1395 or. Czran (Lek. 2 nr 1756), 1402 Krzon (WR 3 nr 191), 1404 Crzon (ACC 1, 41v), 1406 Chrzim (KP nr 2742), obecnie Krzan, 6,5 km na W od Kościana.

1. 1465 n. pow. kośc. (PG 6, 216v); 1395 n. par. własna (Lek. 2 nr 1756; WR 3 nr 191).

2. 1406 niwa w → Jeligowie położona k. Ch. (KP nr 2742; KoścZ 3, 29v); 1420 Przybysław Gryżyński [także z Brenna] toczy proces z Opaczem z Kokorzyna o granice między C., Kokorzynem i wsią Łęki (WR 3 nr 835); 1422 granice C. i Kokorzyna (K 2 s. 88, 360, cytowanej tam zapiski nie udało się odszukać); 1428 Przybysław Gryżyński toczy proces z Jadwigą ż. Janusza Goty z Jeligowa o łąkę czyli błonie, która leży przed wsią K. obok drogi; łąkę tę od dawna posiadał Przybysław rozgraniczoną [od Jeligowa] 8 kopcami (KoścZ 9, 97).

1448 jezioro → p. 3; 1449 woźny zapowiada dobra Jana Jaszkowskiego m. in. C. (KoścZ 13, 415v-16); 1462 Wielki Folwark k. K. (sub C.) własność Bartłomieja Kobylnickiego [z Kobylnik par. Białcz] (PG 6, 214); 1465 role zw. Krościca i Kliny → p. 5; 1493 granica między C. a Kokorzynem biegnie od kopca narożnego wsi Łęki, Kokorzyn i C. przez cały las (per totam silvam) do Barkowej łąki (PZ 22, 213).

1568 obiekty w K.: rola przy drodze kościańskiej k. Góry; droga do Wilkowa [Polskiego]; folw. Za Gogolem; rola na Kosiczynach, łąka na Kosiczynach pod Szniawą, inna łąka pod Szniawą na Małych Kosiczynach, łąka pod Wilczą Durą (KoścZ 21, 89-90); 1588 las w K., który ciągnie się od Kosiczyn; droga z Kokorzyna do Kotusza; dąb przy gaci kotowieckiej na granicy K. i Kotusza; dąb przy czarnym strumieniu podle kurowskiego gruntu; las przy granicy Łęckiej (KoścG 42, 128rv).

3. Własn. szlach.¹Być może z K. należy identyfikować wieś → Kron, w XIII w. posiadłość templariuszy 1415 sąd potwierdza pr. Przybysława Gryżyńskiego [także z Brenna] do dziedzin Srocko Wielkie, C. i Kurowo zgodnie z dokumentami wzdawnymi (KoścZ 4, 78); 1420, 1428, 1429 tenże Przybysław → p. 2; 1422 Małgorzata ż. Przybysława z Brenna posiada oprawę m. in. w K., → Gryżyna, p. 3D (KoścZ 7, 70).

1445 Andrzej i Wojsław bracia rodzeni z Gryżyny [ss. Jana → Gryżyna, p. 3H] otrzymują w działach od Jana z Jaszkowa [s. Wyszaka, bratanka Przybysława Gryżyńskiego] m. in. C. (PG 2, 109, → Jaszkowo); 1448 Andrzej Jaszkowski daje w działach swemu bratu rodzonemu Janowi [ss. Wyszaka] m. in. C. wraz z pr. patronatu²K 2 s. 88, 360 i KObccRyc. 15, cytuje ten przekaz błędnie pod 1434 (PG 3, 27v-28, dawniej k. 43v-44; → Jaszkowo); 1448 Jan z → Jaszkowa zapisuje swej ż. Annie c. Piotra z Gaju po 300 grz. posagu i wiana na swych dobrach m. in. na wsi C. z folw., sołectwem i jeziorem (PG 3, 37-38); 1449 Jan Jaszkowski → p. 2.

1450 Sędziwój z Rąbinia kupuje od Borków z Jaszkowa Kokorzyn, Godziszewo i K.³W księdze rezygnacji udało się znaleźć pod 1450 tylko akt sprzedaży przez Andrzeja z Jaszkowa Rąbińskiemu sum zapisanych na Kokorzynie i Godziszewie (PG 4, 14). Sam Cieplucha 117, wspomina o kupnie K. przez Rąbińskiego dopiero w 1466 (Cieplucha 251); 1455 pan [Jan] Jaszkowski z C. sprzedaje 2 grz. czynszu od sumy 24 grz. na wsi C. Jakubowi dz. w Grobi, który czynsz ten przeznacza dla kaplicy Ś. Barbary [w Buczu] (ACC 56, 51v; Now. 2, 435); 1456 Jan Jaszkowski z C. toczy proces z Piotrem pleb. w Bronikowie o 4 grz. czynszu i o meszne (ACC 37, 81).

1465 Sędziwój Rąbiński dz. w C. → p. 5; 1465 Agnieszka ż. tegoż Sędziwoja daje swym ss. Piotrowi i Janowi 1/3 swego posagu, tj. 433 grz., jaki oprawił jej mąż na Rąbiniu, Kokorzynie, Godziszewie i K. (PG 6, 216v).

1466 Jakub niegdyś z Wielkiego Orla [także z Gorzyc] kupuje od Sędziwoja Rąbińskiego wieś K. za 100 grz. (PG 7, 239); 1467 Jakub niegdyś z K. zapisuje swej ż. Elżce po 200 grz. posagu i wiana na 1/2 K. i folw. Białe Jezioro [obecnie Białcz Stary] (PG 7, 244).

1471 Jan Krzeński [także z → Czerwonego Kościoła, Pniew, Sierakowa w pow. pozn.] sprzedaje z zastrz. pr. odkupu Tomisławowi Kluczewskiemu wieś K. za 300 grz. (PG 8, 122); 1475 Jan s. Winc. Sierakowskiego dz. w K. kupuje od Marcina Nowomiejskiego [z Mieściska czyli Nowego Miasta w pow. gnieźn.] sędziego pozn. prawa do wsi Czerwony Kościół za 1120 grz. (PG 9, 32).

1471-1508 dziedzice K. z rodziny Kluczewskich: Tomisław, jego ż. Małgorzata, ich ss. Jan, Mikołaj i Piotr → Kluczewo.

1485 Jan i Małgorzata dzieci zm. Jana Ulok z Wygnańczyc [pow. wsch.] zeznają, że ich ojczym Adam Baranowski [z Baranowa k. Mosiny] zaspokoił ich pretensje do dóbr po matce w Czerwonym Kościele, C. i Białym Jeziorze (PG 10, 10).

1487 Andrzej Głażewski sprzedaje Mik. Kluczewskiemu 1/2 K. i 1/2 folw. Białe Jezioro (PG 10, 89v).

1488 Stanisław, Piotr i Dorota rodzeństwo z Gwiazdowa sprzedają Katarzynie ż. Jana Młodszego Kokorzyńskiego [wnuk Sędziwoja Rybińskiego] 1/2 wsi K. i cz. Białego Jeziora, swe dobra po matce, za 300 grz. (PG 10, 100); 1500 Małgorzata! z Lasocic ż. Jana Kokorzyńskiego, 1501 Kat. Lasocka ż. tegoż Jana dziedziczka w K. → p. 5.

1493 Jan Niemierzycki kupuje z zastrz. pr. odkupu od Mik. Kluczewskiego 2 1/2 ł. w K. za 100 zł (PG 7, 6); 1498 tenże kupuje z zastrz. pr. odkupu od Mik. Kluczewskiego 3 ł. w K. (PG 12, 30rv); 1508 Wojc. Niemierzycki posiada cz. K. → p. 5.

1505 Mac. Pigłowski kupuje od Mik. Kluczewskiego 1/2 wsi K. i Białe Jezioro za 30 grz. (PG 13, 53); 1508 tenże pleb. i dz. w K. → p. 5; 1508 tenże sprzedaje 1/2 wsi K. i 1/2 folw. Białe Jezioro Stan. Hinczce Ujejskiemu [z Ujazdu] za 500 grz.⁴Cieplucha 188, podaje też wiadomość (niedatowaną), że Pigłowski sprzedał cz. K. i Białego Jeziora Janowi Kokorzyńskiemu. Tamże twierdzi, że Stan. Ujejski był drugim mężem Anny ż. Jana Kokorzyńskiego. Żoną Kokorzyńskiego była jednak Kat. Lasocka, a Ujejskiego – wprawdzie Anna, ale Rokossowska (PG 14, 28).

1530 Mac. Ujejski zapisuje swej ż. Katarzynie c. Piotra Orzelskiego po 500 zł posagu i wiana na 1/2 swych dóbr należnych z działów z bratem Stanisławem w Parzęczewie, K., Białym Jeziorze, Wąbiewie i Zieminie (PG 16, 328); 1533 Stan. Ujejski zapisuje swej ż. Annie c. Mac. Rokossowskiego po 400 zł posagu i wiana na 1/2 swych części w Białym Jeziorze, K., Skoraczewie, Polkowicach i Zieminie (PG 16, 556).

1535 Krzysztof Kokorzyński [s. Jana, wnuk Jana Młodszego] zapisuje swej ż. Urszuli c. Piotra Rydzyńskiego po 600 zł posagu i wiana na 1/2 wsi Godziszewo, Kokorzyn, 1/2 połowy K. i 1/2 cz. Białego Jeziora (PG 16, 760).

1563 działy Ujejskiego i Kokorzyńskiego → pobór.

1568 podział dóbr, m. in. K., między Heleną wd. po Piotrze Czackim a Stan. Krajewskim, Dorotą Krajewską ż. Andrzeja, Anną Krajewską ż. Jana Bulakowskiego i małoletnim Stan. Zakrzewskim s. Macieja (KoścG 21, 89-90); 1577 wieś K. Jana Czackiego (KoścZ 64, 505-506v); 1581 cz. Jana Cerekwickiego → pobór.

Mieszkańcy: 1428 Paweł Nowakowicz z C. s. karczmarki toczy proces ze szl. Dominikiem Wilkowskim o 4 grz. i 7 wiard. po zm. Wojciechu stryju Pawła (KoścZ 9, 45v-46); 1465 kmiecie Adam i Stwolo (AE II 125); 1499 kmiecie: Paweł posiada 3 kwarty, Jan 3 kwarty, Paweł Żołędź (Zolacz) 1/2 ł., Mikołaj 1/2 ł., Stefan 1/2 ł. (PG 12, 30rv).

1486 wieś K. nie zapłaciła poradlnego (PyG 6, 16); 1510 wieś C. ma 4 3/4 ł. os., 1 3/4 ł. opust., 1 ł. plebański, 4 zagr., 2 karczmy, folwarki dziedziców → p. 5; 1530 pobór od 2 ł. (ASK I 3, 126); 1563 pobór z cz. pana Ujejskiego od 3 1/4 ł., z cz. pana Kokorzyńskiego od 3 1/4 ł. i karczmy (ASK I 4, 141); 1581 pobór z cz. Jana Cerekwickiego od 2 1/2 ł., 1/4 karczmy i 1 zagr. (ŹD 75).

4. 1448 sołectwo → p. 3; 1465 sołectwo → p. 5.

5. 1395-1404 Mikołaj pleb. w K. (Lek. 2 nr 1756; WR 3 nr 191; ACC 1 k. 41v, 57v).

1411 [recte 1412-13] Piotr [Wysz] bp pozn. nadaje kościołowi par. w K. dochody [dzies.?] z mł. i folw. w Sierakowie [k. Kościana]⁵Wg wzmianki w aktach wizytacji par. miał to być dok. pergaminowy Piotra bpa pozn. opatrzony datą 22 lub 30 XII (in crastino S. Thome) 1411. O ile w ogóle dok. jest autentyczny, musiała zajść pomyłka w dacie. Piotr Wysz był bpem pozn. od 1412, a zm. 31 V 1414 (Now. 2, 78). Dok. mógł zostać zatem wystawiony tylko w XII 1412 lub 1413 (AV 17, 565).

1433 Piotr pleb. w K. (SzPozn. 181).

1465 Marcin pleb. w C. daje Sędziwojowi Rąbińskiemu dz. w C. rolę Poświętne, położoną między Kokorzynem a Gościejewem od dawna należącą do kościoła, a otrzymuje w zamian role w C.: rolę k. roli plebańskiej, która została wymierzona z sołectwa, rolę zw. Krościca (Croszczycza)⁶Now. 2, 434, czytał tu: Troczczyca i rolę zw. Kliny położoną k. Kościana (AE II 125).

1500 Marcin z Gniezna wikariusz kat. pozn. prezentowany po śmierci Jana Oporowskiego na plebana w K. przez uważającą się za patronkę kościoła par. w K. Małgorzatę z Lasocic ż. Jana Kokorzyńskiego (ACC 78, 22v); 1501 proces o pr. prezentowania kandydata na pleb. w K. po śmierci Jerzego z Rakojadów; Jan i Mikołaj z Kluczewa dziedzice w K. prezentują Andrzeja z Gołańczy; Kat. Lasocka ż. Jana Kokorzyńskiego, dziedziczka w K., prezentuje Mikołaja z Popowa (ACC 77 k. 34, 35v, 38v, 39; ACC 80, 45).

1508 oficjał pozn. łączy w jedną par. kościoły par. w Białym Jeziorze i K. z powodu szczupłości ich dochodów, na prośbę Mac. Pigłowskiego pleb. i patrona oraz Jana Kokorzyńskiego patrona obu kościołów (ACC 85, 85v).

1510 kościół w C. przyłączony do kościoła par. w Białym Jeziorze; dzies. z 4 3/4 ł. os., 1 3/4 ł. opust., uprawianego przez dziedziców, folw. dziedziców, ich 3 zagr. i 2 karczem; pleb. ma 1 ł. i zagr., otrzymuje czynsz 4 grz. od dziedziców i 1 kopę z m. Kościana, a z własnej roli 1/2 grz. (LBP 129).

6. 1422 Mikołaj s. Macieja z K. ubogi kleryk diec. pozn. prezentowany na pleb. we wsi Slanczina [niezident.] w diec. wrocł. (BulPol. 4 nr 1035).

8. SzPozn. 181.