociszewskiego zapisuje czynsz 1 grz. od sumy 12 grz. na wsi Rogaczewo [Wielkie] (ACC 79, 79v);

1510 tenże Mac. Mróz jest altarystą altarii NMP; altaria ta nie ma osobnego miejsca [ołtarza?] w kościele par.; kolatorami tej altarii są sołtysi z Łuszkowa i Bieńkowa42→ przyp. 41; altaria uposażona jest w czynsze: 1 grz. z Rogaczewa Wielkiego, 1/2 grz. z mielcucha Marcina Dobrzyskiego na Starym Mieście [pod K.], 16 gr z ogrodu nal. do mnichów [dominikanów] k. szpitala Ś. Ducha oraz czynsze z półłanowych gospodarstw w Kiełczewie: 1 grz. od Szymona Żurka, 14 sk. od Mik. Gardzana i po 1/2 grz. od Jakuba Marciszka i Grzegorza Vaynera, 2 grz. ze wsi Mórka, 1 grz. z m. Osieczna (LBP 192);

1510 tenże jest altarystą altarii Wniebowzięcia NMP i ŚŚ. Andrzeja, Mikołaja, Katarzyny i Barbary w kościele par. w C.; tenże przyjmuje 1 grz. czynszu i 12 grz. sumy głównej od Szymona Żurka kmiecia z Kiełczewa; tenże zawiera ugodę z Jakubem Marciszem kmieciem siedzącym na 1/2 ł. w Kiełczewie, że spłaci on w ciągu 3 l. w 3 ratach po 2 grz. sumę główną ciążącą na jego roli; temuż Marcin Gardzin kmieć z Kiełczewa sprzedaje czynsz roczny 1 grz. za 12 grz. (jest to czynsz przeniesiony z roli Szymona Żurka; ACC 87 k. 51v, 52);

1511 temuż Maciejowi Michał pleb. w Goniębicach i Jan dziedzice Grunowa Małego zapisują czynsz 2 grz. od sumy głównej 24 grz. na Grunowie Małym; czynsz wykupiony jest z Rogaczewa [Wielkiego] (spłaciła go Barbara Rogaczewska) oraz z browaru Mac. Kubicza w C. (PG 14, 135; ACC 88 k. 21v, 40); 1512 temuż altaryście ołtarza Wniebowzięcia NMP w kościele par. w C. Mac. Skaławski zapisuje 2 grz. czynszu od sumy 24 grz. na 1/2 Rogaczewa [Małego?] (czynsz ten został przeniesiony: 1 grz. z roli w Kiełczewie, druga grz. z browaru pod zamkiem w C.; ACC 88, 241); 1514 (wzm. z 1527) tenże przyjął spłatę sumy głównej z roli w Kiełczewie od Wawrz. Marzysza [Marcisza?] (ACC 102, 26v).

1521 Wojc. [Bochenek] altarysta w C. pozywa Annę wd. oraz Jana Kyvnd (?) z Kiełczewa o 14 sk. czynszu z 1/2 ł. roli, którą uprawia Anna oraz z ogrodów sołeckich, które posiada i uprawia Jan; altarysta okazuje na dowód dok. dot. tego czynszu wystawiony przez ławników z Kiełczewa [daty dok. nie podano]; pozwani zeznają, że nie uprawiają ról wymienionych w tym dok. (ACC 96, 195); 1525 duchowny Wojciech z C. patron ołtarza Wniebowzięcia NMP w kościele par. w C. pozywa Wojc. Bochenka, który od 14 l. [błąd!, w 1514 altarystą był jeszcze Mac. Mróz] jest altarystą tego ołtarza o to, że od 6 l. nie wypełnia należycie swych obowiązków; Wojc. Bochenek rezygnuje z altarii (ACC 100, 17).

1526-27 Wojciech z C. bakałarz i altarysta w C.: 1526 tenże kwituje Szczepana Marzysza i jego matkę Annę, ponieważ odebrał od nich 3 grz. sumy głównej, od której płacili oni dotąd 1 wiard. czynszu rocznego ze swej roli w Kiełczewie; dok. dot. tego czynszu wystawiony w 1497 przez ławników w Kiełczewie skasowano (ACC 101, 113); 1527 tenże pozwany przez wspomn. wyżej Annę i Szczepana: Anna zeznaje, że jej mąż Wawrzyniec (obecnie już zmarły) spłacił już wspomn. sumę główną altaryście Mac. Mrozowi w 1514, co udowodniła okazując jego kwit; altarysta Wojciech zmusił ich do dalszego płacenia czynszu i ponownego spłacenia sumy głównej; oficjał poleca zniszczyć wspomn. wyżej dok. z 1497 i uwalnia Annę od roszczeń (ab impetitione) altarysty (ACC 102, 26); 1527 tenże bakałarz i zastępca oficjała pozn. (surrogatus domini officialis) pozywa uczciwą Barbarę Gardzinową z Kiełczewa o 2 grz. czynszu zaległego od 2 l. z łanu, który Barbara odziedziczyła po ojcu Marcinie Gardzinie; Barbara broniła się, że na tym łanie nie może ciążyć czynsz zapisany przez jej ojca, gdyż jest to łan, który ona dziedziczy po matce, lecz altarysta udowodnił, że czynsz ten został zapisany na tym łanie przez ojca Barbary w 1510 po śmierci jej matki, gdy łan był w posiadaniu ojca; oficjał umarza Barbarze 1 grz. czynszu, a drugą grz. i czynsze bieżące każe jej płacić (ACC 102, 34).

5Bt. Altaria Bożego Ciała, NMP i Ś. Katarzyny.

1483 Melchior altarysta w C. pozywa Jana Grobskiego [byłego wójta kośc. → p. 4Ca] o 11 grz. zaległego czynszu po 1 grz. za 11 l. z domu i ogrodu na przedmieściu m. C. oraz z sołectwa w Kiełczewie, które [Grobski] sprzedał Maciejowi woźnemu [ziemskiemu] kośc. (ACC 61, 19v); 1483 po śmierci Melchiora altarysty ołtarza Bożego Ciała, NMP i Ś. Katarzyny Barbara Czewschelerowa wd. po Mik. Czewschelerze (→ p. 3A: 1433-70) z s. Jakubem oraz Kasper We[n]czel opiekun Jakuba prezentują na altarystę Wawrzyńca z C., a Jan Szperlink z ż. Agnieszką i Jadwiga Olbrachtowa, mieszczanie pozn. prezentują Hektora kan. pozn. (ACC 61 k. 101, 103).

[1484]-93 [zm. 25 II 1493, Now. 1, 349] Hektor z Koziemina [pow. kon., par. Brudzew, obecnie Koźmin] kan. pozn. [młodszy] i altarysta w C.: 1485 temuż Mikołaj z Ponina z matką Małgorzatą zapisują 1 grz. czynszu rocznego ze swej cz. Ponina (PG 10, 33); 1486 temuż Piotr Żegota z ż. Anną z Kostrzyna za 12 grz., które otrzymali od Jadwigi Olbrachtowej z C., patronki ołtarza w C., zobowiązują się płacić czynsz roczny 1 grz. z 2 domów w rynku w Kostrzynie i ogrodów (ACC 64, 89v); 1492 wspomn. Hektor z Koziemina zgadza się na umorzenie Dorocie Sperlinkowej z C. 3 kóp [gr] czynszu zaległego od 1 1/2 r. (ACC 69, 70); 1493 temuż opatrzny Mac. Trapidura z C. zapisuje czynsz 2 kopy [gr] od sumy 30 grz. na swym domu położonym przy ul. Głogowskiej w pobliżu (versus) łaźni (ACC 70, 14).

1499 Marcin Olbrycht z Poznania rezygnuje ołtarz NMP w C. na rzecz Jana Sobockiego pleb. w Sobocie (ACC 76, 121); 1510 Jan Sobocki jest altarystą w C. [opisu altarii brak] (LBP 190); 1511 Stan. Żurek z Kiełczewa daje altaryście [Janowi] Sobockiemu 6 grz. sumy głównej i 1 kopę [gr] zaległego czynszu i w ten sposób wykupuje czynsz ciążący na jego roli; pełnomocnik altarysty oddaje te pieniądze starszym bractwa altarystów w C., ponieważ nie jest pewne, kto jest patronem altarii (propter incertitudinem patronorum; ACC 87, 166); 1517 Jan Sobocki altarysta ołtarza NMP w kościele par. w C. oraz patroni tej altarii bracia Marcin prep. w Szamotułach i Mik. Olbricht mieszcz. pozn. kwitują Wojc. Ponińskiego, od którego odebrali 1 grz. czynszu i 12 grz. sumy głównej oraz kasują dok. dot. zapisania tego czynszu [daty dok. nie podano; por. → wyżej: 1485] (ACC 92, 321).

1521 Marcin altarysta z C. pozywa Bernarda z Kostrzyna o czynsz 1 grz. zaległy z domu i browaru w Kostrzynie; czynsz został zapisany przez matkę Bernarda i stało się to legalnie zgodnie z pr. miejskim (his municipale), które jest stosowane w Kostrzynie, gdyż po śmierci męża ona posiadała pozostałe po nim dobra i miała pr. obciążyć je czynszem (ACC 96, 104v); 1523 wyrok oficjała: ponieważ wspomn. dobra zostały sprzedane, uwalnia się Bernarda od obowiązku płacenia z nich czynszu (AAP Sententiae II 236).

5Bu. Altaria ufundowana przez Pawła Drdzeńskiego i przeniesiona później do koleg. NMP in Summo Poznaniensi.

1448 Paweł Drdzeński z Grodziska [Wlkp.] uposaża altarię ŚŚ. Piotra, Pawła, Andrzeja i Małgorzaty w kościele par. w C.43Kwerenda w źródłach cytowanych przez Nowackiego (Now. Kolegiata 21) nie wniosła żadnych nowych danych o dziejach tej altarii w K. w czynsz zakupiony przez niego w 1426 na dobrach Grodzisk, Kobylniki i Wyczółkowo za 254 grz.; altarię tę przeniesiono następnie do koleg. NMP i zamieniono tam na kanonikat (Now. Kolegiata 21).

5Bv. Altaria patronatu rodziny Karśnickich.

1437 Blizbor z Karśnic funduje, a Opacz z Kokorzyna zobowiązuje się płacić czynsz roczny 8 grz. od sumy głównej 100 grz. ze wsi Kokorzyn dla nowo ufundowanego ołtarza Ś. Katarzyny w kościele par. w C.; Blizbor jako fundator oraz Marcin s. Pawła, kapłan z Bukowca [k. Śmigla?] jako prezentowany na tę altarię, upoważniają Wawrzyńca pleb. z Przemętu, aby prosił bpa pozn. [Stan. Ciołka] o erekcję ołtarza i wyznaczenie wspomn. Marcina na altarystę (ACC 21, 14; ACC 31, 9; Wp. 5 nr 995).

1437-49 Marcin altarysta: 1437 jego pochodzenie, → wyżej; 1442 tenże pleb. w Głuchowie [k. Czempinia] i altarysta w C. toczy spór z Kasprem wikariuszem kat. pozn. (ACC 25, 21); 1443 prawdop. tenże jest egzekutorem testamentu zm. Szczepana altarysty w C. (→ p. 5Bn); 1449 tenże, pleb. z Bronikowa, ekskomunikował Piotra i Jana niegdyś dziedziców z Kokorzyna, ponieważ nie płacili czynszu należnego jego altarii; pozwani zeznają, że czynsz powinni płacić ich wierzyciele, którzy są rzeczywistymi posiadaczami wspomn. wsi; Piotr i Jan mimo, że tam nadal mieszkają nie są już posiadaczami tej wsi (ACC 31, 9); 1449 tenże wnosi do oblaty dok. z 1437 → wyżej.

1502 Jan Kokorzyński z Kokorzyna zobowiązuje się zapłacić Piotrowi Płachcie (Płachta) altaryście w C. 7 grz. czynszu za rok bieżący oraz w ciągu 3 l. spłacić 18 grz. zaległego czynszu w 6 ratach (ACC 79, 105v); 1510 Wojc. Pakosławski jest altarystą ołtarza NMP [sic!], kolatorem ołtarza jest [Mik.?] Karśnicki; ołtarz uposażony jest w czynsz 8 grz. zapisany na wsi Kokorzyn (LBP 193); 1510 oficjał pozn. wyraża zgodę, aby Jan Kokorzyński z powodu opustoszenia 2 półł. i roli Klin w Kokorzynie, płacił Wojc. Pakosławskiemu altaryście w C., dopóki nie doprowadzi tych ról do uprawy, [tylko] 6 zł węg. rocznie, musi jednak zapłacić również zaległy czynsz 2 grz. (AAP Sententiae II 225v); 1513-14 wyrok oficjała: przez następne 4 l. Jan Kokorzyński, który już obsadził opust. półłanki, ma płacić wspomn. altaryście 6 grz. i 3 wiard. rocznie; przez te 4 l. nowi osadnicy na wspomn. półłankach korzystają jeszcze z wolnizny (AAP Sententiae II 276v).

5Bw. Altaria ŚŚ. Filipa i Jakuba nieznanego patronatu.

1441 Marcin Rokita mieszcz. z C. zapisuje czynsz 1 grz. szer. gr pras. za 12 grz. na swym domu w rynku w C. dla Andrzeja Kleibera altarysty ołtarza ŚŚ. Filipa i Jakuba w kościele par. w C. (AAP D. perg. 34).

5Bx. Altaria ŚŚ. Piotra, Pawła i Barbary nieznanego patronatu.

1462 Jan Doring rajca kośc. w imieniu rady m. C. zobowiązuje się płacić czynsz 1 grz. szer. gr czeskich od sumy głównej 12 grz. altarii ŚŚ. Piotra, Pawła i Barbary; w ciągu 2 l. począwszy od najbliższej Wielkanocy czynsz ten ma pobierać Jan Kosz minor [młodszy?, rodem z C.?, → p. 5Bz: 1456-80] (ACC 42, 38v).

5By. Bractwo altarystów i ich altarie.

1453 Andrzej [Bniński] bp pozn. zatwierdza bractwo [nazwa nieczytelna] w C., nadaje członkom bractwa pr. uzyskania 40 dni odpustu pod określonymi warunkami (AAP D. perg. 44).

1470 Absalon kleryk z C. (→ p. 5Ae) zapisuje w testamencie bractwu kapłanów w C. 1 1/2 grz. na msze za siebie i swych zm. rodziców (pro anniversario et tricesima) oraz 1 grz. przeznacza na zakup kielicha dla takiej altarii, która nie posiada własnego kielicha → p. 5Ae.

1473 Jan Mich szewc sprzedaje czynsz roczny 1/2 grz. za 6 grz. bractwu kapłanów w C. na ręce altarysty Piotra z Radzewa (AAP D. perg. 62).

1480 Marcin Layp i Jan Frycz (→ p. 5Bm) starsi bractwa kapłanów kośc. po śmierci Piotra z Radzewa altarysty altarii NMP i ŚŚ. Bartłomieja, Andrzeja i Praksedy prezentują na tę altarię Jakuba Kęszyckiego kapłana (ACC 58, 25).

1482 krawiec z żoną (→ p. 3A) zapisuje czynsz 1 grz. od sumy 15 grz. dla duchownego [altarysty?] Marcina Srzebrnego i bractwa kapłanów w C. (AAP D. perg. 68); 1484 Ambroży Layp mieszcz. z C. ma zapłacić 100 zł węg. i odwołać oszczerstwa, którymi znieważył członków bractwa altarystów: Jana s. Filipa (→ p. 5Bp) i Piotra Eslara (→ p. 5Bz) z C. (AAP Sententiae II 56); 1485 wzm. o jatce miejskiej nal. do bractwa kapłanów NMP w C. (ACC 63, 50); 1486 władze m. Śrem sprzedają altarystom i całemu bractwu NMP w C. czynsz 12 zł węg. za 150 zł węg.; czynsz będzie płacony z mł. Hynstha w Ostrowie na przedmieściu Śremu i z 6 ł. wójtowskich; poprzednio czynsz ten ciążył na posiadłości Wojc. Widawskiego w C. (ACC 64, 77); 1488 starsi bractwa kapłanów w C. pozywają Stan. Parysa mieszcz. w C., aby wypłacił bractwu 10 grz. (albo 12 grz.), które uczc. Apolonia Wandiszewa zapisała w testamencie na swych 2 jatkach dla wspomn. bractwa; Parys jest głównym spadkobiercą zm. Apolonii (AE III 136); 1491 Szymon i Piotr bakałarz, starsi bractwa altarystów zawierają ugodę z władzami m. Śrem i umarzają swe spory [o zaległe czynsze]; władze śremskie zobowiązują się zapłacić 12 zł węg. w ciągu miesiąca, 10 zł węg. na 11 XI; w ciągu następnych 3 l. czynsz będzie zmniejszony o 4 zł węg. [tzn. będzie wynosił 8 zł węg.] (ACC 68, 55); 1493 bractwo altarystów upomina się o zaległe czynsze [od kmieci] z Widziszewa [wsi nal. do plebanii w K.]: Jan Woyd zalega od 4 l. z czynszem 1/2 grz. rocznie – razem 2 grz., a Michał Helzlar był dłużny 18 grz., zapłacił 2 grz., ma jeszcze zapłacić 16 grz.; pozwani zeznają: Woyd zobowiązuje się zapłacić, a Helzlar wyjaśnia, że jest winien 6 grz., a nie 16 grz. (ACC 70, 25v); 1493 Michał Kośmider płóciennik z C. zapisuje czynsz bractwu kapłanów [wysokość czynszu nieczytelna] ze swej posiadłości za Bramą Poznańską w C. (AAP D. perg. 80); 1494 uczc. Urszula wd. po Piotrze Laypie mieszcz. kośc. zapisuje w testamencie bractwu altarystów w C. czynsz 1 1/2 grz. oraz 3 zł węg. na 3 trycezymy [tzn. 3 cykle po 30 mszy za zmarłych], → p. 3A, gdzie pełny tekst testamentu (AC 2 nr 1491).

1497-1500, 1508 Jan s. Wawrzyńca Adama [zw. też Janem s. Adama, ident. z Janem Jaroszem] bakałarz, altarysta w C. [przy ołtarzu bractwa altarystów] → p. 3C, → p. 6Aa: 1497 temuż Abraham pleb. w Brodach, Jan i Feliks bracia niedz. z Kiebłowa [obecnie Kębłowo] zapisują czynsz 8 grz. od sumy 100 grz. na wsiach Kurowo, Kawczyn i Oborzyska [obecnie Oborzyska Stare], które Kiebłowscy odziedziczyli po matce [Kat. Jaszkowskiej], → niżej: 1517 (ACC 74, 96v); 1498, 1500 wzmianki o nim jako o altaryście w C. (ACC 75, 31v; ACC 80, 18v); 1498 tenże w sporze z Hieronimem Jaroszem [swym bratem?] burmistrzem w C. (AE III k. 245, 247v, 249); 1499 tenże w sporze z Pawłem Ullmanem rzeźnikiem w C. (ACC 76, 58); 1508 tenże kan. w koleg. NMP koło kat. pozn. spisuje testament: na pogrzeb i pochówek w koleg. Ś. Marii Magdaleny w Poznaniu przeznacza 50 grz.; 15 grz. daje tejże koleg. na anniwersarze za siebie i swych krewnych, a czynsze pobierane z 2 domków stojących k. młyna w C. przeznacza dla kanoników tejże koleg. na anniwersarze za siebie; tejże koleg. daje kielich oraz pacyfikał (który dożywotnio posiadać może jeden z egzekutorów testamentu Maciej z Kłecka [kan. tejże koleg.?]) i narzutę (lodix); pieniądze należące mu się od Jana [Lubrańskiego] bpa pozn. (20 grz. oraz prawdop. dalsze 10 grz.) przeznacza na dobry cel wg uznania egzekutorów [o jego transakcjach z tymże bpem → p. 3C]; dom z ogrodem pod C. koło kl. Bernardynów przeznacza dla dzieci Mik. Nola z C., a kamienicę w rynku w C. daje: 1/2 siostrzeńcowi Janowi Bilińskiemu, drugą 1/2 dominikanom w C. na naprawę ich kościoła; plac w C. daje tymże dominikanom na trycezymy [msze żałobne] za siebie; na ten sam cel [lecz nie wiadomo, w jakim kościele] przeznacza 24 grz. i 28 srebrnych łyżek, które dał na przechowanie Maciejowi złotnikowi w C.; kościołowi par. w C. daje mszał oraz 10 grz., które trzeba odebrać: 8 grz. od Jana Piernika i 2 grz. od Macieja złotnika z C.; drugą narzutę (lodix) daje bernardynom w Poznaniu, pościel (lectisternia) ofiarowuje Annie Qualt, która służy u Macieja Czecha w C., a inne przedmioty ze swego domu za murami m. C. oraz futro z kuny (pellicea mardurina), 9 czarek cynowych, 12 łyżek, 9 kantarów poleca sprzedać i pieniądze przeznaczyć dla biednych lub na in. dobry cel (ACC 85, 13-14).

1504 Michał Dluszinker sukiennik z C. zapisuje czynsz [wysokość czynszu nieczytelna] bractwu kapłanów w C. (AAP D. perg. 88); 1509 Wojciech piwowar z C. zapisuje altarystom czynsz roczny 1 grz. na swym browarze nad rz. Obrą w C. (AAP D. perg. 90).

1505 Wawrz. Elslar i Tomasz z Margonina starsi bractwa altarystów zawierają ugodę z władzami m. Śrem w sprawie obniżenia na okres 3 l. czynszu z 12 zł węg. na sumę 9 zł węg. z powodu zniszczenia m. Śrem (ACC 82, 91v).

1510 Jan Górski archid., wikariusz gen. i oficjał pozn. zatwierdza ustawy [przytoczono pełny ich tekst] bractwa kapłanów altarystów w C. [dok. bardzo podarty] (AAP D. perg. 92); [te same, czy nowe?] statuty bractwa, → niżej: 1523.

1512 Piotr bednarz mieszcz. z C. wykupuje czynsz roczny 3 grz. i przeznacza go dla bractwa altarystów w C.; czynsz ten ma być płacony z domów Jana Jagiełki, Bartłomieja piwowara oraz Kaspra rzeźnika; altaryści kolejno będą odprawiać msze za ofiarodawcę i jego ż. Agnieszkę, a po ich śmierci będą odprawiać za nich 3 msze w tygodniu; starsi bractwa Błażej Frycz i Marcin Morek oraz in. altaryści z C.: Szymon bakałarz, Wawrz. Helslar, Andrzej, Tomasz [z] Margonina, Tomasz Knorra i Jakub Piekło jednomyślnie przyjmują te warunki (ACC 88, 274v).

1512 oficjał zatwierdza czynsze należące się bractwu altarystów w C.: po 1/2 grz. z młyna [wiatraka?] Wojciecha młynarza oraz z domu i browaru Mac. Szczerby [za Bramą Poznańską], po 1 grz. z browaru Bartłomieja, z domów Kaspra rzeźnika przy rynku, od Macieja czapnika z ul. Picza, od Pawła Kunczy w domu przy drodze do Sierakowa, od Michała Koła w Czarnkowie, z jatki mięsnej nal. do Błażeja Frycza [altarysty → p. 5Bo], od Mik. Nola, z domu Jana zw. Piekieł na ul. Picza, od Andrzeja Wapienko ze Starego Miasta, z roli Jana Gabriela w Sierakowie, z domu Jana Jagiełki przy rynku, z domu Wojc. Cichosza na ul. Kaczej, 1 1/2 grz. od Tomasza Nierodka z posiadłości k. kościoła Bożego Ciała, po 2 grz. z domów przy rynku nal. do Marcina Trzpicza i Mac. Zalasa; Barbara c. Piotra bednarza prosi o zniesienie czynszu zapisanego przez jej ojca na jego jatce (ACC 88, 244v-245).

1512 Michał Wilk bakałarz, altarysta (→ p. 5Bc) daje bractwu altarystów swój dom na ul. Kapłańskiej pod murem miejskim (ACC 88 k. 245v, 274v).

1513-14 bractwo altarystów w C. toczy spór z władzami m. Śrem o zaległe czynsze 12 zł węg.; bractwo reprezentują starsi bractwa Błażej Frycz i Marcin Morek oraz Tomasz [z] Margonina altarysta z kościoła par. w C.; rada miejska m. Śrem stwierdza, że dochody miasta zmniejszyły się o 1/3 i wobec tego oficjał poleca, aby altarystom z C. płacić 2/3 dotychczasowego czynszu, natomiast czynsz dla szpitala Ś. Ducha w Śremie ma być płacony w całości; 1514 zawarto ugodę w tej sprawie (ACC 89 k. 117, 123; ACC 90, 79v).

1514 starsi cechu rzeźników przekazują na ręce Jana Morka [prawdop. błędnie zamiast: Marcina Morka] altarysty w C. 3 grz. zapisane bractwu altarystów przez zm. Macieja [rzeźnika?] z przedmieścia m. C. z przeznaczeniem na zakup ornatu (pro casula comparanda; ACC 90, 139v).

1514 rada miejska w C. prezentuje na altarię Wniebowzięcia NMP oraz ŚŚ. Andrzeja, Bartłomieja i Praksedy oraz Wszystkich ŚŚ. w kościele par. w C. [jest to altaria bractwa altarystów] Wawrzyńca s. Szymona z C. (ACC 90, 95v).

1514 bractwo altarystów otrzymuje od Jana Rormana patronat [drugiej] altarii Matki Bożej oraz ŚŚ. Doroty i Walentego → p. 5Bn.

1514 Stanisław altarysta w C. [przy altarii bractwa altarystów? → niżej: 1517] (ACC 90 k. 157, 165).

1516 Marcin Morek (→ p. 5Bz) i Błażej Frycz (→ p. 5Bz) starsi bractwa altarystów w C. (ACC 92, 163); 1517 ciż oraz Mikołaj s. Arnolda altarysta z C. jako patroni altarii będącej pod patronatem bractwa oraz Stanisław pleb. z Gostynia altarysta [tejże altarii] otrzymują 8 grz. czynszu i 100 grz. sumy głównej od Mik. Potulickiego i jego ż. Małg. Kiebłowskiej ze wsi Kurowo, Kawczyn i Oborzyska (→ wyżej: 1497; ACC 92, 226); 1517 Jerzy Przyborowski sprzedaje czynsz 8 grz. od sumy 100 grz. (która wpłynęła od Potulickiego i jego ż.) Stanisławowi pleb. z Gostynia i altaryście ołtarza altarystów w C. (ACC 92, 337v).

1518 4 VIII Szymon Rogaczewski zeznaje, że za sumę 72 grz., którą otrzymał od starszych bractwa altarystów w C. będzie płacił czynsz 6 grz., a 1 X tenże zeznaje, że za sumę 100 grz. będzie płacił czynsz 8 grz.; w obu wypadkach zaznaczono, że jest to czynsz wykupiony ze Śremu (→ wyżej; ACC 93 k. 98v, 106v); 1519 14 XI Marcin Morek starszy bractwa altarystów z C. i Maciej z Obornik (→ p. 5Bn) altarysta z C. w imieniu bractwa kwitują odbiór 10 grz. czynszu i 50 zł węg. za zaległe czynsze i 100 grz. sumy głównej od władz m. Śrem (ACC 94, 163); 1523 Maciej [z Obornik?] altarysta ołtarza patronatu bractwa i Jan starszy tegoż bractwa altarystów kwitują odbiór od Jerzego Przyborowskiego 100 grz. sumy głównej, od której płacono dotąd 8 grz. czynszu z Przyborowa [k. Krobi] (→ wyżej: 1517; ACC 98, 142).

1523 Piotr [Tomicki] bp pozn. zatwierdza ustawy bractwa altarystów w C.; starszymi bractwa są Błażej Frycz (→ p. 5Bo) i Marcin Morek (→ p. 5Bz); do bractwa mogą należeć kapłani oraz duchowni niższych święceń z par. C. oraz spoza parafii, którzy będą modlić się i spełniać dobre uczynki; członkowie zobowiązani są do odmawiania godzin kanonicznych i udziału w uroczystych nabożeństwach, do odwiedzania chorych współbraci oraz do modlitwy za zmarłych członków bractwa; co roku na jesienne Suche Dni mają wybierać starszych bractwa (AE VII 12v-16v).

1525 bractwo altarystów w C. spłaciło altaryście Benedyktowi Izdbieńskiemu (→ p. 5Bp) sumę 12 grz., która ciążyła na jatce mięsnej nal. do bractwa i od której płacono wspomn. altaryście 1 grz. czynszu (ACC 100, 106).

1526 Marcin Morek i Jan Lis (→ p. 5Bi) starsi bractwa altarystów w C. (ACC 101, 18v).

5Bz. Altarie różne (wzmianki o altariach i altarystach, których nie udało się zakwalifikować do poprzednich punktów).

[Wzmianki o stosunku władz miejskich do altarystów, zwłaszcza z altarii pozostających pod patronatem władz miejskich oraz z altarii, które otrzymywały czynsze z dochodów miasta → p. 4Dc].

1406 Mikołaj altarysta w C. (ACC 2, 23v); 1407-08 tenże? Mikołaj z bratem Bodzętą z Piotrkowic [k. Czempinia] wygrywają spór z Piotrkiem z Piotrkowic [bratem Franciszka mieszcz. z C. → p. 3A: 1405-24] o 1/2 ł. w Piotrkowicach i mają Piotrkowi zapłacić za te 1/2 ł. 4 grz.; ciż toczą proces z Jimką (Gimca) ż. Przybysława z Piotrowa [k. Czempinia] o 1 ł. w Piotrkowicach (KoścZ 3 k. 60, 63, 89v, 102).

1419-22 Mikołaj zw. Legat altarysta w C. [ident. z poprzednim?] (dochód jego altarii wynosi 8 grz. srebra), pleb. w Wyskoci (BulPol. 4 nr 504, 897, 996).

1425-26 Mik. Koffman [s. Janusza vel Jana mieszcz. z C. → p. 3A: 1419-32, student w Krakowie w 1419 → p. 6Aa]: 1425 tenże toczy spory: a) ze szl. Janem ze Szczepankowa, b) ze Zbylutem pleb. w Brodach o należność za 11 łokci sukna kupionego u jego ojca (ACC 8 k. 97v, 102, 177, 219v); 1426 tenże dokonuje kanonicznego oczyszczenia przed Wojc. [Jastrzębcem] abpem, gdy ten odwiedził m. C. (ACC 9, 190).

1427 altaryści z C.: Wincenty, który toczy spór z Małg. Laubergene z C. (ACC 10, 198v); Mac. [Krowina?] s. Piotra z Ponieca (CoPr II 49).

1430-43 Mikołaj [s. kuśnierza albo kuśnierka] (N. pellifex, abl.: Nicolao kuschnyerka) altarysta z C.: 1430 tenże pozwany przez Jana malarza z Piasków [k. Poznania] o zaległą 1 grz. i 3 gr z sumy 2 grz., którą miał otrzymać za swą pracę; altarysta wstrzymał zapłatę, bo nie została wymalowana cała kaplica, a w obrazach (ymagines) śś. Katarzyny, Barbary, Doroty, Anny i Apolonii malarz użył gorszych barw, niż to wynikało z umowy; powód uważa, że wykonał więcej niż opiewała umowa (AC 2 nr 1018); 1432 tenże powołując się na obietnicę szl. Przybysława z Gryżyny, że otrzyma od niego prezentę na wakującą plebanię, oświadcza, że sam już postarał się o wszystkie stopnie święceń kapłańskich i prosi o prezentowanie go na wakującą plebanię w Oborzyskach [obecnie Oborzyska Stare], której Przybysław jest patronem (ACC 16, 20v); 1443 tenże śwd. (AE I 56).

1451-59 altaryści z C.: 1451 Jan z Popowa albo Jan Głębocki z Popowa (→ p. 3A; ACC 33 k. 3, 5v, 12); 1452 Mac. Koffman (ACC 33, 147); 1456 Piotr [z] Sycowa śwd. (APP Bernardyni Kościan 1).

1456-64 Jarosław Pawłowski z Pawłowic [k. Poznania] altarysta z C.: 1456 tenże śwd. (APP Bernardyni Kościan 1); 1464 tenże otrzymuje dożywotni czynsz 2 grz. od swych braci szl. Jana i Macieja z ich cz. Pawłowic (ACC 42, 69v).

1456, 1470 Michał Czeyse (Kzeyse) altarysta w C. i notariusz publiczny (APP Bernardyni Kościan 1; ACC 49, 111v).

1456-80 Jan Kusz [Kosz?] altarysta w C.: 1456 tenże śwd. (APP Bernardyni Kościan 1); 1462 tenże upomina się o pieniądze za piwo: 7 wiard. od Elżbiety Bieńkowej z Godziszewa [zapewne k. Kościana] i 20 gr od Doroty z C. (ACC 42, 3v); 1462 tenże? Jan Kosz młodszy jest altarystą ołtarza Ś. Piotra i in. > p. 5Bx; 1467 tenże z matką Barbarą toczy spór z Anną Berwolfową i jej c. Hadą z C. o pas srebrny i in. przedmioty wartości 14 grz.; altarysta prosi sąd o zezwolenie na sprzedaż tych zastawionych przedmiotów i obrócenie uzyskanych pieniędzy wg upodobania (ad usus beneplacitos; ACC 46 k. 29v, 35v); 1478 tenże? Kusz vel Krosz prezentowany na altarię patronatu Rormanów → p. 5Bo; 1480 tenże wyznacza na egzekutora swego testamentu Wawrz. Olznara [Elsnara?] altarystę w C. (ACC 58, 83).

1459 Mac. Krybar altarysta w C. → p. 5Ad (ACC 59, 74v).

1459 Jan Frycz kapłan z C. toczy proces ze spadkobiercami [?] zm. Gertrudy Rayberkowej z C. [→ p. 3A] o sumę zapisaną w jej testamencie na fundację altarii (ACC 39, 33v).

1464-67 Ambroży altarysta w C. (ACC 43, 94; ACC 44, 79): 1466-67 tenże w sporze z Barbarą budniczką z Poznania (ACC 45 k. 66, 166; ACC 46, 18v); 1486 tenże? Ambroży z Poznania pretenduje znowu do altarii w C. → p. 5Be.

1465 po śmierci Bartłomieja Kokoszki altarysty z C. egzekutor jego testamentu Bartłomiej pleb. z Ryczywołu kwituje odbiór należnych zmarłemu czynszów (ACC 44, 4v).

1465 Mac. Zioło altarysta w C. w sporze [ze swym szwagrem] Mac. Toruniem z Wilkowa [Polskiego] vel z Ziemina o zwrot rzeczy i pieniędzy po zm. Agnieszce siostrze Macieja Zioło, a ż. Mac. Torunia: m. in. o 3 suknie (tunice), szatę z sukna żytawskiego, 8 pierzyn, 2 poduszki (pulvinaria), 8 ręczników [prześcieradeł?] (linteamina), 6 naczyń służących do kąpieli (balnea), 2 maciory, liczne prosięta, 3 krowy wartości 10 grz. oraz 7 grz. za rolę w Zieminie (ACC 44 k. 54, 89, 96v, 113v); 1467 tenże? Maciej altarystą w C. (ACC 46, 107).

1466-67 altaryści w C.: 1466 Jakub, → p. 5Ad (ACC 45, 152); 1467 Mikołaj s. Filipa (ACC 46, 32v); 1467 Jan Bronikowski, → p. 3A (ACC 46, 223v).

1480 Marcin Layp altarysta w C. → p. 5By.

1482-84 Mac. Andrisscholcz altarysta z C.: 1482 tenże toczy spór z władzami m. C. i dowodzi, że nie miały one pr. więzić go, gdyż gdy go zatrzymano, miał już święcenia (fuisse clericum ordinatum), a choć był pisarzem [poborcą] cła (notarius thelonei), to nosił szaty i tonsurę jak duchowni, nigdy też nie przyjął pr. miejskiego [w K.] (AC 2 nr 1446); 1484 tenże zawiera ugodę z Dorotą wd. po jego ojcu Andrisscholczu z C. [matką?, macochą?]: w wyniku sporu o spadek po ojcu, tzn. 2 pasy srebrne, 2 suknie (tunice) i 2 płaszcze (palia), Dorota ma zapłacić Maciejowi 9 grz. (AAP Sententiae II 55v).

1484-1500 Piotr Eslar: 1484 tenże altarystą niezn. altarii w C., → p. 5By; 1500 tenże pozwany przez Bartłomieja zw. Crispus z C. o zwrot 4 grz. danych mu na przechowanie, zeznaje, że nic nie otrzymał i zarzuca Bartłomiejowi, że go zniesławił (ACC 78, 21v).

1491 Marcin altarysta w C. [który?; było w tym czasie kilku Marcinów altarystów w K.] egzekutor testamentu zm. Elżbiety Rumprichowej (ACC 68, 38).

1492 Andrzej z Cieśli kan. pozn. i altarysta w C.; temuż Mik. Liskowski mieszcz. z C. sprzedaje czynsz roczny 1/2 grz. z pr. odkupu za 6 grz. zapisany na jego domu w C. [por. → p. 5Bn: 1507] (ACC 69, 35).

1492 Jan Liskowski altarysta w C. → p. 3A.

1493 – zm. ok. 1514 Piotr Osiel (Osschyel, Osschel) altarysta w C.: 1493 tenże toczy spór z Jadwigą Fawkową i jej c. Małgorzatą z Poznania o dom na rynku w Poznaniu (AAP Sententiae II 95v); 1493 temuż oficjał poleca, aby odebrał sumy główne, od których płacono dotąd czynsze, z domów opatrznego Pawła Czeydera, Andrzeja prep. kościoła Ś. Krzyża [w K.] oraz Łukasza czapnika i złożył je [na przechowanie] burmistrzowi i rajcom kośc. (ACC 70, 40); 1496 tenże pozywa Grzegorza Dranga sukiennika i Jana Kazidrogę kowala o zaległe czynsze nal. do jego ołtarza (ACC 73, 27v); 1510 oficjał zwalnia Melchiora kowala mieszkającego pod m. C. z płacenia czynszu 1 grz. przez 2 l. z powodu dużych kosztów poniesionych na naprawę domu [po pożarze?] (ACC 87, 100v); [1510 tenże Piotr Osieł nie został wymieniony wśród altarystów kośc. (LBP 188-193), a w l. 1511-14 wymieniano go jako altarystę w kościele Bożego Ciała, → p. 5Ed; jego następcą na altarii u Bożego Ciała był Mik. Ruczel junior; może Mik. Ruczel przejął po Osiele obie jego altarie w C., jedną w kościele par., a drugą u Bożego Ciała?]; cd. spraw Piotra Osiela i Mik. Ruczla → niżej: 1513 i n.

1495 burm. i rajcy m. C. pozywają Walentego pleb. w C. o wynagrodzenie za zgubiony kielich wartości 10 grz.; pleb. od kilku lat był lektorem ołtarza pozostającego pod patronatem rady miejskiej [tzn. przy tym ołtarzu odprawiał msze, ale nie posiadał praw przysługujących altaryście] i rozporządzał kielichem oraz in. sprzętem nal. do niego; w tym czasie kielich zaginął; obecnie „jakiś” Mirowski ma otrzymać ten ołtarz (altare, quod protunc quidam Mirowski obtinet alternatim; ACC 72, 81).

1495-1510 Jan z Czartek altarysta w C.: 1495 temuż Stan. Radzewski z Jeleńczewa zapisuje czynsz roczny 3 grz. z Jeleńczewa (PG 7, 61); 1510 tenże jest altarystą w C. [opisu altarii brak] (LBP 190).

1498 altaryści w C.: Mac. Sone kapłan i Mik. Costerini bakałarz → p. 5D (AC 2 nr 1535).

1498 Mac. Jędrzejek [s. Jędrzejka] altarysta w C. pozywa sław. Mik. Ruczla [seniora] mieszcz. w C. o to, że zajmuje dom, który od dawna należał do altarii Jędrzejka i przegrywa proces → p. 3A: 1459-99(1505) (ACC 75, 84v).

1498 Jan Frycz (→ p. 5Bn: do 1497) altarysta w C. zastępuje w sądzie Barbarę Fryczową z C. → p. 3A (ACC 76, 118).

1499 Mac. Scholcz altarysta w C. toczy proces z patronami swej altarii: Agnieszką Doringową z C. oraz z mieszkającą w Poznaniu jej c. Agnieszką Szwogrową (jej mężem jest krawiec pozn. Mac. Szwogyer); Agnieszka Doringowa zeznaje, że przed 16 l. oddała swym opiekunom Jarosławowi [Adamowi] i Mik. Nolowi plac na Starym Mieście pod C., aby odnowili czynsz 3 grz. z tego placu dla wspomn. altarii; Mik. Nol posiada ten plac, ale czynszu nie płaci; wyrok oficjała: Jarosz [Adam] burm. w C. i Mik. Nol mają sprzedać plac nal. do altarii i zebrać taką sumę pieniędzy, aby można było nabyć czynsz roczny 2 grz. dla altarysty Mac. Nola [sic; wynika stąd, że Mac. Nol jest ident. z Mac. Scholczem] pleb. w Choryni (ACC 76 k. 94v, 100, 125v, 147v).

1499 Tomasz Goczałkowski kan. pozn. i altarystą w C. pozywa radę miejską w C. o wypłacenie sumy 12 grz. zapisanej na pewnym domu w C. w celu nabycia za tę sumę nowego czynszu rocznego w wysokości 1 grz.; rada miejska zgadza się płacić nadal czynsz 1 grz. rocznie, a całą sumę wypłaci, gdy znane będzie miejsce jej przyszłego ulokowania (ACC 76, 15).

1500-14 Jan Rybieński altarysta w C.: 1500 tenże przebywa w Krakowie i przez swego pełnomocnika daje 3 grz. Tomaszowi z Margonina kapłanowi gracjalnemu w C. jako wynagrodzenie za odprawianie mszy przy jego ołtarzu w C. w r. ubiegłym (ACC 79, 12); 1506 → p. 4Dc; 1510 tenże Rybieński jest nadal altarystą w C. [opisu altarii brak] (LBP 190); 1514 tenże rezygnuje ze swej altarii; rada miejska prezentuje na jego miejsce Jana Charbowskiego (ACC 90, 38v).

1503 król Aleksander popiera na prośbę Mik. Czeppela dra dekretów, prep. wrocławskiego, sekretarza król. [i altarysty w K.] zakup czynszu rocznego 8 grz. za sumę 200 zł węg. z kamienicy Jana Szeląga przy rynku w Poznaniu dla altarii lub kaplicy w kościele par. w C. (MK 20, 99; MS 3 nr 918); 1490-1510 tenże Mik. Czeppel → p. 5Ea.

1504-12 Wawrz. Erslar vel Herlar altarysta w C.: 1504-06 → p. 4Dc i p. 5Bl; 1510 tenże altarystą w C. [opisu altarii brak] (LBP 188); 1512 tenże starszym bractwa altarystów → p. 5By.

1506 altaryści Szymon Segyert (Zegyert, Zegort) i Jan Rybieński, → p. 4Dc; 1510 tenże Szymon altarysta w C. [opisu altarii brak] (LBP 188).

1508 Jerzy s. sołtysa „de Brega” [niezident.] altarysta w C. wyznacza Achacego pleb. w C. na swego pełnomocnika w sprawie egzekucji i przyjmowania czynszów nal. do jego altarii w C. (ACC 85, 100).

1510 Tomasz [Knorra?] altarysta w C. (ACC 87, 134).

1510 Marek altarysta w C. [opisu altarii brak] (LBP 190); 1510 tenże → p. 4Dc.

1510 [wykaz 37 altarystów w C.; pozycję 38 stanowi prepozytura pod C., co odnosi się zapewne do kościoła Ś. Ducha pod K., → p. 5C; z wspomn. liczby 37 altarystów zapewne trzech posiadało swe ołtarze w kościele Bożego Ciała pod K., Andrzej Kuczkowski występujący w tym wykazie był być może prep. w kościele Ś. Krzyża pod K., → p. 5D; pozostaje więc dla kościoła par. liczba 33 lub 34 altarystów]: Szymon Segyert → wyżej, Jan Fraystich → p. 5Bł, Wawrz. Herler → wyżej, Piotr Kozak (pełny opis altarii) → p. 5Bn, Marcin Morek [w l. 1516-26 starszy bractwa altarystów → p. 5By], Marcin Płoszaj, Jakub Sutor [s. szewca?], Marcin [s.] Arnolda → p. 5By, Michał Wilk → p. 5Bc, Mik. Kieslar → p. 5Bq, Marcin [z] Chodzieży, Paweł Pierzchała, Andrzej Kuczkowski, Błażej [Frycz] z C. → p. 5Bo, Maciej [z] Obornik → p. 5Bn, Marek → wyżej, Jan z Czartek → wyżej, Paweł z K. (pełny opis altarii) → p. 5Bk, Jan Rybieński → wyżej, Mac. Scholcz → wyżej, Mik. Ruczel [w l. 1514-26 był altarystą w kościele Bożego Ciała pod K. → p. 5Ed], Jan Sobocki → p. 5Bt, Mik. Raychpeter, Marcin Herlar, Stan. Oporowski [może ident. ze Stanisławem pleb. w Gostyniu? → p. 5By], Jan Lis → niżej, Piotr z Pilczy, Tomasz [z] Margonina [altarysta czy zastępca altarysty?] → wyżej, Erazm, Wojc. Bochenek (pełny opis altarii) → p. 5Br, Tomasz Knorra, Mac. [Mróz] z Krzywinia (pełny opis altarii) → p. 5Bs, Jakub Mądry → wyżej: 1510, Wojc. Pakosławski (pełny opis altarii) → p. 5Bv (LBP 188-193).

1513 świadkowie zeznają, że Piotr Osieł [→ wyżej: 1493] jest altarystą altarii w kościele par. w C., która została ufundowana przed [ok.] 40 l. [tzn. ok. 1473] przez Michała Smętka z C.; czynsze, o które Piotr Osieł pozywa mieszczan kośc., to nie są czynsze należne altarii, lecz czynsze, które ojciec Piotra otrzymywał od osób, którym pożyczył pieniądze; czynsze te nie są wpisane do ksiąg miejskich kośc.; dokumenty, którymi posługuje się Osieł, otrzymał on od Mik. Ruczla [seniora] i Jarosza [Adama], gdy byli rajcami; opatrzyli oni te dokumenty swymi tytułami i pieczęciami (DepTest. IV 357v).

1513 tenże Piotr Osieł pozywa mieszczan kośc. o zaległe czynsze: po 1 grz. od Melchiora [kowala], Mik. Słabona i Bernarda, po 1/2 grz. od Kat. Krakowej i Rayehpetera, po 9 gr od Mac. Bocianka i Andrzeja; mieszczanie zeznają, że płacili te czynsze tylko w obawie przed karami kościelnymi, bo 9 dokumentów, które Osieł otrzymał od Mik. Ruczla [seniora], to dokumenty fałszywe, które nie były wpisane do kośc. ksiąg radzieckich; świadkowie wezwani przez altarystę przysięgli, że zostały one spisane przez Mac. Orlanta pisarza miejskiego kośc. i opieczętowane pieczęciami burmistrza i rajców, natomiast świadkowie wezwani przez mieszczan zeznali, że pieczęcie miejskie zostały do nich przyłożone bez zgody rady miejskiej; mieszczanie żądają odesłania sprawy przed sąd świecki (forum seculare; ACC 89 k. 115, 124).

1514 oficjał poleca, aby [mieszczanie z K.] pozwani przez altarystę Mik. Ruczla [juniora]: Mac. Bocian (Boczan), Bernard rzeźnik, Melchior kowal, Mik. Słabony, Ra[y]chpeter i Kat. Krakowa zapłacili zaległe i bieżące czynsze (AAP Sententiae II 280v); 1515 Mik. Ruczel prep. z Głuszyny i altarysta w C. kwituje odbiór sumy głównej 18 grz. (od której płynął czynsz 6 wiard.) od Jana dz. Sepna; czynsz został zapisany niegdyś przez jego ojca Mac. Sepieńskiego (ACC 91, 1v); 1515 tenże Mik. Ruczel jako egzekutor spraw prowadzonych przez jego poprzednika Piotra Osieła pozywa Macieja zw. Łysyjanek sukiennika w C. o czynsz roczny 1 grz. zaległy od 4 l.; Mac. Łysyjanek zeznaje, że 2 grz. już poprzednio zapłacił, a Piotr Osieł zwolnił go z 1 wiard. czynszu rocznie z powodu budowy domu, a więc winien jest tylko za rok ubiegły i bieżący po 3 wiard. (ACC 91, 32v).

1525 Jakub Ra[y]chpeter mieszcz. z C. żąda od altarysty Mik. Ruczla okazania dok. dot. czynszu z jego domu dla altarii Ruczla; pełnomocnik sąd. Ruczla okazuje wyrok Jana z Góry wikariusza i Jana z Lubrańca bpa pozn., nakazujący płacenie tego czynszu i oficjał utrzymuje ten wyrok w mocy (ACC 100, 152).

1514-15 Jan Charbowski kanonik kat. pozn., altarysta w C. [następca Rybieńskiego → wyżej: 1500-14, na altarii patronatu miasta] → p. 4Dc.

1515 Hieronim altarysta z C. toczy proces z Janem pleb. we Wschowie (ACC 91, 85).

1525-26 Wojc. Kościesza altarysta w C.: 1425 tenże niegdyś kaznodzieja pol. w C. (→ p. 5Ac); altarysta w C. (ACC 100, 49); 1526 tenże w sporze z bratem Janem dominikaninem z C. (ACC 101, 113v).

1528 Marcin Karczewski altarysta w C.; temuż Andrzej Tworzyjański zapisuje czynsz 6 grz. od sumy 72 grz. na częściach wsi Tworzyjanice i Klonowiec [prawdop. jest to czynsz płacony poprzednio z dochodów m. K. i wykupiony przez miasto → p. 4Dc: 1526] (ACC 103, 10).

5C. Kościół i szpital Ś. Ducha [kościół istnieje do dzisiaj → p. 8].

1385 burm. i rajcy m. C. fundują kościół Ś. Ducha, Bogurodzicy Marii oraz ŚŚ. Katarzyny, Małgorzaty, Doroty, Barbary, 11 000 Dziewic, Mikołaja, Stanisława, Wojciecha i Jerzego wraz ze szpitalem i uposażają go w czynsz roczny 28 grz. zabezpieczony na dochodach m. K. i płacony w 4 ratach w ciągu roku; w zamian za to rektor kościoła zobowiązany będzie do odprawiania 3 mszy tygodniowo, w niedziele, środy i piątki; patronat kościoła ma należeć do władz m. C., królowa Jadwiga potwierdza tę darowiznę i uwalnia grunty szpitala Ś. Ducha od wszelkich ciężarów; podobnie królowa uwalnia od ciężarów 1 1/2 ł. roli w Kurzej Górze [koło K.], które poprzednio posiadał Henlin Goelczel (Wenczel?), niegdyś mieszcz. z K.; rektor kościoła ma pr. wybudować sobie wiatrak, który również będzie zwolniony od wszelkich ciężarów [na rzecz miasta] (Wp. 6 nr 286, 287).

1395 śwd. Jan prep. kośc. [bez nazwiska, może już Stollo?] (WR 3 nr 21); 1398-1407 Jan Stollo (Stolle, Scollo!) prep. kościoła Ś. Ducha pod C. (ante C): 1398-99 tenże w sporze z Szymonem z Grunowa o 4 krowy i 10 gęsi wygrywa od niego 3 grz. za 4 krowy i 9 gr za 9 gęsi; proces toczy w jego imieniu Piechno Krakwicz z → Karchowa (Lek. 2 nr 2069, 2285, 2339; por. też nr 2070, 2358, 2358a, 2431); 1401 tenże śwd. (LBP 259, 264); 1407 tenże w imieniu Wojciecha [Jastrzębca] bpa pozn. zapowiada wsie bpie Kiełczewo i Grzybowo [koło K.] (ZSW nr 1171).

1424 Paweł prep. Ś. Ducha koło C. toczy spór z Jerzym kapłanem z kościoła Ś. Marii Magdaleny w Poznaniu o księgę wartości 3 grz. i 1 wiard., a Jerzy obiecuje mu dać księgę wartości 4 grz. (ACC 7, 73).

1425 dzies. z folw. koło C. [→ Kościan–Grodztwo] dla chorych (debiles infirmi) ze szpitala [Ś. Ducha?] koło C. → p. 5D.

1431 Ziemięta dz. Przylepic zeznaje, że kupił od szl. Andrzeja [niezident.] Gorzyczki i zobowiązuje się zapłacić prep. Andrzejowi 12 grz. [zaległego czynszu rocznego?], który w wysokości 4 grz. rocznie należy się biednym przebywającym w szpitalu pod m. C. (ACC 17, 125v).

1432 pleban z Czempinia pozywa Przybysława Gryżyńskiego dz. w Słoninie o to, że Przybysław pozbawił go dziesięciny ze Słonina, gdyż przeznaczył ją dla szpitala [Ś. Ducha?, Ś. Krzyża?] w C. (ACC 16, 54).

1433-35 Janusz z Piotrkowic s. Franciszka mieszcz. kośc. → przyp. 18 (SzPozn. 164).

1448 władze m. C. kwitują odbiór sumy ciążącej na Gorzycach od Dziersława Dąbrowskiego [prawdop. chodzi tu o wykup czynszu, który płacono z Gorzyc dla szpitala Ś. Ducha pod K.] (KoścZ 13, 280).

1452 Maciej wikary od Ś. Ducha w C. (ACC 33, 212v).

1459 Mich[a³] prep. Ś. Ducha w C.; temuż Bronisz pleb. z Łaszczyna i szl. Agnieszka [Laszczyńska?, niezident.] oraz witrycy mają zapłacić 1 zł węg. za mszał (liber missalis) [przeznaczony] dla kościoła w Łaszczynie (ACC 39, 37); 1466 tenże? Michał prep. Ś. Ducha pod m. C. w sporze z Andrzejem sukiennikiem z Czempinia o zwrot pożyczonej 1/2 grz. (ACC 45, 115).

1488 Ignacy prep. Ś. Ducha pod m. C. przegrywa proces z Mikołajem [Ruczlem] i Stefanem [Schone] rajcami z C. (ACC 66, 69v).

1494 Tomasz kapłan gracjalny [może ident. z Tomaszem z Margonina? → p. 5By] z kościoła Ś. Ducha pod m. C. w sporze z pleb. Walentym → p. 5Ab (ACC 71, 10v).

1494 Urszula wd. po Piotrze Layp [rzeźniku] mieszcz. z C. zapisuje w testamencie szpitalowi Ś. Ducha za murami m. C. 16 grz. na cele budowlane (pro fabrica eiusdem [hospitalis]) → p. 3A (AC 2 nr 1491).

1504-10 Wojc. Lis prep. Ś. Ducha pod C.: 1504 tenże ręczy za altarystę Marcina Erlara → p. 5Bl (ACC 81, 102v); 1508-09 tenże był lektorem przy ołtarzu patronatu kupców w kościele par. w C. i został pozwany przez Jana Fraysticha altarystę tego ołtarza o zwrot ampułek srebrnych pozłacanych, → p. 5Bł (ACC 85 k. 101, 141, 148v, 165; ACC 86 k. 119, 119v, 122); 1510 tenże zagubił (perdidit) srebrny krzyż z kościoła Ś. Ducha i zobowiązuje się odkupić [nowy] krzyż własnym kosztem (ACC 87, 15).

1510 prepozytura pod m. C. (ante C.) [opisu brak] (LBP 189).

1511 Jan Krosz mieszcz. kośc., gdy zorientował się, że mieszkający u niego kapłan Maciej jest [ciężko] chory, uzyskał zgodę burmistrza na przeniesienie go do szpitala [Ś. Ducha?, Ś. Krzyża?]; chory jakiś czas tam chorował i umarł, → p. 5Ae (AC 2 nr 1652).

1524 oficjał wydaje wyrok w sporze między burmistrzem i rajcami m. C. a Janem prep. Ś. Ducha pod C.: władze miejskie są opiekunami biednych (provisores pauperum) i z tego tytułu wyznaczają ekonomów (iconomi per consules dati), którzy mają pobierać ofiary (columbas recipere) z kościoła a następnie zaopatrywać biednych w szpitalu w żywność i we wszystko co im jest potrzebne; prepozyt nie ma się mieszać do tych spraw ani do zarządu szpitala (ne ipse prepositus intromitteret se in administracionem huiusmodi; prepositus eosdem iconomos inquietare in posterum non debet), natomiast ma obowiązek udzielać biednym sakramentów, nie żądając za to ofiar pieniężnych (ACC 99, 57).

1527 Piotr Gniewowski i Klemens Klimek opiekunowie (procuratores) szpitala Ś. Ducha pozwani o to, że zajęli wiatrak kmiecia Mac. Marcisza w Kiełczewie i oddali go w zarząd swojemu młynarzowi; pozwani zeznają, że na tym wiatraku młynarz Michał Kopytko zapisał szpitalowi 14 grz., bo chciał zapewnić sobie i swej ż. pobyt w szpitalu (intrare in hospitalem) [na starość?]; bp wyrokuje, że suma 14 grz. nie należy się szpitalowi, bo Kopytko w szpitalu nie przebywał (AE VII 62v).

1553 zm. Nikel Bardt w pierwszej wersji swego testamentu zapisał szpitalom Ś. Ducha i Ś. Krzyża po 20 grz.; w drugiej wersji testamentu świadczeń na rzecz tych szpitali brak, → p. 3A (M.K. 134 k. 85v, 87).

1560-63 Mac. Koszut i Mac. Kiełczewski opiekunowie (electi provisores) szpitala Ś. Ducha koło K. sprzedają władzom m. C. łąkę zw. Postfinska [która należała do tegoż szpitala] za 60 grz. i tę sumę w l. 1561-63 otrzymali od miasta w 4 ratach: 10, 10, 20 i 20 grz. (M.K. 132, 9).

1567 czynsz dla szpitala Ś. Ducha w K. ciąży na 2 wiatrakach, które stoją „na skotnicach” [pastwiskach] w Kurzej Górze (M.K. 117, 423v); 1601 tenże czynsz nadal jest płacony (M.K. 133, 136v).

1565, 1610 prep. Ś. Ducha pod K. pełni obowiązki kaznodziei pol. w kościele par. w K. (SzPozn. 165).

1599 [zm. po 1620] Bartłomiej Grzech z K., prep. kościoła Ś. Ducha pod K. (M.K. 133, 127).

5D. Kościół i szpital Ś. Krzyża [kościół rozebrany w okresie okupacji hitlerowskiej].

1396 Bonifacy [IX] pap. na prośbę władz m. C. zezwala na fundację kaplicy Ś. Krzyża oraz ŚŚ. Fabiana, Sebastiana, Eustachego, Erazma i Aleksego za Bramą Głogowską m. C. i udziela tymże władzom pr. patronatu tej kaplicy (cd. tego dok. → p. 5Ba; Wp. 6 nr 351); 1412 (?) [data niepewna → przyp. 19] władze m. C. zbudowały kaplicę Ś. Krzyża i Ś. Eustachego za murami po lewej stronie przy drodze do Głogowa i uposażają ją w czynsz 7 grz. płatny z ratusza [tzn. z dochodów miasta]; równocześnie władze rezerwują sobie pr. patronatu tej kaplicy (Wp. 5 nr 208; ACC 121, 900).

1423 Mik. Radomicki kapelan kaplicy Ś. Krzyża za murami m. C. (dochód z tej kaplicy wynosi 4 grz. srebra) ma z polecenia Stolicy Apostolskiej otrzymać par. w Wonieściu (dochód 6 grz. srebra); 1425 tenże w sporze (?) z Jakubem klerykiem z Wonieścia o tę par. (BulPol. 4 nr 1212, 1489).

1425 król Władysław Jag. nadaje dzies. z folw. król. [położonego pod m. K. → Kościan–Grodztwo]: 1/2 dzies. przeznaczona jest dla chorych (debiles infirmi) ze szpitala [Ś. Ducha], a druga 1/2 dla trędowatych (leprosi) u Ś. Krzyża za murami [m. K.] oraz dla tamtejszego prepozyta (Wp. 8 nr 1043).

1438 dzies. ze Słonina dla szpitala w C. [którego?] → p. 5C.

1494 Urszula wd. po Piotrze Layp [rzeźniku] mieszcz. z C. zapisuje w testamencie szpitalowi Ś. Krzyża za murami m. C. naczynie (sartaginem alias panew) oraz 4 grz. na budowę kościoła, → p. 3A (AC 2 nr 1491).

1498 Andrzej prep. szpitala Ś. Krzyża za murami m. C. spowodował nałożenie na m. C. ekskomuniki, ponieważ władze miejskie nie płaciły czynszów; świadkowie zeznają, że władze miejskie zabraniają wskutek tego prep. Andrzejowi wstępu do miasta: stróże i odźwierni (custodes et portulani) otrzymali polecenie, aby go przez bramy miejskie nie przepuszczać, a sąsiadom jego zabroniono kontaktować się z nim pod karą 10 grz. (AC 2 nr 1535); 1498 Jan Łukowski administrator diecezji [po śmierci bpa Uriela Górki] zdejmuje interdykt [poprzednio była mowa o ekskomunice] z m. C.; rajcy Bartłomiej i Stan. Parys przyznali, że popełnili błąd, nie płacąc czynszu i mają dopełnić wszystkich zobowiązań (AE III 244).

1511 szpital [który?] → p. 5C.

1524 Jan Kobiałka penitencjarz kat. pozn. i altarysta (!) w kaplicy (oraculum) Ś. Krzyża pod C. pozywa burmistrza Balcera Garthnera i radę miejską o zaległy czynsz 7 grz. z ratusza kośc. [tzn. z dochodów miasta]; burm. tłumaczy [fałszywie], że Kobiałce należy się czynsz 7 wiard. a nie 7 grz.; Kobiałka upomina się o przetrzymywany przez radę miejską dok. dot. tego czynszu; w następnym terminie władze miejskie zobowiązują się płacić wspomn. czynsz 7 grz. po wygaśnięciu wolnizny udzielonej im przez króla [po pożarze miasta], oficjał jednak nakazuje im płacić czynsz od zaraz (ACC 99 k. 25v, 33v); 1531 oficjał wyrokuje, że władze m. C. mają płacić czynsz 7 grz. Janowi Kobielickiemu [ident. z Janem Kobiałką] wikariuszowi kat. pozn. i kapelanowi Ś. Krzyża za murami m. C. (AAP Sententiae II 404v).

5E. Kościół Bożego Ciała i jego altarie.

[Kościół Bożego Ciała stojący za murami miasta tuż przy Bramie Głogowskiej – obecnie w tym miejscu stoi gmach liceum ogólnokształcącego – nie był kościołem szpitalnym i nie posiadał w XV oraz w XVI w. prepozyta ani rektora lecz tylko kilku altarystów. Wyodrębnić można 3 altarie: a) patronatu miasta, b) patronatu cechu rzeźników w Śremie, c) rodziny Kieslarów. Pod literą d) zamieszczamy niezbyt spójny blok informacji z l. 1511-28 odnoszący się do niezn. altarii o zmiennych wezwaniach i o budzącym spory prawie patronatu. W opisach poszczególnych altarii w tym kościele powtarzają się te same imiona świętych, a zwłaszcza wezwanie Wszystkich ŚŚ.; utrudnia to orientację w materiale źródłowym. Kościół, zniszczony w czasie wojen szwedzkich, rozebrano w XVII w.]

5Ea. Altaria patronatu miasta.

1451 Jan dz. Będlewa sprzedaje burmistrzowi i rajcom m. C. jako patronom altarii i ołtarza Wszystkich ŚŚ. koło C. (ante Costan) [tzn. za murami miasta] czynsz roczny 17 zł węg. od sumy głównej 204 zł węg. (ACC 33, 95); 1452 11 I (wzm. z l. 1777-78) Andrzej Bniński bp pozn. erygował wspomn. altarie (AV 32 k. 1286, 1287).

1463 Hanek s. Mik. Scharara, altarysta pod C. w sporze z Janem Będlewskim [prawdop. o czynsz dla altarii; później tenże Hanek był altarystą in. altarii w tymże kościele → p. 5Eb: 1473] (ACC 43 k. 65v, 66, 69v, 70v).

1490 Mik. Czeppel z Poznania jest altarystą w kościele par. w C. [recte: w kościele Bożego Ciała?; na to wskazuje czynsz z Będlewa] patronatu rady miejskiej m. C.; rajca Stan. Parys w imieniu tejże rady kwituje odbiór 204 zł węg. od Sędziwoja Będlewskiego; od tej sumy płacono dotąd czynsz 17 zł węg. z Będlewa dla wspomn. altarii (ACC 67, 41v); 1490 Nikel Wilda zapisuje na swej kamienicy w rynku pozn. i in. dobrach czynsz 17 zł węg. od sumy 204 zł węg. Mikołajowi Czeppel altaryście w kościele Bożego Ciała pod m. C. (ACC 67, 93); 1510 Mik. Czeppel jest altarystą w C.44H. Barycz nie wymienia w ogóle altarii kośc. wśród licznych prebend Mik. Czeppela (PSB 4, 331-332, pod hasłem: Czepiel Mikołaj), → p. 5Bz: 1503 (LBP 190).

5Eb. Altaria patronatu cechu rzeźników w Śremie, w 1514 przeniesiona do Śremu.

1465 (reg. z 1511) Andrzej [Bniński] bp pozn. eryguje ołtarz Wszystkich ŚŚ. oraz ŚŚ. Andrzeja i Barbary w kaplicy Bożego Ciała za murami m. C.; patronat tej altarii miał należeć do cechu rzeźników w Śremie i przy erekcji cech ten reprezentowali starsi tego cechu Jan Zagost i Paweł Wangl (ACC 88, 116).

1473 spór o pr. patronatu altarii NMP, ŚŚ. Andrzeja i Barbary w nowej kaplicy Bożego Ciała za murami m. C. po śmierci altarysty Hanka s. Mik. Scharara [pierwotnie Hanek był altarystą in. altarii → p. 5Ea]: rada miejska jako prawdziwi patroni tego ołtarza prezentują na altarię Andrzeja s. Jana z C., a opatrzni bracia Adam, Jakub i Stefan pleb. w Wielichowie, ss. sołtysa [jakiego?], z Poznania [raz zapisani jako mieszczanie kośc.!] prezentują Hieronima z Wielichowa pleb. w Pyzdrach; oficjał wprowadza na tę altarię Andrzeja pod warunkiem, że zapłaci on Hieronimowi 28 zł węg. w 2 ratach (ACC 52 k. 112, 116v, 118, 121, 121v, 122v, 127v, 128v, 130).

1480 Jan z Pogorzeli [pow. pyzdr.] jest winien 12 grz. Wincentemu altaryście w C. i wikaremu w Strzelcach [Wielkich k. Gostynia] i zobowiązuje się oddać tę sumę w ciągu 2 l. (ACC 58, 117); 1488 Anna Smogorzewska sprzedaje [temuż?] Wincentemu altaryście ołtarza ŚŚ. Andrzeja i Barbary w kościele Bożego Ciała za murami m. C. czynsz 16 gr ze swej cz. wsi Bodzewo (ACC 66, 98).

1510 przy ołtarzu ś. Barbary i Wszystkich ŚŚ. w kościele Bożego Ciała w C. altarystą jest Jan Kępa, a patronką uczciwa Dorota ż. Mac. Mroczka ze Śremu; altaria uposażona jest w czynsze: 1 kopa gr z Chrostowa [k. Grodziska Wlkp.] wsi nal. do Ostrorogów, 1 kopa gr ze wsi Wławie nal. do bened. lub., 16 gr od pani Smogorzewskiej [zapewne z Bodzewa], 1 wiard. z domu Stan. Jaskiry na przedmieściu m. Gostynia; 4 grz. sumy głównej [pochodzące z wykupu czynszu] leżą u kolatorki; czynsze opustoszałe [tzn. takie, które już nie są płacone]: 20 gr z Łęki Małej z części nal. niegdyś do Tomasza Małołęskiego, 11 sk. z domu Marcina Maxella w Gostyniu oraz 14 sk. z sołectwa w Siemowie, wsi nal. do bened. lub. (LBP 191); 1511 Mac. Mroczek z ż. Dorotą i s. Janem [ze Śremu] okazują w konsystorzu dok. bpa Andrzeja [Bnińskiego] z 1465 (→ wyżej; ACC 88, 116).

1516 oficjał pozn. przenosi altarię Wszystkich ŚŚ. oraz ŚŚ. Andrzeja i Barbary z kościoła Bożego Ciała za murami m. C. do kościoła par. w Śremie; ogłoszenie o terminie przeniesienia altarii było wywieszone poprzednio na drzwiach kościołów par. w C. i w Śremie, jednakże poza Grzegorzem altarystą oraz Janem Żaczkiem i Michałem Kuklarcm starszymi cechu rzeźników w Śremie nikt się więcej nie stawił; dotychczasowy altarysta ma nadal pełnić swą funkcję w Śremie (ACC 92, 168v); 1517 taż altaria znajduje się w kościele par. w Śremie (ACC 92, 345).

5Ec. Altaria patronatu rodziny Kieslarów.

1498 Piotr Kluczewski pleb. w Charbielinie i altarysta w C. toczy spór z patronami swej altarii Mik. Kieslarem pleb. w Krzycku oraz jego ojcem Mik. Kieslarem mieszcz. z C., → p. 3A: 1474-98 (ACC 75, 33); 1498 temuż cystersi z Przemętu zapisują 1 grz. czynszu od sumy 12 grz. z wsi klaszt. Sączkowo (ACC 75, 61); 1507 tenże jako altarysta oraz Mik. [Kieslar] pleb. w Krzycku jako patroni altarii przyjmują 2 grz. od prac. Wawrz. Quattera kmiecia z Kiełczewa na poczet zwrotu sumy głównej 6 grz.; pozostałe 4 grz. kmieć zwróci w ciągu roku; zwrot sumy głównej następuje na skutek zarządzenia Jana [Lubrańskiego] bpa pozn. [jako posiadacza wsi Kiełczewo], że umowy o rezygnacji czynszów podjęte przez kmieci bez jego zgody nie są ważne i że kmiecie mają zwrócić pobrane sumy główne (ACC 84, 108v).

1509-14 Mik. Kieslar [zapewne ident. ze wspomn. wyżej plebanem z Krzycka) altarysta altarii w kościele Bożego Ciała: 1509 temuż altaryście w kościele par. w C. (→ p. 5Bq) [oraz również w kościele Bożego Ciała, a tej właśnie altarii dotyczy wspomn. poniżej czynsz] Marcin Koch mieszkaniec przedmieścia pod m. Święciechowa sprzedaje czynsz roczny 1/2 grz. za 6 grz. sumy głównej (czynsz ten jest przeniesiony z roli Wawrz. Quattera w Kiełczewie → wyżej: 1507); patronem tej altarii jest Wojc. (Olbricht) Kieslar kuśnierz z C. → p. 3A: 1509-10 [może s. Mikołaja seniora i brat altarysty?] (ACC 86, 135v); 1510 Mik. Kieslar altarysta altarii ŚŚ. Andrzeja, Mikołaja i Barbary w kościele Bożego Ciała; patronem altarii jest Wojc. Kieslar kuśnierz z C.; altaria uposażona jest w czynsze: po 1 grz. ze wsi Sączkowo nal. do opata przem., od Trzęsigłowy płóciennika z domu na ul. Kamiennej, z roli Jana Marcisza w Kiełczewie, z domu Mik. Czecha [na przedmieściu] Stare Miasto [pod. K.], od Jędrzejka krawca z ul. Głogowskiej [razem 5 grz.]; 2 czynsze po 1 grz. są opust. [tzn. nie są płacone]: z roli zm. Jana Herpstena oraz z placu zm. Mik. Kieslara [dawnego patrona?]; u kolatora leży 6 grz. sumy głównej [uzyskanych z wykupienia czynszu] (LBP 191); 1514 Mik. Kieslar altarysta w kościele Bożego Ciała za murami m. C. rezygnuje ze swego ołtarza na rzecz duchownego Bernarda, a równocześnie jako patron tej altarii [może Wojc. Kieslar już umarł?] prezentuje wspomn. Bernarda na swoje miejsce (ACC 90, 28).

5Ed. Altaria o spornym pr. patronatu i zmiennych wezwaniach.

1511 Mik. Ruczel [senior] mieszcz pozn. [poprzednio mieszcz. kośc. → p. 3A: 1459-99 (1505)] zeznaje, że do niego należy pr. patronatu altarii NMP i Wszystkich ŚŚ. w kościele Bożego Ciała w C., natomiast Katarzyna ż. Marcina z C. zeznaje, że ołtarz ten został ufundowany przez kleryka Stanisława zw. Gaccus, zmarłego w Krakowie, który zastrzegł pr. patronatu dla swych potomnych; Katarzyna obiecuje udowodnić, że jest jego krewną (se esse in linea affinitatis dicti fundatoris), ostatecznie jednak zrzeka się wraz z mężem wspomn. pr. patronatu, a oficjał przyznaje go Mik. Ruczlowi z Poznania; altarystą tego ołtarza jest Piotr Osieł [poprzednio, – czy równocześnie? – altarysta w kościele par. w K., → p. 5Bz] (ACC 88 k. 75, 103, 134v); 1511 1 X Piotr Osieł altarysta pozywa [wspomn. wyżej] Marcina i Katarzynę o to, że do września 1511 nie złożyli w konsystorzu dok. dot. jego ołtarza (ACC 88, 116v).

1514 Małg. Lukaszewa i Mik. Czarny rzeźnik [oboje] z Poznania po śmierci Piotra Osieła altarysty przy 2 altariach prezentują na jego miejsce Jana Janowskiego z Krakowa na altarię NMP, Ś. Katarzyny i Wszystkich ŚŚ. w kościele Bożego Ciała pod C. oraz Wawrz. Bożejewskiego pleb. w Lechninie [obecnie Lechlin] na altarię NMP i Wszystkich ŚŚ. [w jakim kościele?] za murami m. Poznania (ACC 90 k. 43, 102); 1514 oficjał uznaje Mik. Ruczla [seniora] z Poznania i jego potomnych patronami ołtarza NMP, Ś. Katarzyny i Wszystkich ŚŚ. w C., na altarystę wyznacza kapłana Mik. Ruczla [juniora, s. wspomn. Mikołaja seniora], a prezentę Jana Janowskiego z Krakowa odrzuca (AAP Sententiae II 275v).

1517 Stan. Knobloch senior i Michał z Kłecka kan. z koleg. Ś. Marii Magdaleny w Poznaniu, w imieniu bractwa biednych u Ś. Gertrudy w Poznaniu prezentują [nie wiadomo na jakiej podstawie] kapłana Jana z Żydowa na altarię NMP, Ś. Katarzyny i Wszystkich ŚŚ. w kościele Bożego Ciała za murami m. C. (ACC 92, 237v); 1517 Jan [Lubrański] bp pozn. na prośbę Stan. Knoblocha mistrza sztuk wyzwolonych, seniora bractwa duchownych i świeckich przy kościele Ś. Stanisława w Poznaniu przenosi do wspomn. kościoła altarię NMP, Ś. Katarzyny i Wszystkich ŚŚ. z kaplicy (oraculum) Bożego Ciała za murami m. C.; na uroczystość przeniesienia altarii reprezentanci z C. nie stawili się (AE VI 29v).

1526 po śmierci altarysty Mik. Ruczla rada miejska w C., jako patroni [sic!] prezentują na altarystę wakującej altarii Jana Garchen45Tenże Jan Gerthen w 1526 zapisał się na studia w Lipsku → p. 6Ab. Obie formy jego „nazwiska” przypominają podobne formy stosowane przy imieniu jego ojca Baltazara → p. 3A: 1498-1529. Testament zm. altarysty Mik. Ruczla został ogłoszony w 1527 (ACC 102, 36v), a równocześnie Jan Razek dziekan średzki żąda, aby go na tej altarii osadzić; oficjał uznał, że Razek nie ma żadnych praw do tej altarii i wprowadza na nią Jana Garchen (ACC 101, 36); 1528 Jan [Garchen?] s. Baltazara z C. altarysta w kościele Bożego Ciała i prebendariusz koleg. Ś. Mikołaja in Summo Poznaniensi rezygnuje z ołtarza Bożego Ciała [sic] oraz ŚŚ. Andrzeja i Barbary46Wezwanie Wszystkich ŚŚ. oraz ŚŚ. Andrzeja i Barbary miała altaria przeniesiona z kościoła Bożego Ciała do Śremu! → p. 5Eb w kościele Bożego Ciała za [murami] m. C. na rzecz Jana Kroszyka z C. kapłana (ACC 103, 82v).

5F. Klasztor Dominikanów i kościół Ś. Mikołaja [rozebrane w XIX w. po kasacie klasztoru].

5Fa. Kościół, klasztor i inne nieruchomości klaszt.

1395 [wiadomość przepisana na początku XVII w. ze starej tablicy wiszącej za wielkim ołtarzem] 29 VIII opatrzny Tilka rajca m. C. położył pierwsze kamienie pod fundamenty [kościoła?, klasztoru?] i to zostało zapisane w księdze pr. miejskiego (ADK Ko 1, 133).

1410 (kop. początek XVII w.) mieszczanie m. C. za zgodą króla Władysława Jag. dali braciom kaznodziejom miejsce na budowę klasztoru i ofiarowali im liczne dary: budynki, księgi (libri chorales), kielichy, monstrancje, ornaty i in. przedmioty (utensilia) służące do kultu Bożego; budowę prowadził pierwszy przeor tego miejsca Jan Prutheni [s. Prusa]; za zezwoleniem pap. Bonifacego IX [1389-1404] Andrzej bp teodozyjski, sufragan gnieźn. konsekrował chór [prezbiterium] kościoła, obejście [krużganek?] (ambitus) i klasztor (locus) [nadając im wezwanie] ŚŚ. Marii Magdaleny, Mikołaja bpa i Walentego; Wojc. [Jastrzębiec] bp pozn. [1399-1412] położył kamień węgielny (lapis primarius) w pierwszą niedzielę Adwentu [którego roku?], gdy prowincjałem był brat Jan doktor teologii47Zapiska opatrzona datą 1410 informuje o wydarzeniach z kilku lat i dlatego identyfikacja wymienionych w niej osób natrafia na trudności. Sufragan Andrzej bp teodozyjski nie jest znany w tym czasie ani w Poznaniu, ani w Gnieźnie (Now. 2, 763). Nie wiadomo też, którego z prowincjałów dominikańskich dot. notatka; tytuł dra teologii przysługiwał zasłużonemu prowincjałowi z l. 1411-17 Janowi Biskupcowi (PSB 2, 110), ale być może mogli używać też tego tytułu dwaj jego poprzednicy, również noszący imię Jan: Struś z l. 1403-04? lub Arnsberg z Krakowa z l. 1404? – 1410/11 (A.Cap. OP s. XXXVII); rocznicę konsekracji obchodzi się w drugą niedzielę po Trójcy Ś.48Opis kościoła z początku XVII w. wymienia ten sam dzień rocznicy konsekracji, → niżej (ADK Ko 1 s. 57, 115, 132; 3 kopie tekstu pt. „Erectio conventus Costensis” różniące się nieistotnymi szczegółami49Tekst ten znajduje się również w dziele H. Bzowskiego, Propago divi Hiacynthi, Wenecja 1606).

1426 budowa kościoła Ś. Mikołaja (fabrica ecclesie) → p. 5Fd.

1435-37 „w klasztorze u mnichów” [dominikanów] odbywały się niekiedy sądy ziemskie kośc. (KoścZ 11 k. 1, 41, 77, 164v, 248, 299v).

1461-1519 wzmianki o wezwaniu kościoła klaszt.: 1) Ś. Mikołaj: 1461, 1463, 1499, 1529 → p. 5Fd; 1519 → p. 5Fc; 2) NMP i Ś. Mikołaj: 1484 → p. 5Fd; 3) [błędnie] Ś. Dominik: 1509, 1511 → p. 5Fd.

1462, 1465, 1475, 1534 klasztor dominikanów w C. podejmuje wewnętrzną reformę (A.Cap. OP s. 69, 80, 106, 270).

1474 dominikanie posiadają ogród za murami m. C. (ACC 53, 160).

1487 witrycy kościoła klaszt. w C. toczą spór z Klemensem malarzem z Poznania i żądają, aby malarz zabrał obrazy wykonane przez niego oraz wyzłocone i ozdobione niezgodnie z warunkami umowy i aby oddał otrzymane na ten cel pieniądze (AC 2 nr 1452).

1495 28 XII w nocy (hora tercia noctis) spłonął kl. [dominikanów] w C. (ADK Ko 1, 133).

1501 (trans. 1596) Stan. Naydeka z Kurzej Góry zapisuje w testamencie dominikanom w C. swój łan w Pianowie50Łan ten był przedmiotem sporu w 1602 i został wyrokiem oficjała pozn. przysądzony dominikanom w K. (ADK Ko 1, 21-23) (ADK Ko 1, 25-26).

1501-51 odpływ nieczystości z klasztoru: 1501 król Jan Olbracht zwraca się do Jana [Lubrańskiego] bpa pozn. i do Rafała z Leszna kaszt. pozn., aby rozpatrzyli spór między kl. dominikanów a władzami m. C.: dominikanie od lat (per nonnullos annos) posiadali odpływ [dla nieczystości] (secretum) prowadzący przez ścianę ich domu (przylegającą do muru miejskiego) oraz przez mur miejski [tak, że nieczystości wypływały na zewnątrz murów, zapewne do rz. Obry]; dominikanie przebudowując swój dom [po pożarze 1495?] rozebrali ten odpływ, a następnie chcieli go odbudować, lecz temu sprzeciwiły się władze m. C.; król poleca, aby adresaci pisma wezwawszy obie strony i stwierdziwszy, czy dominikanie rzeczywiście od dawna korzystali z tego urządzenia, wydali sprawiedliwy wyrok zgodny ze starym zwyczajem [tzn. na korzyść dominikanów?] (ADK Ko 1, 1); 1551 król Zygmunt August zwraca się w tej samej sprawie do Benedykta Izdbieńskiego bpa pozn. i Janusza Latalskiego wdy pozn., ponieważ władze m. C. zabraniają dominikanom korzystać z urządzenia odprowadzającego ścieki (prohibent habere cloacam); zalecenia króla są takie same jak w 1501, → wyżej (APP Dominikanie Kościan 1, or.; ADK Ko 1, 2).

1503 24 VII spłonęło całkowicie m. C., w tym również kościół i kl. Dominikanów; w pożarze zginął także przeor Piotr i wielu in. ludzi (ADK Ko 1, 133).

1505 Jan Kokorzyński daje dominikanom w C. łąkę zw. Dębowa Łęka w Kokorzynie (PG 13, 31; ADK Ko 1, 6).

1509 testament zm. Jana Jarosza [rodem] z C., kan. koleg. NMP [koło kat. pozn.]: zmarły m. in. przeznaczył 1/2 swej kamienicy w rynku m. C. na naprawę kościoła Dominikanów w C. oraz daje im plac w C. z zaleceniem odprawienia za niego trycezymy [30 mszy żałobnych], → p. 5By (ACC 85, 13-14).

1510 Jakub piekarz z C. daje dominikanom swoją jatkę piekarską (pistorina; ADK Ko 1, 61-63).

1524 prowincjał dominikanów pol. zezwala na pochówki członków cechu szewców w C. na terenie (in ambitu) kościoła klaszt. w K. → p. 5Fc.

1540 dominikanie w C. oddają miastu C. plac w pobliżu Bramy Głogowskiej, na którym niegdyś stała łaźnia → p. 4Dd, → p. 5Fd.

1565-69 trzy pisma do władz m. K.: 8 X 1565 i 12 V 1569 król Zygmunt August poleca władzom m. K. zwrócić dominikanom srebrne naczynia i in. kosztowności zabrane z ich kościoła; 19 XI 1569 Adam Konarski bp pozn. zwraca się do władz m. K. w tej samej sprawie (ADK Ko 1, 2-5).

1587-97 dominikanie w C. na skutek darowizny Mac. Kleibera (→ p. 5Fd: 1578-89, gdzie informacje o czynszach pochodzących z tej darowizny) nabywają różne nieruchomości pod K. (przyczyną darowizny był zły stan zabudowań klaszt. i kościoła → p. 5Fd: 1583 i 1587): 1587 przeor dominikanów wraz z klasztorem kupuje od sukcesorów Jana Kota szewca, mieszcz. kośc., rolę i łąkę położone w ogrodzie zw. Cziglarowski [należący niegdyś do rodziny Ziegelerów] k. ról szpitali Ś. Ducha i Ś. Krzyża za 100 grz.; z roli tej należy się czynsz (census terrestris) 3 wiard. dla m. C. (aerario publico civitatis Costensis; M.K. 119, 246v); 1589 ciż kupują od Franciszka Momota mieszcz. kośc. dom i wiatrak nad stawem w pobliżu cegielni za 100 grz., z tego 74 grz. zapłacono przy sprzedaży, a pozostałe 26 grz. zakonnicy mają zapłacić w 2 ratach w ciągu roku; z posiadłości tej należy się czynsz (census terrestris) dla m. C. 13 gr rocznie (M.K. 119, 303v); 1597 król Zygmunt III zatwierdza darowizny Mac. [Kleibera] z C., wicekustosza i penitencjarza kat. krakowskiej: za pieniądze otrzymane od Kleibera kl. dominikanów nabył dom zw. Momotowski z wiatrakiem na przedmieściu K. [w Nowej Wsi?], rolę zw. Cziglarowski [ogród] i Wieruszowski [ogród] oraz placyk przyległy do zakrystii przeznaczony na powiększenie zakrystii (ADK Ko 1, 46).

1599 dominikanie w C. mają ogród w Nowej Wsi [pod K.] (M.K. 133, 124); (Początek XVII w.) kościół klaszt. Ś. Mikołaja bpa obchodzi rocznicę konsekracji (dedicatio) w niedzielę po oktawie Bożego Ciała [jest to równocześnie druga niedziela po Ś. Trójcy, a więc ta informacja jest zgodna z przekazem datowanym na 1410 → wyżej]; wszystkie ołtarze są konsekrowane, ołtarz główny ma wezwanie Ś. Dominika i Ś. Marii Magdaleny, a ołtarze boczne [w lewej nawie trzy ołtarze] Ś. Różańca NMP, Ś. Anny i Ś. Doroty oraz [w prawej nawie trzy ołtarze] Ś. Jacka, Ś. Marii Magdaleny i Ś. Mikołaja; przy wejściu (in ambitu) znajdują się dwa ołtarze: Ś. Walentego i Ś. Krzyża (ADK Ko 1, 117).

5Fb. Przeorzy i in. zakonnicy.

Przeorzy: 1410 Jan Prutheni [s. Prusa] (ADK Ko 1, 57).

1432 Jan (SzPozn. 165).

1452 Bartłomiej (ACC 33, 227v-228).

1458-67 Stanis³aw (ACC 41 k. 28v, 258; ACC 42, 48; ACC 43 k. 34v, 60, 70v; ACC 45, 119; ACC 46, 54; A.Cap.OP s. 52, 63).

1478 [tenże?] Stanisław (ACC 57, 5).

1488-91 Stan. Preyll (ACC 66, 69v; ACC 67, 214; ACC 68, 44v; ADK Ko 1, 96-98).

1495 Maciej (ACC 72, 66).

1497 – zm. 24 VII 1503 [zginął w czasie pożaru] Piotr (ACC 76 k. 142, 151; ACC 79 k. 52, 73v, 129v; ADK Ko 1 s. 20, 133).

1503 Jakub (ACC 81, 81).

1509 Fabian (ACC 86, 9).

1510-17 Wawrzyniec (ACC 87, 103; ACC 90 k. 39v, 73v, 83v; ACC 91 k. 40, 76v; ACC 92, 269v).

1524 Wojciech (ACC 99 k. 81v, 115v).

1526 Michał (ACC 101, 52).

1543 Bartłomiej (M.K. 116, 34).

1558 Daniel z Krakowa (A.Cap.OP 343).

1561-63 Jacek (A.Cap.OP 353; M.K. 117, 249v).

1568 Wojc. Żelasko z Lwowa (A.Cap.OP 377).

1582-83 Jakub z Lwowa (M.K. 119, 81; A.Cap.OP 446).

1583 Hilary z Poznania (A.Cap.OP 449).

do 1589 Łukasz z Krakowa (A.Cap.OP 547).

od 1599 Walenty z Poznania (A.Cap.OP 548).

1607-10 Izajasz Milecensis [zapewne z Milicza] (ADK Ko 2 s. 5, 51).

Bracia zakonni: 1424 brat Filip ma świadczyć, że Jan s. Tylki kleryk z C. (→ p. 3A: 1416-24) ma niższe święcenia (ACC 7, 2v).

1447 brat Stanisław wyznaczony na lektora w C., brat Mikołaj z C. przywrócony do łask [po odbyciu kary?] (A. Cap.OP 29).

1458 przeor Stanisław ma objąć obowiązki lektora, brat Paweł s. cieśli obowiązki kursora i kaznodziei niem., brat Mikołaj s. kowala obowiązki magistra studentów, brat Jakub Steychaczer obowiązki lektora sztuk wyzwolonych i organisty w C.; brat Stan. Gretz przywrócony do łask [po odbyciu kary?] (A.Cap.OP 52-53); 1461-62 tenże? brat Stanisław lektorem w C. (A.Cap.OP s. 63, 72).

1464-65 brat Stan. Brzecz [z K.?; poprzednio był w Samborze] → p. 3A.

1465 do kl. w C. przeniesiono braci: Wawrzyńca z Ząbkowic oraz Jana s. Adama; bracia Wawrzyniec [ten sam, czy inny?] i Jan Buchcn przywróceni do łask [po odbyciu kary?] (A.Cap.OP s. 82, 84).

1466 brat Mik. Knolla z C. (ACC 45, 119v).

1467 brat Piotr dominikanin z C. upomina się o majątek po swej matce u Jakuba Smolki z Modrza; Smolka wyjaśnia, że majątek, którym matka Piotra chciała przed śmiercią rozporządzić, nie był jej własnością (ACC 46, 61).

1475 brat Mikołaj z C. skazany na karę 1 roku więzienia za próbę rozbicia kontraty ruskiej zakonu dominikanów; 1477 tenże przywrócony do łask (A.Cap.OP s. 106, 108).

1475 pan Marcin Knobla [zakonnik?] → p. 5Fd.

1483 brat Krzysztof z kl. kośc. otrzymuje zezwolenie na pójście (licentia eundi) do Rzymu, aby odwiedzić swą matkę, po czym ma wrócić do swej prowincji (A.Cap.OP 605).

1490 brat Maciej z kl. kośc. uwolniony od kary 1 roku więzienia, ma odbyć pokutę we Lwowie lub Lublinie, po czym w 23 r. życia może otrzymać święcenia kapłańskie (A.Cap.OP 613).

1490 – zm ok. 1519 brat Maciej z C. bakałarz, 1501 regens w Krakowie i generalny kaznodzieja, diffinitor kapituły gen., 1504 przeor w Poznaniu, 1505 inkwizytor mianowany przez Stolicę Apostolską na diec. pozn. i lwowską, 1507 wikariusz wlkp., 1514 przeor w Sandomierzu, 1519 wymieniony jako zm. (A.Cap.OP s. 119, 135, 138, 142, 160, 161, 168, 200, 207, 208, 210, 263, 636; AR 3 nr 2034; MS 4/1 nr 2049).

1499 brat Mikołaj → p. 5Fd.

1501-12 brat Mikołaj z C.: 1501 magister studentów w kl. pozn., 1505 magister studentów i kaznodzieja w Łowiczu, 1507 kursor i kaznodzieja w Poznaniu, 1512 kursor i kaznodzieja w Sochaczewie (A.Cap.OP s. 137, 156, 169, 192).

1514 brat Mikołaj z C. organista w Ząbkowicach (A. Cap.OP 636).

1526 brat Jan w sporze z Wojc. Kościeszą altarystą w C., → p. 5Ac, → p. 5Bz (ACC 101, 113v).

[1528 – relacja kronikarza Bartłomieja z Krzywinia OSB z XVII w.] brat Florian [rodem] z Krobi, dominikanin [czy z K.?] mistrz teologii, z polecenia bpa [pozn. Jana Latalskiego] objął urząd opata [bened.] w Lubiniu (Lub. C 29, 125-126); 1530 bp Jan Latalski zdejmuje wspomn. Floriana z urzędu opata lub. z powodu jego niegodnego zachowania i bezprawnego wydzierżawienia dóbr lub. osobie świeckiej (AC 2 nr 1825, 1826, 1827); po 1530 tenże Florian przebywał w Poznaniu lub w Kiełczewie [wsi bpa pozn. koło K.] (Lub. C 29, 126).

5Fc. Duszpasterstwo: kaznodzieje, bractwa.

1447-1507 kaznodzieje pol. w kościele Dominikanów w K.: 1447 brat Jan s. rybaka, 1501 brat Marcin s. Remigiusza, 1507 brat Fabian (A.Cap.OP s. 29, 137, 169); 1458-1519 kaznodzieje niem. w kościele Dominikanów w K.: 1458 brat Paweł s. cieśli, 1461 brat Jerzy Goebel, 1462 brat Mik. Falch (?), 1462 brat Franciszek (jego spór z Jakubem kaznodzieją w kościele par. → p. 5Ac), 1501 brat Florentyn, 1507 brat Jan s. rzeźnika, 1519 brat Jerzy (A.Cap.OP s. 52, 63, 72, 137, 169, 258; ACC 42 k. 42, 48); 1534-99 kaznodzieje [bliższego określenia nie podano]: 1534 brat Szymon, 1552 brat Marceli, 1593 brat Walenty, 1599 brat Reginald Krussiński (A.Cap.OP s. 293, 320, 498, 550).

1464 przeor z C.w sporze z Grzegorzem kaznodzieją pol. [w kościele par.] w C. o to, że Grzegorz przemawiając z ambony w kościele klaszt., a później również w kościele par., zniesławił przeora i kl. dominikanów w C. (ACC 43, 165).

1521 Jan Reycher duchowny przebywa u dominikanów (manet apud monachos) i głosi tamże kazania; w związku z procesem, jaki wytoczył mu Bartłomiej pleb. w C. (→ p. 5Ab), oficjał poleca dominikanom, aby nabożeństwa i kazania w ich kościele nie odbywały się o tej samej porze, co nabożeństwa w kościele par. (ACC 96, 91).

1519-1601 bractwo różańcowe: 1519 (wzm. 1601) Jakub Dobrzyński [mieszcz. kośc.] zapisał czynsz 1 grz. od sumy 12 grz. dla bractwa ś. Różańca w kościele klaszt. Ś. Mikołaja ze swego domu przy ul. Koziej w C.; tenże czynsz przejął później Piotr Kaliski, a w 1601 od Kaliskiego przejmuje go Jakub Grzywna i zapisuje na swym domu (ADK Ko 1, 13); 1522 Jerzy Kreiss słodownik (Malczer) zapisuje bractwu ś. Różańca NMP w kl. Ś. Dominika w C. czynsz 1/2 grz. od sumy 6 grz. na swym domu położonym w pobliżu Bramy Wodnej w C. (ADK Ko 1, 85-86).

1524 bractwo szewskie: Andrzej z Parczowa prowincjał dominikanów pol., bakałarz ś. teologii, oznajmia, że mistrzowie szewscy w C. z żonami i dziećmi wybrali sobie na swych patronów śś. Dominika i Mikołaja i zdecydowali się założyć bractwo (congregationem et confraternitatem cumulare decrevistis); wobec tego prowincjał obiecuje Michałowi oraz Piotrowi Swalrczowi [starszym cechu szewców?] i in. mistrzom szewskim oraz ich żonom i dzieciom, że w czasie każdych Suchych Dni odprawiana będzie [w kościele klaszt. w K.] msza z wigiliami i egzekwiami za zmarłych członków bractwa, a ponadto, że członkowie bractwa zostali włączeni do wspólnoty i udziału we wszystkich mszach, modlitwach, postach, pracach i wszelkich dobrych uczynkach całej polskiej prowincji dominikanów; wszyscy współbracia z rzemiosła szewskiego mają pr. do pochówku na terenie [kościoła Dominikanów] od strony ulicy (in ambitu a parte platee); żaden z podwładnych prowincjała nie ma pr. [tym postanowieniom] przeszkodzić (nullus me inferior potesl vos in predicta mea concessione quovis modo turbare aut impedire; Cechy m. Kościana 102).

5Fd. Sprawy i spory majątkowe, m. in. sprawy dot. kwesty i czynszów.

1426 Mik. Czegenholsz mieszcz. z C., witryk kościoła Ś. Mikołaja w C., w sporze z Marcinem sukiennikiem i jego sługą Maciejem z C. o sprzęty srebrne wartości 3 grz. zapisane w testamencie przez służącą Marcina na budowę kościoła klaszt. w C. (ACC 9 k. 52, 71, 79, 97, 103v); 1428 Marcin witryk kościoła klaszt. braci kaznodziejów w C. upomina się u Adama ze Szczodrowa o 3 grz. i 6 gr zapisane w testamencie przez jakąś pannę ze Szczodrowa dla dominikanów w C. i przechowywane u wspomn. Adama (ACC 11, 140).

1442 Stefan wójt w Przysiece Niemieckiej [obecnie Przysieka Stara] zapisuje 1 grz. czynszu od sumy 12 grz. na 1/2 ł. dziedz. w Przysiece Niemieckiej (ADK Ko 1, 78-80).

1451 Stefan Zeyberg i Jakub Kyey mieszczanie z C. są witrykami przy kościele par. NMP w C. i [równocześnie] witrykami kościoła Ś. Mikołaja [dominikanów] w C. (ACC 33, 106v).

1452 przeor dominikanów w C. upomina się u Jana Kozdronia mieszcz. z C. o srebrne sprzęty wartości 3 grz., zapisane jego klasztorowi przez zm. Nyżę ż. Kozdronia (ACC 33, 227v); 1452 tenże w sporze z Janem z Jaszkowa (ACC 33, 123v); 1452 tenże upomina się u Andrzeja z Jaszkowa o legat zapisany klasztorowi przez zm. Mikołaja pleb. w Oborzyskach [obecnie Oborzyska Stare] (ACC 33 k. 243, 256v); 1452 tenże pozywa Wojsława z Gryżyny o jakiś [zaległy?] czynsz (ACC 33 k. 258, 261v, 263v).

1457 bracia od Ś. Mikołaja [zamiast pobierania czynszu z łaźni] mają pr. korzystać z cotygodniowych kąpieli w łaźni wójtostwa w C., z tym, że nie będą nic płacili łaziebnikowi, ale według zwyczaju mają wynagradzać służbę (familie servienti... solvere), → p. 4Dd (ADK Ko 1, 5).

1461 kl. kośc. w sporze ze szl. Małgorzatą c. Jana ze Szczodrowa (ACC 41, 28v); 1461 Nikel Wilhelm sukiennik z C. z ż. Małgorzatą zapisuje na swym domu i ogrodzie na ul. Młyńskiej w C. czynsz 14 gr od sumy 2 grz. dla kościoła klaszt. Ś. Mikołaja w C. (ADK Ko 1, 99-101), 1463 Małg. Jakobina piekarka (pistrix) wd. po Jakubie Hofmanie piekarzu (Becker) zapisuje kościołowi klaszt. Ś. Mikołaja w C. czynsz 1 grz. od sumy 12 grz. na swej jatce piekarskiej (pistorina) położonej przy drodze idącej od kościoła par. do zamku (ADK Ko 1, 103-105).

1463 spory związane z kwestą: a) przeor z C. toczy spór z Mikołajem karczmarzem w Miechorzewie Suchym (ACC 43 k. 4v, 70v), b) tenże toczy spór ze Strzygą [kmieciem?] z Kiełczewa, który przed żniwami miał przewieźć zboże i in. płody rolne [pochodzące z kwesty?] z kilku wsi (per villas) [do kl. w C.] za 20 gr; Strzyga nie wykonał polecenia; przeor oblicza szkody klasztoru na 10 grz. (ACC 43, 60).

1464-1533 czynsze zapisane dla kl. dominikanów w C.: 1464 a) Wojciech Wojsław dz. Włoszakowic zapisuje 3 grz. czynszu od sumy 50 grz. na wsi Bukowiec [k. Śmigla], b) Maciej i Andrzej Gryżyńscy zapisują czynsz 2 grz. od 33 grz. i 16 gr na wsi Darnowo, c) Jan z Gryżyny zapisuje czynsz 1 grz. od 16 grz. i 32 gr na Gryżynie, d) prac. Jurga Ginter zapisuje 1 grz. czynszu od sumy 12 grz. na 1 ł. soł. w Kiełczewie (ADK Ko 1 s. 9, 89; ACC 43, 103v-104; ACC 79, 52v); 1465 a) Michał Tuchorski (Tuchursky) szewc zapisuje czynsz 1 grz. od sumy 12 grz. na swej dziedzinie na Piczy [za Bramą Poznańską w kierunku Poznania], b) Wawrz. Gussiński tkacz (der Knappe) zapisuje 1 wiard. czynszu od sumy 3 grz. (ADK Ko 1, 81-84); 1474 Jans sukiennik (Knappe, Tuchmacher) zapisuje 8 gr czynszu od sumy 3 grz. ze swej posiadłości przy ul. idącej w kierunku bernardynów; czynsz został ofiarowany za spokój duszy Michała Wentzla i Jana Eglera [prawdop. został zakupiony przez rodziny tych zmarłych] (ADK Ko 1, 76-78); 1478 Winc. Szwab dz. Kotusza zapisuje 1 grz. czynszu od sumy 12 grz. na 1/2 wsi Kotusz (ACC 57, 5); 1483 Mik. Rabb alias Rabe tkacz (Knappe) z C. zapisuje 1/2 grz. czynszu od sumy 6 grz. na swym domu na ul. Sukienniczej w C. (ADK Ko 1, 111-113); 1484 Mik. Gossen zapisuje dominikanom w C. czynsz 1 grz. od sumy 12 grz. dla kl. i kościoła NMP i Ś. Mikołaja w C. (ADK Ko 1, 111-113); 1488 Piotr złotnik z ż. Barbarą pozwany o zaległy czynsz (ACC 66, 69v); 1489 tenże? Piotr Goldsmied [złotnik?] zapisuje 1 wiard. czynszu od sumy 3 grz. na swym domu przy ul. Klasztornej (Klostergasse) [tzn. przy ul. Mniszej → p. 2A] (ADK Ko 1, 96-98); 1497 Abraham, Jan i Feliks ss. Abrahama z Kiebłowa [obecnie Kębłowo] zapisują 3 grz. czynszu od sumy 36 grz. na wsiach odziedziczonych po matce: Kurowo [k. Kościana], Oborzyska [obecnie Oborzyska Stare] i Kawczyn; czynsz ten przeniesiono ze wsi Włoszakowice i Bukowiec [→ wyżej: 1464] (ADK Ko 1, 20-21; ACC 79, 52); 1499 Michał Voigt zapisuje 1/2 grz. czynszu od sumy 6 grz. na swej dziedzinie w Sierakowie koło K. (ADK Ko 1, 91-94); 1501 Jakub i Mikołaj bracia z Błociszewa dla zbawienia swych rodziców i siebie dają dominikanom w C. w darze 12 grz. i na poczet tej sumy będą płacić 1 grz. czynszu rocznie, a zakonnicy w zamian za to będą śpiewać wigilie za zmarłych i odprawiać msze w czasie każdych Suchych Dni (ACC 79, 73v); 1509 Mik. Kuba vel Kupka krawiec z C. zapisuje 1 [wiard.?] czynszu ze swego placu za Bramą Głogowską (ADK Ko 1, 74-76); 1510 Wencel Munschek kuśnierz zapisuje 1 grz. czynszu od sumy 12 grz. na swym domu przy ul. Mniszej w C. (ADK Ko 1, 106-108); 1511 sław. Matys Brozoza [Brzoza?] zapisuje 1/2 grz. czynszu dla kościoła Ś. Dominika [sic] od sumy 6 grz. na swym domu przy ul. Koziej w C. (ADK Ko 1, 89-91); 1529 Parys (Parzysz) [z?] Modrza sukiennik zapisuje 8 gr czynszu od sumy 3 grz. na swym domu i ogrodzie przy ul. Jagielnej w C. (ADK Ko 1, 7); 1533 Szymon Grabnar płóciennik (teletextor) z Piasków k. Poznania (de Arenis extra Poznaniam [tzn. z okolic obecnego Placu Bernardyńskiego w Poznaniu]) zapisuje dominikanom w C. 6 wiard. czynszu od sumy 18 grz. na swoim domu na wspomn. Piaskach (ADK Ko 1, 10).

1467 przeor kl. w C. w sporze z Janem Gryżyńskim [może w związku z czynszem → wyżej: 1464] (ACC 46, 54).

1475 pan Marcin Knobla z kl. dominikanów w C. [zakonnik?] pozwany przez Tomasza opata lub. zeznaje, że wynajął woźnicę opata z końmi i wozem, aby przywieźć do C. piwo koźmińskie; Kozłowski burgr. kośc. zajął te konie i wóz, ponieważ tenutariusz kośc. zakazał wwozu obcego piwa do miasta (AC 2 nr 1381).

1487 Bartosz i Jakub witrycy kościoła klaszt. w C. → p. 5Fa.

1489 przeor z C. w sporze z Janem Prussel [= Prasoł?, → niżej: 1503] z C. (ACC 68, 44v).

1494 Urszula wd. po Piotrze Laypie z C. zapisuje dominikanom w C. 3 wiard. czynszu, 6 grz. gotówki na cele budowlane i 3 zł węg. na 3 trycezymy [msze za zmarłych], → p. 3A (AC 2 nr 1491).

1495 przeor z C. w sporze z Wawrz. Pieczonym mansjonarzem ze Stęszewa (ACC 72, 66).

1499 przeor oraz brat Mikołaj z C. wygrywają spór z Piotrem pleb. w Drożynie [obecnie Drużyn] o zwrot 8 wozów zboża [pochodzącego z kwesty?]; zboże to przed 4 l. złożono u poprzedniego pleb. Wawrzyńca, który zmarł (ACC 76 k. 142, 151).

1502 Paweł Skrzidlko mieszcz. kośc. zobowiązuje się zapłacić klasztorowi dominikanów w C. 5 zł węg. w 5 ratach w ciągu 2 l.; suma ta należy się klasztorowi na mocy testamentu zm. Szymona mansjonarza ze Stęszewa (ACC 79, 129v); 1503 przeor z C. w sporze z Agnieszką Kazidrożyną i jej zięciem Janem Prasołem, którzy na mocy wyroku oficjała pozn. mają zwrócić przeorowi 12 grz. pożyczonych pieniędzy (ACC 81, 81).

1509 przeor dominikanów w C. upomina się u szl. Mik. Kamblana o zaległy od 5 l. czynsz 1 grz. (rocznie) z łanu soł. w Kurzej Górze (który niegdyś był w posiadaniu Jerzego Gintera → wyżej: 1464); Kamblan wyjaśnia, że posiada ten łan od 3 l., a nie od 5 l., oraz, że o tym, czy ma być ten czynsz wykupiony, decydować powinien król jako dziedzic tej ziemi (ACC 86, 9).

1509 Bernard rymarz i Kasper szewc, mieszczanie z C., są witrykami kościoła Ś. Dominika [sic] w C. (ACC 86, 125).

1514 przeor dominikanów upomina się u Mac. Gostyńskiego o zaległy czynsz roczny 1 grz. z Gryżyny (→ wyżej: 1464); Gostyński wyjaśnia, że z powodu zniszczenia wsi musiał kmieciom dać wolniznę i nie może płacić (ACC 90 k. 39v, 83v); 1515 Wawrzyniec przeor pozywa Barbarę Gryminę i jej męża Mac. Gołąbka [mieszczan z K.] (ACC 91 k. 40, 76v); 1524-25 przeor dominikanów toczy proces z Wawrzyńcem Wieruszem (Werusch, Gyerusch) mieszcz. kośc. o czynsz roczny 3 grz. z jego domu; król wydaje wyrok w tej sprawie (ACC 99 k. 81v, 115v; MS 4/2 nr 14104).

1529 Parys [z] Modrza sukiennik zapisuje kościołowi Ś. Mikołaja czynsz 8 gr od sumy 3 grz. na swym domu i ogrodzie na ul. Jagielnej w C. (ADK Ko 1, 94-96).

1532 król Zygmunt zezwala, aby kl. dominikanów w C. przyjmował zapisy czynszów na dobrach mieszczańskich i ziemskich (ADK Ko 1, 7).

1534 przeor dominikanów w C. wygrywa proces z Łukaszem Gołuchowskim z Darnowa o zaległy od 2 l. czynsz roczny 2 grz., którego Gołuchowski nie chciał płacić (AAP Sententiae II 441); 1540 władze m. C. dają dominikanom czynsz roczny 1 grz. ciążący na domu w rynku w C. (dotąd od 1508 pobierany przez miasto), a w zamian otrzymują od dominikanów pusty plac w pobliżu Bramy Głogowskiej, na którym niegdyś stała łaźnia miejska (balneum commune; M.K. 236, 4-5).

1543 Matys Rżany szewc i Zachwirata (?) słodownik (Maltzer) witrycy kościoła dominikanów w C. zwalniają sukiennika Gepperta od płacenia czynszu 10 gr z opust. placu w K. (M.K. 116, 31).

1563 przeor dominikanów upomina się u Błażeja Głodnego i Jana Pistora (piekarza?) o zaległe czynsze ciążące na ich domach; pozwani zeznają, że nic o takich czynszach nie wiedzą, a władze miasta umarzają postępowanie, gdyż przeor w określonym terminie 15 dni nie przedstawił dokumentów świadczących o jego pr. do wspomn. czynszów (M.K. 117 k. 249v, 250).

1578-89 darowizna Mac. Kleibera [rodem] z K., wikariusza wieczystego kat. krakowskiej, a następnie wicekustosza i penitencjariusza tejże kat., dla dominikanów w C.: 1578 król Stefan [Batory] zgadza się na zakup czynszu przez Mac. Kleibera: suma [główna] 300 grz. zapisana została na wsiach [nal. do m. K.] Nacław, Czarnkowo [obecnie Czarkowo] i Sierakowo (ADK Ko 1, 40); 1582 Andrzej Malch i Paweł Rorman, mieszczanie kośc. i ekonomowie kościoła Dominikanów [= witrycy?] wraz z przeorem dominikanów i bratem Dominikiem Mączyńskim odbierają od Mac. Kosza rajcy i mieszcz. kośc. 20 grz. na poczet sumy, którą Mac. Kleiber pozostawił u Kosza na utrzymanie kościoła i kl. Dominikanów w K. (M.K. 119, 81); 1583 król Stefan [Batory] wyraża zgodę na zakup czynszów na różnych dobrach mieszczańskich i ziemskich na sumę 500 grz. dla zaopatrzenia kl. dominikanów w C. od wielu lat podupadłego (conventus... a multis annis desertatus; ADK Ko 1, 40); 1587 (obl. 1588) Sykstus V pap. zatwierdza darowiznę Mac. Kleibera wicekustosza i wikariusza wieczystego kat. krak. dla dominikanów w C. z powodu zniszczenia (desolacio... fere ad ruinam) tego kl. (ADK Ko 1 s. 59, 119 – dwie kopie tej samej bulli przepisane z ekstraktu z akt konsystorskich krakowskich); 1589 przeor z trzema zakonnikami składają zeznanie o należnym im czynszu: Mac. Kleiber wikary kośc. i wicekustosz katedry krak. wykupił za 350 fl. od m. Kościana czynsz 21 fl. dla kl. dominikanów w C.; burm. z radą mają wypłacać ten czynsz klasztorowi w 2 ratach: 21 IV 18 fl. i 11 XI resztę; ta reszta pozostaje w kasie miejskiej jako czynsz należny od dominikanów z ogrodów zw. Cziglarowski i Wieruszowski (M.K. 204, 5).

5G. Klasztor bernardynów i kościół NMP od Aniołów [prezbiterium kościoła z XVII w. zachowane w zabudowaniach Szpitala dla Nerwowo-Chorych w K.].

5Ga. Klasztor i kościół.

1455 podczas bytności w Polsce Gabriela z Werony wikariusza prowincji czesko-austriackiej [franciszkanów obserwantów] powstały klasztory w Poznaniu, C. i we Wschowie (MPH 5, 176); 1455 w K. oraz we Wschowie mieszczanie ufundowali klasztory franciszkanów obserwantów51Data 1455 wymieniana jest jako data założenia kl. w K. również w in. źródłach. Może już w tym roku prowadzono w tej sprawie rozmowy wstępne, jednak w K. właściwy akt darowizny nastąpił dopiero w 1456 (DH 5, 217).

1456 3 XI burm. i rajcy w imieniu całej gminy miejskiej (communitas) dają braciom Ś. Franciszka obserwantom ku czci NMP oraz śś. Franciszka i Bernardyna [ze Sieny] plac za murami m. C., na którym znajduje się strzelnica (propugnaculum sagittariorum) przy szerokiej drodze (via lata) do Głogowa, naprzeciw cegielni, oraz 2 ogrody z 2 domkami leżące naprzeciw (ex opposito) strzelnicy od strony wschodniej, w celu wybudowania kościoła NMP od Aniołów i domu odpowiedniego na mieszkanie dla zakonników52Wg notatki z XVII w. kościół i kl. wybudowane w XV w. z drewna i muru pruskiego, na początku XVII w. groziły zawaleniem. Przystąpiono wówczas do budowy tych budynków z cegły. Władze m. K. proponowały przeniesienie kl. na in. miejsce, gdyż dotychczasowe położenie kl. oceniano ujemnie jako wilgotne i powodujące choroby. Zakonnicy jednak nie zdecydowali się na opuszczenie tego miejsca i tłumaczyli, że zostało ono już uświęcone przez świątobliwe życie poprzednich pokoleń zakonników oraz przez to, że znajdowały się tam ich groby (ABK W-33 s. 208, 210, 212). 22 XI 1603 król Zygmunt III zezwolił franciszkanom obserwantom na budowę kościoła i klasztoru oraz in. potrzebnych budynków i na zawsze oddał im plac, który już poprzednio zajmowali (ABK W-33 s 211, regest z XVII w.). 11 XII i 22 XII 1603 tenże król polecił władzom m. C. oraz Janowi Orzelskiemu star. kośc., aby umożliwili bernardynom budowę cegielni na gruncie miejskim koło C. (ABK W-37, 314v-315). 1 I 1605 Wawrz. Goślicki bp pozn. wyraził zgodę na wspomn. wyżej budowę, a 4 I 1605 król polecił władzom m. K. w ciągu 12 tygodni przenieść w in. miejsce lazaret dla chorych na zarazę znajdujący się w sąsiedztwie klasztoru i zagrażający zdrowiu zakonników (ABK W-33, 212). 17 IV 1611 Andrzej Rychlicki bp sufragan pozn. konsekrował murowany kościół, który [po poprzednim kościele] zatrzymał wezwanie NMP od Aniołów; w kościele znajdowały się cudowny obraz NMP Większej (?) oraz ołtarz NMP z Porcjunkuli, w którym złożono relikwie śś. Fabiana i 10 000 Męczenników; rocznicę konsekracji wyznaczono na drugą niedzielę po Wielkiejnocy; obok kościoła stała kaplica (sacellum) Ś. Walentego (ABK W-35, 89) (APP Bernardyni Kościan D 1, or. instrument notarialny).

1457 10 V (reg. z XVII w.) Andrzej [Bniński] bp pozn. aprobuje darowiznę m. C. dla [bernardynów], przyjmuje plac pod jurysdykcję kościelną (in immunitatem ecclesiasticam), a równocześnie uwalnia spod władzy ordynariuszy i stwierdza, że plac i bracia na nim przebywający podlegają władzy papieża (ABK W-35, 88).

1459 spadkobiercy Gertrudy Ribewkowej (Riberokowej?) dają 6 grz. na kościół Ś. Bernardyna [sic], → p. 3A (ACC 39, 25).

1481-1504 bernardyni pol. toczą spór z bernardynami czeskimi (śląskimi) o pr. kwestowania m. in. w okolicach Świebodzina: 1481 bernardyni czescy uzyskali od pap. Sykstusa IV pr. do prowadzenia kwesty na Śląsku i usiłowali je rozciągnąć na [okolice] Świebodzina; [ok. 1483] bp pozn. [Uriel Górka 1479-98] sprzeciwił się temu, gdyż byłoby to ze szkodą dla kl. w C., gdyż ten kl. od swego założenia w 1455 [→ wyżej] kwestował na tych terenach przez 28 l.; 1504 na kapitule gen. zakonu w Urbino zawarto ugodę [kompromis], że bracia z Polski mają kwestować k. Świebodzina we wrześniu i w październiku, a Ślązacy w pozostałych miesiącach; (autor [Jan z Komorowa zm. 1536, PSB 10, 457] referując po wielu latach tę sprawę dodał, że z powodu rozprzestrzenienia się na Śląsku luteranizmu klasztorom polskim nie grozi już konkurencja braci śląskich; MPH 5, 289-291).

1494 Urszula wd. po Piotrze Layp [rzeźniku], mieszcz. z C., zapisuje w testamencie m. in. braciom Ś. Bernardyna 3 fl. na 3 trycezymy [tzn. na 3 cykle po 30 mszy za zmarłych], 3 postawy sukna kośc. oraz 1 postaw sukna czarnego na uszycie [zakonnych] kap (pro cappis fiendis), → p. 3A (AC 2 nr 1491); 1507 uczc. Kat. Radzeńska [z Grodziska Wlkp.?] zapisuje w testamencie m. in. 8 zł węg. bernardynom w C. (ACC 84, 166v); 1515 zm. Michał [z Krobi] altarysta w Krzywiniu zapisał w testamencie bernardynom w C. 2 fl. węg. na 3 trycezymy (ACC 91, 62v-63).

1553 Nikel Bardt postrzygacz sukna z C. daje w testamencie m. in. bernardynom w C. 10 grz., → p. 3A (M.K. 134 k. 85v, 87).

5Gb. Zakonnicy.

1460-1605 bracia zmarli w K.53Dane z nekrologów zakonnych stanowią jedyne źródło o działalności zakonnej i duszpasterskiej bernardynów kośc. Wykorzystano tu dwa spisy zm. zakonników: niekompletny wykaz zakonników zm. w K. przed 1531 zachowany w rękopisie z XVII w. (ABK W-33) oraz również przepisany w XVII w. „Catalogus fratrum mortuorum”, zawierający spisy zm. braci z l. 1531-1640 (ABK W-37): 1460 Bernardyn, 1469 Łukasz wybitny kaznodzieja, 1483 Ryszard magister sztuk i kaznodzieja, 1497 Paweł z Łomży spowiednik, Bartłomiej kapłan, Cherubin kaznodzieja, 1500 Leonard kapłan, 1507 Marcin ze Stęszewa, 1510 Bernardyn, który ponad 50 l. był kucharzem, 1512 Wawrzyniec laik [brat nie posiadający święceń kapłańskich], niepiśmienny (idiota lecturae), 1513 Andrzej ze Stępna [niezident., z Sepna?], 1515 (1511?) Marian z Szamotuł spowiednik (confessor conversationis), 1516 Augustyn z Piątku laik opiekujący się infirmerią [→ niżej: 1542], 1519 Jan z K. spowiednik i wybitny kaznodzieja, 1525 Antoni były pleb. w Przyczynie k. Wschowy, kaznodzieja niem., 1529 Błażej z Kąkolewa z rodziny szl., Bonifacy kapłan, Franciszek z Otorowa kwestarz przez ponad 30 l., 1530 Maciej z Książa, który przebywał w zakonie ponad 60 l.

A. 1531 zmarli [w XV albo w XVI w., dokładnych dat śmierci brak]: Antoni Bokleka (?) młody uzdolniony kantor, Antoni z Biecza pielgrzym do Ziemi Świętej, Augustyn z Ponieca, spowiednik sióstr, który umarł w Zbąszyniu, Baltazar bakałarz spowiednik, Bernardyn kapłan, Bernardyn laik, Bernardyn ze Środy spowiednik, Bonifacy kapłan, Franciszek kapłan, Hipolit z Ponieca spowiednik, Hipolit diakon, Idzi laik, Izajasz spowiednik, Jan kantor, Jan Szadek z K. spowiednik i wybitny kaznodzieja, Leonard laik, Łukasz kaznodzieja, Marcin kapłan, Marek z Ponieca (zm. 1578?) pisarz [kopista?] wielu ksiąg, Mateusz kleryk, Mazeusz (?) laik, Michał laik, Michał z Brzezin kantor, Mikołaj laik, Mikołaj z Brzeźnicy, Mikołaj z Wrocławia kaznodzieja niem., Piotr laik, Roman z Żytawy (zm. 1584?) kaznodzieja, Rufin laik, Stefan z Kościana laik, Symplicjan laik, Tadeusz nowicjusz, Teofil kaznodzieja, Wit z Łańcuta, który wrócił z niewoli tureckiej.

1533-43 zmarli w K. cd.: 1533 Prokop laik, 1534 Tomasz de Sluzyn [niezident.] kaznodzieja i wielokrotny gwardian w różnych klasztorach, 1537 Władysław Ulejski, 1538 Bonawentura ze Środy, 1539 Marcin z Bielaw laik, kucharz, 1542 Ambroży Szczodrowski kapłan, Maciej z Rupna [niezident.] kleryk, 1542 Augustyn z Piątku [to już drugi Augustyn z Piątku!, ale poprzedni (r. 1516) miał in. zawód!] laik, kucharz, Krzysztof laik, cieśla, Jan z Opatowa zm. na zarazę, której nabawił się w czasie kwesty, 1543 Józef ze Lwówka kucharz; [w l. 1543-50 zgonów w K. nie zanotowano].

A. 1531 – 1549 bracia rodem z C.54Wymieniamy u jedynie braci, którym dodawano określenie: „z Kościana”, pomijamy natomiast pochodzących z okolic K. (np. z Czempinia, Osiecznej itp.), którzy również mogli wstąpić do kl. kośc. i tam składać profesję. W południowej WIkp. było kilka klasztorów bernardyńskich; rozgraniczenie zasięgu ich wpływów i oddziaływania wymagałoby osobnych studiów. Warto tu jednak nadmienić, że Jan z Komorowa [k. Wolsztyna?] autor kroniki bernardyńskiej „Memoriale ordinis fratrum minorum” (MPH 5, 1-418) składał profesję zakonną w K. w 1494 (PSB 10, 457) zmarli w in. klasztorach: a. 1531 w Poznaniu Leon magister kleryków, Maciej zakrystianin u Ś. Anny [kaplica przyległa do kościoła bernardynów w Poznaniu], we Wschowie Michał, Hieronim i Stanisław kapłani, Piotr, Sebastian diakon z możnego (książęcego!) rodu (ex ducali prosapia) obdarzony dobrym głosem, w Kobylinie: Konstantyn spowiednik; 1533 Adrian zm. „in Cracis” [niezident.]; 1534 Nikozjusz zm. w Kole; 1535 Bonawentura Brlok zm. w Poznaniu; 1538 Wawrzyniec zm. we Lwowie; 1541 Innocenty zm. w Poznaniu, wielokrotny gwardian [różnych klasztorów] oraz jako minister prowincji pol. uczestnik kapituł gen. w Nicei w 1535 i w Mantui w 1540 → p. 5Hb (MPH V s. 362, 366-367); 1542 Franciszek Kabatek kantor zm. w Kole, 1549 Jakub spowiednik zm. w Poznaniu (ABK: W-33, 212-214; W-37, 443-510v); [z licznych późniejszych zakonników wymienionych w tych wykazach wspomnieć należy zmarłego w 1605 Hieronima Grzecha z K. spowiednika i lektora o wybitnym umyśle, znawcę teologii moralnej (in casibus conscientiae non postremus); jego siostrą była Dorota bernardynka w K., a bratem Bartłomiej profesor Uniwersytetu w Krakowie i równocześnie prepozyt Ś. Ducha w K. (pod 1599 wzm. o nim: M.K. 133, 127)].

5H. Klasztor bernardynek [bernardynki kośc. nie miały własnego kościoła, lecz korzystały z nabożeństw w kościele Bernardynów].

5Ha. Przywileje.

1472 (wzm. z XVII w.) kap. [bernardynów] obradująca w Poznaniu55Kapitułę tę wspomina też Jan z Komorowa we wspomn. „Memoriale ...” (MPH 5, 211) zatwierdziła kl. sióstr trzeciej reguły [Ś. Franciszka] w C., a Michał Bal wikariusz prowincjonalny erygował ten kl. (ABK W-33, 218); 1520 (wzm. z XVII w.) Jan [Lubrański] bp pozn. przyjmuje siostry trzeciej reguły (sorores tertiariae) [z K.] do stanu duchownego (ABK W-33, 220 reg.); 1554 król Zygmunt August uwalnia zakonnice trzeciego zakonu Ś. Franciszka (virgines vestales tertii ordinis S. Francisci), mieszkające na przedmieściu C. obok (apud) kościoła klaszt. Franciszkanów obserwantów, od ciążącego na ich domu i ogrodzie czynszu 17 gr [na rzecz miasta?] oraz od wszelkich ciężarów miejskich i publicznych (ABK W-33, 219); 1581 król Stefan Batory transsumuje i potwierdza przyw. z 1554 (→ wyżej) dla zakonnic na przedmieściu C. (virgines sanctimoniales tertii ordinis S. Francisci; ABK: W-33, 218; W-34, 101).

5Hb. Informacje o klasztorze.

1494 uczciwa Urszula wd. po Piotrze Layp mieszcz. kośc. zapisuje w testamencie 8 grz. siostrom trzeciej reguły Ś. Franciszka mieszkającym za murami m. C., → p. 3A (AC 2 nr 1491).

1539 [– ok. 1541] (wzm. z XVII w.) spór między kl. trzeciej reguły, a gwardianem kl. bernardynów w C.; spór ten usiłowali bezskutecznie zażegnać doradcy świeccy oraz 4 komisarze [z zakonu bernardynów]; dzięki roztropności jednego z komisarzy [a mianowicie o. Innocentego z K., prowincjała w l. 1540-4156Wg K. Grudzińskiego OFM komisarzem tym był o. Innocenty z K., prowincjał w l. 1540-41 (Klasztory bernardyńskie w Polsce, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 513)] siostry „vagabondae”, które przebywały u swych krewnych lub w zamku kośc. (?), powróciły do swego domu [tzn. do kl.], uczyniły to jednak pod warunkiem, że z kl. bernardynów ustąpią [wyjadą z K.?] o. Ludwik z Rogoźna oraz o. Łukasz Krzycki [ich?] spowiednik (ABK W-35, 89)

1553 Nikel Bardt mieszcz. z C. zapisuje w swym testamencie 10 grz. klepkom [zakonnicom] w K. (M.K. 134 k. 85v, 87); 1557, 1565 zakonnice (nonne, mniszki zakonniczki) mieszkają na ul. Psiej za murami m. C. (M.K. 116 k. 267, 300v); 1599 kl. żeński (coenobium monialium) w C. ma ogród na ul. Psiej (M.K. 133, 126).

[schyłek XVI w.?, początek XVII w.?] (wzmianki z XVII w.) zakonnice w C., których było 24 [kiedy?, czy równocześnie?] zajmowały się m. in. ozdabianiem ołtarzy oraz praniem i reperacją szat kościelnych [w kościele bernardynów?]; [na przełomie XVI i XVII w.] zakonnice w C. sprzeciwiły się przyjęciu nowych przepisów [Soboru Trydenckiego] o klauzurze i wskutek tego nie mogły przyjmować nowych sióstr i wymarły ok. 1632 (ABK: W-33, 218; M-2, 62; M-3, 25).

5Hc. Wzmianki o zakonnicach kośc.

1501 Małg. Grzegorzewa zakonnica (soror tertie regule S. Bernardini) z C. (ACC 80, 41v); 1552 Anna zakonnica (monialis) z C., c. Baltazara Gertschin [wielokrotnego rajcy i burmistrza w K. w l. 1517-29 → p. 3A] (M.K. 116, 250v); 1564 Anna Koszycka i jej towarzyszka [bez imienia] zakonnice (religiose virgines moniales) wyznaczają Wojc. Fortunę swym pełnomocnikiem sąd. (M.K. 134, 392); 1595 Agnieszka zakonnica z C. (monialis coenobii Costensis) należy do grona spadkobierców zm. Franciszka Czypla kmiecia z Sierakowa [koło K.] (M.K. 133, 84v); 1599 Dorota Grzechówna [c. mieszcz. kośc.] zakonnica w kl. trzeciej reguły ś. Franciszka (coenobium Costense regule tertie paenitentium S. Francisci) siostra dwóch duchownych: Hieronima Grzecha bernardyna profesora teologii [zm. 1605] oraz Bartłomieja profesora w Akademii krakowskiej i prep. kościoła Ś. Ducha w K. [zmarłego po 1620] (M.K. 133, 127).

6A. Osoby pochodzące z K.

6Aa. Studenci z K. na studiach w Krakowie w l. 1402-1535 [zestawieni na podstawie AS 1 i AS 2 (od 1493) oraz L.prom.; pomijamy w nawiasach skrót: AS i nr tomu; pozostaje tylko nr strony].

1402 Mikołaj s. Waltera i Mikołaj s. Mikołaja (17). 1412 Mikołaj s. Piotra, Mikołaj s. wójta [niezn. członek rodziny Punińskich → p. 4Ca] i Jasiek s. Tylki [→ p. 3A: 1416, → p. 5Ae: 1424-26] (32). 1414 Piotr s. Mikołaja (36). 1419 Mikołaj s. Jana [zapewne Kofmana → p. 3A: 1419-32], → p. 5Bz: 1425-26 (44).

1422 Mikołaj s. Kusza [→ p. 3A: 1418-24] (53).

1423 Mikołaj s. sołtysa [prawdop. s. sołtysa w jednej z wsi podmiejskich pod K.] (55).

1430 Świętosław s. Mikołaja [może ten Świętosław był z kolei ojcem studenta w 1460, → niżej] (74).

1432 Mikołaj s. Stanisława i Mikołaj s. Jakuba (79, 80).

1433 Mikołaj promowany na bakałarza [nie wiadomo, z którym studentem Mikołajem spośród wyżej wymienionych należy go utożsamić] (L.prom. 27).

1433 Mikołaj s. Pawła (82); 1437 tenże Nikel (Niclinus) promowany na bakałarza, 1439 tenże promowany na mistrza (L.prom. s. 29, 31); [tenże zw. Hesken → p. 6Ac: 1433-85, WSB 252].

1434 Michał s. Daniela [→ p. 3A: 1427-34] (85). 1434 Bartłomiej s. Jakuba (85); 1438 tenże promowany na bakałarza (L. prom 31); tenże → p. 6Ac: 1433-88. 1436 Mikołaj s. Piotra [→ p. 6Ac: 1452] (88). 1438 Mikołaj s. Stefana (93). 1441 Mikołaj s. Ludwika [złotnika?], Jan s. Jakuba, Marcin s. Andrzeja i Jan s. Klemensa (98, 99). 1442 Wojciech s. Macieja i Jan s. Jana (103). 1442 Maciej s. Klemensa (103), 1445 tenże promowany na bakałarza, później dr dekretów i pleb. w kościele Ś. Anny w Krakowie (L.prom. 37). 1442 Andrzej s. Jana (103), 1445 tenże promowany na bakałarza, 1449 tenże promowany na mistrza (L.prom. 37, 40), 1443 Mikołaj s. Marcina (106).

1443 Jan [może s. Jana, → wyżej: 1442?] i Mikołaj [który?] promowani na bakałarzy (L.prom. 35).

1444 Mikołaj s. Mik. Grasa, Michał s. Mik. Jakiela, Marcin s. Bartłomieja, Jan s. Lodo[vici? tzn. Ludwika?] z K. lub ze Śmigla, Michał s. Jana Ceysze [→ p. 5Bz: 1456, 1470; → p. 6Ac: 1459-79] (108).

1444 Kasper s. Pawła (107), 1456 tenże promowany na bakałarza, 1459 tenże promowany na mistrza (L.prom. 48, 52).

1445 Jan [który?] promowany na bakałarza (L.prom. 37).

1446 Andrzej s. Jana (113). 1446 Maciej s. Mikołaja (113), 1449 tenże promowany na bakałarza (L.prom. 41). 1449 Mikołaj s. Jana Kewicze [?] (125).

1449 Mikołaj [który?] promowany na bakałarza (L.prom. 40).

1450 Mikołaj s. Stefana Scharera [→ p. 3A: 1441-85] i Maciej s. Mikołaja (126). 1450 Piotr s. Grzegorza (127), 1455 tenże promowany na bakałarza, 1458 tenże promowany na mistrza (L.prom. s. 46, 50). 1452 Piotr s. Piotra Heppnera (132). 1453 Baltazar s. Mik. Ramsza (135), 1455 tenże promowany na bakałarza (L.prom. s. 46, 50). 1455 Piotr s. Wojciecha, Jan s. Marcina Kaliskiego, Mikołaj s. Jana Sworcza [czyżby identycznego z kupcem Hansem Schwarzem z l. 1474-89? → p. 3A] (143). 1455 Grzegorz s. Andrzeja złotnika (144), 1458 tenże promowany na bakałarza (L.prom. 51), 1461 tenże → p. 5Ae.

1455 Maciej s. Michała (144), 1458 tenże promowany na bakałarza (L.prom. 51).

1455 Mikołaj s. Wawrzyńca [Ade, → p. 3C: 1472-94, → p. 6Ac: 1455-94] (146), 1460 tenże promowany na bakałarza (L.prom. 54).

1456 Jan [który?] promowany na bakałarza (L.prom. 48).

1457 Mikołaj s. Erazma [Stollo? → p. 3A: 1460-89; → p. 5Bg], Jan s. Piotra, Jan s. Hanczla, Jan s. Pawła [→ p. 5Bd: 1467] (149, 150); 1457 Wawrzyniec s. Mikołaja (149), 1459 tenże promowany na bakałarza (L.prom. 53).

1458 Mikołaj [który?] promowany na bakałarza (L.prom. 50).

1458 Jakub s. Piotra, Jan s. Pawła (153, 154). 1459 Łukasz s. Ramesza [= Ramsza], 1462 tenże promowany na bakałarza (L.prom. 57).

1459 Mik. Ruczel [senior, → p. 3A: 1459-99 (1505)] (156), 1461 tenże promowany na bakałarza (L.prom. 55).

1459 Mik. Howeman [Hofman] i Marcin Howeman (156). 1460 Jan s. Piotra tkacza, Michał s. Świętosława [→ wyżej: 1430], Jan s. Jakuba, Mikołaj s. Mirosława i Jan s. Filipa [→ p. 5Bp: 1466, 1485] (161, 162, 163).

1463 Jan [który?] promowany na bakałarza (L.prom. 58).

1464 Melchior s. Macieja, Seweryn s. Jakuba, Ignacy s. Mikołaja (178). 1465 Maciej s. Piotra (180). 1466 brat Jerzy z C., karmelita (183). 1467 Piotr s. Stanisława (189), 1470 tenże promowany na bakałarza (L.prom. 70). 1468 Jan s. Jana, Jan s. Macieja [→ p. 6Ac: 1477], Jan s. Jerzego (191, 192). 1470 Andrzej s. Jana (199), 1471 tenże promowany na bakałarza (L.prom. 72). 1470 Maciej s. Marcina (200), 1473 tenże promowany na bakałarza (L.prom. 75). 1470 Kasper s. Piotra (200). 1470 Jan Ade [s. Wawrz. Adama zw. też Janem Jaroszem → p. 3C, → p. 5By: 1497-1500, → p. 6Ac: 1470-1509] (202).

1471 dwóch Janów z C. promowano na bakałarzy, 1478 Jan z C. promowany na mistrza [nie wiadomo, których studentów o imieniu Jan te promocje dotyczą; prawdop. jednym z promowanych był Jan Ade] (L.prom. s. 71 – 2 osoby, 83).

1473 Andrzej s. Macieja, Jan s. Macieja, Mikołaj s. Jana, Jan s. Piotra (210, 212). 1473 Michał s. Marcina [Wilka] (211), 1479 tenże promowany na bakałarza (L.prom. 86), tenże → p. 5Bc: 1508-12.

1474 Wawrzyniec s. Andrzeja [zapewne Erslar], 1478 notariusz publiczny, 1480, 1504-12 altarysta → p. 5By i z, Maciej s. Michała, Wincenty s. Mikołaja (214, 216).

1475 Paweł s. Macieja (222).

1477 Szymon [w AS brak] promowany na bakałarza (L.prom. 81). 1481 Matth... [Maciej?, może Maciej s. Michała student w 1474, → wyżej] promowany na bakałarza (L.prom. 81).

1482 Bernardyn s. Andrzeja, Maciej s. Andrzeja [może ident. z Maciejem s. Jędrzejka → p. 5Bz: 1498], Mikołaj s. Jana (250). 1485 Maciej s. Jana, Jan s. Jerzego (267, 270). 1485 Mikołaj s. Jerzego (270), 1488 tenże? promowany na bakałarza (L.prom. 101). 1485 Wojciech s. Mikołaja (270), 1487 tenże promowany na bakałarza (L. prom 99). 1487 Jan s. Łukasza, Andrzej s. Jana, Jan s. Grzegorza (279, 280, 281).

1487 Andrzej [w AS brak?] promowany na bakałarza (L.prom. 99). 1487 Jakub [w AS brak] promowany na bakałarza, 1493 tenże promowany na mistrza (L.prom. s. 99, 114).

1488 Mikołaj s. Mikołaja [i drugi] Mikołaj s. Mikołaja [jednym z nich jest być może Mik. Kyeslar → p. 5Bq, → p. 5Ec, a drugim Mik. Ruczel junior, → p. 5Bz: 1510, → p. 5Ed: 1514-26, → p. 6Ac: 1494-1526] (286, 287), 1495 ciż? obaj Mikołajowie promowani na bakałarzy (L.prom. s. 120, 121). 1488 Bernard s. Jana [może Bernard Rymer → p. 3A: 1504-11] (288).

1489-90 dwóch Janów z C. promowano na bakałarzy, 1496 Jan [jeden z nich?] promowany na mistrza, tenże później ożenił się, był doktorem medycyny i członkiem kolegium (collegiatus) [jakiego kolegium?, członkiem kapituły w jakiejś kolegiacie?] (L.prom. s. 104, 107, 121).

1493 Michał s. Mikołaja i Mikołaj s. Pawła (21, 26). 1493 Aleksander s. Andrzeja i Szymon s. Wojciecha (21, 26), 1495 ciż promowani na bakałarzy (L.prom. 120). 1494 Marcin s. Piotra (29), 1495 tenże promowany na bakałarza (L.prom. 120). 1494 Mikołaj s. Tomasza, Maciej s. Piotra, Mikołaj s. Piotra (33, 35). 1495 Tomasz s. Jana (36). 1501 Melchior s. Mikołaja (66), 1503 tenże promowany na bakałarza (L.prom. 137). 1501 Mikołaj s. Tomasza, Marcin s. Macieja (66, 69). 1502 Mikołaj s. Aleksego (77). 1502 Piotr s. Jakuba (78), 1505 tenże promowany na bakałarza (L.prom. 142). 1503 Melchior s. Piotra, Stanisław s. Jakuba (82, 83). 1503 Marcin s. Błażeja [prawdop. Aberspacha → p. 3A: 1499-1511] (85), 1508 tenże promowany na bakałarza (L.prom. 147). 1507 Jan s. Błażeja [prawdop. Aberspacha → wyżej] (106), 1512 tenże promowany na bakałarza (L.prom. 154). 1509 Jakub s. Mikołaja (116). 1510 Kasper s. Jana (123), 1513 tenże promowany na bakałarza (L.prom. 157). 1515 Franciszek s. Piotra, Franciszek s. Augustyna, Walenty s. Urbana (161). 1516 Wojciech s. Leonarda, Tomasz s. Jana (168). 1517 Maciej s. Jakuba (175), 1519 tenże promowany na bakałarza, 1522 tenże promowany na mistrza → p. 6Ac, Mateusz z K. teolog (L.prom. s. 168, 174). 1517 Grzegorz s. Piotra (175, 176). 1520 Jan s. Pawła, 1521 Jan s. Bartłomieja (203). 1527 Jan s. Baltazara [zapewne Gartnera → p. 3A: 1498-1529] → p. 5Ed: 1526-28, → p. 6Ab (239). 1535 Jakub s. Wawrzyńca, Jakub s. Wojciecha (276, 278).

[W XVI w. spada liczba studentów z K. w Krakowie; jednym z wybitniejszych przedstawicieli K. w Krakowie w końcu XVI w. był]: 1592 [bakałarz?], 1593 [mistrz?] Bartłomiej Grzech, starszy bractwa filozofów, kan. w kościele Ś. Michała na zamku krakowskim, później prep. kościoła Ś. Ducha w K., fundator bursy dla [żaków] kośc. w Krakowie, fundator ołtarza w kat. pozn., osiągnął z czasem tytuł dra filozofii (L.prom. s. 240, 244); 1599 wzm. o nim (M.K. 133, 127).

6Ab. Studenci z K. studiujący na in. uniwersytetach.

[Przytoczone tu informacje nie są kompletne; umieszczamy je po to, aby zaznaczyć, że kształcenie młodzieży kośc. nie szło tylko utartym torem poprzez Uniwersytet Jagielloński, lecz również przez in. uczelnie, których lista zapewne nie jest jeszcze zamknięta.]

1387-1469 studenci rodem z K. w Pradze: 1387 Marcin, 1399, 1402 Andrzej [utożsamiany w literaturze z Andrzejem z → Kokorzyna], 1462 Stanisław bakałarz, 1469 tenże jako mistrz (informacje prof. dr J. Krzyżaniakowej na podstawie Liber decanorum facultatis philosophiae Universitatis Pragensis, Monumenta Universitatis Pragensis t. 1, cz. 1 Praga 1830 i na podstawie in. źródeł).

1416-1563 studenci rodem z K. na studiach na uniwersytecie w Lipsku: 1416 Wincenty, 1417 Mik. Koufman [s. Jana, → p. 6Aa: 1419], 1421 Jan, 1428 Jan, 1437 Andrzej Poloquitz [?], 1439 Andrzej, 1446 Jan Cruse, 1459 Jan Stascheck, 1463 Jan Egeler, 1465 Wojciech, 1526 Jan Gerthen (→ p. 5Ed i p. 6 Aa), [a także Maciej-Mateusz s. Jakuba → p. 6Ac], 1563 Stan. Cola (Z. Wielgosz, Społeczeństwo i kultura... → p. 7, na podstawie: Die Matrikel der Universität Leipzig, wyd. G. Erler, Codex diplomaticus Saxoniae Regiae, t. XVI, Leipzig 1895).

6Ac. Duchowni rodem z K., działający poza K.

[W nawiasach podano datę zapisania się na studia, → p. 6Aa; informacji zawartych w AS i L.prom. tu już nie powtarzamy).

1390 Piotr [pisarz dokumentu] (Wp. 3 nr 1906).

1414 (trans. 1534) Wojciech z C. kan. pozn. [tak w transumpcie!, w innych źródłach nie występuje; prawdop. w oryginale wymieniony był tu znany skądinąd kan. Wojciech z → Kostrzyna, a kopista odczytał błędnie: „de Costen”] (APP Benedyktyni Lubiń D 72).

1425 Świętosław „de Costin” w diec. pozn. [z K.?, z Gostynia?] zrezygnował na ręce pap. [Marcina V] z plebanii w Wonieściu (BulPol. 4 nr 996).

1426 Marek s. Macieja „de Costin” z diec. pozn. [z K.?, z Gostynia?] skarży się w Stolicy Apostolskiej na 3 mieszczan ze Lwowa [z Lwówka?] (cives Leopolienses), którzy go napadli (BulPol. 4 nr 1697).

1427 Jakub z C. ma zrezygnować z plebanii w Wyskoci (BulPol. 4 nr 1999).

1427, 1429 Piotr (w 1429 s. Jana) z C. notariusz publiczny (Wp. 9 nr 1118, 1209).

(1433), 1443 – zm. 17 VI 1485 Mik. Hesken s. Pawła [bakałarz, mistrz] (A 171, 175; MH 12, 51; CP 30, 30; AR 1 nr 995; AR 2 nr 1401; AC 1 nr 702, AC 2 nr 1388, 1408; MPL 2, 286): 1443-44 rektor szkoły katedralnej w Poznaniu, od 1444 notariusz publiczny w diec. pozn. (ACC 27, 104v), 1448 licencjat dekretów, 1449-50 wikariusz i oficjał pozn., 1452 kan. koleg. NMP koło kat. pozn., tenże plebanem w Miłosławiu i w Radzimiu, 1454 kanonik kat. pozn., 1455 doktor dekretów (WSB 252; SŹ 3 s. 156, 161; Now. 2, 675).

(1434) – zm. ok. 1483(8?) Bartłomiej prep. kościoła Ś. Ducha pod Obornikami (ACC 61, 46).

(1444), 1450-70 Michał Czeyse s. Jana (ACC 39 k. 33v, 37v; AAP D. perg. 64, 66): od 1450 notariusz publiczny w diec. pozn. (ACC 32, 61); 1456, 1470 altarysta w C. → p. 5Bz.

(1436), 1450(52?) Mikołaj s. Piotra notariusz publiczny [w diec. gnieźn.] (AC 1 nr 1806).

1455-60 Jan z K. [zakonnik bened.?] kopista i malarz [zapewne iluminator ksiąg] w kl. na Łysej Górze (M. Hornowska i H. Zdzitowiecka, Zbiory rękopiśmienne w Polsce średniowiecznej, Warszawa 1947, s. 335-347).

(1455) 1462-94 Mikołaj s. Wawrzyńca Ade [bakałarz], od 1462 notariusz publiczny w diec. pozn. (ACC 42, 108v), 1480 kan. wrocławski, 1482 altarysta w Święciechowie, 1484-85 kan. opolski, 1484-86, 1492-94 pleb. w Międzyrzeczu; [jego transakcje prywatne a równocześnie odsyłacze źródłowe do pozycji poświadczających jego tytuły → p. 3C] (Now. 2, 470 przyp. 34; ACC 64, 50v; ACC 71, 83).

(ok. 1468-73) Jan [bakałarz, mistrz], 1487 doktor dekretów, rektor kościoła Ś. Anny w Krakowie (MPH 6, 520: Cuda ś. Jana Kantego).

(1470) – zm. 1509 Jan Jarosz zw. też Jan Ade, → p. 3C, → p. 5By: 1497-1500; 1508 tenże kan. Koleg. NMP koło kat. pozn., → p. By: tamże.

1472 Mikołaj z K. wikary w kościele Ś. Anny w Krakowie (MPH 6, 492: Cuda ś. Jana Kantego).

(1488) 1494 – zm. 1526 Mik. Ruczel [junior] (ACC 79, 9v): od 1494 notariusz publiczny w diec. pozn. (ACC 71, 32v), 1500 kan. koleg. Ś. Mikołaja koło kat. pozn., pisarz w konsystorzu pozn. (MHP nr 203), 1501-02 pisarz miejski pozn. (AR 2 nr 1167, 1776, 1896), 1501-04 wikariusz kat. pozn. i altarysta w C. (AR 2 nr 1776; AR 3 nr 1990, 2083), 1510 altarysta w koleg. Ś. Marii Magdaleny w Poznaniu oraz altarysta w C. → p. 5 Bz (LBP 184, 189), 1514-26 altarysta w kościele Bożego Ciała pod K. → p. 5Ed, 1527 oblata jego testamentu (AC 102, 36v).

1489 Mikołaj z C. bakałarz [który?] śwd. w Krakowie (MPH 6, 521: Cuda ś. Jana Kantego).

1489-91 Piotr z C. altarysta w koleg. Ś. Marii Magdaleny w Poznaniu (AR 1 nr 1509; DK 35); (1493?), 1501 Szymon z K. nauczyciel w szkole par. Ś. Marii Magdaleny w Poznaniu (Now. 2, 670); 1498 Jakub z C. altarysta w koleg. Ś. Marii Magdaleny w Poznaniu (AE III 254v); 1507-08 Mikołaj z C. kapelan bpa pozn. [Jana Lubrańskiego] (MHP nr 226, 232); 1509 Piotr z C. [Osieł, → p. 5Bz, → p. 5Ed; może ident. z Piotrem z l. 1489-91, → wyżej] rezygnuje z par. w Konojadzie [koło. K.] (ACC 86, 77); 1498-99 Jakub z C. oraz 1499 Mac. Elslar z C. adwokaci w konsystorzu pozn. → p. 3A.

1512 Paweł z C. rezygnuje z par. w Białkowie [pow. kon., diec. gnieźn.] (MS 4/1 nr 1414).

1516 Wojciech z C. rektor szkoły par. w Środzie toczy proces z czterema tamtejszymi kanonikami o 7 wiard. czynszu, który stanowił jego wynagrodzenie za wykonywanie obowiązków rektora szkoły (ACC 92 k. 89, 91v).

(1517?) 1522-45 Maciej później zw. Mateuszem z K.: 1522 promowany na mistrza, 1528 na studiach w Lipsku, wybitny teolog w Krakowie, kapelan bpa Piotra Gamrata, penitencjariusz w kat. krakowskiej, zm. na zarazę (PSB 20, 195; H. Barycz, Historia Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1935, wg indeksu).

1519 Grzegorz z C. rezygnuje z altarii Wniebowzięcia NMP i Ś. Andrzeja w kościele par. w Święciechowie (AE VII 112v).

6Ad. Mieszczanie, którzy wynieśli się z K.

1395-1503 mieszczanie z K., którzy przyjęli pr. miejskie w Krakowie: 1395 Bartusz, 1414 Wolfram57W kilku wypadkach wydawca zaliczył do m. K. zapiski, w których miasto zostało zapisane w formie: Costin; może to być źle odczytana nazwa Gostin = Gostyń; dot. to zapisek z l. 1414 (Wolfram), 1416 i 1426 (nr 2613, 2890, 3937) oraz Henryk Ast, 1416 Hannus kowal, 1417 Mikołaj krawiec, 1425 Piotr Langhals krawiec i Michał Hausczins, 1426 Hannus szewc, 1427 Marcin Hausczins szewc, 1433 Piotr Kowfman kuśnierz, 1436 Wojtek krawiec, 1440 Piotr Czarny szewc, 1441 (1451) Mikołaj mydlarz58Mik. mydlarza (zapewne to jedna osoba) zapisano w 1441 jako Nicolaus Cosner, a w 1451 jako N[icolaus] Kosten. Nie ma pewności, czy pochodził z K, 1445 Maciek, 1464 Bartosz (szewc?), 1477 Albrecht golarz, 1499 Jakub Kobyleński iglarz, 1502 Jan Rzotkiewka szewc, 1503 Aleksy łaziebnik (Księgi przyjęć do prawa miejskiego w Krakowie, wyd. K. Kaczmarczyk, w: Wydawnictwo aktów dawnych miasta Krakowa V, Kraków 1913, nr 431, 2613, 2725, 2890, 2995, 3799, 3820, 3937, 3975, 4518, 4772, 5090, 5564, 6025, 6829, 7722, 9017, 9207, 9204).

1401, 1408 burm. z rajcami m. C. wydają listy dobrego urodzenia dla mieszczan przenoszących się z C. do Torunia: 1401 dla Piotra Rouber, 1408 dla Hansa (Hannos) Schoris [który być może był mieszkańcem jednej z wsi podmiejskich, gdyż ręczyli za niego sołtysi Piotr Messir z Jansdorf (→ Kościan-Jansdorf) oraz Nippe Schorling [zapewne Sterling → p. 3A: 1397, 1402] z Kiełczewa] (Archiwum Państwowe w Toruniu, Listy cechowe nr 4114, 4276).

1423 [Wacław] Hampel z K. przenosi się do Kalisza, → p. 3A: 1405-23 oraz przyp. 4.

Ok. 1426-1517 [związki mieszczan kośc. z mieszczanami pozn. (w tym m. in. przez małżeństwa); mieszczanie kośc., którzy przenieśli się do Poznania] (informacje nie opatrzone sygnaturą źródła, zaczerpnięte są z p. 3A): 1426 – ok. 1472 Andrzej Kościeński [z rodziny Adamów w K.], piwowar, starszy cechu, ławnik w Poznaniu (→ p. 3C; przyp. 20; AR 1 wg indeksu); 1439 Jan s. Adama [z K.] w Poznaniu; 1446 Jan Hampel Kościeński mieszcz. pozn. jest s. Szymona garncarza z K. (AR 1 nr 311); 1452 Anna wd. po Wawrz. Bognarze z C. mieszka w Poznaniu; 1455, 1471 Katarzyna c. Strosberga z Poznania żoną Cziglara z C.; 1460 Mik. Wunderlich tkacz s. Pawła i Anny z C. przenosi się do Poznania; 1475 Olbrycht Rosman [rodem z K.], mieszcz. pozn.; 1490 Małgorzata wd. po Balcerze z K. po śmierci męża przeniosła się do Poznania; 1499 Mik. Ruczel senior przenosi się do Poznania i w krótkim czasie staje się tam ławnikiem, rajcą, a nawet burmistrzem; 1499 Jan Herman, Jan Mirek i dzieci Łukasza, wszyscy z Poznania, spadkobiercy Hermanów w K. (→ p. 5Bn); 1499 Agnieszka c. Agnieszki Doryngowej z K., ż. Mac. Szwogra z Poznania (→ p. 5Bz); 1502 Maciej s. zm. Jana kołodzieja z C. procesuje się o lepsze pr. bliższości do domu w Poznaniu; ok. 1506 zm. Jan Herman z Poznania [poprzednio mieszcz. w K.?, a na pewno krewny Hermanów z K.]; 1508 Kat. Janikowa z Poznania [prawdop. Hermanówna z K.]; 1517 Mik. Olbrycht z Poznania [rodem z K.?] (→ p. 5Bt).

6Ba. Wydarzenia polityczne, przynależność polityczna K.

1296-1332 K. w ręku książąt śląskich59Brak bezpośrednich przekazów o wcześniejszym losie terenów, na których leżał, lub dopiero miał powstać K. W 1234 cała Wielkopolska południowa znalazła się pod panowaniem Henryka Brodatego, a więc również miejsce położenia K. nad Obrą (B. Zientara, Henryk Brodaty i jego wiek, Warszawa 1975, s. 269-270). Było to jednak panowanie przejściowe, wiadomo bowiem, że już w 1241 książęta wlkp. odzyskali Przemęt, a przed 1237 okolice Wschowy (A. Wędzki, Kościan w czasach piastowskich, „Rocznik Leszczyński” 8, 1987, s. 16-17): 1296 układ w Krzywiniu między Henrykiem I (III) ks. głog. a Władysławem Łok. [obaj oni zgłosili roszczenia do Wielkopolski po bezpotomnej śmierci Przemysła II]: rz. Obra została uznana za gran. między posiadłościami obu książąt [tym samym K. położony na lewym brzegu Obry znalazł się po stronie śląskiej] (Wp. 2 nr 745).

1296 6 IV Władysław Łok. wydaje 2 dok. pod K. (ante Cosczan) [zapewne na pr. brzegu Obry60A. Wędzki, dz. cyt., s. 26-27, przypuszcza, że Łokietek przebywał wówczas w gródku zlokalizowanym 2 km na SE od K. [obecnie na terenie wsi Kurza Góra Nowa] (Hensel 3, 187-188)] (Wp. 2 nr 748, 749).

1298 24 VI Henryk I (III) ks. głog. zatwierdza w C. przywileje nadane abpowi gnieźn. oraz bpom pozn. i włocławskiemu przez poprzednich władców (Wp. 2 nr 787).

1312 Henryk, Jan, Przemek, Konrad i Bolko ss. Henryka I (III) ks. głog. dokonują w Głogowie podziału swych ziem: C. wraz ze swoim dystryktem ma wejść w skład dzielnicy [zachodniej], poznańsko-żagańskiej, która przypadła braciom Henrykowi, Janowi i Przemkowi, jednakże na jeden rok C. wraz z dystryktem ma być wydany w ręce osoby wskazanej przez książąt Konrada i Bolka, a jeżeli w ciągu roku Henryk nie udzieli wspomn. braciom pomocy w odzyskaniu Nakła, C. z dystryktem przejdzie w ich ręce; Jan de Krecwicz [Krakwicz] ręczy za książąt Henryka, Jana i Przemka, że dokonają zastawu C. (Wp. 2 nr 952).

[1312-16?] w K. działa być może mennica emitująca kwartniki → p. 8 (W. Suchodolski, Kościan – nieznana mennica okresu kwartnikowego w Wielkopolsce, Nummus et historia, Warszawa 1985, s. 143-151; [hipotetyczna datacja działania mennicy pochodzi od A. Wędzkiego, Kościan..., s. 31-32, → p. 7]).

1332 po zawarciu rozejmu z Krzyżakami Władysław Łok. pośpieszył do Wlkp.; Łok. spalił i zburzył 50 grodów (fortalicia) i otoczył gród (castrum) C.; oblężeni ufni w obronność miejsca nie zgodzili się na pokój, a wtedy królewicz Kazimierz z Węgrami i ze swymi [wojskami] zdobył gród i blisko 100 ludzi zniszczył (peremit); wśród oblężonych byli rycerze uzbrojeni (galeati): Ślązacy, Czesi i Niemcy (MPH 2, 857-858; MPH 3, 196; DH 3, 157).

1414 zjazd w K., w którym biorą udział król Władysław Jag., Konrad ks. oleśnicki i Wacław ks. żagański (DH 4, 170).

1432 m. K. opatruje swą pieczęcią akt, w którym panowie i miasta woj. pozn. zobowiązują się, że po śmierci króla Władysława Jag. obiorą królem jednego z jego synów (Wp. 9 nr 1289).

1474 Jan ks. żagański pustoszy ziemię wschowską i napada na Wlkp.; Łukasz Górka wda pozn., Stanisław z Ostroroga wda kal. oraz Mac. [Bniński] z Mosiny star. [gen.] wlkp. stoją z 12 000 wojska k. miast K. i Wschowa, lecz nie podejmują walki z nieprzyjacielem, który spalił 600 (!) wsi pol. (DH 5, 606).

1474 Andrzej ks. legnicki spustoszył i spalił pol. miasta i wsie nadgraniczne leżące w okolicy C. (versus C.; MPH 5, 963).

6Bb. Wydarzenia różne.

1430 achtel kościański (octualis de Costen) – miara piwa używana w Białym Jeziorze [obecnie Białcz Stary] (ACC 13, 44).

1495 28 XII pożar kl. Dominikanów → p. 5 Fa.

1497 20 IX, 3 X zaraza (aura pestilencie) w C. (ACC 74 k. 131, 145).

1503 24 VII w nocy pożar całego miasta → p. 5Fa (ACC 86, 145; ADK Ko 1, 133); 1503 n. skutki pożaru: 1503 n. zwolnienia podatkowe → p. 3D; 1504 przeniesienie jatek mięsnych z Rynku na boczną ulicę → p. 4A; 1504 n. spory o moderację czynszów → p. 4Dc; 1504-05 zakup drewna na odbudowę kościoła par. → p. 4Dc.

7. Kwerenda dodatkowa do hasła.

W haśle K. zastosowano dodatkowe skróty na oznaczenie częściej cytowanych źródeł i literatury:

ABK → niżej: pozycja 3,

A.Cap.OP → niżej: pozycja 1,

ADK → niżej: pozycja 4,

Koehler → niżej: pozycja 6,

M.K. (nr dok. albo nr tomu i karty) → niżej: pozycja 2.

Źródła:

1) Acta capitulorum provinciae Poloniae Ordinis Praedicatorum, t. I, wyd. R. F. Madura, Roma 1972. 2) APP Akta miasta Kościana, dział I (wykorzystano niektóre niedrukowane dokumenty oraz szesnastowieczne (zachowane od 1542) księgi radzieckie i ławnicze (tomy 116, 117, 133, 134, 135), a wybiórczo również i późniejsze. 3) Archiwum bernardynów w Krakowie; wykorzystano rękopisy: M-2, M-3, W-33, W-34, W-35, W-37, 4) Archiwum polskiej prowincji dominikanów w Krakowie; wykorzystano rękopisy: Ko 1 i Ko 2.

Literatura:

5) A. Karłowska-Kamzowa, Zabytkowy kościół farny w Kościanie, Kościan 1989. 6) K. Koehler, Dawne cechy i bractwa strzeleckie. Rzecz osnuta na danych o cechach i bractwie strzeleckiem w Kościanie, Poznań 1899. 7) Kościan, zarys dziejów, Praca zbiorowa pod redakcją Z. Wielgosza i K. Zimniewicza, Warszawa 1985. 8) A. Wędzki, Kościan w czasach piastowskich, „Rocznik Leszczyński” 8, 1987, s. 9-40. 9) A. Wędzki, Ze studiów nad procesami osadniczymi ziem Polski zachodniej. Wybrane zagadnienia, Prace Slawistyczne nr 64, 1987, s. 14-18, 20, 28-39. 10) Z. Wielgosz, Społeczeństwo i kultura w mieście wielkopolskim doby Odrodzenia. Kościan w XV i XVI wieku, Księga pamiątkowa z okazji 600-lecia Uniwersytetu Jagiellońskiego, Poznań 1965 s. 111-156.

8. Zabytki materialne.

XI w.? skarb srebrny (5 bransolet i talerzyk od wagi), pojedyncze naczynia średniowieczne (Hensel 3, 124).

(połowa XIV w. – XVI w.) kościół par. gotycki, orientowany, trzynawowy; kościół Ś. Ducha z drugiej połowy XV w., przebudowany ok. 1615-20, gotycki61Wśród nie istniejących już dziś kościołów w K. KZSz. V 10, 45, wymienia błędnie w ślad za wcześniejszą literaturą kościoły, których w K. nigdy nie było: kościół Wszyskich ŚŚ. (w K. były tylko altarie o tym wezwaniu) i kościół klarysek [recte: bernardynek]. Now. 2, 427, jako osobne kościoły wymienia kościół Wszystkich ŚŚ. oraz kościół Ś. Walentego, który był w rzeczywistości późną kaplicą przy kościele Bernardynów, → przyp. 52, pozostałości obwarowań miejskich na tyłach kościoła Pana Jezusa z XVII w. (tereny dawnego zburzonego w XIX w. kościoła i kl. dominikanów) oraz dobrze czytelna linia murów w przebiegu ulic okalających dawne miasto lokacyjne (KZSz.V 10 s. 52-53, 55).

Dobrze zachowany układ ulic miasta lokacyjnego.

1432 or. pieczęć m. K. z przedstawieniem wieży, średnica 40 mm (Wp. 9 nr 1289).

(XIII-XVI w.) pieczęcie m. K.: a) [z tłoku datowanego na XIII w.], odciski z drugiej połowy XVI w., średnica 62 mm, baszta z 3 oknami oraz 4 blankami i spiczastym dachem, napis: „S. civium de Costen”, b) [z tłoku datowanego na XIV w.], odciski z końca XVI w., średnica 41 mm, baszta jak wyżej, napis jak wyżej, c) [z tłoku datowanego na XV w.], odcisk z 1571, średnica 18 mm, baszta jak wyżej, napis: „Costen”, d) [z tłoku datowanego na XVI w.], odciski z drugiej połowy XVI w., średnica 30 mm, wieża o 2 kondygnacjach bez dachu, nad tarczą: „1537”, napis: „Sigillum minus civitatis Costensis” (M. Gumowski, Pieczęcie i herby miast wielkopolskich, Poznań 1932, s. 130-131).

* Dokumenty i księgi miejskie przechowywane w APP w zespole Akta m. Kościana dział I, oznaczamy w tym haśle skrótem M.K., numerem dok. oraz w odniesieniu do ksiąg, numerem tomu i strony, → p. 7.

1 W 1794 ratusz stał na środku rynku (Münch, tablica XXVII) tak jak obecny ratusz, który wybudowano na początku XIX w. Wcześniejsze wzmianki nie mówią wyraźnie, gdzie znajduje się ratusz, istnieją jednak pewne przesłanki, że stał on w pierzei rynkowej w pobliżu północnego narożnika rynku (K. Górska-Gołaska, Topografia późnośredniowiecznego Kościana, Społeczeństwo Polski średniowiecznej t. 6, w druku). Zdaniem urbanistów bardziej prawdop. było usytuowanie ratusza od początku na środku rynku.

2 Ulice te nie miały nazw aż do 1840 (tamże).

3 Pierwotnie ulica ta miała być może bezpośrednie połączenie z Bramą Poznańską (tamże).

4 Świadczą o tym liczne wzmianki z drugiej połowy XVI w. → p. 5Ad. Katolicka szkoła ludowa mieściła się na tej ulicy, prawdop. w tym samym miejscu, jeszcze w 1906 (APP Kreis Ausschuss Kościan 253 k. 79, plan miasta w skali 1:2000).

5 J. Widawski, Miejskie mury obronne w państwie polskim do początków XV w., Warszawa 1973, s. 187-191, stwierdza, że mury obronne w K. nie miały baszt. Tymczasem znane są 2 wzm. z XVII w.: z 1604 o wieży przy bramie Głogowskiej (domus in platea Glogoviensi sub turri) oraz z 1614 o wieży (turris) zw. Kabat, do której prowadziło przejście z ul. Sukienniczej (M.K. 133 k. 165v, 270). Możliwe, że te wieże powstały dużo wcześniej.

6 W średniowieczu ulica wylotowa z miasta w kierunku na SW oraz znajdująca się przy niej brama miejska nosiły nazwy świadczące o bliskich kontaktach m. K. z Głogowem. W XVIII w., gdy kontakty m. K. uległy ograniczeniu, tę samą bramę nazywano Bramą Śmigielską, a leżące za nią przedmieście Przedmieściem Śmigielskim (Schmiegeler Vorstadt; APP Odrysy planów miast H. Müncha nr 41). W okresie zaborów tę samą ulicę nazwano z kolei ul. Wrocławską (Breslauer Strasse).

7 Konsultacje u germanistów nie przyniosły potwierdzenia hipotezy, że Pews odpowiada polskim terminom knur lub kiernoz; słowo to jakoby nie występuje w słownikach niemieckich i staroniemieckich.

8 Nazwa Wirkensandt kojarzy się z dawną nazwą obecnej ul. Waryńskiego: ul. Piaskowa. Nie wiadomo jednak, czy istnieje jakikolwiek związek miedzy tymi dwoma nazwami, tym bardziej, że Wirkensandt, jak wynika ze źródeł, leżał między Nową Bramą a kl. Bernardynów, a ul. Piaskowa (obecna Waryńskiego) biegnie, patrząc od miasta, za zabudowaniami bernardyńskimi.

9 Dokładna jej lokalizacja jest już obecnie niemożliwa.

10 W XVII w. ulicę tę nazywano ul. Klepską, zapewne od potocznej, niem. nazwy zakonnic „die Klepken” (lata: 1664, 1696, 1699: M.K. 121 k. 124v, 432, 47Sv).

11 → przyp. 4.

12 „Propugnaculum” oznacza zazwyczaj wykusz w murach, budowlę obronną. Nie wiemy, czy obiekt znajdujący się na miejscu późniejszego kl. bernardyńskiego miał znaczenie jako wysunięta placówka obronna, można jednak przypuszczać, że w okresie pokoju było to miejsce, gdzie bractwo strzeleckie (→ p. 3Bp) prowadziło ćwiczenia w strzelaniu.

13 Główne skupisko podkościańskich wiatraków znajdowało się na tzw. Nowej Wsi, → Kościan–Nowa Wieś. Pojedynczy wiatrak wymieniany jest przy drodze do Poznania.

14 → Karchowo, p. 3 i przyp. 2.

15 W 1408 Stan. Bory albo Born był plebanem w → Koszanowie k. Śmigla.

16 Napisano tu stary (antiquus) Rorman [bez imienia]; w tym czasie występowali dwaj Rormanowie: Jan (1394-1405) i Jakub (1387 – zm. ok. 1438). Ponieważ o Janie po 1405 brak już wzmianek, przyjmujemy, że zapewne umarł i wnosimy stąd [czy słusznie?], że Jan był starszy niż Jakub, a więc do niego stosuje się określenie „stary”.

17 Począwszy od połowy 1423 Hampel kontynuował swe procesy w K. jako mieszcz. kal. Od tegoż roku spotykamy go też w księgach kal.: 1423 (KalZ 4, 105v) i 1427 (KalZ 5, 126). W l. 1427-39 prawdop. ten sam Wacław Hampel bywał w Kaliszu ławnikiem, rajcą, a w l. 1438/39 burmistrzem (A.Gąsiorowski, Członkowie władz Kalisza w pierwszej połowie XV wieku, „Rocznik Kaliski” t. 18, 1985, s. 31-38).

18 SzPozn. 164, wymienia ponadto Janusza s. Franciszka z Piotrkowic, w l. 1433-35 prep. w kościele Ś. Ducha pod K. (→ p. 5C), nie cytuje jednak źródła; w naszej kwerendzie nie natrafiliśmy na wiadomości o nim.

19 Przekazy o Mik. Adamie znamy z l. 1418-44, o Januszu Kofmanie z l. 1419-32, a o Stefanie Scharerze z l. 1441-77; pozostali członkowie rady znani są tylko z tego dok. Możliwe, że data tego dok. została zniekształcona w oblacie.

20 Zapewne ten sam Andrzej posiadający zastaw w Szczodrowie toczył spór w 1421 z Tomisławem Sieńskim (KoścZ 6, 141). Przypuszczać można, że był to wnuk (nepos) Piecza Adama z l. 1418-26, ident. z Andrzejem Kościeliskim mieszcz. w Poznaniu, → p. 6Ad.

21 Prawdop. ten sam Jakub w 1426 procesował się z Tomaszem Księgińskim [z Księginek k. Kościana], który miał mu dać 8 grz. razem ze swą córką [niejasne, czy to miał być posag, i czy c. Tomasza była żoną Jakuba?] (KoścZ 8 k. 220v, 239v). Nie wiemy, czy Andrzej Sobiemądr, który w 1436 wziął pod opiekę dzieci zm. Marcina Czarnego z Dalewa, był krewnym (synem?) Jakuba i czy też był mieszcz. kośc. (Wp. 5 nr 579; KsLub. nr 4443).

22 Dziersław pochodził z →Dąbrowy (→ p. 3D: 1405) w par. Skórzewo k. Poznania. W l. 1417-29 posiadał cz. → Kobylnik k. Kościana (tamże w przyp. 2 jego życiorys), a w l. 1444-49 posiadał cz. → Gorzyczek k. Czempinia.

23 Bartłomiej Dąbrowski albo Palędzki [z Palędzia k. Poznania] był w l. późniejszych zaufanym opata lub. i sołtysem w → Targowisku.

24 Wg KObceRyc. 164, Szutlewscy pochodzili ze wsi Schüttlau [obecnie Żuchlów] k. Góry na Śląsku.

25 W l. 1427-28 Michał s. Daniela dochodził swych należności w sądzie duch. Prawdop. był wówczas uczniem szkoły par. w K., choć nie określono go mianem „clericus”, jak to zwykle czyniono w odniesieniu do uczniów tej szkoły.

26 W 1499 występuje zapewne ta sama Agnieszka, określona jako Agnieszka Doryngowa z C., mieszkająca w Poznaniu → p. 5Bz.

27 Znamy również w l. 1510-11 Błażeja Synala szewca, jest jednak bardziej prawdop., że synów na studiach miał Błażej Aberspach członek patrycjatu kośc.

28 Jednolity w początkach XV w. cech sukienników rozdziela się na sukienników i płócienników, których coraz częściej nazywa się tkaczami. Niem. termin Knap w źródłach kośc. odnoszony był nadal zamiennie do obu tych grup tkaczy, a ul. Sukienniczą w XVII w. nazywano niekiedy ul. Knapską, → p. 2A.

29 Koehler 145, wspomina, że postrzygacze sukna z K. należeli do własnego cechu w Poznaniu. W K. była postrzygalnia [sukna] i był wydany niegdyś dla niej przyw.; postrzygalnia ta nie przynosiła [stwu] żadnego dochodu (LWK 1, 156).

30 Odpis tych postanowień sporządzony w 1572 miał być przekazany jako wzór do Ponieca dla tamtejszych bednarzy i stolarzy (Cechy m. Kościana 117).

31 Z wyrobem cegieł związane było zapewne nazwisko Cziglar. Znamy Stefana Cziglara z 1433, nie wiadomo jednak, czy trudnił się wyrobem cegieł. Późniejsi przedstawiciele tej rodziny: w 1455 Cziglar bez imienia, zięć Strosberga z Poznania oraz Jan Cziglar z l. 1483-1501, dwukrotnie (w 1491 i 1501) piastujący urząd burmistrza w K., byli członkami patrycjatu kośc.; nie wiadomo jednak, czy posiadali cegielnię.

32 Z materiału zebranego w p. 4Da oraz w kartotece SHG wynika, że jeszcze w 1406 m. K. posiadało wieś Srocko Wielkie, a dopiero w 1410 nastąpiła prawdop. zamiana wsi: m. K. oddało Borkowi z Grodziska Srocko Wielkie, a Borek w zamian za to dał miastu Sierakowo przyległe do K.. Mieszczanie kośc. w tymże roku zapowiedzieli swą nową posiadłość w sądzie ziemskim (ZSW nr 1066, 1426; KoścZ 3, 135v). Dlatego za dok. autentyczny należy uznać dok. datowany na 17 VII 1400 (w którym wymieniono Srocko Wielkie), natomiast dok. datowany na 27 IV 1400 był zapewne sfałszowany po nabyciu przez miasto Sierakowa w 1410 r., a może dopiero w XVI w. przed zatwierdzeniem król.: oryginał przedstawiono królowi w 1510, a fals. w 1548 → p. 4A.

33 Na planie z 1791 zaznaczono nad Obrą w pobliżu Bramy Wodnej miejsce, w którym znajdowała się „machina dostarczająca wody miastu” (APP Odrysy planów miast H. Müncha nr 41).

34 W tym samym miejscu znajdowała się szkoła w K. w 1906 (APP Kreis Ausschuss Kosten 253 k. 79, plan m. Kościana w skali 1:2000, wykonany przez K. Geislera; LWK 1, 156).

35 W 1470 nie wymieniono w AS Absalona, natomiast zapisał się w tym roku na studia Jan s. Wawrzyńca Ade; czyżby to była ta sama osoba?

36 Wojc. Bochenek był później altarystą przy in. altariach w K. → p. 5Br, → p. 5Bs.

37 Nie wiadomo, na jakiej podstawie już w 1517 altarysta Jan z C. [Skrzydlko?] pozwał Jana Czackiego o 3 grz. zaległego czynszu ze wsi Czacz, Glińsko, Brońsko i Boguniewo [sic!; tę ostatnią wieś wymieniono tu zapewne omyłkowo]; Czacki zeznał, że nie jest zobowiązany do płacenia takiego czynszu, więc polecono, by altarysta udowodnił swe pr. do tego czynszu (ACC 92, 220).

38 W oblacie podano błędną datę 1421; wydawca poprawił na rok 1431, gdyż ten rok mieści się w okresie rządów bpa Stan. Ciołka 1428-37.

39 Wydaje się, że w K. był tylko jeden Mik. Kyeslar s. Mikołaja, w 1488 student w Krakowie, później bakałarz; miał on w swym ręku 2 altarie w K: jedną w kościele par., a drugą w kościele Bożego Ciała, → p. 5 Ec.

40 Data tej fundacji wydaje się błędna, gdyż ze źródeł znamy jedynie Dorotę ż. i wd. po Piotrze Pietrzyku, który żył w latach sześćdziesiątych XV w. Dorota żyła jeszcze w 1472, pod 1474 zapisano jej zgon w nekrologu lub., → p. 3A (MPHn. 9/2, 51). Wydaje się mało prawdop., aby w K. żyły 2 Doroty wdowy po 2 Piotrach Pietrzykach, jedna w 1407, a druga ok. 1470. Prawdop. więc fundacja tej altarii miała miejsce w latach siedemdziesiątych XV w.

41 Ciż sami występują też jako patroni in. altarii w K. → p. 5Bs.

42 → przyp. 41.

43 Kwerenda w źródłach cytowanych przez Nowackiego (Now. Kolegiata 21) nie wniosła żadnych nowych danych o dziejach tej altarii w K.

44 H. Barycz nie wymienia w ogóle altarii kośc. wśród licznych prebend Mik. Czeppela (PSB 4, 331-332, pod hasłem: Czepiel Mikołaj), → p. 5Bz: 1503.

45 Tenże Jan Gerthen w 1526 zapisał się na studia w Lipsku → p. 6Ab. Obie formy jego „nazwiska” przypominają podobne formy stosowane przy imieniu jego ojca Baltazara → p. 3A: 1498-1529. Testament zm. altarysty Mik. Ruczla został ogłoszony w 1527 (ACC 102, 36v).

46 Wezwanie Wszystkich ŚŚ. oraz ŚŚ. Andrzeja i Barbary miała altaria przeniesiona z kościoła Bożego Ciała do Śremu! → p. 5Eb.

47 Zapiska opatrzona datą 1410 informuje o wydarzeniach z kilku lat i dlatego identyfikacja wymienionych w niej osób natrafia na trudności. Sufragan Andrzej bp teodozyjski nie jest znany w tym czasie ani w Poznaniu, ani w Gnieźnie (Now. 2, 763). Nie wiadomo też, którego z prowincjałów dominikańskich dot. notatka; tytuł dra teologii przysługiwał zasłużonemu prowincjałowi z l. 1411-17 Janowi Biskupcowi (PSB 2, 110), ale być może mogli używać też tego tytułu dwaj jego poprzednicy, również noszący imię Jan: Struś z l. 1403-04? lub Arnsberg z Krakowa z l. 1404? – 1410/11 (A.Cap. OP s. XXXVII).

48 Opis kościoła z początku XVII w. wymienia ten sam dzień rocznicy konsekracji, → niżej.

49 Tekst ten znajduje się również w dziele H. Bzowskiego, Propago divi Hiacynthi, Wenecja 1606.

50 Łan ten był przedmiotem sporu w 1602 i został wyrokiem oficjała pozn. przysądzony dominikanom w K. (ADK Ko 1, 21-23).

51 Data 1455 wymieniana jest jako data założenia kl. w K. również w in. źródłach. Może już w tym roku prowadzono w tej sprawie rozmowy wstępne, jednak w K. właściwy akt darowizny nastąpił dopiero w 1456.

52 Wg notatki z XVII w. kościół i kl. wybudowane w XV w. z drewna i muru pruskiego, na początku XVII w. groziły zawaleniem. Przystąpiono wówczas do budowy tych budynków z cegły. Władze m. K. proponowały przeniesienie kl. na in. miejsce, gdyż dotychczasowe położenie kl. oceniano ujemnie jako wilgotne i powodujące choroby. Zakonnicy jednak nie zdecydowali się na opuszczenie tego miejsca i tłumaczyli, że zostało ono już uświęcone przez świątobliwe życie poprzednich pokoleń zakonników oraz przez to, że znajdowały się tam ich groby (ABK W-33 s. 208, 210, 212). 22 XI 1603 król Zygmunt III zezwolił franciszkanom obserwantom na budowę kościoła i klasztoru oraz in. potrzebnych budynków i na zawsze oddał im plac, który już poprzednio zajmowali (ABK W-33 s 211, regest z XVII w.). 11 XII i 22 XII 1603 tenże król polecił władzom m. C. oraz Janowi Orzelskiemu star. kośc., aby umożliwili bernardynom budowę cegielni na gruncie miejskim koło C. (ABK W-37, 314v-315). 1 I 1605 Wawrz. Goślicki bp pozn. wyraził zgodę na wspomn. wyżej budowę, a 4 I 1605 król polecił władzom m. K. w ciągu 12 tygodni przenieść w in. miejsce lazaret dla chorych na zarazę znajdujący się w sąsiedztwie klasztoru i zagrażający zdrowiu zakonników (ABK W-33, 212). 17 IV 1611 Andrzej Rychlicki bp sufragan pozn. konsekrował murowany kościół, który [po poprzednim kościele] zatrzymał wezwanie NMP od Aniołów; w kościele znajdowały się cudowny obraz NMP Większej (?) oraz ołtarz NMP z Porcjunkuli, w którym złożono relikwie śś. Fabiana i 10 000 Męczenników; rocznicę konsekracji wyznaczono na drugą niedzielę po Wielkiejnocy; obok kościoła stała kaplica (sacellum) Ś. Walentego (ABK W-35, 89).

53 Dane z nekrologów zakonnych stanowią jedyne źródło o działalności zakonnej i duszpasterskiej bernardynów kośc. Wykorzystano tu dwa spisy zm. zakonników: niekompletny wykaz zakonników zm. w K. przed 1531 zachowany w rękopisie z XVII w. (ABK W-33) oraz również przepisany w XVII w. „Catalogus fratrum mortuorum”, zawierający spisy zm. braci z l. 1531-1640 (ABK W-37).

54 Wymieniamy u jedynie braci, którym dodawano określenie: „z Kościana”, pomijamy natomiast pochodzących z okolic K. (np. z Czempinia, Osiecznej itp.), którzy również mogli wstąpić do kl. kośc. i tam składać profesję. W południowej WIkp. było kilka klasztorów bernardyńskich; rozgraniczenie zasięgu ich wpływów i oddziaływania wymagałoby osobnych studiów. Warto tu jednak nadmienić, że Jan z Komorowa [k. Wolsztyna?] autor kroniki bernardyńskiej „Memoriale ordinis fratrum minorum” (MPH 5, 1-418) składał profesję zakonną w K. w 1494 (PSB 10, 457).

55 Kapitułę tę wspomina też Jan z Komorowa we wspomn. „Memoriale ...” (MPH 5, 211).

56 Wg K. Grudzińskiego OFM komisarzem tym był o. Innocenty z K., prowincjał w l. 1540-41 (Klasztory bernardyńskie w Polsce, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 513).

57 W kilku wypadkach wydawca zaliczył do m. K. zapiski, w których miasto zostało zapisane w formie: Costin; może to być źle odczytana nazwa Gostin = Gostyń; dot. to zapisek z l. 1414 (Wolfram), 1416 i 1426 (nr 2613, 2890, 3937).

58 Mik. mydlarza (zapewne to jedna osoba) zapisano w 1441 jako Nicolaus Cosner, a w 1451 jako N[icolaus] Kosten. Nie ma pewności, czy pochodził z K.

59 Brak bezpośrednich przekazów o wcześniejszym losie terenów, na których leżał, lub dopiero miał powstać K. W 1234 cała Wielkopolska południowa znalazła się pod panowaniem Henryka Brodatego, a więc również miejsce położenia K. nad Obrą (B. Zientara, Henryk Brodaty i jego wiek, Warszawa 1975, s. 269-270). Było to jednak panowanie przejściowe, wiadomo bowiem, że już w 1241 książęta wlkp. odzyskali Przemęt, a przed 1237 okolice Wschowy (A. Wędzki, Kościan w czasach piastowskich, „Rocznik Leszczyński” 8, 1987, s. 16-17).

60 A. Wędzki, dz. cyt., s. 26-27, przypuszcza, że Łokietek przebywał wówczas w gródku zlokalizowanym 2 km na SE od K. [obecnie na terenie wsi Kurza Góra Nowa] (Hensel 3, 187-188).

61 Wśród nie istniejących już dziś kościołów w K. KZSz. V 10, 45, wymienia błędnie w ślad za wcześniejszą literaturą kościoły, których w K. nigdy nie było: kościół Wszyskich ŚŚ. (w K. były tylko altarie o tym wezwaniu) i kościół klarysek [recte: bernardynek]. Now. 2, 427, jako osobne kościoły wymienia kościół Wszystkich ŚŚ. oraz kościół Ś. Walentego, który był w rzeczywistości późną kaplicą przy kościele Bernardynów, → przyp. 52.