NOTEŚ

1243 Notes (CDB A 24 s. 3 nr 4), 1249 Nothes (Wp. 4 nr 2055), 1270-96 rękopisy z XIV-XV w. Notesz (MPH n. 8, 125), 1312 or. Notsza (Wp. 2 nr 959), 1422 or. Nothessch (Wp. 8 nr 947-949), 1461 or. Nyotesch (Pol. 2 nr 415), 1565 Nothesz, [narzędnik:] Nothessią (LWK 1 s. 169, 210), 1571 na Notesi (AktRew. 4, 301-309).

Nazwy niem.: 1259 or. Nezze (Wp. 1 nr 372), 1272 Netce (CDB C 3 nr 2), 1327 Netze (CDB B 2 s. 42 nr 641), 1317 trans. 1428 Netcze, Necze (Wp. 2, 990), 1332 Necz (Wp. 2 nr 1121), 1338 Netza (Wp. 2 nr 1187), 1409-14 późniejsze rękopisy Netcze, Neczce (SRP 3 s. 302, 344), 1251 fals. z końca XV w. Neza, Netza (PU 1 nr 544; Wp. 1 nr 297), [XV w.] Netzie (KH 66, 673), 1944 Netze, rz. Noteć, która ma źródła na Kujawach, a ujście do Warty pod Santokiem.

A. Wiadomości ogólne; Noteć granicą większych terytoriów. B. Noteć na Kujawach. C. Noteć od Pakości do Ujścia D. Noteć od Ujścia do wsi Chełst [w woj. pozn.]. E. Dolny biegrz. Noteci (od wsi Chełst do jej ujścia k. Santoka). F. Dolna Warta występująca pod nazwą Noteć, G. Jazy, młyny i mosty na Noteci.

A. Wiadomości ogólne; Noteć granicą większych terytoriów.

1296 układ krzywiński: ks. Władysław [Łok.] i Henryk ks. głog. po śmierci króla Przemysła II dzielą między siebie Wlkp.; linia podziału biegnie [od S na N] wzdłuż rz. Obry od jej źródeł do ujścia, a dalej wdłuż rz. Obry od jej źródeł do ujścia, a dalej wdłuż rz. Warty do [ujścia] rz. N., gdzie kończą się granice Polski (metę Polonorum); rz. N. [w tym miejscu] stanowi [północną] granicę [ziem wlkp. podległych Łokietkowi] od [bliżej nie sprecyzowanego punktu powyżej jej ujścia (a superiori parte eiusdem aque), idąc z E na W] do wielkiego lasu k. wsi Yrbitz, → Notecka Puszcza, p. D (Wp. 2 nr 745).

1298 Andrzej [Zaremba] bp pozn. w podziale diecezji pozn. ustanawia gran. [od N] archidiakonatu większego [pozn.] na rz. N., a dla ziem położonych za rz. N. [na N od N.] przewiduje utworzenie czwartego archidiakonatu (Wp. 2 nr 770).

1312 Waldemar i Jan margrabiowie brand. zawierają ugodę z Andrzejem [Zarembą] bpem pozn.: tytułem dzies. z terenów położonych między rzekami N., Drawą i Gwdą bp pozn. ma otrzymać 200 ł. niem. w wieczyste posiadanie oraz co roku 50 grz. brand. z Choszczna w diec. kamieńskiej (Wp. 1 nr 259).

1338 rajcy m. Kalisza [obecnie Kalisz Pomorski] zobowiązują się zapłacić za jeden rok Janowi bpowi pozn. 30 kóp gr praskich ze swoich dóbr położonych między rzekami N. i Drawą (Wp. 2 nr 1177).

1349 Henryk archidiakon [ziem położonych] między N. i Drawą, na mocy uchwały panów, którzy zjechali się w Tucznie, prosi Wojciecha bpa pozn., aby zadowolił się zmniejszonymi dzies.; dok. zawiera rejestr 45 parafii znajdujących się na wspomn. terenie (Wp. 2 nr 1284).

1360 król Kazimierz zawiera ugodę z abpem Jarosławem w sprawie dziesięcin z Wlkp.; m. in. postanowiono, że z terytorium nakielskiego położonego między Pomorzem a rz. N. w zamian za dzies. snopową ma być płacona dzies. 3 sk. [z ł.?] (Wp. 3 nr 1416).

1409 Mik. [Kurowski] abp podaje do wiadomości uzgodnione ze szlachtą (nobiles et terrigene) zasady pobierania dziesięcin w archidiecezji gnieźn.; m. in. postanawia, że z terytorium nak. między Pomorzem a rz. N. zamiast dzies. snop. ma być płacona dzies. 3 sk. z łanu chełmińskiego lub średzkiego (Wp. 5 nr 145).

1454 król Kazimierz jako jeden z powodów wypowiedzenia wojny Krzyżakom podaje, że Krzyżacy naruszyli pokój z Polską z 1435, bo m. in. wbrew postanowieniom pokojowym, ze szkodą dla poddanych pol., ustanowili nowe cła na rz. N., co jest wielkim obciążeniem dla kupców pol. (KPKM 200-202; ten sam zarzut stawiał ok. 1464 anonimowy autor „Oratio contra Cruciferos” – MPH 4, 203).

A. 1480 opis rzek pol.: z siedmiu największych rzek pol. trzecia w kolejności jest Warta, która k. Santoka miesza się z N. i pod tą nazwą [N.] wpada pod Kostrzyniem do rz. Odry (DA I-II 74-75); wśród dopływów rz. Odry m. in.: N., która ma źródła k. m. Noteś [obecnie Noć, wieś na Kujawach w pobliżu południowego krańca jez. Gopło], przepływa przez jez. Gopło, a k. Santoka przyjąwszy [wody] Warty wpada do Odry k. Kostrzynia (DA I-II 81); opis rz. N. [tutaj odmiennie!] jako dopływu Warty: [powtarza się wiadomość o źródłach i o jez. Gopło]; następnie rz. N. przepływa k. miast Pakość i Łabiszyn, a ujście jej znajduje się przy starym grodzie Santok [a więc N. wpada do Warty]; dopływy rz. N.: Kwieciszówka wpada k. Pakości, Gwda uchodzi do N. koło m. Ujście, a Drawa między Czarnkowem a osadą? nazwaną Lemberg [miejscowość niezident.] (DA I-II 82); opis jez. Gopło: jez. to ciągnie się od m. Noteś [obecnie wieś Noć], gdzie znajdują się źródła rz. N. (→ p. B) do zamku Szarlej, gdzie rz. N. zeń wypływa (DA I-II 91).

B. Noteć na Kujawach; od źródeł do Pakości.

1331 wojska krzyżackie w odwrocie spod Kalisza przechodzą przez rz. N., kierując się na Radziejów i Brześć Kujawski (SRP 2, 480 – Kronika Wiganda).

1332 Jan Luksemburski król Czech i Polski zawiera układ z wielkim mistrzem krzyżackim Luderem z Brunszwiku i obiecuje mu, że nawet gdyby zawarł pokój z królem pol. zachowa (conservare) w posiadaniu Krzyżaków ziemie położone między rz. Wisłą a rz. N. na Kujawach oraz Bydgoszcz¹W dok. Praburch; wydawca Wp. 2 nr 1121, mylnie rozwiązał tę nazwę jako Prabuty k. Kwidzyna. Poprawnie zidentyfikował tę miejscowość S. Kujot (zob. Historia Bydgoszczy, t. 1, Warszawa 1991, s. 94, przyp. 245) (Wp. 2 nr 1121).

1401 lokacja wsi Noteśnica [nazwa pochodna od rz. N., nad którą ta wieś leżała] (alias Zalesie) z młynem wodnym w lasach k. Przedcza (T. Wierzbowski, Dwa fragmenty ksiąg kancelaryjnych królewskich z I połowy XVI wieku, Warszawa 1907, s. 28); 1538, 1565, 1628-34 młyn wodny w Zalesiu na strudze N. (AGAD, ASK LVI P 2, 81; LWK 2, 174; LWK 1628/32, cz. 2, 47); 1565 młyn wodny w Przedczu na strudze N.; struga N. wpływa do Jez. Przedeckiego (LWK 2 s. 168, 185)²Wg dzisiejszych map Noteć powstaje z dwu strumieni wypływających z Jezior Brdowskiego i Modzerowskiego na N od Brdowa. Źródła tej rz. można jednak na podstawie źródeł historycznych i wczesnych źródeł kartograficznych przesunąć na E od Jez. Przedeckiego, co ilustrują przekazy z lat 1401-1628/32, zacytowane za pracą: A. Tomczak, Źródła Noteci w dobie historycznej, „Ziemia Kujawska” 2, 1968, s. 12-13). Obecnie tereny na E od Przedcza leżą w zlewni rzeki Zgłowiączki w dorzeczu Wisły, a dawna struga N. na tym terenie jest ciekiem okresowym (tamże, s. 5-18).

C. Noteć od Pakości do Ujścia; [rz. graniczna między woj. kal. (powiaty gnieźn. i kcyński) a woj. inowrocławskim (powiaty inowrocławski i bydgoski), następnie między dwoma powiatami woj. kal. (kcyńskim i nakielskim), a dalej między woj. i pow. poznańskim a pow. nakielskim w woj. kal.].

1299 ks. Władysław [Łok.] w przyw. lokacyjnym m. Nakła nadaje temu miastu odcinek rz. N. w odległości 1/2 mili od miasta w górę rzeki i 1/2 mili od miasta w dół rzeki (Wp. 2 nr 810).

1299-1304 Wersk, Wiele i Pępowo [w późniejszym pow. nak.] posiadłości Andrzeja [Zaremby] bpa pozn. leżą za rz. N. (Wp. 2 nr 826, 885).

[1333-70, wzm. w dok. z 1430] król Kazimierz nadaje kościołowi par. w Szubinie wieś Wieszki [pow. kcyński, 6 km na SE od Nakła] wraz z borem i rz. N. aż do stawu [na N. nal. do] miasta król. Nakło (Wp. 9 nr 1241).

1337 tenże król zezwala Wojciechowi i Marcinowi braciom rodz. na lokowanie m. Ruda na pr. niem. i wyznacza gran. tego miasta; granicę tę tworzy m. in. smug ciągnący się od rz. N. [m. Ruda zanikło w XV w.]; równocześnie król pozwala im zbudować most na rz. N. między ich wsiami Tur i Samoklęski [obie wsie na lewym brzegu rz. N.], pobierać [na nim] cło i zbudować [na tej rz.] młyn (Wp. 2 nr 1165).

1409, 1414, 1431 wyprawy krzyżackie sięgają aż po rz. N. (SRP 3 s. 302, 344, 496: Kronika J. v. Possilge).

1422 piwniczy [urzędnik krzyż.] (Kellermeister) ze Świecia donosi w. mistrzowi o wojnie za N. k. Nakła (Reg. 1 nr 3865).

1430 król Władysław zatwierdza darowiznę wsi Wieszki wraz z borem i [cz.] rz. N., dokonaną przez króla Kazimierza [→ wyżej] na rzecz kościoła par. w Szubinie; granice wsi Wieszki wyznaczają 2 rzeki: N. i Gostusza [prawdop. lewy dopływ N.; obecnie nie istnieje, jej nazwa przechowała się w nazwie osady położonej 3 km na NW od wsi Wieszki] (Wp. 9 nr 1241).

1462 napad krzyżacki na 16 (17) wsi [pol.] za rz. N. (na Pałukach wg DH); zagarnięcie bydła i koni (SRP 4, 590 – kronika J. Lindau’a; DH 5, 345 – tu brak wzm. o N.).

1511-23 kościoły par. w Jaktorowie, w Samoklęskach i w Smogulcu mają łąki nad rz. N. (LBG 1 s. 120, 121, 129).

1520 król Zygmunt wydaje nowy przyw. dla m. Nakło, ponieważ stare przyw. się spaliły; mieszczanie wg starego zwyczaju mogą łowić ryby w rz. N. małymi sieciami (SLP 87).

D. Noteć od Ujścia do wsi Chełst [w pow. i woj. pozn.].

1223 gród w Ujściu oblewają dwie rzeki: N. i Gwda (DA V-VI 238).

1245 (fals. ok. 1548) [północna] gran. Wlkp. dóbr Biała [k. Czarnkowa] przebiega m. in. wzdłuż rz. → Łomnicy aż do rz. N. (Wp. 1 nr 249).

1331 Wincenty [z Szamotuł] wda pozn. z braćmi Dobrogostem i Tomisławem zobowiązuje sie wobec Ludwika margr. brand. do pomocy, w razie gdyby doszło do wojny między królem Polski a margrabią; w szczególności, gdyby król wszedł na terytorium Marchii, zobowiązują się do wspomagania margrabiego ze swych twierdz (munitiones) [poprzednio wymienione zostały zamki (castra) Wieleń i Czarnków, więc i tu zapewne o nie chodzi] znajdujących się [na S] od rz. N. (Wp. 2 nr 1117).

1338 Güntersbergowie mają wszystkie swoje zamki (municiones) w pobliżu N. posiadać jako lenna od margr. brand. (CDB A 2 s. 112 nr 23).

1374 akt hołdu rodziny Wedlów dla cesarza Karola IV i jego ss. [Luksemburgów] oraz list lenny cesarza Karola i króla Wacława dla Wedlów wymieniają m. in. 5000 włók lasów i puszcz, które graniczą z Prusami wzdłuż rz. Gwdy, z Polską wzdłuż rz. N., a z ks. [pom.] wzdłuż → Margrabskiej Drogi (CDB A 18 s. 149, 150).

1402-1408 [źródło krzyżackie]: dawna gran. między Polską a Nową Marchią biegła od [ujścia] Drawy wzdłuż rz. N. aż do Gwdy, a potem wzdłuż Gwdy do Lędyczka; obecna gran. biegnie od Santoka [przez tereny → Noteckiej Puszczy] do pól drawskich [tzn. do pól wsi Drawsko k. Wielenia], przekracza rz. N. i dalej biegnie [na N] wzdłuż → Drawy (Wrede 118-119).

1430 król Władysław oddaje Janowi z Czarnkowa i Jakubowi Knyszyńskiemu wieś → Golcz z rzekami N. i Pokrzywnica [obecnie Gulczanka, lewy dopływ N.] (Wp. 9 nr 1242).

1546 gran. między wsią Rosko w dobrach Wieleń a wsią Golcz w dobrach Czarnków przecina rz. N.; spotykają się tu obszary, na których każda z tych wsi ma pr. rybołówstwa; starcy obu stron wskazują miejsca graniczne na N od rz. N.: Łęg Notecki, Grądzik, Przyrowa (PWc. 1 k. 66v, 67v).

1565 łąki, pastwiska (pasze), błota i brzeg rz. N., które należały do wsi król. Rataje, zostały przyłączone przez Mik. Chodzieskiego [Potulickiego] do jego dziedzicznej wsi Studzieniec [pow. kcyn., k. Chodzieży], w czasie, gdy [Mik. Potulicki] dzierżawił Rataje i Podanin; wzm. o strudze Bolemka [prawdop. jest to lewy dopływ rz. N.] (LWK 1, 207).

1565 do rz. N. wpada rz. Pokrzywnica [obecnie Gulczanka], która dzieli [na S od N.] wsie Rosko i Golcz (LWK 1, 194).

1565 k. zamku w Wieleniu płynie rz. N. „głęboka i niemała”; nad rz. N. leży przygródek; między przygródkiem a folw. zamkowym płynie rz. N., na niej most zwodzony; jedna z łąk zamkowych leży przy folwarku, za rz. N. [tzn. na N od miasta i od Noteci?], przy moście; k. Wielenia leży wieś → Kissy zamieszkała przez rybaków, którzy łowią w rz. N. (używają Notesi); we wsi Wrzeszczyna są 2 młyny, jeden z nich na rz. N.; we wsi Pięczkowo jest piła, w której trą tarcice; następnie tarcice te spławiane są do Szczecina i tam sprzedawane po 7 albo 8 fl. za 1 kopę, a także wożą je do Poznania i do wsi król. Rataje [k. Chodzieży]; we wsi Drawsko jest 3 rybaków, lecz pr. łowienia ryb w rz. N. ma także 18 kmieci; na terenie tej wsi do N. wpływa rz. Drawa, która stanowi gran. między Polską a Marchią Brand.; mieszkańcy [marchijskiej] wsi Bielice i mieszkańcy Drawska wspólnie używają tej rzeki [czyli łowią w niej] (LWK 1 s. 29-30, 190-192).

1565 wieś Byszki [w stwie ujskim] oraz m. Ujście leżą między rzekami N. i Gwdą (LWK 1 s. 141-142, 153).

E. Dolny bieg rz. Noteć [od wsi Chełst do jej ujścia k. Santoka – odcinek uważany przez stronę polską w XV w. za gran. między Polską a Nową Marchią].

1250 (fals. w końcu XIII w.; Bielińska 246) nadanie Przemysła I dla cysterek z Owińsk; miejsce, w którym → Drawa wpada do N., nazywa się Przeborowe (Wp. 1 nr 284).

1251 (fals. z końcu XV w.) gran. Wlkp. z nową Marchią biegnie wzdłuż rz. Drawy do wsi Bielice [obecnie Stare Bielice], gdzie Drawa wpada do N.; dalej gran. biegnie wzdłuż rz. N. aż do ujścia rz. Piły [zapewne mowa tu o rz. → Białej, obecnie Miała], a następnie wzdłuż tej rzeki; wieś Bielice, a także, oba brzegi rz. N. i oba brzegi rz. Piła [Biała] należą do Nowej Marchii (PU 1 nr 544; Wp. 1 nr 297).

1265, 1290 margrabiowie brand. nadają w lenno rycerzom Henrykowi, Ottonowi i Janowi von Liewenow wszystkie dobra, które oni otrzymali od Przemysła ks. kal. [Przemysła II], do tego 300 włók (Hufen) między N. a Drawą (1265) lub między N. a Wartą [!] (1290) oraz Samołęż i Smolenice k. Wronek³Trzeba tu dodać, że pod tą samą starą sygnaturą z Archiwum w Królewcu (XII 22) znajduje się również dok. przytoczony w całości w PrU I/2 nr 558 pod datą 19 II 1290, a u Krabbo nr 1665, w ślad za Niessenem, pod datą 3 III 1297; w obu tych wydaniach ma on inną treść: odbiorcą dok. jest tylko Henryk von Liewenow, a nadane mu miejscowości, imiennie wymienione, leżą nad Dobrzycą i Drawą; brak wzm. o rz. N (Reg. 1 nr 40, 83).

1317 Waldemar margr. brand. sprzedaje Drzeń [obecnie Drezdenko] w lenno braciom Henrykowi i Burchardowi von der Ost; granice tego terytorium [od S] wyznacza [dolna] Drawa oraz N. aż do [wsi] Chocim [obecnie Gościm] (Wp. 2 nr 990).

1338 Ludwik i Stefan margrabiowie brand. zezwalają członkom rodziny Günsterbergów na odbudowanie zamku Rabenstein [1944 Rawenstein, obecnie Wapnica k. Stargardu Szczecińskiego]; Güntersbergowie będą mieli obowiązek wspierać margrabiów przeciw wszelkim wrogom (z wyjątkiem książąt pomorskich) w tym zamku i w innych swoich umocnieniach w pobliżu [rz.] N. (Wp. 2 nr 1187).

1345 Ludwik margr. brand. nadaje miastu Fredeberg [obecnie Strzelce Krajeńskie] pr. żeglugi: na rz. Polka [obecnie Pełcz?, 1944 Puls, prawy dopływ Noteci, który płynie od Strzelec Krajeńskich], na rz. N., na rz. Trawa [sic!; w tym miejscu nazwa ta dot. rz. Warty] i na rz. Odra w górę i w dół tej rzeki (CDB A 18 s. 289 nr 14).

1347 Ludwik margr. brand. nadaje stałym mieszkańcom m. Drzeń pr. żeglugi i pr. przewożenia towarów (zboża, słodu, sukna, śledzi i in. ryb, drewna, popiołu, miedzi, żelaza, soli i in.) [rzekami N. i Odrą] do miast Santok, Landsberg, Kostrzyn oraz Schwedt [na lewym brzegu Odry] (CDB A 18 s. 290 nr 17).

1350 posiadłości zamku → Osieczno nad Drawą leżą między rzekami Drawą i N. (CDB A 18 s. 125 nr 48).

1362 terytorium między N. a Hawelą [prawy dopływ Łaby, w Niemczech] ma być terenem działania Jana bpa kamieńskiego, margrabiów brand. i książąt pom., którzy zawarli porozumienie przeciw swym buntującym się poddanym (CDB B 2 s. 439 nr 1047).

1374, 1378, 1399, 1424 nadania i potwierdzenia nadań zamku Kalisz [obecnie Kalisz Pomorski] z przyległymi dobrami leżącymi między N. a Drawą dla Güntersbergów (CDB A 18 s. 151 nr 86; CDB A 24 s. 87, 102 nr 146, 162; Reg. 1 nr 401, 578, 4353; Reg. 2 nr 2214).

[1401-05] spory gran. między Nową Marchią a Pomorzem [na prawym brzegu] N. [nie wiadomo, o jakie właściwie tereny tu chodziło] (Reg. 1 nr 790a).

1404, 1425 wzm. o N. → Notecka Puszcza, p. E, Dodatek: Drzeń (CDB A 18 s. 315 nr 60; CDB A 24 s. 135 nr 195).

[1421] Sędziwój z Ostroroga star. gen. wlkp. i Maciej [tenut.] z Ujścia i wda kal. interweniują u w. mistrza krzyżackiego, ponieważ jego poddani z Drzenia i Landsbergu [obecnie Drezdenko i Gorzów Wlkp.] nie pozwalają poddanym Czarnkowskich z Czarnkowa spławiać drewna [Notecią i Wartą, a dalej Odrą] do Szczecina, wbrew zaleceniom króla rzymskiego i węg. [Zygmunta Luksemburskiego], który [w wyroku wrocławskim z 1420] postanowił, aby wszystkie drogi lądowe i wodne były otwarte (Wp. 8 nr 913).

1421-30 w sporach gran. i rokowaniach dot. Drzenia strona pol. stale podkreśla, że gran. w tym rejonie ma biec środkiem rz. N. → Notecka Puszcza, p. A (r. 1424) i p. E (Wp. 8 nr 921; CEV nr 1306, 1363, 1359, 1397; CDB A 18 s. 335 nr 80).

1422 Dobrogost z Kamionny, Henryk Konopka z Bukowca i Teodoryk z Międzychodu chor. pozn., Mik. Zatomski, Jan z Jabłonowa, Tomisław Bryl z Gorzycka i in. świadkowie składają zeznania w procesie gran. między Polską a Zak. Krzyż.: gród Dirdzen [Drzeń, obecnie Drezdenko] leżał po tej stronie rz. N. [tzn. na lewym, polskim brzegu] w granicach Król. Polskiego; po zbudowaniu jazu, czyli sztucznej zapory (obstaculum arte factum), rz. N. wpłynęła w strumień → Bierzwiennik i zaczęto go nazywać N., chcąc przez to zagarnąć (usurpare) gród Drzeń [który znalazł się po prawej, a więc nowomarchijskiej i krzyżackiej stronie nowego koryta rz. N.]; gdy jaz jest uszkodzony (si obstaculum amoveretur), rz. N. wraca do swego dawnego koryta, → Notecka Puszcza, p. D: Bierzwiennik (Wp. 8 nr 947-949).

1424 rokowania graniczne z Zakonem: strona polska stwierdza, że rz. N. od jej ujścia do rz. Warty do ujścia Drawy do N. stanowi gran. między Nową Marchią a Polską, a dalej w górę rz. cała N. z obydwoma brzegami należy do Polski; strona krzyżacka stwierdza, że gran. biegnie od granic Santoka [z W na E przez terytorium → Noteckiej Puszczy, której północna cz. nal. do Nowej Marchii], że Drzeń nadany panom von Osten pozostaje w ich lennym władaniu, a dalej rz. N. a potem jej [prawy] dopływ Gwda aż do Lędyczka stanowią gran. między Polską a Zak. Krzyż. (CEV nr 1165, s. 667, 671, 672).

1429 komtur toruński składa sprawozdanie ze swych rozmów z królem pol. w Gnieźnie: król pol. żąda, aby rz. N. była granicą na odcinku od miejsca powyżej Drezdenka, gdzie N. dotyka granic Polski aż do jej ujścia k. Santoka; Zakon zachowa pr. do rybołówstwa w N., młyn i most mają nadal należeć do zamku w Drezdenku; miasto i zamek zachowają pr. do pastwisk i lasów oraz do wydobywania kamieni i wapna [na S od N.], jednakże wsie, puszcza i jezioro [rozlewiska?, starorzecza?] w połowie będą należały do króla; król zobowiązuje się nie stawiać swego zamku naprzeciw zamku w Drzeniu (CEV nr 1359).

[Pierwsza połowa XV w.] źródło krzyżackie: plan pochodu wojsk krzyżackich w Wielkopolsce: trasa prowadzi przez Pobiedziska, Poznań, Wronki, Oborniki, Rogoźno; wyznacza się miejsca postoju wojska na noc oraz miejsca, skąd można zawrócić ku rz. N.; Wronki oraz Oborniki oddalone od Drzenia [Drezdenka nad N.] o 10 mil (KH 66, 673).

1431? notatka o gran. między Polską a Nową Marchią na rz. N. [brak szczegółów] (Neumark nr 692).

1433 opis gran. pol.-nowomarchijskiej – wersja pol.: gran. ta biegnie środkiem rz. N. od ujścia tej rz. do Warty, do miejsca, w którym Drawa wpływa do N.; zamek Drdzen [Drzeń] należy do Polski, bo rz. N. od dawna opływa ten zamek „ab illa parte castri” [z kontekstu wynika, że oznacza to, iż rzeka opływa zamek od N] (CDB B 4 s. 133 nr 1548).

1435 traktat pokojowy między Polską a Zak. Krzyż. zawarty w Brześciu Kujawskim: granicę, gdzie płynie rz. „N. sive Byrzwennyk” [tzn. k. Drezdenka], mają wyznaczyć sędziowie polubowni; wspomn. gran. biegnie środkiem rz. Bierzwiennik, a dalej środkiem rz. N.; mieszkańcy z obu stron rz. N. będą mieli pr. do korzystania z pastwisk oraz z gliny, wapna, kamieni, a także drewna na opał i do budowy [w pasie nadbrzeżnym szerokości] 1/2 mili po przeciwnej stronie rz.; Zakon zachowuje pr. do pobierania cła wodnego i lądowego na moście [k. Drezdenka] bez prawa podwyższania go; Zak. Krzyż. ma wyłączne pr. do rybołówstwa w rz. N. w odległości 1/2 mili w obie strony od wspomn. mostu, a [niżej] wieś Trzebicz będzie miała pr. rybołówstwa [w rz. N.] w swoich granicach; dalsze postanowienia dot. ceł w miastach Landsberg i Kostrzyn nad Odrą (Die Staatsverträge des Deutschen Ordens in Preußen im 15. Jahrhundert, wyd. E. Weise, t. 1, Königsberg (Pr) 1939, s. 202-203 – p. 6 i 7 traktatu).

1565 wsie król. Polichno i Murzynowo [k. Skwierzyny] leżą między rzekami Wartą i N.; rz. N. rozdziela Koronę Pol. od Marchii Brand.; Krzysztof Rolka, który posiada całe Polichno i 1/2 Murzynowa, zajął również ruiny spalonego zamku król. Santok; nie okazał żadnego dok. dot. tej sprawy (LWK 1, 169).

1565 rz. N. od ujścia Drawy aż do Skwierzyny [sic!] stanowi gran. między Wlkp. a Marchią Brand. [w rzeczywistości Skwierzyna leży nad Wartą ok. 20 km powyżej ujścia Noteci do Warty] (LWK 1, 210).

F. Dolna Warta występująca pod nazwą Noteci.

1243 wzm. o wsiach Liebenow i Oboran [prawdop. Lubno (1944 Liebenow) k. Gorzowa] i Oborzany [1944 Nabem k. Kostrzynia] leżących za N. (ultra Notes) [na N od dolnej Warty zwanej N.] (CDB A 24 s. 3 nr 4).

1249 ks. Bolesław [Rogatka] określa granice grodu Lubusz [terytorium na lewym brzegu rz. Odry]; m. in. wymienia łąkę Guba leżącą [naprzeciw?] miejsca, w którym rz. N. [wpada] do rz. Odry (Wp. 4 nr 2055).

1257 Jan margr. brand. lokując m. Nowy Landsberg [obecnie Gorzów Wlkp.] nadaje mieszkańcom miasta pr. rybołówstwa w wodzie N., na odcinku: pół mili w górę rzeki i 1 milę w dół rzeki (CDB A 18 s. 369 nr 1).

1259 ks. Bolesław [Pob.] potwierdza, że jego ojciec ks. Władysław [Od.] nadał templariuszom ziemię Kostrzyn, która rozciąga się między rzekami Myślą [lewy dopływ Odry], Odrą i N. a Pomorzem (Wp. 1 nr 372).

1270-96 prep. kościoła Ś. Andrzeja w grodzie Santok wykonywał jurysdykcję nad klerem i wiernymi [na terytorium] między Odrą, Iną (Iwa), Drawą, Wartą i N.; 1296 po zabójstwie króla Przemysła II margrabiowie brand. zajęli kasztelanię i gród w Santoku i przekazali jurysdykcję tamtejszej prepozytury kapitule w Myśliborzu (MPHn. 8, 125, Kronika wlkp.; DA VII-VIII 29 – [dot. tylko r. 1296]).

1272 rz. N. wymieniona jako gran., która wyznacza zasięg działania związku Konrada abpa magd. z książętami Meklemburgii, Rostoku i Rugii (CDB C 3 s. 3 nr 2).

1327 wzm. o zamkach brand. nad N. i Odrą (CDB B 2 s. 42 nr 641).

1336 wzm. o łące Guba nad rz. N. [→ wyżej: 1249] (CDB B 2 s. 112 nr 728).

G. Jazy, młyny i mosty na rz. Noteci.

Młyny na rz. N.: 1461 Jakub z Krotoszyna [w pow. kcyn.] i Wierzbiczan kaszt. śremski zobowiązuje się zburzyć młyn na rz. N. w Barcinie, wybudowany przez jego ojca Wojciecha [z Pakości], i nie spiętrzać rz. N., aby nie szkodzić młynowi w Dźwierzchnie, wsi [kuj.] nal. do bpa włocławskiego (Pol. 2 nr 415, 416); 1471 młyn wodny w Samoklęskach [pow. kcyn.] na rz. N. (PG 8, 111v); 1476 → Ciszkowo w dobrach → Czarnków z młynami na rz. N. (PG 9, 41v); 1486 młyn wodny na rz. N. w → Czarnkowie (PG 10, 48v).

1476 do wsi Wolica w pow. kcyn. należy jez. Słupy na rz. N. [prawdop. obecne Jez. Wolickie, 3 km na W od Barcina] (PG 9, 45v).

Mosty na rz. N.: 1510 mandat króla Zygmunta do Łukasza Górki star. gen. wlkp.: król dowiedział się, że niektórzy ze szlachty zajmują dla siebie rz. królewską N. i na niej budują mosty na kresach Król. [Pol.], a przez te mosty do kraju mogą wejść z zewnątrz rozbójnicy i napastnicy (crassatores [= grassatores] et insidiatores); król poleca, aby [star.] wg dawnego zwyczaju nie dopuszczał do przywłaszczania rzeki; król nie pozwala na budowę dróg i mostów na tej rz., a już zbudowane nakazuje zniszczyć (Corpus iuris Polonici, wyd. O. Balzer, t. 3, Cracoviae 1906, s. 133; PG 66, 331v).

1571-72 lustracja dróg i ceł w woj. kal.: most na rz. N. w Łabiszynie, do którego jedzie się przez groblę; pobiera się na nim cło; most na rz. N. w Rynarzewie, cło na nim jest potrzebne [z kontekstu wynika, że jest pobierane]; mosty na rz. N. w Nakle „na trudnym przebyciu”, cło tam pobierane wydaje się rewizorom słuszne i potrzebne (AktRew. 4, 301-309).

Uwaga: W literaturze istnieją dwie wykładnie tekstu z kroniki Galla dot. wyprawy Władysława Hermana na Pomorze i bitwy k. osady Drzu [w 1091] nad rz. Uuda (MPH n. 2, 66; w innych rękopisach tego samego tekstu: Nacla, Nacka). Niektórzy autorzy identyfikowali wspomn. obiekty z Drzycimiem nad rz. Wdą, inni z Drezdenkiem i rz. N. (MPH n. 2, 66, przyp. 2). Bezpośrednio po tych wydarzeniach Gall opisuje nieudany atak Władysława Hermana na zamek w Nakle, co mogłoby potwierdzać hipotezę, że Uuda vel Nacka oznacza N. Te same zdarzenia opisuje kronika książąt polskich (MPH 3, 452).