(1340 Praueczin, Praveczin, 1362n. Prawanczin, 1411 Pravanczin, 1430 Prawancino, 1440 Prawanczin, Prawiączim, Prawianczin, 1470-80 Prawaczyn, Prawyaczyn, 1479 Prawyaczin, 1485 Prawyenczin, 1496 Prawaczyn, 1504 Prawyeczyn, 1506 Pravaczin, 1510 prawÿaczÿn, 1529 Prawączin, Prawdoczin [!], 1530 Prawanczyn, 1532 Prawęczÿn, 1564-5 Prawaczyn, 1569 Prawaczin, 1571, 1577 Praweczin, 1578 Pravenczin, 1629 Praweczin, 1686n. Prawęcin; Kam. 161; Niec. 298; Kop.K 174) 9 km na W od Ostrowca Święt., nad rz. Węgierką; ok. 18 km na NE od kl.

1. 1340n. z. sand. (Mp. I 210), 1479 pow. opat. (AG 1876), 1504n. pow. sand. (ASK I/7 8, 129v), 1787 pow. rad. (Spis II 132), 1827 pow. opat. (Tabela II 116); 1470-80n. par. Kunów (DLb. II 477).

2. 1362 graniczy z Kunowem (KK II 260); 1362, 1407 graniczy z → Dołami (ib. I 228, II 497); 1470-80 graniczy z Kunowem, Wirami, Dołami, Nosowem, Kotarszynem, Chocimowem (DLb. III 238); 1485 brak wytyczonej granicy między P. a Dołami [Opacimi] (AG 6316); 1496 ugoda między Maciejem opatem i konw. kl. święt. a ksienią kl. w Busku w sprawie granic między wsiami Nosów i Kotarszyn należącymi do kl. w Busku a posiadłościami kl. święt. Boleszyn i P. Granice wyznaczone są znakami stożkowatymi, czyli okopanymi kamieniami. [Pierwsza cz. granicy → Boleszyn] Od granicy między wsiami Szeligi, Kotarszyn i P. wzdłuż starych znaków przez drogę z Boleszyna do P., prosto do zarośli zw. Wysokie Ciernie, skąd przez dolinę zw. Sójka (Soyka) tak, że cała łąka należy do kl. święt., a zarośla z prawej strony, porastające zbocza doliny, do kl. w Busku, dalej do rzeczki Węgierki, która płynie pod lasem należącym do wsi Nosów (ib. 2661); 1705 dokładny opis granic z sołectwem → Małe Jodło, wspomniana droga z Małego Jodła do P. i Kurowa (ib. 1925); 1780 granice P. i Dołów [Opacich]. Od narożnicy Kotarszyna, Szeligów i Boleszyna przy folw. „na Zagaiu” (→ Zagaje), przy kamieniu na drodze z Szelig do młyna w Nosowie, na E do rozdołu Sójka, do rzeczki przy młynie nosowskim, w lewo wzdłuż rz. między gruntami wójtostwa Małe Jodło, laskiem nosowskim aż do Małego Jodła. Tu rzeka skręca w lewo, a granica w prawo pod górę nosowską do narożnicy Kocimowa, w lewo zaroślami na N do „Przerwy”, stąd wałem granicznym na N wzdłuż granicy z Kocimowem do narożnicy Kunowa, dalej na W wzdłuż granicy z Kunowem do narożnicy Małego Mietelicka i Kunowa, granicą z Małym Mietelickiem do narożnicy Wielkiego i Małego Mietelicka, na W przez lasek sosnowy do kamienia naprzeciw upustu na rz. Świślinie, w lewo wzdłuż ogrodów dolskich bpa krak. do błonia, którego używają na pasze wspólnie mkcy obu wsi Doły, do Świśliny, która wyznacza granicę wsi Wiry, gdzie narożnica z Szeligami, w lewo do gruntów wójtostwa Małe Jodło, przez lasek do ścieżki do Kotarszyna, stąd do punktu wyjścia (Inw.Bol. 16-7).

3. Własn. szlach., od l. 1438/79 kl. święt.

1340 Kazimierz Wlk. zezwala Jadwidze wd. po Broszku z P. i jej ss. Falisławowi, Tomisławowi i Wojciechowi lokować na pr. niem. wieś P. (Mp. I 210); 1362 Tomek z P. wygrywa proces z bpem krak. o „leczeństwo”, czyli pr. użytkowania i wyrębu lasu przez poddanych na własne potrzeby (KK I 228); 1386-1400 Tomek zw. Brozecz z P. (Mp. IV 975, 1011, 1026, 1054); 1401 Anna wd. po Sięgniewie z Konar i jej c. Spytka wd. po Warszu z Michowa zrzekają się na rzecz swego s. i br. Tomka Kalskiego cz. wsi P. i Doły [Opacie] (ZDM VI 1643); 1407 w sporze bpa krak. z Tomkiem z P., a po jego śmierci z Anną wd. po Sięgniewie z Konar o „leczeństwo” w borze za rz. Świśliną dla poddanych P. i Dołów [Opacich], które zarezerwował bp dla swoich poddanych, zapada wyrok na korzyść bpa (KK II 497); 1396-1438 Tomek Kalski z P. h. Poraj, kaszt. wiśl. (PSB XI 501; ZDM II 515; ZDK II 300); 1411 Tomek z P. zapisuje swojej ż. Katarzynie i jej rodzicom 600 grz. wiana i posagu na cz. wsi P., tzn. na 16 kmieciach, 5 karczmach i dworze z rolami, pod warunkiem, że nie wyjdzie ona po jego śmierci za mąż (ZDM VI 1 753);

1438 Katarzyna wd. po Tomku Kalskim z P., kaszt. wiśl., ofiarowuje Maciejowi opatowi i konw. święt. 500 grz. posagu zapisanych jej przez męża na wsi P., w której posiadanie ma wejść opactwo po jej śmierci i dzierżyć ją aż do zwrotu tej kwoty (Mp. IV 1344); 1440 sąd z. sand. za zgodą ww. Katarzyny polecił woźnemu wwiązać kl. święt. w wieś P. (ib. 1380); 1440 woźny sądu z. sand. wwiązuje Macieja opata święt. w wieś P. na mocy zapisu ww. Katarzyny (ib. 1056; ZDM II 561);

1470-80 wieś niegdyś szlach., ale Katarzyna h. Morowa lub Morawa [tzn. Mory], wd. po Tomku Kalskim h. Róża [tzn. Poraj] z P., zapisała kl. święt. na P. 500 grz. Jest tu folw. niegdyś ryc., teraz klaszt., 6 łkm., 4 karczmy. Kmiecie płacą po 0,5 grz. czynszu i królowi po 2 gr poradlnego, dają po 30 jaj, 2 koguty oraz sep: po 1 miarze żyta i 4 kor. owsa. Pracują po 1 dniu tyg. własnym wozem lub pługiem. Wszystkie karczmy płacą po 2/44 grz. czynszu (DLb. III 237-8);

1479 Kazimierz Jag. zatwierdza nadanie wsi P. z pewnymi dochodami, rolami i łąkami we wsi Doły [Opacie] dokonane przez Jakuba z Koniecpola kaszt. i star. przemyskiego, prawego spadkobiercę Tomka Kalskiego z P., wraz z rezygnacją przez tegoż na rzecz Jana opata i konw. święt. z sumy 500 grz. zapisanej opactwu przez Katarzynę z P. (AG 1876); 1485 → Doły, p. 3A; 1504, 1506 pobór z 2 ł. (ASK I/7 8, 129v); 1510 pobór z 2 ł. i 1/2 ł. opust. (ib. I/10 22); 1529 pobór z 3 ł. (RP);

1529 należy do stołu opata, płaci 3/9 grz. czynszu (LR 349); 1530, 1532 opat święt. daje pobór z 2,5 ł. i karczmy (ASK I/10 220v, 599); 1553 Zygmunt A. przenosi na pr. niem. imiennie wyliczone posiadłości kl. święt., w tym P. (AG 1909); 1564-5 należy do kl. święt. (LS 1564-5 329); 1569, 1571 opat święt. daje pobór z 5,5 ł., karczmy i młyna o 1 kole (ASK I/7 266v, 341, 412v);

1577 kl. święt. daje pobór od 11 kmieci na 5,5 ł. i karczmy (ib. 585); 1578 opat święt. daje pobór od 11 kmieci na 5,5 ł., 1 zagr. z rolą, 2 komor. bez bydła i z karczmy z rolą (ib. I/10 777; Paw: 193); 1629 opat święt. daje pobór od 11 kmieci na 5,5 ł., 1 zagr. z rolą. 2 komor. bez bydła i z karczmy z rolą (RS 1629 64); 1662 opat święt. daje pogłówne od 72 mkw wsi oraz 6 mkw młyna → Międzygórze (ASK I/67 33v); 1673 pogłówne od 58 mkw wsi i młyna Międzygórze (ib. 238); 1674 pogłówne od 5 czeladzi folw., sołtysa szl. Wlejskiego z żoną i synem oraz od 40 mkw wsi (ib. 408, 460v); 1 705 folw., łąka sołtysa z Małego Jodła (AG 1925);

1780 należy do klucza boleszyńskiego dóbr stołu opata komendatoryjnego. 14 domów, lasek, 5 półrol. (Jakob Skowroński, Szymon Stefanek, Mateusz Storog, Kasper Duda, Jędrzej Job), 3 zagr. (Kasper Soja, Marcin Nowak, Jan Sekuła), 6 chałup. (Jakob Baran, Wawrzeniec Opala, Urban Baran, Piotr Jabłoński, Marcin Kozieł, Mikołaj Job), 6 komor. (Franciszek Chaos, Se→ Bastyan Baran, Marcin Błaszczak, Jan Skowroński, wd. Matysakowa, wd. Szymańska). Półrol. pracują po 3 lub 2 dni tyg. sprzężajem, niektórzy także po 2 dni tyg. pieszo, odrabiają po 4 dni powaby i 6 łokci oprawy, płacą po 1/6 zł czynszu, dają po 1 kor. żyta, 1/2 gęsi, 1 kapłonie i 15 jaj, zagr. pracują po 3 dni tyg. pieszo, odrabiają po 2 dni powaby i 6 łokci oprawy, płacą po 12 gr czynszu, chał. pracują po 2 dni tyg. pieszo, odrabiają po 2 dni powaby i 4 łokcie oprawy, komor. pracują po 1 dniu tyg. pieszo i odrabiają po 1 dniu powaby. 1685 pustych zagonów. Subsidium charitativum wynosi 230 zł (Inw.Bol. 2, 5-6, 10, 17, 27); 1787 liczy 142 mkw, w tym 7 Żydów (Spis I 413; II 132); 1819 wieś P. należy do stołu opata (AOkup. 3v, 102n.); 1827 ma 20 domów i 151 mkw (Tabela II 116).

4. 1340, 1553 → p. 3.

5. Dzies. należy do pleb. Kunowa, z folw. do pleb. → Giełczewa-Piasków, a od 1512 r. do kl. święt.

1470-80 z 6 łkm., ról i 4 karczem dzies. snop. i kon. wart. do 30 grz. dowożą do stodoły pleb. Kunowa, z folw. dzies. należy do pleb. Giełczewa-Piasków, a dz. P. ma pr. patronatu nad kościołem w Giełczewie (DLb. II 477; III 237-8); 1512 na mocy układu z pleb. Giełczewa-Piasków dzies. z folw. w P. ma należeć do kl. święt. (Gacki 251); 1529 z łkm. w P. i Dołach [Opacich] dzies. snop. wart. 7 grz. należy do pleb. Kunowa (LR 374);

przed 1577 Tomasz Polanowski opat przywrócił konw. zabraną przez poprzednika dzies. z P. (Articuli 14); 1658 Stanisław Sierakowski opat święt. przekazuje do dyspozycji konw. m.in. dzies. z pewnych ról [folwarcznych] w P., która ma być przeznaczona na potrzeby zakrystii (AG 1923); 1682 Michał Gośki opat święt. potwierdza ww. nadanie swojego poprzednika, ponieważ zaś wydatki na rzecz zakrystii ponoszone przez zakonników wynosiły 500 zł rocznie, a dzies. prawęcińska była warta w jednym roku 50 zł, a w drugim 20 zł, przekazał dodatkowo konw. kanon sołtysi z wójtostw należących do stołu opata (ib.; Gacki 251); 1686 bp krak. zatwierdza ww. nadanie (AG 1923); 1780 dzies. wytyczna z P. i Dołów [Opacich] należy do pleb. Kunowa, który pobiera ją z ról od P. do rz. Węgierki, oraz do klaszt. święt. z gruntów po drugiej stronie tej rz. (Inw.Bol. 9-10); 1819 dzies. snop. od dawna „sprzeciwiana” należy do stołu konw. święt. (AOkup. 9v).

7. Gacki 84, 201-2, 205, 219, 251, 254; SG IX 22-3; S. Kozierowski, Ród Porajów-Różyców, RTH 9, 1928-9, 169 i mapa III, 160-1; Bastrzykowski 1939 311, 405-11; PSB XI 501; Derwich 1992 wg indeksu.