MIĘDZYCHÓD – dobra.

2. [Dobra M. nal. pierwotnie do jednej rodziny Grzymalitów (→ p. 3A), potem podzielone zostały po 1/2 między Skórów z Gaju (→ p. 3C) i Ostrorogów (→ p. 3D). Pierwotny klucz M. tworzyły bez wątpienia wsie Michocin [obecnie Muchocin], Dzięcielin, Wielawieś [obecnie Wielowieś], Radgoszcz i Bartodzieje, których połówki znalazły się później w ręku tak Skórów jak i Ostrorogów; Michocin i Dzięcielin poświadczone są wyraźnie jako posiadłości dziedziców M. już w l. 1418-20. Poza tym do cz. Skórów zaliczano jeszcze tylko zagadkowy opust. Dziedzierzyn (jedyna wzm. w 1470). Do części Ostrorogów zaliczano natomiast także całe wsie Strych, Świniary, Dzierżązna; były to wszystko nabytki Ostrorogów nie należące do pierwotnych dóbr M. (→ Dzierżązna); przyłączono je do nabytej 1/2 M. z powodu bliskości położenia].

1462 Stanisław z Ostroroga wda kal. i Piotr Skóra z Gaju kaszt. kal. dokonują podziału jezior, stawów i strug w dobrach M. [nazwy dzisiejsze podano wg Kornaszewskiego, Nazwy; przy obecnym stanie kwerendy nie udało się zlokalizować wszystkich obiektów]; Stanisławowi przypadają wody z tej strony [tzn. na N od] rz. Warty: jeziora Radgoszcz [obecnie Radgoskie], Mierzyn [obecnie Mierzyńskie], Okunite, Oleszno, Śrenino [zapewne obecne Jez. Chenińskie na N od wsi Radgoszcz] i Głęboczek [k. wsi Radgoszcz], a z drugiej strony [tzn. na S od] rz. Warty położone w polu k. Michocina i M. jezioro Jezierzec wraz z bagnem Muliste, staw Świrzeczek, oraz strumienie z tej strony [tzn. na N od] Warty; Piotrowi przypadają wody z drugiej strony [tzn. na S od] Warty, k. miasta M.: jeziora Powidz [obecnie Jez. Miejskie] (wraz ze strugą płynącą z tego jeziora do rz. Warty), Sołtyskie [obecnie Jez. Miejskie Trzecie] (położone za jez. Powidz), Ostrowite (leżące za Michocinem), Głęboczek [obecnie Jez. Głębokie, na W od wsi Muchocin], Płocice, Myszynki (obok drogi Michockiej), Michocin [obecnie Jez. Muchocińskie], Sadeczek, Kocieł [obecnie Kociołek k. wspomn. Głęboczka] (położone w polu, obok jezior Stanisława) wraz ze stawem Sadzica (na strudze Sadzica powyżej stawu może urządzić swój staw Stanisław) i jez. Myszyny Wielkie [obecnie Meszyn, na W od wsi Muchocin], znajdujące się w ręku mieszczan, za które obie strony dadzą mieszczanom ostrów przynoszący 1 wiard. rocznego dochodu (tzn. każda ze stron da dochód 6 gr), stawy Sadzica, Gumienko (k. drogi do Michocina) oraz strugi Saganowca (płynąca z jez. Ostrowite do Warty), Michocin, Linkowo (k. jez. Gorzeń), a także strugę przy dworze płynącą z jeziora [Powidz, obecnie Jez. Miejskie] do rz. [Warty] i wszystkie in. strugi z tej strony Warty oprócz Kamionki, która płynie między Bielskiem a M.; każda ze stron może na swych wodach urządzać stawy, ale nie może budować młynów; Stanisław ma pr. łowić na 2 jeziorach zw. Sczekowa [obecnie jeziora Wielki i Mały Szekeń, na NE od wsi Radgoszcz], należących do sołtysów z Radgoszczy, dopóki nie zostaną one wykupione od tych sołtysów, a wówczas strony podzielą je po połowie [lub będą wspólnie posiadać, jak przewiduje druga wersja aktu]; Piotr ma pr. łowić za pomocą włóku (trahere alias vloczycz) na jeziorze plebańskim [w drugiej wersji aktu mówi się, że żadna ze stron nie ma tu pr. łowić]; jez. Tuczno ze strugą Młyńską [struga płynąca z jez. Tuczno do Jez. Muchocińskiego], jez. Ustępnie, gdzie kiedyś płynęła rz. Warta [a więc starorzecze] i strugę Kamionka mają posiadać wspólnie; Piotr może skierować wody Warty do jez. Powidz; gdy Stanisław zechce skierować Wartę do swego nowego stawu (lacus) poniżej mostu w m. M. przy granicy z Krobielewem, Piotr winien ponieść 1/2 kosztów prac, posyłając mu swych ludzi do pomocy w sypaniu grobli i kopaniu rowów [w drugiej wersji mówi się już o wspólnie urządzonym stawie], a staw ten zw. Nieciecza mają posiadać wspólnie; jeśli Stanisław zechce zastawić [tzn. podnieść poziom wody przez budowę grobli] jez. Śrenino, Piotr winien ponieść połowę kosztów uwolnienia małego jeziorka na strudze poniżej jez. Śrenino od uprawnień rybaków mieszkających w M.; poddanym obu stron nie wolno łowić w wymienionych wodach (PG 6 k. 70, 72v-73v – dwie wersje tego samego aktu, z drobnymi rozbieżnościami, zaznaczonymi wyżej).

1521 Dorocie Obornickiej [wd. po Feliksie z Gaju] zgodnie z wyrokiem starosty wydzielono cz. m. i dóbr M., obejmującą: [zapewne 1/4] cz. miasta z 16 mieszczanami, 2 opust. siedliska w mieście, 1/4 barci w lasach m. M., 1/4 mł. Michockiego, 1/4 Wielawsi, Michocina i opust. Dzięcielina, 1/2 jezior Powidz, Ostrowite, Sołeckie i Myszyny, 1/4 jezior Płocice, Głęboczek, Jeziorki, toń niewodową na jez. Słodzona, 3 rybaków na Warcie (PG 70, 463v-464v, → Międzychód – miasto, p. 3, gdzie imiona mieszkańców).

3. Własn. szlach.: 3A. Grzymalici z Iwna, 3B. Dziedzice z różnych rodzin, 3C. Skórowie z Gaju, 3D. Panowie z Ostroroga.

3A. Grzymalici z Iwna. 1378-93 Domarat [z Pierzchna, → Iwna]1Wydaje się. że dobra w M. Domarat nabył, a nie odziedziczył. Jego przodkowie pisali się bowiem wyłącznie z Iwna, a w M. dobra dziedziczne miał tylko on sam i jego s. (→ też przyp. 5). Wcześniej M. należał być może do przodków Kwileckich (→ przyp. 16). Braćmi Domarata byli: Mroczek (→ przyp. 2) oraz Dziersław z → Iwna (pokrewieństwo podaje Kronika Janka z Czarnkowa: MPH 2, 727). Ich ojcem był najpewniej jedyny znany w poprzednim pokoleniu dz. Iwna. kaszt. i wda pozn. Jarosław (WSB 293) star. gen. wlkp. 1377-82, kaszt. pozn. 1382-1399 (UDR I/1 s. 141, 172, → o nim WSB 153): 1378 tenże wystawia dok. w M. (Wp. 3 nr 1756); 1383 tenże → Międzychód – miasto, p. 6; 1393 tenże toczy proces z Mikołajem [z Przytocznej, kaszt.] drożyńskim o 70 kóp poręczenia oraz o to, że jego rządca (senior) wraz z 12 paniczami (domicelli) i 60 kmieciami najechał dziedzinę Mikołaja, bezprawnie uwięził jego kmiecia i uwiózł go do M., a nadto niesłusznie uwięził w M. 2 [in.] kmieci Mikołaja (Lek. 1 nr 1359); 1398-1400 tenże → niżej: Hanka.

1400-12 Hanka (Anna) wd. po Domaracie: 1400 taż z dziećmi toczy proces z Janem Jaromirskim o 500 grz. i przedstawia dok. starosty gen. wlkp. Tomka [1398-1409], dotyczący zapisu jej przez męża Domarata 300 grz. posagu i wiana na m. M. z wsiami; sąd oddala roszczenia Jaromirskiego (KP nr 9; → niżej: Jan); 1402 taż i jej pełnomocnik Teodoryk toczą proces ze Szczepanem (Stephanus) Okaczem mieszcz. w Kamionnie o zabrane [jej?] dobra; Stan. Koleński ręczy za Szczepana, że przybędzie on do M. i podda się prawu (debet ius pati), zaś Andrzej z Zajączkowa ręczy za Teodoryka, że nie wyrządzi on Szczepanowi krzywdy (KP nr 957, 991); 1404 taż z dziećmi toczy proces o wójtostwo w M. → Międzychód – miasto, p. 4; 1408 taż z dziećmi toczy proces z Sędziwojem Mylińskim; Sędziwój ma postawić w sądzie Mikołaja pleb. w Słopanowie z dokumentem w sprawie [długu?] tejże [Hanki] i jej dzieci (PZ 3, 48v); 1408-09 taż z s. Janem toczą proces z Janem Pniewskim o poręczenie [przez Domarata] długu u Żydów (PZ 3 k. 67, 82; → niżej: Jan, pod 1413, 1422); 1412 taż → niżej: Teodoryk.

1404-38 Teodoryk (Dzietrzych) Międzychodzki, z M. (Wp. 5 nr 252, 397; MHP s. 313, 320, 331-332; WR 1 nr 1122; WR 3 nr 965; SBP 216; AR nr 1160; KoścZ 4, 293; KoścZ 9, 80; PZ 8, 25; PZ 10, 39), także z → Iwna, Zajączkowa, → Kopaszewa, → Lini, → Lubikowa, Siekowa, Mościsk (pow. nak.) [nie zaś Mościszek, jak podaje np. GUrz. nr A 225], s. Mroczka z Iwna2Mroczek z Iwna i Zajączkowa występował w źródłach 1. 1366-1406 (Wp. 3 nr 1567; KP nr 2777). Szereg zapisek potwierdza, że był bratem Domarata (np. Lek. 1 nr 581) i ojcem Teodoryka (KP nr 1166, 1785, 1864). Braćmi Teodoryka byli Jarosław z Iwna (→ przyp. 13) oraz być może Wierzbięta z → Iwna i → Lubikowa; Domarat z Mościsk, s. Teodoryka. występował bowiem jako brat stryjeczny c. Wierzbięty, Agnieszki (PG 2, 60-61), a sam Teodoryk był opiekunem tej Agnieszki (WR 1 nr 1350), potem ż. Wyszoty ze Starkowca ( → Lubikowo). Siostrami Teodoryka były Dobroszka (Dobrochna) i Zofia: w 1424 toczył on z Dobroszką proces o → Lubikowo; w 1425 Dobrochna (nazwana córką Mroczka z Iwna i siostrą Teodoryka) zapisała altarii 11 Tysięcy Dziewic w kat. pozn. 1 1/2 grz. czynszu z domu w Poznaniu (ACC 8, 96; Now. 1, 249-250 nietrafnie pisze o Dobroszce ż. Mroczka); w 1426 po śmierci Dobroszki jej siostra Zofia (nazwana tu siostrą rodź. Teodoryka) toczyła proces o ten dom z altarystą owej altarii (ACC 9, 78), a więc bratanek Domarata, h. Grzymała (Wp. 9 nr 1289, pieczęć 14), mąż Katarzyny c. Jakuba Kopaszewskiego (→ Kopaszewo), rycerz pasowany (strenuus), burgr. kośc. 1402-1404, burgr. nak., chor. pozn. 1415-1438, tenut. w Obornikach 1426 i zapewne star. wsch.3Jedyna wzmianka o tym pochodzi z dok. króla Zygmunta z 1520, gdzie wspomina się dawne zapisy na Wschowie, m. in. dla Teodoryka z M. chor. pozn. (MS 4 nr 12473; AG perg. 960). Teodoryk był starostą wsch. najpewniej między 1427 a 1432, kiedy to nie znamy obsady tego urzędu (UDR I/1, 176). Tak przyjął też G. Star. 53. Wskazać jednak trzeba, że król Zygmunt mówi w 1520 o zapisach swego ojca Kazimierza i stryja Władysława [III] – a więc datować je należy dopiero po 1434. Wątpliwie jednak, by król dokonywał zapisów na starostwie znajdującym się 1432-43 w ręku Mac. Borka z Osiecznej. Najprawdopodobniejsze wydaje się pomylenie w dok. z 1520 Władysława Jagiełły z Władysławem III Warn, zm. 11 III – 1 V 1438 (UDR I/1, 139; G.Star. s. 53, 69, → przyp. 8; GUrz. nr C 493, 728, → przyp. 6): 1402 tenże → wyżej: Hanka; 1407-10 tenże → niżej: Jan; 1411 tenże z M. toczy proces z Maciejem sługą pana Żydowskiego o zabór mienia wartości 10 grz. (WR 1 nr 839); 1412 tenże wraz z Hanką i jej s. Janem z M. uzyskują od Sędziwoja [z Ostroroga] wdy pozn. i star. gen. wlkp. poręczenie 100 grz. i 10 grz. szkody długu u Mroczka z Kleszczewa; gdyby w ciągu 3 lat nie uwolnili Sędziwoja od zobowiązań wynikających z tej poręki, winni mu dać w zastaw 1/2 dóbr M.4Panowie z Ostroroga weszli później rzeczywiście w posiadanie 1/2 M., ale nie wiemy, czy miało to związek z niniejszymi zobowiązaniami; jako dziedzice M. występują dopiero ss. Sędziwoja od 1449 (→ p. 3D): Jan swą własność, Hanka swą oprawę, Teodoryk swe dobra zastawne5Wynika stąd, że Teodoryk dzierżył cz. M. tylko w zastawie, nie wiadomo zresztą od kogo. Nie wiemy, by cokolwiek posiadał tu jego ojciec i bracia (→ przyp. 13). Pr. własności do cz. M. posiadał Domarat i jego s. Jan. Zdaje się stąd wynikać, że M. był nabytkiem własnym Domarata (→ przyp. 1) (PZ 3, 186); 1418 tenże pozwany przez Andrzeja [Gryżyńskiego] z Wojnowic [k. Krzywinia, pisał się też z Osiecznej] o naganienie szlachectwa, tłumaczy iż naganił go w gniewie i cofa swe słowa (MHP nr 143); 1419 tenże toczy proces z Dobrogostem z Kolna o najazd na M.; tenże dowodzi, że Dobrogost zabrał ponad 200 grz. z „myszskich [tzn. miejskich?] dziedzin” zanim dostał dok. od króla; Dobrogost dowodzi, że jechał do M. z 16 paniczami bez złych zamiarów wobec Dzietrzycha (WR 1 nr 977, 978; MHP nr 148; PZ 6 k. 12, 17v, 28); 1419 tenże z M., Dzięcielina i Michocina toczy proces z Dobrogostem z Prusimia [i Kolna], który pozwał go o odebranie gwałtem na drodze król. 4 szynek dziczyzny (perne carnium ferinarum); Teodoryk dokonał tego z 6 szlachcicami i 104 kmieciami (PZ 5, 140v; → też Międzychód – miasto, p. 3); 1420 tenże toczy proces z Elżbietą mieszczką z Więcborka [pow. nak.]6Teodoryk był burgr. nak. z ramienia swego brata Jarosława, starosty nak. (Teodoryk poświadczony w 1421: GUrz. nr C 493, ale Jarosław był star. 1414-22: UDR I/1, 168); rozliczenia z mieszczką z Więcborka są wynikiem jego działalności w Nakle; sąd przyznaje jej pr. do ciążenia [egzekucji na ruchomościach] dóbr Teodoryka na sumę 16 grz. i 3 grz. kary, jeśli nie złoży on u pisarza ziemskiego [przysądzonych jej] pieniędzy (WR 1 nr 1062; PZ 6 k. 108, 110); 1420 tenże toczy proces z Piotrem Skórą z Gaju o 5 1/2 grz. poręki (PZ 6 k. 96, 108; → przyp. 11); 1420-21 tenże z [bratem] Jarosławem podkom. kal. dowodzą w procesach z Henrykiem Wyskotą z Rakoniewic i Henrykiem Kotwiczem z Żegrowa, że w zamian za odstąpienie im sumy 100 kóp [gr] na Rakoniewicach nie zobowiązywali się swej bratowej? (jątrwi, amite alias janortwy) oprawić [tę samą sumę?] na Lubikowie, tylko na innej dziedzinie7We wszystkich zapiskach opisano tę dziedzinę niezrozumiałym zwrotem: „między dwiema lee” (WR 1 nr 1008; WR 3 nr 855; PZ 6, 121; → niżej: 1432); 1422 tegoż dom w M. → Międzychód – miasto, p. 2; 1422 tenże ręczy za [Pietrasza?] Urbanowskiego w jego procesie granicznym z Mac. Trzcielskim (PZ 7, 42v); 1423 tenże nagania szlachectwo Mikołaja de Swaschouicze [Świątkowice w ziemi wieluńskiej?] (MHP nr 166); 1424 tenże → p. 6; 1425 tenże w procesie ze szl. zastawnikiem w Kobylempolu dowodzi, że z powodu nie spłacenia przezeń długu poniósł 10 grz. szkody (WR 1 nr 1209); 1426 tenże niegdyś z M. pozwany z sum [zapisanych przez króla] na Obornikach8Teodoryk występuje tu wprawdzie bez nazwiska odmiejscowego, ale określenie strenuus i proces z Wilhelmem z Brzeźna leżącego k. M. ( → Międzychód – miasto, przyp. 5) świadczą wyraźnie, że to Międzychodzki. Teodoryk tenut. Obornik występuje też w 1426 (G.Star. 53, gdzie ostrożnie utożsamia się go z Teodorykiem z M.) toczy proces z Wilahamem z Brzeźna, który dowodzi że poniósł [jako poręczyciel?] 10 grz. szkody z powodu nie spłacenia przez Teodoryka długu u Paszka Ptaszkowskiego (WR 1 nr 1226; PZ 8 k. 84, 107); 1428 tenże niegdyś z M. (PZ 10, 134); 1428 tenże rozjemcą w sporze Janusza Woźnickiego z Pawłem Ptaszkowskim (KoścZ 9, 95); 1428 tenże w procesie z Hamplem mieszcz. w Kaliszu [wcześniej w Kościanie] pozwany z sum, jakie ma [zapisane na król. wsi] Sabaszczewo [pow. pyzdr.] (WR 2 nr 889); 1429-33 tenże chor. pozn. z Mościsk [pow. nak.] (K 1, 184; NG 1, 3v); 1432 tenże zapisuje swej ż. Katarzynie9Nie wiadomo, czy na pewno była to Katarzyna z Kopaszewa. poświadczona jako ż. Teodoryka już w 1403 (→ Kopaszewo) 150 grz. posagu i 250 grz. wiana na 1/2 Siekowa i całym Siekowie Małym (KoścZ 12, 39); 1432 tenże z M. (lub z Siekowa) toczy proces z Anną Rakoniewską, pozwany o zajęcie w jej oprawie wiennej w Lubikowie czynszów i pożytków wartości 300 grz.; tenże dowodzi, że po uzyskaniu jej dóbr wiennych nie wymłócił żyta wartości 6 grz. (WR 3 nr 1422, 1455; → wyżej: 1420-21); 1432 tenże → p. 6; [po 1432 tenże pisze się przeważnie z Siekowa].

1407-26 Jan Międzychodzki, z M., zapewne także z → Iwna10Identyfikacja Jana z M. i Jana występującego w → Iwnie w l. 1418-41 (już w 1442 wd. po nim Anna) opiera się głównie na wiadomości z 1420, iż Jan z Iwna wraz z matką sprzedali wcześniej [przed 1404] Staszkowi z Kolna wieś Prusim [k. M.] (WR 1 nr 994. → Kolno). W haśle → Iwno podano, że Jan był s. Małgorzaty, ale stwierdzenie to opiera się tylko na domyśle, później zaś (1425-35) z → Brodnicy, → Grabianowa, s. Domarata, h. Grzymała (Wp. 9 nr 1289, pieczęć 47): 1407 sąd rozpatruje sprawę jego pełnoletności i 1408 na podstawie oświadczenia Teodoryka z Zajączkowa uznaje, że osiągnął lata sprawne (ZSW nr 1146, 1238, 1247); 1408 tenże pozwany przez [Wawrz.] Jeża [z Morawska] w imieniu jego ż. Fronki o 36 1/2 grz. długu miejskiego [tzn. zaciągniętego u mieszczan?]; Teodoryk Iwieński jako pełnomocnik pozwanego wnosi o zbadanie wieku sprawnego (petivit citare etatem annorum) Jana i jego siostry Jadwigi (PZ 3, 42); 1408 tenże s. Anny Domaratowej → wyżej: Hanka; 1409 tenże z siostrą toczą proces z Dobiesławem Kwileckim i jego s. Wierzbiętą (PZ 3, 91v); 1410 tenże toczy proces z Janem Jaromirskim; jego pełnomocnikiem jest Teodoryk Iwieński z Lini; wspomn. zm. siostra Jana z M. (PZ 3, 123v); 1412 tenże toczy proces z Wierzbiętą z Rozbitka [i → Kwilcza] o M. i o inne sprawy (PZ 3, 182v); 1412 tenże → wyżej: Teodoryk; 1412-15 tenże toczy procesy z Janem Jaromirskim: 1412 o 500 grz. (PZ3, 186), 1413 dowodzi, że jego ojciec Domarat nie ręczył za Jaromirskiego na 300 grz. i że Jan [Jaromirski] nie zapłacił [za niego] 330 grz. (WR 1 nr 691; → wyżej; Hanka), 1415 ma zapłacić 130 grz. dzieciom zm. Jana Jaromirskiego (KoścZ 4, 181v); 1413 tenże toczy proces z Janem Pniewskim o 100 grz. długów [ojca Domarata] u Żydów (PZ 4, 158, → wyżej: Hanka, pod 1408-09); 1418-19 tenże toczy proces z Mikołajem z Żydowa o rozgraniczenie Krobielewa [Mikołaja] i Michocina [Jana] (PZ 5 k. 113, 122, 131); 1420 tenże ręczy za Abrahama Kiebłowskiego w jego procesie z Więcoszką Niałecką [c. Jana Jaromirskiego] (KoścZ 5, 235v); 1420 tegoż ma Wojtek mieszcz. pozn. przypozwać o 1/2 długu w procesie z Piotrem Skórą z Gaju11Prawdop. dług u Wojtka zaciągnęli wspólnie Jan i Piotr; rozliczenia z Piotrem miał w tym samym czasie Teodoryk z M; jeśli okaże się, że Jan nie ma dóbr, z których można go pozywać, Wojtek ma ponownie pozwać Piotra (PZ 6, 111; → przyp. 12); 1422 tenże niegdyś z M. toczy proces z Janem z Pniew o 98 grz., jakie Pniewski zapłacił [jako poręczyciel?] Żydom za jego ojca (PZ 7, 43v; → wyżej: Hanka, pod 1408-09); 1423 tenże zw. Goliasz (Goliasch) niegdyś z M. w procesie z dziećmi Jana Jaromirskiego o 130 grz. pozwany z sum jakie ma [zapisane na dobrach] Mościca ze Stęszewa12Zdaje się stąd wynikać, że Jan nie posiadał już M. i jego to zapewne część nabył Mościc. Z utratą dóbr wiąże się być może przydomek, jaki Jan nosi tu po raz pierwszy a potem często; odczytać go można jako: Goły Jaś. Sprzedaż części M. Mościcowi miała być może miejsce już przed 1420; z tego roku pochodzi bowiem zapiska, w której przewidywano już możliwość, że nie będzie można pozwać Jana z żadnej dziedziny. Wygląda zresztą na to. że Mościc przejął (ciążące widocznie na M.) zobowiązania Jana wobec Jaromirskich, z którymi również toczył procesy w 1. 1422-23. Być może Mościc uzyskał M. z powodu niespłacenia przez Jana długów; już jego ojciec Domarat z bratem Mroczkiem z Iwna (ojcem Teodoryka z M.) byli zadłużeni u Mościca (KP nr 368, 1864) (PZ 7 k. 88, 93v); 1426 tenże z M. (KoścZ 8, 248).

1418-21 Jarosław [z Iwna], brat Teodoryka: 1418 tenże z M. zawiera ugodę z młynarzem z [mł.] Bogdanka [pod Poznaniem] (PZ 5, 63): 1420-21 tenże13Jarosław z → Iwna (→ o nim też WSB 293) w znanych nam źródłach nigdy nie występuje w żadnej sprawie związanej z M., a raz tylko pisze się wyraźnie z M. (1418, natomiast w 1. 1420-21 pojawia się tylko jako brat Teodoryka z M.). Podejrzewać można tu pomyłkę pisarza i przyjmować, iż w rzeczywistości Jarosław nic w M. nie posiadał → wyżej: Teodoryk.

1422 Domarat s. Teodoryka z M. śwd.14Domarat ten jest niewątpliwie tożsamy z Domaratem, który pisał się z Siekowa i Grabianowa (1435: KoścZ 11, 46), Mościsk i Chojnicy. Jako Domarat z Mościsk kupił w 1444 Pakawie (PG 2, 29v), a 1445 połowę → Chojnicy (PG 2, 114v). W 1449 był tenut. królewskiej → Dąbrówki Miejskiej k. Obornik. Jego ż. była Dorota c. Chwalęty Lubickiego (→ Lubicz). Żył jeszcze w 1459 (NG 1, 84) a może nawet 1462 (kiedy to Dorota nazwana jest jego żoną, nie zaś wd. po nim: PZ 17, 197). Rodzeństwem Domarata byli Helszka, Jarosław i Jan z Mościsk (Helszka nazwana wyraźnie córką Teodoryka chor. pozn., a siostrą rodz. Jarosława i Jana, Jarosław zaś bratem rodz. Domarata: PZ 15, 140: NG 1, 84). Jan żył w 1455, zm. przed 1470, kiedy to występuje wd. po nim Anna z Kostrzynka w pow. nak. i Wargowa (NG 1 k. 71 v-72; NG 2, 5; NG 5, 109). Jarosław ostatni raz występuje w 1459 (NG 1, 84). Nie znamy potomstwa któregokolwiek z braci; Jan zm. na pewno bezpotomnie, skoro posag jego ż. wrócił do jej braci (NG 5, 109) (Wp. 8 nr 948).

3B. Dziedzice z różnych rodzin15Nie znamy okoliczności, w jakich utracili M. poprzedni posiadacze, Grzymalici. Zapewne stało się to jeszcze za życia Teodoryka; jego brat stryjeczny Jan Goliasz pozbył się M. zapewne na rzecz Mościca ze Stęszewa już ok. 1420 (→ przyp. 12) i występował potem w innych dobrach. Sam Teodoryk już od 1426 określany jest niekiedy jako niegdyś z M., co zdaje się wskazywać, że nic już tu nie miał; w ostatnich latach życia pisał się głównie z Siekowa, a jego ss. występują tylko w innych dobrach (→ przyp. 14). Nie wiemy też, w jaki sposób M. trafił w połowie XV w. do rąk Skórów i Ostrorogów (→ p. 3C, 3D).

1422 Mościc ze Stęszewa [kaszt. pozn.] przedstawia dok. nabycia całego m. M. z dobrami (PZ 7, 58; → przyp. 12); 1422-23 tenże z M. (lub Stęszewa) toczy proces z dziećmi Janusza [Jaromirskiego] z Niałka (PZ 7 k. 53, 63v, 87).

1437 Olbracht z M. [też z → Gorzynia ] toczy proces z Niklem z Gorzynia; Olbrachta zastępuje w sądzie s. Czema16Być może Olbrachta tego można by utożsamić z Olbrachtem z → Kwilcza (w którym nic już podobno nie posiadał); w rodzinie Kwileckich występowało też imię Czema. Dobiesław Kwilecki i jego s. Wierzbięta procesowali się z już wcześniej o M. (→ wyżej: Jan pod 1409, 1412). Być może właśnie w Kwileckich upatrywać można rodzinę dziedziców dóbr M. przed wejściem tu Grzymalitów (→ przyp. 1) (PZ 13, 217).

3C. Skórowie z → Gaju [Wielkiego].

1435 Piotr Skóra z Gaju dz. w Michocinie [a więc właściciel cz. dóbr M.] (WR 1 nr 1577; PZ 13, 94): 1462 tenże kaszt. kal. dokonuje ze Stanisławem z Ostroroga podziału wód w dobrach M. → p. 2.

1469-78 Wojciech kustosz gnieźn., Andrzej, Aleksander z Gaju, ss. Piotra, tenutariusze w Obornikach (stąd używali też nazwiska: Oborniccy): 1469 tenże Aleksander sprzedaje z zastrz. pr. odkupu kościołowi Bożego Ciała pod Poznaniem 2 grz. czynszu od sumy głównej 24 grz. na należnej sobie z działów z braćmi 1/3 m. M. z wsiami Wielawieś, Dzięcielin, Michocin, Kiączyn [ta ostatnia nie nal. do dóbr M.] w pow. pozn. (PG 8, 38v); 1470 tenże Wojciech w działach po ojcu otrzymuje od braci 1/2 m. M. z 1/2 wójtostwa [czy też całym wójtostwem? → Międzychód – miasto, przyp. 6] w M., 1/2 jezior i stawów, 1/2 wsi Dzięcielin, Wielawieś, Radgoszcz, Dziedzierzyn [niezident.], Bartodzieje, Michocin i 1/2 młynów w Michocinie, a także opust. Sierpowo [k. Gaju, a więc poza dobrami M]; pozostali bracia mają uwolnić te dobra od roszczeń osób trzecich (PG 57 k. 39-40, 47v-48; PG 8, 58); 1475 tenże Wojciech wykupuje od Adama z Wronczyna sumy, jakie przysądzono Adamowi na dobrach tegoż Wojciecha i jego braci: 1/2 M., całym wójtostwie, 1/2 wsi Michocin, Wielawieś, Dzięcielin oraz całej wsi Kiączyn (PG 9, 32); 1476 ciż Andrzej i Aleksander → p. 3D; 1478 tenże Wojciech zapisuje swej szwagierce Elżbiecie, ż. Aleksandra z Gaju, 200 grz. na 1/2 m. M. i wsi Wielawieś, Michocin i Dzięcielin (PG 9, 96).

1507-57 Mik. Skóra z Gaju, Obornicki [s. Andrzeja], sędzia pozn. 1541-56 (UDR I/2, 137): 1507 tenże pozywa swych braci Wojciecha podkom. dobrzyńskiego i Grzegorza z Gaju o wygnanie gwałtem z dóbr po ojcu, m. in. 1/2 m. M. z wsiami Wielawieś, Michocin i Dzięcielin (PG 65, 270v); 1508 tenże kupuje z zastrz. pr. odkupu od swych braci przyrodnich Wojciecha i Grzegorza m. in. 1/4 m. M., 1/2 wójtostwa w M. oraz 1/4 wsi Michocin, Wielawieś i Dzięcielin, a sprzedaje im swe części dóbr (m. in. w dobrach M.) należne mu z działów braterskich (PG 13, 140); 1512 tenże z bratem Grzegorzem pozwani przez swą siostrę Elżbietę, ż. Prokopa Sierpskiego star. i chor. płockiego, o 1000 zł po ojcu, 800 zł po matce i 300 zł tytułem wyprawy, jakie zapisał jej ich zm. brat Wojciech wda płocki na swych dobrach, m. in. na 1/4 M., Wielawsi, Michocina i Dzięcielina; sąd starosty gen. wlkp. oddala jej pozew, bowiem Elżbieta nigdy nie znajdowała się w posiadaniu spornych dóbr (PG 68 k. 215v-216, 220); 1512 tenże sprzedaje z zastrz. pr. odkupu swemu bratu Grzegorzowi dobra uzyskane po zm. bracie Wojciechu z Gaju wdzie płockim, m. in. część m. M. i wsi Dzięcielin, Wielawieś i Michocin oraz kupuje od Grzegorza jego części w tychże dobrach (PG 14, 191) i 1517 ponawia tę transakcję (PG 15, 133v); 1521, 1526 tenże → niżej: Dorota; 1532 tenże sprzedaje z zastrz. pr. odkupu Jerzemu, Stanisławowi i Marcinowi Ostrorogom z Lwówka swą 1/4 m. M. i wsi Wielawieś, Michocin i Dzięcielin, 1/2 sumy 1200 zł zapisanej na M. oraz 1/2 wsi Gaj, Kiączyn, Stramice i Sierpowo (nabytą od zm. Grzegorza Skóry) za 600 zł (PG 16, 492); 1532 tenże daje swej ż. Reginie z Opalenicy w dożywocie 1/2 swych dóbr, m. in. czwartej części m. i dóbr M. (PG 16, 529v); 1550 tenże otrzymuje w działach od swego brata Grzegorza m. in. jego części M., Wielawsi, Michocina, Dzięcielina oraz części jakie posiada Dorota wd. po feliksie Obornickim, obecnie ż. Jana Grabskiego (MS 5 nr 864; PG 93, 25v-26v); 1553 tenże patronem kościoła par. w M. → Międzychód – miasto, p. 5; 1556 tenże (MS 5 nr 7544); 1557 tenże → Międzychód – miasto, p. 5.

1520 Feliks Obornicki z Gaju [s. Aleksandra] daje swej ż. Dorocie, c. Piotra Łekieńskiego, w dożywocie swą cz. dóbr, m. in. w M. i przyległych wsiach (PG 15, 361).

1521 Dorota Obornicka, wd. po Feliksie: 1521 taż → p. 2; 1521 taż toczy proces z Walentym pleb. w M.; jej pełnomocnik wyjaśnia, że ma ona 1/3 m. M. zapisaną przez zm. męża jako wiano, a wraz z tą częścią pr. połowu na jeziorze i barcie w borach tego miasta, a w zeszłym roku pleb. bezprawnie i bez jej wiedzy pobrał dochody oraz pożytki z jej dóbr i przekazał Mik. Obornickiemu; chodzi o czynsze od mieszczan z jej działu w wysokości 30 grz., wyłowione w jeziorze ryby wartości 30 grz., a także donicę (tunna) miodu wartości 3 grz. oraz 2 kamienie łoju wartości 1/2 grz. (ACC 96, 66); 1526 wyrok król. w procesie tejże z Mik. Obornickim: Dorota zostaje utrzymana w pr. do oprawy zapisanej przez męża Feliksa, m. in. na M., a wyznaczeni komisarze mają ocenić, czy wartości tej oprawy odpowiada 1/2 dóbr dziedzicznych i tenuty obornickiej Feliksa, i stosownie do tego wydzielić jej odpowiednią część (MS 4 nr 14466; MK 39, 720); 1550 taż wd. po Feliksie Obornickim, ż. Jana Grabskiego → wyżej: Mik. Skóra.

3D. Panowie z Ostroroga.

1449-76 Stanisław i Dobrogost z Ostroroga, ss. Sędziwoja17W M. występują wspólnie, co pozwala przypuszczać że był to już nabytek ich ojca Sędziwoja (zm. 1441, nieobecny w kraju już od 1440 – towarzyszył Władysławowi III na Węgrzech); nie jest to jednak wniosek konieczny, bowiem bracia zachowywali długo niedział i mogli wspólnie nabyć M. Niewykluczone jednak, że Sędziwój uzyskał 1/2 M. już ok. 1415 (→ przyp. 4) (→ Lwówek oraz PSB 24 s. 497-499, 524-527): 1449 tenże Dobrogost kaszt. kam., w imieniu swoim oraz niedzielnego brata Stanisława kaszt. międz. i star. gen. wlkp., daje Andrzejowi pleb. w M. 1 grz. czynszu z szosu z ich połowy m. M. (ACC 31, 21); 1449 tenże Stanisław kaszt. międz. i star. gen. wlkp. zapisuje swej ż. Beacie po 400 grz. posagu i wiana na 1/2 m. M. i wsi Nowa Wieś, Dzięcielin, Michocin oraz całych wsiach Strych, Tuczępy i Mnichy (PG 3, 61v); 1462 tenże Stanisław wda kal. dokonuje z Piotrem Skórą z Gaju podziału wód w dobrach M. → p. 2; 1464 tenże Stanisław pozwany z 1/2 m. M. i wsi Wielawieś, Dzięcielin, Michocin, Bartodzieje, Radgoszcz (PG 18, 34v): 1476 ciż Stanisław i Dobrogost wprowadzeni w posiadanie dóbr Andrzeja i Aleksandra z Gaju [→ p. 3C], m. in. M., Wielawsi, Michocina i Dzięcielina, przysądzonych za dług 500 zł (PZ 20, 51v).

1494, 1500 Jan z Ostroroga kaszt. pozn. i star. gen. wlkp. [s. Stanisława18W M. dziedziczyło tylko potomstwo Stanisława z Ostroroga. W podziale dóbr między Stanisławem i Dobrogostem pierwszy dostał Ostroróg i M. z dobrami] daje swej ż. Dorocie z Wrześni w dożywocie m. in. 1/2 m. M. (w 1500 wymienia się też pr. patronatu kościoła w M.) i wsi Michocin, Wielawieś, Dzięcielin oraz całe wsie Strych i Świniary (1494: MS 2 nr 429; PG 7, 36; 1500: MS 2 nr 1420).

1502 Dorota z Wrześni [wd. po Janie z Ostroroga] toczy proces z Władysławem [Wacławem], Stanisławem [pasierbami] i Achillesem [synem] z Ostroroga o posiadanie m. in. M. z 1/2 wsi Michocin, Dzięcielin, Wielawieś oraz całą wsią Strych i Świniary (PZ 23, 47v).

1510 Stanisław z Ostroroga daje swemu bratu Wacławowi w działach m. in. 1/2 m. M. z całymi wsiami Strych, Dzierżązna, Świniary, opust. Dzięcielin i 1/2 Nowej Wsi (PG 14, 91v-92); 1511 Wacław z Ostroroga zapisuje swej ż. Urszuli z Kutna po 700 zł posagu i wiana na 1/2 m. M., całych wsiach Strych, Świniary, Sokolniki [k. Kaźmierza] i 1/2 wsi Wierzchaczewo [k. Kaźmierza], Wielawieś, Michocin, opust. Dzięcielin (PG 14, 139v); 1532 Urszula wd. po Wacławie daje te dobra swym ss. Janowi, Jakubowi i Stanisławowi, a ciż przenoszą jej oprawę na m. i dobra Koźminek [pow. pyzdr.] (PG 16, 502v-503); 1557 Stanisław z Ostroroga kaszt. międz., dz. w M. (MS 5 nr 7544).

6. 1424 Teodoryk z M. chor. pozn. jednym z pełnomocników pol. na rokowania z Krzyżakami w sprawie granic Nowej Marchii (CEV s. 662, 664); 1432 tenże oraz Jan Goliasz z Brodnicy [niegdyś z M.] opatrują swymi pieczęciami akt, w którym panowie i miasta województwa pozn. zobowiązują się, że po śmierci Władysława Jag. obiorą królem jednego z jego synów (Wp. 9 nr 1289, pieczęcie 14, 47).

1 Wydaje się. że dobra w M. Domarat nabył, a nie odziedziczył. Jego przodkowie pisali się bowiem wyłącznie z Iwna, a w M. dobra dziedziczne miał tylko on sam i jego s. (→ też przyp. 5). Wcześniej M. należał być może do przodków Kwileckich (→ przyp. 16). Braćmi Domarata byli: Mroczek (→ przyp. 2) oraz Dziersław z → Iwna (pokrewieństwo podaje Kronika Janka z Czarnkowa: MPH 2, 727). Ich ojcem był najpewniej jedyny znany w poprzednim pokoleniu dz. Iwna. kaszt. i wda pozn. Jarosław (WSB 293).

2 Mroczek z Iwna i Zajączkowa występował w źródłach 1. 1366-1406 (Wp. 3 nr 1567; KP nr 2777). Szereg zapisek potwierdza, że był bratem Domarata (np. Lek. 1 nr 581) i ojcem Teodoryka (KP nr 1166, 1785, 1864). Braćmi Teodoryka byli Jarosław z Iwna (→ przyp. 13) oraz być może Wierzbięta z → Iwna i → Lubikowa; Domarat z Mościsk, s. Teodoryka. występował bowiem jako brat stryjeczny c. Wierzbięty, Agnieszki (PG 2, 60-61), a sam Teodoryk był opiekunem tej Agnieszki (WR 1 nr 1350), potem ż. Wyszoty ze Starkowca ( → Lubikowo). Siostrami Teodoryka były Dobroszka (Dobrochna) i Zofia: w 1424 toczył on z Dobroszką proces o → Lubikowo; w 1425 Dobrochna (nazwana córką Mroczka z Iwna i siostrą Teodoryka) zapisała altarii 11 Tysięcy Dziewic w kat. pozn. 1 1/2 grz. czynszu z domu w Poznaniu (ACC 8, 96; Now. 1, 249-250 nietrafnie pisze o Dobroszce ż. Mroczka); w 1426 po śmierci Dobroszki jej siostra Zofia (nazwana tu siostrą rodź. Teodoryka) toczyła proces o ten dom z altarystą owej altarii (ACC 9, 78).

3 Jedyna wzmianka o tym pochodzi z dok. króla Zygmunta z 1520, gdzie wspomina się dawne zapisy na Wschowie, m. in. dla Teodoryka z M. chor. pozn. (MS 4 nr 12473; AG perg. 960). Teodoryk był starostą wsch. najpewniej między 1427 a 1432, kiedy to nie znamy obsady tego urzędu (UDR I/1, 176). Tak przyjął też G. Star. 53. Wskazać jednak trzeba, że król Zygmunt mówi w 1520 o zapisach swego ojca Kazimierza i stryja Władysława [III] – a więc datować je należy dopiero po 1434. Wątpliwie jednak, by król dokonywał zapisów na starostwie znajdującym się 1432-43 w ręku Mac. Borka z Osiecznej. Najprawdopodobniejsze wydaje się pomylenie w dok. z 1520 Władysława Jagiełły z Władysławem III Warn.

4 Panowie z Ostroroga weszli później rzeczywiście w posiadanie 1/2 M., ale nie wiemy, czy miało to związek z niniejszymi zobowiązaniami; jako dziedzice M. występują dopiero ss. Sędziwoja od 1449 (→ p. 3D).

5 Wynika stąd, że Teodoryk dzierżył cz. M. tylko w zastawie, nie wiadomo zresztą od kogo. Nie wiemy, by cokolwiek posiadał tu jego ojciec i bracia (→ przyp. 13). Pr. własności do cz. M. posiadał Domarat i jego s. Jan. Zdaje się stąd wynikać, że M. był nabytkiem własnym Domarata (→ przyp. 1).

6 Teodoryk był burgr. nak. z ramienia swego brata Jarosława, starosty nak. (Teodoryk poświadczony w 1421: GUrz. nr C 493, ale Jarosław był star. 1414-22: UDR I/1, 168); rozliczenia z mieszczką z Więcborka są wynikiem jego działalności w Nakle.

7 We wszystkich zapiskach opisano tę dziedzinę niezrozumiałym zwrotem: „między dwiema lee”.

8 Teodoryk występuje tu wprawdzie bez nazwiska odmiejscowego, ale określenie strenuus i proces z Wilhelmem z Brzeźna leżącego k. M. ( → Międzychód – miasto, przyp. 5) świadczą wyraźnie, że to Międzychodzki. Teodoryk tenut. Obornik występuje też w 1426 (G.Star. 53, gdzie ostrożnie utożsamia się go z Teodorykiem z M.).

9 Nie wiadomo, czy na pewno była to Katarzyna z Kopaszewa. poświadczona jako ż. Teodoryka już w 1403 (→ Kopaszewo).

10 Identyfikacja Jana z M. i Jana występującego w → Iwnie w l. 1418-41 (już w 1442 wd. po nim Anna) opiera się głównie na wiadomości z 1420, iż Jan z Iwna wraz z matką sprzedali wcześniej [przed 1404] Staszkowi z Kolna wieś Prusim [k. M.] (WR 1 nr 994. → Kolno). W haśle → Iwno podano, że Jan był s. Małgorzaty, ale stwierdzenie to opiera się tylko na domyśle.

11 Prawdop. dług u Wojtka zaciągnęli wspólnie Jan i Piotr; rozliczenia z Piotrem miał w tym samym czasie Teodoryk z M.

12 Zdaje się stąd wynikać, że Jan nie posiadał już M. i jego to zapewne część nabył Mościc. Z utratą dóbr wiąże się być może przydomek, jaki Jan nosi tu po raz pierwszy a potem często; odczytać go można jako: Goły Jaś. Sprzedaż części M. Mościcowi miała być może miejsce już przed 1420; z tego roku pochodzi bowiem zapiska, w której przewidywano już możliwość, że nie będzie można pozwać Jana z żadnej dziedziny. Wygląda zresztą na to. że Mościc przejął (ciążące widocznie na M.) zobowiązania Jana wobec Jaromirskich, z którymi również toczył procesy w 1. 1422-23. Być może Mościc uzyskał M. z powodu niespłacenia przez Jana długów; już jego ojciec Domarat z bratem Mroczkiem z Iwna (ojcem Teodoryka z M.) byli zadłużeni u Mościca (KP nr 368, 1864).

13 Jarosław z → Iwna (→ o nim też WSB 293) w znanych nam źródłach nigdy nie występuje w żadnej sprawie związanej z M., a raz tylko pisze się wyraźnie z M. (1418, natomiast w 1. 1420-21 pojawia się tylko jako brat Teodoryka z M.). Podejrzewać można tu pomyłkę pisarza i przyjmować, iż w rzeczywistości Jarosław nic w M. nie posiadał.

14 Domarat ten jest niewątpliwie tożsamy z Domaratem, który pisał się z Siekowa i Grabianowa (1435: KoścZ 11, 46), Mościsk i Chojnicy. Jako Domarat z Mościsk kupił w 1444 Pakawie (PG 2, 29v), a 1445 połowę → Chojnicy (PG 2, 114v). W 1449 był tenut. królewskiej → Dąbrówki Miejskiej k. Obornik. Jego ż. była Dorota c. Chwalęty Lubickiego (→ Lubicz). Żył jeszcze w 1459 (NG 1, 84) a może nawet 1462 (kiedy to Dorota nazwana jest jego żoną, nie zaś wd. po nim: PZ 17, 197). Rodzeństwem Domarata byli Helszka, Jarosław i Jan z Mościsk (Helszka nazwana wyraźnie córką Teodoryka chor. pozn., a siostrą rodz. Jarosława i Jana, Jarosław zaś bratem rodz. Domarata: PZ 15, 140: NG 1, 84). Jan żył w 1455, zm. przed 1470, kiedy to występuje wd. po nim Anna z Kostrzynka w pow. nak. i Wargowa (NG 1 k. 71 v-72; NG 2, 5; NG 5, 109). Jarosław ostatni raz występuje w 1459 (NG 1, 84). Nie znamy potomstwa któregokolwiek z braci; Jan zm. na pewno bezpotomnie, skoro posag jego ż. wrócił do jej braci (NG 5, 109).

15 Nie znamy okoliczności, w jakich utracili M. poprzedni posiadacze, Grzymalici. Zapewne stało się to jeszcze za życia Teodoryka; jego brat stryjeczny Jan Goliasz pozbył się M. zapewne na rzecz Mościca ze Stęszewa już ok. 1420 (→ przyp. 12) i występował potem w innych dobrach. Sam Teodoryk już od 1426 określany jest niekiedy jako niegdyś z M., co zdaje się wskazywać, że nic już tu nie miał; w ostatnich latach życia pisał się głównie z Siekowa, a jego ss. występują tylko w innych dobrach (→ przyp. 14). Nie wiemy też, w jaki sposób M. trafił w połowie XV w. do rąk Skórów i Ostrorogów (→ p. 3C, 3D).

16 Być może Olbrachta tego można by utożsamić z Olbrachtem z → Kwilcza (w którym nic już podobno nie posiadał); w rodzinie Kwileckich występowało też imię Czema. Dobiesław Kwilecki i jego s. Wierzbięta procesowali się z już wcześniej o M. (→ wyżej: Jan pod 1409, 1412). Być może właśnie w Kwileckich upatrywać można rodzinę dziedziców dóbr M. przed wejściem tu Grzymalitów (→ przyp. 1).

17 W M. występują wspólnie, co pozwala przypuszczać że był to już nabytek ich ojca Sędziwoja (zm. 1441, nieobecny w kraju już od 1440 – towarzyszył Władysławowi III na Węgrzech); nie jest to jednak wniosek konieczny, bowiem bracia zachowywali długo niedział i mogli wspólnie nabyć M. Niewykluczone jednak, że Sędziwój uzyskał 1/2 M. już ok. 1415 (→ przyp. 4).

18 W M. dziedziczyło tylko potomstwo Stanisława z Ostroroga. W podziale dóbr między Stanisławem i Dobrogostem pierwszy dostał Ostroróg i M. z dobrami.