1086, 1144 wg relacji z XV w. Krobya (DH 1, 391; DH 2, 15; DA lib. V-VI 25), 1086, 1232 wg relacji z XIV-XV w. Crobya (MPHn. 8 s. 28, 84; MPHn. 6, 3-4 nr 11), 1258 kop. Croba (Wp. 1 nr 379), 1284 obl. 1555 Kroba (Wp. 1 nr 549), 1375 rpsy XV w. Crobija (MPH 2, 665), 1400 or. Krobi[a] (WR 3 nr 207), 1424 Crobia (ACC 7, 102v), miasto.

1. [Pow. kośc.]; 1444 n. par. własna (CP 29, 35v); [1086 rpsy XV w. kościół par. Ś. Idziego w C. → Krobia – Kościelna Wieś]; 1510 n. dek. Śrem (LBP 112).

1420 n. opidum C. (CP 4 nr 168).

[1232 rpsy XIV-XV w. opidum C. → Krobia - Kościelna Wieś], 1445 n. castrum (AE I 243v).

2. 1307, 1420, 1423, 1515 Kościelna Wieś leży w pobliżu K. (Wp. 2 nr 910; Wp. 8 nr 889; LBP 31; CP 4 nr 78); 1414 podkom. pozn. w sporze między dziedzicami z Unięcic [obecnie Chumiętki] i bpem pozn. rozgranicza Unięcice i m. K. oraz Unięcice i Dryszpułowo [obecnie nie istnieje] (Wp. 5 nr 226); 1436 wieś Krajewniki k. C. (AC 1 nr 208); 1502 kopiec narożny wsi Bartoszewice [Małe], Pasierbice i Kołaczkowice stoi na łące czyli smugu ciągnącym się aż do m. C. (KoścZ 18, 42v); 1504, 1505 Unięcice k. C. (PG 13, 15; MS 3 nr 2159; A 183); 1510 Skoraszewice leżą k. C. (LBP 208); 1519 w podziale Żytowiecka wspomn. zarośla (merica) w stronę C. (PG 70, 141v-142v); 1564 folw. koło C., blisko tego folw. chmielnik (IBP 285).

Drogi do K.: 1519 w podziale Żytowiecka wspomn. folw. przy drodze do m. C. (PG 70, 141v-142v); 1527 droga zw. Droga Stara Brodowa prowadzi z Rokosowa do boru w stronę K. (KoścZ 19, 121v-122); 1534 droga z Niepartu do K. (PG 77, 720rv); 1577 w podziale Przyborowa wspomn. droga Krobska (PG 132, 54); 1578 w podziale Krzyżanek wspomn. las przy drodze Krobskiej (KoścG 34, 530v).

Młyny w K.: 1449 (kop. 1456) Filip z Dolska młynarz w C. (AE I 237), 1564 na folw. koło m. C. jest mł. koński na fosie czyli na przekopie¹U schyłku średniowiecza Krobia otrzymała linię sztucznych umocnień w postaci wałów ziemnych i fos oraz skarp i wyraźnie sztucznych zbiorników wodnych od strony W, S i E (Dzieje ziemi gostyńskiej, s. 69) oraz wiatrak, w C. jest mł. koński [słodowy → p. 3] (IBP 286).

Przedmieścia: 1505 kościół Ś. Ducha na przedm. K. (ACC 83, 100); 1513 ogród i łąka na przedm. C. (AE V 74v-75); 1564 koło m. C. jest przedm. (suburbium) → Jadamowo [obecnie nie istnieje, zapewne włączone do K.], do którego należy 4 1/2 ł. i 1 kwarta roli (IBP 286).

Zabudowania w K.: 1505 przy rynku dom Mik. Woła, Wołka mieszcz. z K. (ACC 83, 100); 1449 dom Jakuba Chyły (Chila) mieszcz. z C. i jego ż. Anny, położony między [domem] kowala Stan. Srebrnego i młynarza Filipa z Dolska (AE I 237), 1453 rynek? → niżej: p. 3, cechy i zawody; 1493 dom Piotra Chwałkowskiego z C. [pleb.?] na ul. Tylnej, położony między domami wikarego Wojciecha i prepozytury (ACC 70, 39v); 1510 w C. liczne budynki (LBP 204); 1513 dom obok szpitala Ś. Ducha pod m. C., przed 36 laty pożar w domu prep. tego szpitala (AE V 74v-75v); 1519 dom Agnieszki Brozeniny „kowalki” (AC 2 nr 1726); 1526 (obl. 1570) dom Mac. Giemzy (Qiemza) z C. prep. szpitala Ś. Ducha (AE XII 162-167).

Zamek bpów pozn. w K. → Krobia – klucz dóbr.

3. Własn. książęca 1258-84 → Krobia-kasztelania [1086 → Krobia – Kościelna Wieś, p. 5]; 1350, a. 1375 własn. bpstwa pozn. → Krobia – klucz dóbr [1232 → Krobia – Kościelna Wieś, p. 3].

1458 m. K. ma dostarczyć 10 pieszych na wyprawę wojenną do Malborka (CMP nr 129).

1462-65 m. C. płaci cyzę w 10 ratach (raty 2, 3, 5-12): 3 grz., 2 grz., 1 grz., 60 gr, 60 gr, 60 gr bez 7 ternarów, 60 gr, 60 gr, 60 gr, 1 grz. 6 gr (Cyza 545-549); 1507 m. C. płaci 10 grz. szosu (ASK I 5, 1); 1523 mieszczanie krob. otrzymują na 10 l. zwolnienie od płacenia podatków, m. in. szosu, a przez 2 kwartały nie będą płacić czopowego (MS 4/1 nr 4197); 1563 m. C. płaci 15 zł 27 gr podwójnego szosu (dupla), 3 gr darowano z powodu pożaru, oraz pobór od 3 wiatraków dziedz., 46 rzem., 6 komor. i 7 kotłów do palenia gorzałki; 4 gr płaci ubogi krubelnik [zapewne wędrowny kramarz], 8 gr darowano z powodu pożaru (ASK I 144v).

1564 mieszcz. z C. płacą rocznie 7 fl., 13 gr i 6 den. czynszu; z 12 jatek rzeźniczych po 2 kamienie łoju, lecz 2 są opust. i z nich nic nie dają; z 16 kramów szewskich dają po 6 gr, z tego 4 gr bpowi i 2 gr miastu; od kramu po 6 den.; z wolnicy [wolna sprzedaż mięsa poza jatkami] mieszcz. dają tytułem targowego od bydlęcia po 9 den., a przybysze po 1 gr; każdy garncarz daje co wtorek 4 garnki [tytułem targowego], w czasie jarmarku dają od kramu po 1 gr, sprzedawcy soli dają w dni targowe 1 miarkę małą [ćwiartkę] soli [od każdej beczki soli], mł. koński: mieszcz. dają od każdego słodu 1 wiertel [zapewne słodu] i dla koni młyńskich po 2 wiertle owsa; z przedm. Jadamowo dają z każdej kwarty [roli] 10 gr i 9 den.; ogółem czynsze z C. wynoszą 11 grz. 11 gr i 20 kamieni łoju (IBP 285-286).

1581 m. K. płaci 16 zł podwójnego szosu (dupla) oraz pobór od 18 ł. uprawianych przez mieszczan, 18 komor., 10 garnców gorzałki (vinum adustum), 4 sprzedawców soli, 8 wiatraków dziedz., 3 wiatraków dor., 16 szewców, 15 rzeźników, 9 krawców, 3 kuśnierzy, 3 kowali, 4 bednarzy, 4 garncarzy, 1 kapelusznika, 1 kołodzieja, 1 ślusarza (serifaber), 8 tkaczy (ŹD 93).

1504-64 targi i jarmarki: 1504 król Aleksander ustanawia w m. bpim C. jarmark w dniu ś. Piotra i Pawia [29 VI] (MS 3 nr 1502); 1521 król Zygmunt ustanawia w m. C. trzeci jarmark w dniu ś. Katarzyny [25 XI] (MS 4/1 nr 4030); 1564 targ cotygodniowy we wtorek, jarmarki na śś. Piotra, Idziego i Katarzyny (IBP 285).

1424-1589 cechy i zawody: 1424 jatka rzeźnicka (ACC 7, 102v); 1449 kowal, młynarz, jatka rzeźnicka (AE I 237); 1453 bp pozn. Andrzej [z Bnina] zezwala cechowi szewców w m. bpim C. na budowę „w miejscach na ten cel przeznaczonych” [zapewne rynek] 16 kramów; nadaje członkom tego cechu pr. wyłącznego zakupu skór na targach krob., z wyjątkiem targów wolnych; każdy szewc ma płacić od kramu 6 1/2 gr na ś. Marcina, 1/3 tej sumy przeznaczona jest dla wójta, reszta dla bpa (P. T. Szulc, Przywilej cechu szewskiego w Krobi z 1453, „Kronika Gostyńska” 3, 1932, nr 9, s. 162-164); 1476 sukiennik (PG 9, 66); 1516 bp pozn. Jan [Lubrański] nadaje przyw. cechom kowali, bednarzy i ślusarzy (Cechy Krobia 24); 1589 bp Łukasz Kościelecki potwierdza go (Cechy Krobia 25); 1519 „kowalka” [ż. kowala] (AC 2 nr 1726); 1563, 1564, 1581 → wyżej.

1416-1533 mieszczanie: 1416 Piotr mieszcz. z C. toczy proces z Janem Włostowskim [przedmiot sporu nie podany] (KoścZ 4, 154v); 1419 szl. Piotr mieszcz. z K. (MH 15, 1936, s. 184; cytowanego tam aktu w KoścZ 6, 138, nie odnaleziono); 1424 Andrzej Rampalicz [mieszcz.?] → p. 4; 1426 egzekutor testamentu Stefana zw. Sulokiem z K. [mieszcz.?] rozdziela między sukcesorów pozostałości po zm., Małg. Wiesowa z K. otrzymuje z cc. garderobę, kosztowności oraz 2 dok. m. Środy, zobowiązując to miasto do płacenia rocznie 2 grz. (Wp. 5 nr 426); 1440 n. mieszczanie pełniący funkcje we władzach miejskich → p. 4; 1445 mieszczanie z C. dłużni na rzecz scholastyka pozn. [→ Krobia – Kościelna Wieś, p. 5] (AE I 100); 1449 Jakub Chyła mieszcz. z C. i jego ż. Anna, Stan. Srebrny kowal i Filip z Dolska młynarz w C. → p. 5; 1475 zm. uczc. Anna Qwasszyna mieszczka z K., Jakub Narożny mieszcz. z K. jej krewny (AE II 449v-450); 1476 szl. Jadwiga ż. opatrznego Piotra sukiennika z K. sprzedaje swemu bratu stryj. Janowi Pudliszkowskiemu całą cz. po ojcu i matce w Pudliszkach [k. Krobi] za 20 grz. (PG 9, 66).

1477-83 opatrzny Jakub mieszcz. z C.: 1477 tenże kupuje od Mikołaja i Samsona braci z → Bobowicka 4 ł. os. koło m. Międzyrzecza z domem i folwarkami pod tym m. za 120 zł węg. (PG 9, 83; PG 58, 53); 1483 tenże z ż. Katarzyną sprzedają Mac. Gorzyckiemu wspomn. 4 ł. os. z folwarkiem [!] oraz dom z placem (area) k. wójtostwa w Międzyrzeczu za 124 zł węg. (PG 9, 175; MS 4/2 suppl. nr 1088 – tu zapewne pomyłkowo suma 324 zł węg.).

1483 uczc. Barbara z C. z bratem Mikołajem i matką Katarzyną z Bydgoszczy toczy proces z Piotrem Czarnym słodownikiem pozn. (AR nr 1390).

1486-1505 Mik. Wół, Wołek mieszcz. z K. (AE III 111): 1505 tenże poleca w testamencie, aby sprzedać jego dom przy rynku i kwartę roli oraz wypłacić na cele budowlane (pro fabrica) [kościołów]: 3 grz. dla Ś. Idziego w Kościelnej Wsi, 3 grz. dla Ś. Ducha na przedm. K. i resztę [suma nie podana] oraz ruchomości domowe i wierzytelności dla Ś. Mikołaja w K. (ACC 83, 100).

1515 mieszczanie z K. uprawiają rolę w opust. [wsi] Kuczynka (ACC 91, 29); 1519 Kat. Śmigielska [mieszcz.] z m. C. toczy proces z Anną Wroninką z Kołaczkowic, która obraziła Katarzynę w m. C. w domu Agnieszki Brozeniny „kowalki” (AC 2 nr 1726); 1533 uczc. Elżbieta wd. po Janie Domaracie mieszcz. krob. sprzedaje Mik. Pudliszkowskiemu 5 ł. os. i folw. w Kuczynce za 250 grz. (PG 16, 570).

Inni mieszkańcy K.: (1419?) 1423 Marcin Kosczyc z C.²Może jednak nie z Krobi, lecz z Grobi k. Śmigla lub z Grobi k. Sierakowa?: 1419 (KObceRyc. 147, cytowanego aktu nie odnaleziono), 1423 tenże śwd. (WR 3 nr 971); 1430 Małgorzata ż. Święszka z C. toczy procesy z Michałem Zimlińskim [z Ziemlina k. Krobi] i jego matką (KoścZ 9 k. 256v, 270); 1435 Jakub z C., jego ż. ur. Jutka z → Kuczynki (PG 1, 78v); 1440 śwd. Jakub armiger z C.²Może jednak nie z Krobi, lecz z Grobi k. Śmigla lub z Grobi k. Sierakowa? (AC 2 nr 1097); śwd. Jan z C.²Może jednak nie z Krobi, lecz z Grobi k. Śmigla lub z Grobi k. Sierakowa? (DBL 185); [1439-1500] zm. Jadwiga ż. Droszthka z C. (MPHn. 9/2, 84); [a. 1506] zm. Jakub Droszdek z C., 1506 zm. NN (...esza) z C. (MPHn. 9/2, 35).

Kmiecie: 1330! [po 1332, ok. 1337?] (obl. 1611, 1617) Mikołaj wda. pozn nadaje Henrykowi swemu poddanemu i Bartoszowi z K. [kmieciowi?] sołectwo we wsi → Brzezie (Wp. 2 nr 1170, → Gostyń dobra, przyp. 5); 1430 kmieć z C. → p. 6; 1520 [kwarta?, ł.?] Michała w C. opust. (CP 111, 44).

4. 1420 Andrzej bp pozn. przyłącza → Kościelną Wieś do C.³Wg Now. 2, 417, lokacja m. na pr. niem. mogła nastąpić krótko po 1350 (Wp. 8 nr 889); 1579 bp pozn. transumuje ten dok. (CP 4, 168); 1423 n. opidum C. (LBP 31); 1424 Paweł Jary (Jari) i jego s. Mac. Rampalicz wójtowie z C. w sporze z Andrzejem Rampalicz, który domaga się zwrotu 6 grz. szer. gr pożyczonych tymże z tytułu zastawionego dochodu z jatki rzeźnickiej i 1 grz. z tytułu pracy własnej i napraw budowlanych w jatce; wójtowie zapłacą dług do przyszłego ś. Idziego (ACC 7, 102v); 1449 Jakub wójt krob. (AE I 237); 1510 w m. C. jest 10 ł. os., do wójtostwa należy 3 1/2 ł. (LBP 112); 1453 wójt → wyżej: cechy i zawody; 1564 burm. i rajca m. C. oblatują dok. z 1562: kan. pozn. Bartłomiej Siekierzecki pełnomocnik (procurator) Jana Ławskiego scholastyka pozn. wydzierżawia miastu K. na 3 l. (od dnia ś. Wojciecha 1562) wieś opust. Wawino [obecnie nie istnieje], nal. do [uposażenia] scholasterii pozn. za 10 grz. rocznie [płatnych] na ś. Marcina (ACC 121, 826v-827); 1569, 1570 pr. patronatu altarii w kościele czyli kaplicy Ś. Idziego pod K. zastrz., po śmierci pleb. krob. Piotra Boruty Kuczyńskiego, dla m. K. [→ Krobia – Kościelna Wieś] (AE XII k. 70v-72, 158-162).

1440-1564 władze miejskie w K.: 1440 burm. Mik. Panek i rajcy Jan Chwałkowski, Michał Jabłonka, Paweł, Piotr Krajewski (AE Ia 31); 1475 burm. i rajcy m. C. → p. 5; 1501 rajcy → p. 5; 1508 Błażeja Kolendę burmistrza oraz rajców i witryków kościoła [par.?] w C. pozywa Jan Kołaczkowski o zwrot dzwonu, który zastawił w m. C. Andrzej Dłoński [→ Dłoń] (ACC 85, 156); 1510, 1513, 1526 burm. i rajcy → p. 5; 1540 burm. Andrzej Jędrzejek i rajcy (AE VIII 104-108); 1564 sław. Jan Porsepa burm. i Mac. Boruta rajca m. C. (ACC 121, 826v-827).

5. Parafia: 1444 [kap. pozn.] zgadza się, aby bp erygował kościół [par.] w obrębie par. C. [nazwa nowej par. nie podana], za zgodą pleb. w C. i za odszkodowaniem dla niego⁴Now. 2, 417, zapytuje, czy chodziło o niezrealizowaną erekcję w Chwałkowie k. Krobi? (CP 29, 35v); 1510 dla pleb. kościoła [par.] w m. C. meszne z 10 ł. os. i 3 1/2 ł. wójtostwa w m. C. oraz meszne ze wsi: Kościelna Wieś, Jadamowo, Żychlewo, Bukownica, Sikorzyn, Sułkowice, Posadowo, Potarzyca, Grabianowo, Ciołkowo, Chwałkowo, Rogowo, Włostowo Wielkie i Włostowo [Małe], Ziemlin, Kuczyna, Kuczynka, Karsiec [obecnie Karzec], Pudliszki, Unięcice, Kokoszki, Pijanowice, Wawin, Krajewki (LBP 112-113); 1515 Barbara Sowińska płaci dzies. z Kuczynki do par. K. (ACC 91, 29); 1564 bp pozn. pobiera wiard. dzies. ze wsi położonych w par. C.: Włostowo, Chwałkowo, Rogowo, Ciołkowo, Karsiec, Pudliszki i Niemarzyn (IBP 308).

Kościół par. Ś. Mikołaja w K.⁵Wg Now. 2, 417, kościół ten założono po 1350 w związku z lokacją Krobi na pr. niem: 1408 śwd. Mikołaj wikary z C. (KoścZ 3, 71v); 1459 (rps XV w.) bp pozn. Andrzej Bniński wzniósł szereg kościołów i zamków m. in. w K. (Joannis Długossii Senioris canonici Cracoviensis Opera omnia, wyd. A. Przezdziecki, t. 1, Kraków 1887, s. 511); 1475 Jan Pijanowski pleb. w Rydzynie zeznaje, że od burmistrza i rajców m. C. otrzymał 7 1/2 grz., które zm. uczc. Anna Qwasszyna mieszcz. z K. zapisała kościołowi par. w K. na cele budowlane; ponieważ płacenie czynszu od tej sumy wyglądało na lichwę, dlatego Pijanowski zwróci 8 1/2 grz. w ratach, z tych 8 1/2 grz. burm. z rajcami zapłacą 2 grz. Jakubowi Narożnemu mieszcz. krob., który zgłasza pr. bliższości do spadku po zm. (AE II 449v-450); 1493 Wojciech wikary z C. (ACC 70, 39v); 1494 Mikołaj wikary z C. zabity w Kościanie [→ Kościan – dekanat] (AC 2 nr 1494); 1505 zapis testamentowy Mik. Woła, Wołka mieszcz. krob. na rzecz tego kościoła [→ p. 3: mieszczanie] (ACC 83, 100); 1508 witrycy kościoła [par.?] → p. 4: władze miejskie; 1510 kościół [par.] w m. C. patronatu bpa pozn. [uposażenie → wyżej: parafia] (LBP 112); 1532 proces o pr. patronatu kościoła par. Ś. Mikołaja w C. po śmierci pleb. Jana Siekierzeckiego [prawdop. z Siekierek Wielkich k. Kostrzyna] kan. pozn.: Kasper Żegrowski [z Żegrowa k. Śmigla] dr medycyny i kan. gnieźn. prezentowany jest przez scholastyka pozn. Jana Rydzyńskiego patrona tegoż kościoła z tytułu scholasterii; pełnomocnik Benedykta kan. gnieźn. i pozn. prosi o dopuszczenie go do procesu, co uzyskuje; Benedykt rości sobie pr. do tegoż kościoła; bp udziela inwestytury Żegrowskiemu; świadkowie Jerzy, Jan i Zachariasz wikariusze kościoła w C. (ACC 107 k. 126rv – tu wezwanie kościoła: Ś. Stanisław, k. 153v-154; AE VII 310-311v; ACC 109, 52-53); 1570 Piotr Boruta Kuczyński pleb. krob. (AE XII 158-162); 1583 Kasper Jaskólecki sprzedaje z zastrz. pr. wykupu zarządcom (oeconomi) kościoła par. w C. czynsz roczny 6 grz. na całej wsi Kuczynce oraz na cz. Ciołkowa os. i cz. Badurkowa wsi opust. (PG 22, 216).

1441-1570 plebani: 1441 śwd. Jan z C. pleb. [w K.?] i notariusz [publiczny?, abpa?, czy ident. z Janem notariuszem 1431 → p. 6] (DBL 187); 1443-50 Mac. Grzymała pleb. w C.⁶Wg Now. 1, 413, z Konarskiego (AE I 11v-12; CP 29, 35v; ACC 31, 105): 1449 na rzecz tegoż Macieja rezygnuje Jakub s. Piotra z Wyganowa [k. Kobylina, pow. pyzdr.] archid. pszcz. i altarysta w kat. pozn. z altarii Ś. Andrzeja [w kat. pozn.] (ACC 31, 105); 1450 tenże zm. podczas pobytu w Rzymie (ACC 32, 112v); 1446 Jan z Inowrocławia pleb. w C., pisarz Penitencjarii soboru bazylejskiego i [anty]pap. Feliksa V, student w Krakowie (AS 1, 112); 1451 – zm. a. 1463 Stan. Dobieszewski z Dobieszewa pleb. kościoła par. w C., kan. pozn. i altarysta altarii ŚŚ. Piotra i Pawła w kat. pozn. (ACC 23, 35): 1463 bp pozn. Andrzej postanawia, aby wszystkie [dochody kościoła] dzies., małd., meszne, wiard. i zboże z tego roku, oprócz stołowego, świętopietrza i ofiar, zużyte zostały na pokrycie długów zm. Stanisława kan. pozn. i pleb. kościoła par. w C. (AC 2 nr 1297); ok. 1460-69 Łazarz Wygonowski altarysta w kat. pozn., kan. głuszyński i pleb. krob. (Now. 1, 299); 1493 honorabilis Piotr Chwalkowski z C. [pleb.?] sprzedaje swój dom na ul. Tylnej w C. Marcinowi Fomor z Osiecznej pleb. w Lipnicy (ACC 70, 39v); 1531 pełnomocnik Benedykta Izdbieńskiego [z Izdebna w pow. kcyn., kan. gnieźn. oraz pozn., bp pozn. 1546-53] rezygnuje z kościoła par. w C. (ACC 106, 184v); 1532 wspomn. jako zm. pleb. kościoła par. w C. Jan Siekierzecki → wyżej: kościół par.

Kościół szpitalny i prepozytura Ś. Ducha w K.: [1428-37] kapłan Andrzej Chwałkowski [z Chwałkowa k. K.] fundator szpitala w K. (AE V 74v-75v); 1435 [tenże?] Andrzej kapłan z C. wydzierżawia na 3 l. od Jana pleb. z Mokronosu wszystkie dochody (fructus et proventus) kościoła w Mokronosie za 30 grz. (AC 2 nr 1064); 1443-47 tenże prep. kościoła (capella) Ś. Ducha pod m. C. (AE I k. 54v, 157).

1440 Michał dz. Rogowa oraz burm. i rajcy m. C. [→ p. 4] proszą bpa, aby erygował kościół Ś. Ducha czyli szpital pod miastem, zobowiązują się w roku bieżącym wraz z bractwem ubogich zakupić 8 grz. czynszu rocznego dla kapłana tegoż kościoła; bp wyraża zgodę (AE Ia 31; wg Now. 2, 417, erekcja dot. tylko altarii bractwa ubogich, włączonej do prepozytury, → niżej: 1513).

[1477] Piotr Nosek prep. szpitala Ś. Ducha pod m. C. → niżej: 1513.

1510 prepozytura Ś. Ducha w C. patronatu burmistrza, rajców i całej gminy (communitas) w C., którzy są egzekutorami czynszów nal. do prep. Ś. Ducha; czynsz ok. 6 grz. [zapisany] na licznych domach (LBP 204).

1513-28 Mac. Giemza z Kościelnej Wsi prep. szpitala Ś. Ducha w m. C.: 1513 bp pozn. [Jan Lubrański] na prośbę tegoż Macieja oraz burmistrza i rajców m. C. wznawia przyw. erekcyjny bpa Stan. Ciołka [1428-37] spalony przed 36 laty w domu ówczesnego prep. Piotra Noska; bp Stan. Ciołek erygował, na prośbę kapłana i fundatora Andrzeja Chwałkowskiego, prepozyturę czyli kapelanię szpitala Ś. Ducha, Nawiedzenia NMP, Ś. Andrzeja, Dziesięciu Tysięcy Męczenników, Ś. Barbary i Wszystkich Świętych; przed 36 laty prepozytura otrzymała 3 1/2 grz. czynszu [rocznego], a obecnie ma 6 1/2 grz. czynszu (zgodnie z wpisami do księgi miejskiej), dom obok szpitala oraz ogród i łąkę na przedm.; bp ponawia erekcję i zastrzega pr. patronatu dla burmistrza i rajców (AE V 74v-75v); 1515 tenże, na prośby Jana bpa pozn., wyraża zgodę na zmianę czynszu rocznego (MS 4/2 nr 10639); 1518 tenże przeznacza dla szpitala Ś. Ducha w K. 1 grz. czynszu rocznego [zapisanego] na wsi Chociszewice [obecnie włączone do Pępowa], czynsz ten kupił od Andrzeja Chociszewskiego za 12 grz. (AE VI 97v-98v); 1521 temuż Maciejowi zapisuje z zastrz. pr. wykupu Feliks Miaskowski 3 grz. czynszu rocznego za 36 grz. na cz. Krzekotowic (PG 15, 396); 1526 tenże Mac. Giemza z C. prep. szpitala Ś. Ducha w K. (AE XII 162-167); 1528 temuż Maciejowi prep. Ś. Ducha zapisuje z zastrz. pr. wykupu Wawrz. Strzelecki z ż. Agnieszką Siedlecką na 1/2 swej cz. we wsi Strzelce Wielkie [k. Gostynia] 8 grz. czynszu rocznego za 100 grz. (PG 16, 215v).

Altarie w kościele par. Ś. Mikołaja w K.: 1449 Jakub Chyła mieszcz. z C. i jego ż. Anna przeznaczają zakupiony przez siebie czynsz 4 grz. rocznie na ufundowanie altarii w kościele par. Ś. Mikołaja w C., ponadto przeznaczają dla altarii (po swej śmierci) dom swój położony między [domem] kowala Stan. Srebrnego i młynarza Filipa z Dolska oraz jatkę rzeźnicką; Jakub wójt krob. rezygnuje dla tej altarii na swym wójtostwie 1 grz. czynszu rocznego za 12 grz. sumy głównej; bp pozn. określa obowiązki altarysty [altarii] NMP, Ś. Jakuba, [Stanisława?], Anny Matki Marii i Doroty oraz zastrzega pr. patronatu dla Jakuba i Anny, a po ich śmierci dla wójtów [krob.] (AE I 237).

1475-84 Wojciech z Kobylina [w pow. pyzdr.] altarysta altarii NMP w kościele par. w C.: 1475 tenże kupuje z zastrz. pr. wykupu od Janusza Frycza z Jutrosina dz. Wojciechowa i Łowęcic [wsie w pow. pyzdr.] 2 grz. czynszu rocznego za 24 grz. szer. półgr, [zapisanego] na całej wsi Wojciechowo i 1/3 cz. Łowęcic, z przeznaczeniem dla nowo erygowanej altarii w kościele par. w C. (ACC 55, 64v-65); 1484 tenże Wojciech pozwany przez Macieja sołtysa i Grzegorza kmiecia z Domachowa patronów posiadanej przez niego altarii w K., ponieważ posiada wszystkie dokumenty altarii (z wyjątkiem erekcji) i nie chce ich wydać, zaniedbuje obowiązki altarysty, przed 3 laty otrzymał od Mac. Jastrzębskiego sumę główną 24 grz. i dotychczas nie zakupił za nią nowego czynszu oraz alienował sprzęt kościelny (apparamenta et ornameta), a szczególnie kielich; bp nie uznaje tłumaczeń Wojciecha i zasądza: dokumenty oddać na przechowanie patronom i dowieść, że kielich oraz sprzęt kościelny spłonęły, w ciągu 4 tygodni złożyć sumę główną w kancelarii bpiej i zakupić za nią nowy czynsz przy udziale patronów, obowiązki altarysty wykonywać osobiście lub przez zastępcę pod karą pozbawienia altarii (AE III 63); 1484 tenże Wojciech altarysta altarii NMP w kościele par. w C. kupuje z zastrz. pr. wykupu od Wawrzyńca dz. Czarnkowa [k. Ponieca, obecnie Czarkowo] 2 grz. czynszu rocznego za 24 grz. szer. półgr [zapisanego] na cz. Czarnkowa, czynsz ten przedtem obciążał wsie Mac. Jastrzębskiego Wojciechowo i Łowęcice (AE III 102).

1501 Jan Czacki altarysta w kościele par. w C. (AE IV 28v); 1510 Jan Oczko i Piotr altaryści w C. (LBP 203); 1519 Wojciech z C. altarysta (AC 2 nr 1726); 1523 król Zygmunt zezwala duchownym z m. C., aby kupili z zastrz. pr. wykupu czynsz roczny na jakichś [nie wymienionych] dobrach za 300 grz., w celu ufundowania altarii w niedawno zbudowanej kaplicy przy kościele par. w C. (MS 4/1 nr 4198); 1524 dla nowo ufundowanej altarii Ś. Anny w nowo zbudowanej kaplicy przy kościele par. w K. sprzedali czynsz roczny: Jan Kołaczkowski na swej cz. Kołaczkowic 8 grz. za 100 grz. i Wojc. Zakrzewski na 1/4 cz. Zakrzewa 3 grz. za 36 grz., zgodnie z dok. starosty [gen.] wlkp. i zezwoleniem króla [→ wyżej] (AE VIII k. 163-164, 164-165); 1526 Mac. Giemza z C. prep. szpitala Ś. Ducha w K. okazał bpowi pozn. dokumenty zakupu czynszu z 1524 i zezwolenie król. na jego zakup z 1523; bp transumuje te dokumenty i eryguje altarię Ś. Anny, Stanisława, Wacława, Rocha i Marcina w nowo zbudowanej kaplicy nad zakrystią w kościele par. w K., zastrzega pr. patronatu dla burmistrza i rajców, pierwszeństwo do altarii dla członków rodziny fundatora i dla osób z K., określa obowiązki altarysty; fundator po swej śmierci przeznacza dla altarii swój dom i zostaje pierwszym altarystą (AE XII 162-167); 1531 Jerzy altarysta w C. [w kościele par.?] kupuje z zastrz. pr. wykupu od Jana Wilkońskiego 3 grz. czynszu rocznego za 40 grz. na 1/2 Wszołowa w pow. kal., na całej dziedzinie os. Wilkonice Wielkie i Małe [obecnie Wilkonice i Wilkoniczki] oraz opust. Pasierbicach (ACC 106, 108; PG 16, 455v – tu 45 grz.); 1532 Stanisław altarysta w kościele w C. (AE VII 311rv); 1540 Anna c. Mac. Włostowskiego dz. Pijanowic z s. Jakubem oraz Andrzej Jędrzejek burm. z rajcami m. K. okazują bpowi pozn. dok. starosty [gen.] wlkp. z 1535, wg którego Katarzyna ż. Winc. Kuczyńskiego sprzedała Annie Włostowskiej 3 ł. opust. i 1/2 ł. os. w Pijanowicach oraz proszą bpa o erygowanie altarii Wniebowzięcia NMP i Ś. Rocha w kaplicy Ś. Anny w kościele par. w K. dla organisty i uposażają altarię 5 grz. czynszu rocznego na wspomn. cz. Pijanowic z zastrz. pr. wykupu za 100 grz. (AE VIII 104-108); 1570 Piotr Boruta Kuczyński pleb. i altarysta krob., patron altarii w kościele Ś. Idziego [→ Krobia – Kościelna Wieś, p. 5] (AE XII 158-162).

Bractwo ubogich w K.: 1440 → wyżej: kościół szpitalny; 1501 Jan Czacki altarysta altarii w kościele par. w C. darował altarii bractwa ubogich w C. 24 grz., które ma złożone w depozycie u rajców m. C., za to altarysta winien odprawiać w sobotę mszę (AE IV 28v).

1423 (kop. 1488-92) do uposażenia scholasterii w kat. pozn. należy m. in. 4 grz. 6 gr szer. z m. C., do uposażenia prebendy kan. w kat. pozn. zw. „Dupin” należy m. in. dzies. snop. z C. (LBP s. 31, 45).

1510, 1520 z wizytacji prebendy scholastyka [kat. pozn.]: 1510 z 1 ł. [scholastykowi] płacą [po] 21 gr, wszystkie ł. uprawiane, nie ma opust., czynsz ogółem wynosi 4 grz. 2 gr i 4 ternary; 1520 9 ł., 3 kwarty [ł.] os. i [kwarta?, ł.?] Michała opust., płacą scholastykowi z 1 ł. po 22 gr, z 1/2 ł. [po] 9 gr, z 1/4 ł. [po] 5 gr i [47] obole (CP 111 k. 56, 44).

6. 1472 Mac. Borek z → Gostynia [pleb. w Goniębicach] pozwany przed sąd bpi m. in. pod zarzutem, że w 1471 dokonał po pijanemu gwałtów i bluźnierstw w m. C. (AC 2 nr 1354).

1484 wzm. o pożarze w kościele par. w C. → p. 5: Altarie; 1513 pożar przed 36 laty w domu prep. szpitala Ś. Ducha Piotra Noska (AE V 74v-75v); 1515 pożar w m. C. i przyległych wsiach (CP 4 nr 78); a. 1563 pożar w C. (ASK I 4, 144v).

Mieszczanie pozn. z K.: 1419 Stefan z C. niegdyś karczmarz z Szymanowa⁷W 1412 mieszcz. pozn. Falker zeznał, że jest winien Stefanowi Kreczmarowi z Szymanowa 30 grz. szer. gr i od tej sumy będzie mu płacić 3 grz. czynszu rocznie (SBP s. 76 nr 164) [zapewne Szymanowo k. Sarnowy] miał 30 grz. [zapisanych] na domu zm. Jana Kromera [mieszcz. pozn.], zięć Kromera [kramarza?] zwrócił Stefanowi 15 grz., a pozostałe 15 grz. ma dać na ś. Michała (SBP s. 109 nr 302); 1467 Krobski (Cropsky) [z K.?] szewc, mieszcz. pozn. (AR nr 1091); 1482-84 Mac. (Mathias) Krobski (Cropsky) [z K.?] rzeźnik, mieszcz. pozn. (AR nr 1371, 1378, 1416, 1419).

Notariusze publiczni z K.: 1431 Jan s. Andrzeja z C. (CP 2, 383); 1446-52 Andrzej s. Jana z K.: 1446 tenże uzyskuje pr. wykonywania funkcji w archidiecezji gnieźn. (ACG G II/1, 53), 1452 (Osiemnaście wieków Kalisza, t. 1, Kalisz 1960, s. 321 nr 66); 1449 Michał s. Jana z C. uzyskuje pr. wykonywania funkcji w archidiecezji gnieźn. (ACC 31, 144); 1452 Piotr s. Jana z C. kleryk diec. pozn., notariusz? (AC 2 nr 489); 1456 Andrzej s. Wawrzyńca z C. uzyskuje prawo wykonywania funkcji w archidiecezji gnieźn. (ACG G II/1, 66v).

Zakonnicy lub. z K.: 1460 Jan (DBL 232); 1482 Paweł (ACC 60, 19); 1511 zm. Jan (MPHn. 9/2, 75); [1528] 1530 Florian opat lub., profesor teologii [dominikanin z Kościana, →Kościan miasto, p. 5Fb] (MS 4/2 nr 15819; Lub. A 51, 52).

Inni duchowni z K.: 1409 śwd. Piotr kleryk z C. (ACC 2 123v); 1426 Jan kleryk z C. w sporze z Kat. Zaleską (ACC 9, 219v); 1430 kapłan z C. oskarżony o zabicie kmiecia (laycus) z m. C. (AC 1 nr 33); 1436 (kop. 1488) ksiądz Jakub z K., pierwszy altarysta altarii Ś. Trójcy, ŚŚ. Mateusza, Erazma i Katarzyny w kościele [par.] Ś. Małgorzaty w Gostyniu (Wp. 5 nr 588); 1452 Piotr z K. subdiakon gnieźn. którego rajcy m. Kalisza zaprezentowali do mansjonarii w koleg. NMP w Kaliszu oświadcza, że obiera sobie stałą rezydencję przy tejże mansjonarii, a w wypadku rocznego nie rezydowania rajcy kal. mają pr. dokonać prezenty na tę godność innego duchownego (Osiemnaście wieków Kalisza, t. 1, s. 321 nr 66).

1452, 1458-60, 1463 Piotr z C.: 1452 Piotr s. Jana z C. → wyżej: notariusze publiczni; 1458-60 [tenże?] mgr Piotr s. Jana z C. adwokat konsystorza kal. (AC 2 nr 1891, 1894-1896, 1901, 1903, 1905, 1907-1909, 1912, 1917); 1463 [tenże?] mgr Piotr z C. zarządca (oeconomus, factor) [dóbr] stołu abpa (AC 2 nr 1929).

1458-62 mgr Andrzej z C. adwokat konsystorza kal. (AC 2 nr 1890, 1891, 1894-1896, 1898, 1907, 1917); 1462-68 mgr Maciej z C. adwokat konsystorza kal. (AC 2 nr 1916, 1918, 1936, 1942, 1943); 1489 Andrzej z K. wikariusz kat. gnieźn. (Kor.Prał. 3, 580).

1488 – zm. a. 1515 Michał z C. altarysta w kościele par. w → Krzywiniu (ACC 76, 62v-63; LBP 206; ACC 91, 60v); 1508 Zeben (?) z C. kleryk [uczeń szkoły w Krzywiniu?] złapany przez władze m. → Krzywinia i odstawiony do bpa (AC 85, 77); 1510 Maciej z C. altarysta altarii Wniebowzięcia NMP, ŚŚ. Jana Chrzc. i Agnieszki w Borku [w pow. pyzdr.] (LBP 198); 1524 Stanisław z C. prezentowany na pleb. kościoła par. [Ś. Michała i Mikołaja] w → Chwałkowie [k. Książa] (ACC 99, 105).

1493 – zm. a. 1503 mgr Jan Wołek z K. [krewny Mik. Wołka mieszcz. krob.?] penitencjariusz i kaznodzieja kat. pozn. (ACC 75, 131): 1493 [tenże?] mgr Jan z K. nauczyciel w szkole [par.] Ś. Marii Magdaleny w Poznaniu (ACC 70, 9); 1496 tenże pełnomocnik (procurator) Fabiana z Ponieca pleb. kościoła par. w → Gołaszynie [k. Ponieca] (ACC 73, 173); 1497 tenże altarysta w koleg. Ś. Marii Magdaleny w Poznaniu (ACC 74, 26); 1498 tenże jako pełnomocnik Andrzeja z Drzązna [pow. nak., obecnie Drążno] altarysty w kat. pozn. rezygnuje z altarii [Ś. Marcina → Jaryszki, Uwaga] (ACC 75, 131); 1503 kap. pozn. przeznacza wieczyście dom zm. mgr Jana Wołka z C. położony na grobli wikariuszowskiej [w Poznaniu] dla każdorazowego kaznodziei (CP 33, 74v).

Studenci z K. w Krakowie: 1420 Jan s. Andrzeja, 1421 Andrzej s. Jana, 1422-29 Błażej s. Marcina (1422 mgr, 1429 bakałarz), 1429 Jan procurator causarum i bakałarz, 1429 Mikołaj s. Szczepana (Stephanus), 1434 Gotard s. Piotra, 1435 Klemens s. Mikołaja, 1437 Szczepan (Stephanus) s. Mikołaja, 1438 Michał s. Jana, 1441 Piotr s. Jana, 1451 Michał s. Mikołaja, 1464 Piotr s. Michała, 1472 Andrzej s. Jakuba, 1473 Szymon s. Szczepana (Stephanus), 1475 Paweł s. Jerzego, 1478 Jan s. Marcina, 1487 Jan bakałarz, 1500 Stanisław s. Dominika, 1507 Wojciech s. Andrzeja, 1513 Wojciech s. Macieja, 1517 Piotr s. Andrzeja, 1518 Piotr s. Filipa, 1527 Marcin s. Jana, 1527 Jakub s. Jerzego, 1530 [tenże?] Jakub bakałarz, 1539 Maciej s. Jerzego (AS 1 s. 49, 50; L.prom. 25; AS 1, 65; L.prom. s. 21, 22; AS 1 s. 71, 83, 86, 91, 93, 99, 132, 179, 207, 214, 220, 236; L.prom. 99; AS 2 s. 60, 108, 145, 173, 189, 238; L.prom. 182; AS 2, 294).

7. 1267 (Wp. 1 nr 607); 1400 (WR 3 nr 207); 1411, 1421, 1422, 1440, 1441 (Wp. 5 nr 176, 331, 350, 647, 646); 1446 (AE I 169v); 1468 (APP Zbiór akt kl. XII-4); 1474 (PG 9, 14); 1486 (AE III 110-111v); 1511 (AC 2 nr 1664); SzPozn. 176-178; Münch wg indeksu.

8. Najstarsza znana pieczęć miejska z początku XVI w. (odciski z 1566 i 1571) z wyobrażeniem Chrystusa Zmartwychwstałego, wokół napis: + S + COMVNE + CIVITATE + CROBIA (M. Gumowski, Pieczęcie i herby miast wielkopolskich, Poznań 1932, s. 143).

Uwaga: a) uchwytna w źródłach do XV w. jednostka terytorialna o wspólnej nazwie „Krobia” (Krobia, Stara Krobia, Sułkowa Krobia, Krobia Unięty) jest zapewne pozostałością tzw. pola, tj. cz. opola (J. Leśny, w: Dzieje ziemi gostyńskiej, Poznań 1979, s. 41). Brak natomiast dowodów na istnienie opola krob., o którym pisali m. in. Now. 2, 139 i Münch 75.

b) wg T. Lalika, Stare Miasto w Łęczycy. Przemiany w okresie poprzedzającym lokację – schyłek XII i początek XIII w., „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 4, 1956, nr 4, s. 636, najstarszą osadą w zespole Stara Krobia, Kościelna Wieś i Krobia była Stara Krobia. Wskazuje na to zachowana do dziś nazwa wsi. Ośrodek osadniczy został przeniesiony (przed fundacją kościoła Ś. Idziego) do Kościelnej Wsi, a następnie do Krobi. Podobnie Münch 86 n., który dopatrywał się w Kościelnej Wsi ośrodka targowego, poprzedzającego późniejsze miasto. Koncepcję T. Lalika uzupełnił J. Leśny (w: Dzieje ziemi gostyńskiej, s. 46 n.), wg którego osadę targową przeniesiono ze Starej Krobi w rejon obecnego miasta w związku ze zmianą przebiegu ważniejszych dróg, a zwłaszcza z powodu wykształcenia się szlaku Głogów – Kalisz, przebiegającego m. in. przez Poniec i Krobię. Przeniesienie targu w rejon obecnego miasta miało nastąpić przed połową XII w. (tak w świetle ostatnich badań datowany jest kościół Ś. Idziego → Krobia – Kościelna Wieś, p. 5). Osada targowa z kościołem (= Kościelna Wieś) znajdowała się na N od rz. Strugi. Natomiast osadnictwo na S od niej (tj. na terenie obecnej Krobi) prawdop. wiąże się, wg J. Leśnego, dopiero z ukształtowaniem się kasztelanii krob.

W literaturze długo nie podejmowano problemu lokalizacji mennicy, wspomn. w przywileju dla bpów pozn. z 1232 (→ Krobia – Kościelna Wieś, p. 3). Podawano, na podstawie dwu relacji z XIV i XV w., że mennica ta znajdowała się w bpim m. Krobi (m. in. R. Kiersnowski, Wstęp do numizmatyki polskiej wieków średnich, Warszawa 1964, s. 171, 191 i ostatnio S. Suchodolski, Moneta możnowładcza i kościelna w Polsce wczesnośredniowiecznej, Wrocław 1987, s. 90 n.). Można założyć, że już w tym roku nie tylko Kościelna Wieś ale i cz. Krobi należała do bpów. Źródła nie potwierdzają jednak tej możliwości. Krobia jako własn. bpów pozn. wspomn. została dopiero w 1350 (→ Krobia – klucz dóbr). Dlatego przekonujący jest wywód J. Leśnego (w: Dzieje, s. 49), że autorzy relacji z XIV i XV w., piszący o przywileju menniczym, mieli na uwadze osadę targową (tj. Kościelną Wieś), tym bardziej, że w czasach im współczesnych i Kościelna Wieś, i Krobia były już w rękach bpów. Hipotezę tego autora można uzupełnić uwagą, że w Kronice wlkp. i dwukrotnie w Rocznikach Długosza czytamy o zbudowaniu kościoła Ś. Idziego w Krobi, a nie w Kościelnej Wsi.

c) 1307 śwd. Sułek komes z Krobi (Wp. 2 nr 913) [czy ident. z zapisanym w nekrologu lub. a. 1439? (MPHn. 9/2, 36), w nekrologu spisanym w XVII w. został wpisany pod datą 1 III 1375 wraz z s. Jaśkiem (MPH 5, 613)]; pochodził prawdop. z Sułkowic (4 km na NE od m. Krobia). W 1335 Mikołaj zw. Sułkowic (s. Sułka?) dał bpstwu pozn. swą wieś po ojcu Crob Sulkonis, a w zamian otrzymał 2 wsie w pow. kal. (Wp. 2 nr 1142).

d) zjazd panów pol. w Grobu [1443] (CE 2 nr 294), wg wydawcy jest to Grabów w ziemi wieluńskiej lub Krobia. Druga identyfikacja jest mało prawdop.