1. [Właściwy klucz dóbr opalenickich tworzyła grupa wsi w sąsiedztwie O.: Sielinko, Porażyn, Jastrzębniki, Michorzewo Mokre i Suche, Rudniki, Kuślin, Dokowo Mokre oraz zaginione wsie Zimnawoda, Późnawoda i Rapocino. Okazjonalna jest przynależność do tych dóbr Kubaczyna i Mylina (1435), późniejsza – przynależność Ptaszkowa i Wyskoci. Wszystkie niemal wsie klucza O. (z wyjątkiem Dokowa, tudzież położonego tuż pod miastem Sielinka) leżą na zachodnim brzegu Mogielnicy na N i NW od O., na skraju ciągnącego się dalej na W kompleksu leśnego. Położenie takie sugeruje powstawanie tego zespołu majątkowego drogą karczowania puszczy. Niemal zupełny brak przynależności na S od O., w stronę Grodziska, zdaje się z kolei wskazywać na wyodrębnienie się owego klucza z dóbr grodziskich (→ przyp. 5-6).]

2. Granice: 1401 granica zw. Wysoki Dąb (Wp. 5 nr 20, → Opalenica miasto, p. 5); 1405 Mościc [ze Stęszewa] kaszt. pozn. i Jodok Suczka z Wojnowic mają przedstawić rozjemców, którzy oznaczą granice między O. a Wojnowicami; dopóki granice nie będą oznaczone, nie wolno sprzedawać drewna [ze spornego lasu], ale obie strony mogą brać drewno na budowę, a ich kmiecie na opał (KP nr 2427); 1407 Jodok ma przybyć do zamku Mościca w O. i jadąc konno, płynąc łodzią lub idąc pieszo, wskazać granice między O. a Wojnowicami (ZSW nr 1133); 1415 woźny sąd. usypuje kopce gran. między Wojnowicami Sędziwoja [z Ostroroga] wdy pozn. a O. Mościca kaszt. pozn. (KoścZ 4, 119v); 1420 Mościc ze Stęszewa i Sędziwój z Ostroroga wybierają rozjemców w sporze o groblę między O. i Wojnowicami (PZ 6, 9); 1426 kopiec narożny dzieli O., Dokowo [Mokre] i Wojnowice (APP Maj. Grodzisk-Opalenica 4, 30); 1546 granica między O. a Urbanowem Starym; kopiec narożny między Urbanowem, O. a Dokowem Mokrym stoi przy rz. Mogielnicy; granice oznaczone są naciosami na drzewach; wycięto jednak cz. oznakowanych dębów na ostrowie Brzozownica w Urbanowie i porobiono nowe, samowolne naciosy; miał to uczynić Jan Opaliński (KoścG 8, 705).

Zamek (castrum, fortalicium)¹Zamek został przebudowany po pożarze w początku XVII w., a następnie w II połowie XVIII w. rozbudowany o część pałacową. Znany dokładnie w czasach nowożytnych zespół dworski znajdował się na E od rynku, na zachodnim brzegu Mogielnicy, tuż na S od miejsca, w którym przekracza ją droga na Poznań (K. Górska-Gołaska, Katalog planów miast i wsi wielkopolskich, z. 1, Poznań 1961, s. 33, ryc, 27; także na mapie Gilly’ego). Lokalizacja ta, związana z przeprawą, musiała mieć chyba bardzo starą metrykę. Używane często określenie castrum wskazuje, że chodziło o stosunkowo duży obiekt, wyróżniający się od typowych gródków rycerskich, nazywanych w źródłach przeważnie jako fortalicjum: 1401 → Opalenica miasto, p. 5; 1405 w sądzie ma się stawić dz. O. lub jego burgrabia (KP nr 2427); 1406 → wyżej: granice; 1435, 1445, 1457, 1481, 1483, 1540 transakcje dot. miasta O. wraz z zamkiem → p. 3; 1518 Jan Opaliński zleca murarzowi Wojc. Rudzie budowę kościoła w O. [→ Opalenica – miasto, p. 5, gdzie też przytoczony ważny aneks do niniejszej umowy] oraz budowę murowanego z cegły domu na zamku (in castro); budynek ma sięgać od samborzy [wieży bramnej] do muru otokowego na wschodzie²Wjazd do zamku znajdował się więc od zachodu, czyli od strony miasta, a poprawiony ma też zostać nierówny stary mur długości 12 łokci; mury mają mieć odpowiednią wysokość i grubość (niższe pomieszczenia na 3 cegły, wyższe na 12 1/2 cegieł³Chyba błąd, XII zamiast II, a więc winno być: 2 1/2 cegły; w budynku ma się znajdować wielka izba w narożniku zamku, w przeciwległym narożniku sklep (testudo) oddzielony murem; na górnym piętrze: wielka izba nad izbą dolną oraz komnata z izdebką nad sklepem; Opaliński ma dać za te prace 60 grz. (AC 2 nr 1713); 1603, 1640 drewniana kaplica [Ś. Barbary] na zamku → Opalenica – miasto, p. 5.

Starsi [urzędnicy zamkowi]: 1419 Jan Bodecki starszy z O. pozwany przez Pietrasza Urbanowskiego o zranienie nożem i dwukrotne osadzenie w kłodzie (cippum) jego człowieka (KoścZ 4, 420v); 1425 starszy z O. toczy proces z Franciszkiem z Sulęcina, któremu zajął konie, zabezpieczając je do decyzji sądu (KoścZ 8, 186v); 1426 Jan starszy z O. toczy proces z Pietraszem Wąsowskim, który zabrał walce (cilyndria) z dziedziny jego pana [czyli z O.] (KoścZ 8, 217).

3. Własn. szlach.

3A. Pierwsi właściciele: Bärowie (1393-1403), Łodziowie ze Stęszewa (1403-35), Borkowie z Gryżyny (1443-45). 3B. Pierwsi Opalińscy h. Łodzia (1445-66). 3C. Piotr [III] i Mikołaj, ss. Piotra [II] kaszt. sant. (1466-1506). 3D. Potomstwo Mikołaja, dziedzice O. 3E. Potomstwo Piotra [III], Opalińscy z Włoszakowic i Radlina.

3A. Pierwsi właściciele: Bärowie (1393-1403), Łodziowie ze Stęszewa (1403-35), Borkowie z Gryżyny (1443-45):

1393-1406 Tycz (Tycza, Tycze, Tyczko) Bär, Bar (Wp. 5 nr 19), star. babimojski 1404-06 (G.Star. 70), asesor w sądzie ziemskim kośc. 1406 (Wp. 5 nr 98): 1393 tenże zaświadcza, że zastawił swą wieś O. Arnoldowi z Wałdowa za 270 grz., lecz król Władysław, współczując mu w kłopotach związanych z uwięzieniem⁴Może chodzi tu o przypadek niewoli w zagranicznej służbie króla, w którym król zobowiązany był pokryć koszty wykupu, zob. B. Śliwiński, O niektórych aspektach wykupu z niewoli jeńców-rycerzy w Polsce dzielnicowej i zjednoczonej, w: Ojczyzna bliższa i dalsza, Kraków 1993, s. 320 n, wykupił O., dając owemu Arnoldowi wieś Kamiona w pow. kal., Tyczowi zaś podarował z sumy zastawnej 100 grz.; Tycz winien jest więc królowi 170 grz., za które zobowiązuje się służyć zbrojnie zgodnie z obyczajem Królestwa (Wp. 3 nr 1938); 1394 tegoż król poleca pozywać tylko przed sądy wiecowe (Wp. 3 nr 1946; Lek. 1 nr 2264); 1394 tenże oraz Hinczka Scop [Szkapa z Ujazdu] napadają na Saksonię [Nową Marchię], łupią ją i palą wsie; pan Schof [niezident.] donosi o tym rajcom krak. (Najstarsze księgi i rachunki miasta Krakowa, cz. 2, wyd. J. Szujski, Kraków 1878, s. 119); 1398 tenże toczy proces z Przybysławem Rudnickim (Lek. 1 nr 2694); 1398-1400 tenże pozwany przez Wawrz. Łódzkiego z Będlewa o 300 grz.; jako poręczyciel za Tycza występuje Piotr z Urbanowa, który jest też jego przedstawicielem w sądzie; Tycz ma zwrócić Piotrowi 60 grz., dać mu na tę sumę dok. król. lub dzierżawę [w swej posiadłości] (Lek. 2 nr 2147, 2334, 2544; KP nr 400); 1399 tenże toczy proces z Frąckiem mieszcz. pozn. (Lek. 2 nr 2294); 1401 tenże za zbawienie swoje, swoich rodziców Heincze Bara i Małgorzaty oraz swego rodzeństwa, siostry Filki i pana Józefa z Grodziska⁵Józef nie jest tu wyraźnie nazwany bratem Tycza; nie mogło zresztą między nimi zachodzić braterstwo rodzone, skoro Józef, bratanek Maćka Borkowica, był s. Borka z Grodziska (PSB 29, 136). Nie wiadomo, jakie pokrewieństwa czy powinowactwo łączyło Tycza z Borkowicami. Krewnym Borkowiców był też może obdarowany pleb. (→ Opalenica miasto, przyp. 5) czyni nadanie dla plebana w O. → Opalenica – miasto, p. 5: plebani; 1402 tenże pozwany przez Świętosława kaszt. kal. [męża Wichny c. Józefa z Grodziska] o napad z 20 paniczami i 50 kmieciami na Michorzewo Suche i wybranie tam czynszów (KKal. nr 584); 1403 tenże → niżej; 1408 tenże dłużnikiem Rotemborków → niżej: Mościc; 1408 świadkowie zeznają, że Mac. Godziszewski ręczył Adamowi Rakoniewskiemu za [Tycza] Bara na sumę 16 1/2 grz. (WR 3 nr 393).

1403-22 Mościc ze Stęszewa, też z Koźmina, kaszt. pozn. 1400-25, zm. 1425/26 (UDR I/1, 141; PSB 22, 135-136; WSB 497-498): 1403 tenże nabywa O. od Tycza Bara (Cieplucha 265); 1404 tenże toczy proces z Borkiem [z Grodziska] s. [Świętosława] kaszt. kal.; Borkowi sąd przyznaje O. z wsiami na sumę 60 grz. (za którą dobra te były zastawione); trzy wsie: Michorzewo Mokre, Kuślin i Sielinko sąd przyznaje Mościcowi, który już wcześniej je posiadał⁶Wydaje się, że chodzi tu o retrakt ze strony Borka. Mógł on wykupić O. od Mościca jako krewny Tycza Bara (Borek to po matce wnuk Józefa z Grodziska), który zastawił owe dobra Mościcowi (ZSW nr 795); 1405-07, 1415, 1420 tenże toczy procesy o granice O. → p. 2; 1408 tenże toczy proces z Elżką c. Rotemborka; dowodzi ona, że pieniądze, na które opiewa list Rotemborka, nie zostały zapłacone [Tyczowi] Barowi (WR 3 nr 387); 1420 tenże pozwany m. in. z O. (KoścZ 6, 4v); 1422 tenże pozwany z O. o 12 grz. długu u Baltazara mieszcz. kośc. (KoścZ 7, 50).

1424-37 Przedpełk Mościc, syn Mościca, pisał się głównie ze Stęszewa lub Koźmina: 1424 tenże w sporze z Bogusławem z Budzisławia; ma być zachodźcą w procesie Bogusława z Mikołajem z Górki kanclerzem pozn. o wsie Kuślin i Swarzędz (PZ 7, 200v); 1424 tenże z O. ręczy Jakuszowi Pomianowi z Lubonia za Jana niegdyś z Grąbiewa (PZ 8, 20); 1424 tenże toczy proces z Florianem z Dokowa Mokrego (KoścZ 5, 435); 1425 tenże toczy proces z człowiekiem ze wsi Głuponie, który okradł owczarza w Sielinku (KoścZ 5, 507v); 1429 tenże toczy proces z Krystynem burgr. kośc. o 9 grz. „długu miejskiego” za sukno sprzedane na łokcie (KoścZ 9, 175v); 1430 tenże → Opalenica – miasto, p. 3; 1435 tenże Mościc sprzedaje Dobrogostowi z Szamotuł⁷Matką Przedpełka Mościca była prawdopodobnie c. Sędziwoja Świdwy z Szamotuł (PSB 22, 136), a więc siostra Dobrogosta; Przedpełk sprzedawał zatem O. szwagrowi m. O. wraz zamkiem i wsiami: Rudniki, Michorzewo Mokre i Suche, Porażyn, Zimnawoda [zaginiona, k. O.], Mylin, Kuślin, Kubaczyn oraz Drożyński Młyn (PG 1, 110); 1437 tenże z O. toczy proces z Sędziwojem z Będlewa (KoścZ 12, 35).

1429 szl. Sędziwój niegdyś Siekowski z O.⁸To chyba chlebojedźca dziedzica, może jednak mieszczanin, a może współdziedzic w O.? z ż. Katarzyną toczą proces z Janem ze Szczepankowa i jego ż. Helszką o porękę, jakiej udzielił Sędziwój Janowi wobec Przybysława [Gryżyńskiego z Brenna] przy sprzedaży Sikorzyna; Jan pozwał Sędziwoja z pieniędzy, jakie winien mu jest Jurga Sikorzyński (KoścZ 9, 157v); 1430 tenże Siekowski zastępuje w sądzie Przedpełka Staszewskiego [z O.] (KoścZ 9 k. 245, 259, 273v); 1430 tenże z O. zastępuje w sądzie Jurgę z Sikorzyna (PZ 11, 65v).

1429-34 szl. Franciszek z O.: 1429 tenże toczy proces z Niemierzą z Grodziska (KoścZ 9 k. 213v, 222); 1434 tenże toczy proces z Tomaszem z Konarzewa; oficjał nakazuje Tomaszowi zapłacenie 58 grz. (ACC 18, 79v).

1443-45 Gryżyńscy [Andrzej Gryżyński, s. Przybysława, był mężem Anny, c. Mościca ze Stęszewa]: 1443 Andrzej Gryżyński z O. zobowiązuje się uwolnić Grąbiewo i Kurowo od roszczeń pewnych kupców na sumę 600 grz. (KoścZ 12, 315); 1445 tenże z bratem Wojsławem dają Piotrowi [I] z Bnina kaszt. gnieźn.⁹Syn Piotra i dziedzic O., Piotr [II] kaszt. sant., miał za ż. Małgorzatę, c. Borka z Gryżyny, brata Andrzeja i Wojsława m. O. z zamkiem, przedmieściem i wsiami: Sielinko, Zimnawoda, Późnawoda [te dwie zaginione, k. O.], Porażyn, Kuślin, Michorzewo Mokre i Suche, Rudniki, Dokowo Mokre, Rapocino [zaginione, k. O.], oraz Drożyński Młyn, a w zamian otrzymują 1/2 wsi Darnowo w pow. kośc. i 6000 grz.; woźny zapowiada nabyte dobra (PG 2, 124v; KoścZ 12, 651v).

3B. Pierwsi Opalińscy h. Łodzią (1445-66):

1445 Piotr [I] z Bnina [kaszt. gnieźn. 1428-48, zm. 1448 (PSB 26, 385; UDR I/1, 104), ojciec Piotra kaszt. sant., Macieja z Mosiny oraz Piotra bpa włocławskiego] → wyżej.

1449-66 Piotr [II] z O., Opaliński, także z Bnina, Mosiny, kaszt. sant. 1462-66 (UDR I/1, 161; PG 6 k. 115, 124v), zm. 1466 (Now. 1, 569), syn Piotra kaszt. gnieźn., brat przyrodni Macieja z Mosiny i bpa Piotra: 1449 tenże z O. kupuje z zastrz. pr. odkupu od Jana Zdziechowskiego 1 ł. w Zdziechowicach w pow. pyzdr. za 13 grz. (PG 3, 57); 1450 tenże Bniński z O. toczy proces z Jarosławem Rozdrażewskim (KoścZ 14, 99); 1450 tenże daje Janowi Baranowskiemu Rogaczewo i Bzowo, a otrzymuje w zamian Jastrzębniki (Cieplucha 254); 1450 tenże wraz z braćmi [przyrodnimi] Maciejem Mosińskim i Piotrem [późniejszy bp włocławski] kupują od Jana Jaszkowskiego¹⁰To syn Wyszaka Gryżyńskiego, brata Przybysława, a więc brat stryjeczny Gryżyńskich, od których Piotr [I] Bniński, ojciec występującego teraz Piotra, kupił O.; Piotr młodszy to mąż Małgorzaty c. Borka Gryżyńskiego, siostry sprzedających O wieś Łagiewniki [k. Kościana] za 800 zł (Cieplucha 268); 1457 tenże otrzymuje od braci przyrodnich Piotra kan. pozn. i Macieja z Bnina tytułem działów m. O. z zamkiem i wsiami: Sielinko, Zimnawoda, Późnawoda, Porażyn, Rapocino, Jastrzębniki, Kuślin, Michorzewo Suche i Mokre, Rudniki, Dokowo Mokre, Wyskoć oraz z Drożyńskim Młynem (PG 5, 64; u Ciepluchy 211, pod 1459!); 1462 tenże sprzedaje czynsz z Jastrzębnik → Opalenica – miasto, p. 5: wikariusze; 1462 temuż Andrzej z Jaszkowa zleca po swej śmierci opiekę nad swą c. Katarzyną i jej dobrami (PG 6, 115); 1466 tenże kupuje od Jana z Gryżyny jego cz. Włoszakowic po Wojciechu Wojsławie za 1500 grz. (PG 7, 245a); 1467 tenże wspomn. jako zm. → p. 3C.

1459-1513 Małgorzata z Włoszakowic, c. Borka z Gryżyny, ż. Piotra [II] kaszt. sant.: 1459 taż toczy procesy z Wojsławem z Gryżyny [swym stryjem] i Janem s. zm. Andrzeja Gryżyńskiego [stryja Małgorzaty]; zastępuje ją w sądzie Mścisław Zadorski (KoścZ 14, 278v); 1466 taż w działach z braćmi stryjecznymi Janem, Mac. Mościcem i Andrzejem z Gryżyny [ss. Andrzeja, brata Borka, ojca Małgorzaty] otrzymuje Lubosz, Spytkówki, Uzarzewo, Święcin oraz cz. wsi Łęka Wielka i Mała; z dóbr po zm. stryju Wojciechu Wojsławie Małgorzata otrzymuje 1/2 Włoszakowic z 1/2 zamku oraz 1/2 wsi: Bukowiec Wielki i Mały, Brenno, Miastko, Koła, opust. Wierzchuje, ale dobra te sprzedaje Gryżyńskim; następnie wspólnie zapisują 8 grz. czynszu od sumy 100 grz. (część Małgorzaty wynosi 4 grz. od sumy 50 grz. na Brennie) na fundację altarii w Osiecznej, zgodnie z testamentem zm. Wojciecha Wojsława (PG 7 k. 238, 240av-242a; → Gryżyna); 1467 taż → p. 3C; 1468 taż wd. po Piotrze Mosińskim z O. odstępuje Piotrowi Mosińskiemu kan. pozn. i Mac. Mosińskiemu braciom [przyrodnim swego męża] cz. swej oprawy zapisaną na Radlinie (PG 57, 2); 1468 taż z Uzarzewa toczy procesy z kmieciami z Wąsowa (PG 57, 4); 1469-74 taż wdowa sprzedaje z zastrz. pr. odkupu Spytkówki: 1469 Mikołajowi z Krzycka za 200 zł (PG 8, 8v), a 1474 Winc. Dokowskiemu za 160 grz. (PG 9, 15); 1470 taż kasztelanowa sant. dziedziczka w → Łęce Wielkiej (AE II 284); 1475 taż → p. 3C; 1475 taż sprzedaje z zastrz. pr. odkupu: Janowi Rozdrażewskiemu wsie Uzarzewo i Świączyn za 800 zł, a Hinczce z Ujazdu wieś Lubosz za 200 zł (PG 9 k. 23, 37); 1476 taż kupuje od Marcina Ścibora z Ponieca [swego zięcia] dochody nadane mu przez króla z dóbr klasztorów w Lubiniu, Przemęcie i Obrze za 220 zł¹¹Stacje te kupowali potem od Marcina jej synowie w 1481 (PG 9, 54v); 1481, 1483 taż → p. 3C; 1482 tejże ss. Piotr [III] i Mikołaj przywracają posiadanie 1/2 dóbr Włoszakowice, którą wcześniej im odstąpiła (KoścG 2 k. 91, 105); 1485 taż ż. Piotra Chociszewskiego daje swemu mężowi w dożywocie Łękę Wielką i Małą za 400 grz.; taż daje swym ss. Piotrowi [III] i Mikołajowi wsie Dokowo Mokre, Ptaszkowo Wielkie i Małe, Łęka Wielka i Mała, Uzarzewo, Świączyn, Lubosz, Spytkówki oraz Drożyński Młyn, a synowie oddają jej te dobra w dożywocie (PG 10, 22v-23); 1486 tejże mąż Piotr Chociszewski zapisuje 200 zł posagu i 50 zł wiana, a 1492 po 10 grz. posagu i wiana (PG 10 k. 57, 180; → Chociszewice); 1493 tejże i jej [drugiemu] mężowi Piotrowi Chociszewskiemu król Jan Olbracht wydaje list żelazny (salvus conductus), by mogli swobodnie dochodzić sprawiedliwości we wszystkich sądach (PG 59, 14); 1503 taż zawiera ugodę z [bratankami męża] Wojciechem, Janem i Andrzejem z Chociszewic: oni kwitują ją ze sumy 400 grz., jaką zm. Piotr miał zapisaną na Łęce Wielkiej i Małej; ona kwituje ich z zadośćuczynienia za posag i wiano zapisane na Bobkowicach i Chociszewicach (PG 64, 107-108); 1504 taż [rzekomo?] funduje kościół w Dokowie Mokrym (Cieplucha 230; → Dokowo Mokre, przyp. 2); 1507 taż daje swej c. Zofii wd.¹²→ Łęki Małe, przyp. 3 po Marcinie Zbąskim, a żonie Jana Turka Łąckiego wsie Łęka Wielka i Mała (PG 13, 135v); 1508 taż sprzedaje z zastrz. odkupu Janowi Turkowi wsie Ptaszkowo Wielkie i Małe za 1000 zł (PG 14, 10); 1511 taż daje swym wnukom: duchownemu Janowi i Piotrowi [V] z O. oraz Sebastianowi, Piotrowi [IV], Łukaszowi, Janowi i Maciejowi z Włoszakowic swe pr. do Łęki Wielkiej i Małej, Ptaszkowa Wielkiego i Małego, Dokowa Mokrego i Drożyńskiego Młyna (PG 14, 299); 1512 taż z trzeciego zakonu [franciszkanów] toczy proces z Janem Turkiem o rzeczy [sprzęty domowe?] spisane w inwentarzu (libellum); Turek stwierdza, że Małgorzata jest stara i by rzeczy te nie przepadły po jej śmierci, należy je przekazać do skarbca kapitulnego [biskupiego?: ad sacras edes] (ACC 88 k. 209v, 277, 331, 340); 1513 taż → p. 3D: Jan.

3C. 1467-1506 Piotr [III], chor. kal. 1477-78, chor. poz. 1478-87, zastępca star. gen. wlkp. Macieja z Bnina (swego stryja) 1479-80, sędzia pozn. 1487-1506, kaszt. lądz. 1503-05, zm. a. 15 III 1507 (PSB 24, 96-97; UDR I/1 s. 108, 140, 153, 175; UDR I/2, 96; GUrz. nr B 39), poborca woj. pozn. 1503 (AA nr 197), 1467-74 Jan i 1467-1503 Mikołaj z O., Opalińscy, ss. Piotra [II] kaszt. sant.¹³Piotr i Mikołaj (Jan wcześnie zmarł) do 1481 żyli w niedziale i występowali wspólnie; potem każdy prowadził własne transakcje, ale w wielu sprawach nadal występowali razem. Stąd, łamiąc nawet niekiedy chronologię, owe późne sprawy wspólne zbieramy w odrębnym akapicie. Po podziale w 1481 O. zachował Mikołaj:

1467 ciż bracia wraz z matką oraz Mikołajem ze Stęszewa stolnikiem pozn. [z bocznej linii Bnińskich] jako opiekunem zobowiązują się wykupić czynsze na sumę 235 grz. zapisane z zastrz. pr. wykupu przez Piotra i Macieja Mosińskich [braci Piotra II] na dobrach Radlin, Kąty, Wilkowyja i Łuszczanów; ciż zgodnie z testamentem ojca zapisują na uposażenie nowej altarii w kościele par. w O. czynsz 8 grz. ze wsi Wyskoć z zastrz. pr. wykupu za 100 grz. (AE II 205-205v); 1467 ciż bracia niedzielni kupują od Mik. Ptaszkowskiego niegdyś Brodnickiego Ptaszkowo Wielkie i Małe za 1200 grz. (PG 7, 253v); 1468 ciż bracia niedzielni kupują Drożyński Młyn na rz. Mogielnicy od Macieja, Jana i Mik. Woźnickich z Drożyna (PG 153, 424v); 1469 ciż toczą procesy z Janem Baranowskim kaszt. krzyw. oraz z Janem niegdyś Turkowskim (PZ 18, 238; PZ 19, 14); 1469 tymże ma Andrzej Włoszakowski [brat stryjeczny ich matki] zapłacić 1000 grz. za 1/6 Włoszakowic, Bukowca Wielkiego i Małego, Brenna, Miastka, Wierzchuj, do których to dóbr ma lepsze pr. bliższości (KoścZ 15, 398v); 1470 tymże ma Jan Sepieński z Łęgu Wielkiego zapłacić 193 grz. 16 gr posagu i 100 grz. wyprawy zm. Katarzyny, ż. Sepieńskiego, a ciotki Opalińskich¹⁴A więc to siostra Piotra [U] kaszt. sant.; zwrot posagu oznacza, że małżeństwo z Sepieńskim było bezdzietne (KoścZ 15, 411); 1470 ciż kupują z zastrz. pr. odkupu od Andrzeja Gryżyńskiego z Włoszakowic wieś Grotniki z młynami Suchym i Grotnickim (PG 8, 60); 1471 ciż → Opalenica miasto, p. 5; 1472 tenże Piotr kupuje od Mac. Tyczy z Kościana 1/2 mł. Lutkowskiego we Włoszakowicach za 10 grz. (PG 8, 145); 1474 ciż Piotr, Jan i Mikołaj sprzedają z zastrz. pr. odkupu Stanisławowi z Siekowa wieś Wyskoć za 600 zł (PG 9, 15);

1475 ciż Piotr i Mikołaj skwitowani przez [siostrę] Barbarę ż. Marcina Ponieckiego z dóbr po ojcu i matce we Włoszakowicach, Bukowcu, Brennie, Miastku, Uzarzewie, Świączynie oraz Łęce Wielkiej i Małej (KoścG 2, 20); 1475 ciż Piotr i Mikołaj wraz z matką Małgorzatą z Włoszakowic zawierają ugodę z Mik. Tomickim chor. pozn.; umarzają procesy i mają wyznaczyć arbitrów do rozgraniczenia Kuślina, Michorzewa [Suchego] i Jastrzębnik nal. do Opalińskich od Wąsowa nal. do Tomickiego (PG 58, 20); 1475 ciż Piotr i Mikołaj sprzedają z zastrz. pr. odkupu mansjonarzom kolegiaty w Szamotułach 8 grz. czynszu od sumy 100 grz. na Ptaszkowie (PG 9, 36); 1476 ciż Piotr i Mikołaj sprzedają z zastrz. pr. odkupu Dorocie wd. po Uniesławie Kokorzyńskim wieś Ptaszkowo za 330 zł (PG 9, 45); 1477 tenże Piotr występuje jako wuj Jana s. zm. Wojc. Kota z Dębna (PG 9, 69v); 1477 ciż Piotr i Mikołaj sprzedają z zastrz. pr. odkupu Maciejowi ze Służewa star. kruszwickiemu swoje wsie Radlin, Wilkowyja, Kąty oraz 1/2 Łuszczanowa w pow. pyzdr. za 1000 zł (PG 9, 81v); 1478 tenże Piotr stryj Jerzego, Jana, Piotra, Stanisława i Mik. Tomickich z Obrzycka (PG 9, 97v); 1480 tenże Mikołaj wuj Katarzyny c. Jana Świdwy z Szamotuł (PG 9, 192); 1481 ciż Piotr i Mikołaj kupują od Andrzeja Dłużyńskiego 1/3 wsi Włoszakowice, Bukowiec Wielki i Mały, Koła, Miastko, Brenno, Wierzchuje i folw. w Ryczywole w pow. kośc. za 2000 grz.; jednocześnie Małgorzata matka tychże braci sprzedaje Dłużyńskiemu z zastrz. pr. odkupu Spytkówki i Lubosz w pow. kośc. za 501 grz. 16 sk. (PG 9, 133v); [a. 1482] ciż Piotr i Mikołaj sprzedają Andrzejowi Dłużyńskiemu wsie Radlin, Wilkowyja, Kąty i 1/2 Łuszczanowa za 1600 zł węg. i 235 grz.¹⁵W 1482 Dłużyński m. in. na tych dobrach oprawiał posag i wiano żonie (PG 9, 151v); 1481 ciż Piotr i Mikołaj sprzedają z zastrz. pr. odkupu Wojciechowi altaryście w Nowym Mieście [pow. pyzdr.] 10 grz. czynszu od sumy 100 grz. na Jastrzębnikach (PG 9, 133v); 1481 ciż Piotr i Mikołaj kupują od Marcina Ścibora z Ponieca [swego szwagra] jego pr. [tj. stacje król.] w dobrach klasztoru przem. za 700 zł¹⁶Stacje te kupowała od Marcina już 1476 ich matka. W 1482 król unieważnił transakcję jako dokonaną bez swego konsensu, odebrał stacje Ponieckiemu i dał je Janowi Sepieńskiemu (Rykaczewski 290; AG perg. 923). Widzieć tu należy intrygę niechętnego Opalińskim Sepieńskiego. Opalińscy utrzymali się jednak, jak się wydaje, w posiadaniu zapisu, skoro jeszcze 1486 wymieniali go w działach braterskich, a sprzedają mu z zastrz. pr. odkupu swe własne pr. (uzyskanie od Jana Sepieńskiego) do wsi Łęg i Bargowo (PG 9, 140v); 1481 działy tychże braci: Mikołaj otrzymuje miasto O. z zamkiem i przedmieściami, oraz wsie Sielinko, Porażyn, Jastrzębniki, Kuślin, Michorzewo Suche i Nowe [Mokre], Rudniki, Zimnawoda, Późnawoda, Smolny Piecz; Piotr otrzymuje: Dokowo Mokre, Ptaszkowo Wielkie i Małe, Wyskoć, 1/3 Włoszakowic z całym gródkiem (fortalicium) i 1/2 przygrodków, a po śmierci matki Małgorzaty przypadnie mu też 1/3 wsi Bukowiec Wielki i Mały, Miastko, Brenno, Wierzchuje, Ryczywół, Koła, folusza [gdzie?], tudzież całe Gromiki nabyte z zastrz. pr. odkupu za 350 grz. (PG 9, 141);

1481 tenże Mikołaj zapisuje swej ż. Małgorzacie po 1200 grz. posagu i wiana na mieście O. z zamkiem, młynami i wiatrakami, wójtostwie w O. oraz wsiach Michorzewo Suche, Porażyn i Rudniki, a 1483 zapisuje tyle samo ż. Barbarze ze Zbąszynia¹⁷Najpewniej chodzi o dwie żony Mikołaja, ale nie da się wykluczyć, że w pierwszym zapisie zaszła pomyłka. Barbara była matką dzieci Mikołaja. Była też siostrą rodz. Anny, ż. Piotra [HI] Opalińskiego, brata Mikołaja na m. O. z zamkiem, młynami, wiatrakami i wójtostwem oraz na wsiach Michorzewo Suche i Mokre oraz Rudniki (PG 9 k. 140, 173v); 1481 tenże dz. w Kuślinie sprzedaje Iwanowi z Goliny sędziemu kal. 3 1/2 grz. czynszu od sumy 45 grz. z Kuślina dla szpitala Ś. Barbary na Chwaliszewie (CP 440, 5v-6); 1483 tenże → niżej: Piotr;

1481 tenże Piotr [III] wuj Agnieszki z Niepartu¹⁸To c. Ścibora z Niepartu i Elżbiety córki Jana z Bnina, brata stryjecznego Piotra [II] Opalińskiego kaszt. sant. Agnieszka była żoną Benedykta Górskiego (1487 Piotr Opaliński jako wuj jego dzieci: PG 10, 81v), a potem Stan. Imbira z Objezierza (→ Objezierze, przyp. 8) (PG 9, 142v); 1481 tenże Piotr z Włoszakowic kolator kościoła w Dokowie [Mokrym] (ACC 59, 74v); 1481 tenże toczy proces z Piotrem Rąbińskim kan. pozn.; Opaliński domaga się, by Rąbiński przedłożył akt testamentu zm. [Mikołaja z Bnina] Stęszewskiego stolnika pozn.¹⁹To syn Jana Bnińskiego miecznika pozn., brata Piotra [I] kaszt. gnieźn, przy którego wystawieniu był obecny, lub by sporządził na podstawie notatek nowy dok.; Rąbiński przysięga, że zgubił te zapiski (AC 2 nr 1410); 1482 tenże z Ptaszkowa (ACC 60, 65v); 1482 tenże kupuje za 60 grz. od Marty wd. po Dominiku Boszkowskim pr. do jej posagu i wiana oprawionych na 1/2 Boszkowa (PG 9, 163v); 1482 tenże zapisuje swej ż. Annie po 1200 zł posagu i wiana na Ptaszkowie Wielkim i Małym, Dokowie Mokrym i Drożyńskim Młynie (PG 9, 155); 1483 Anna kwituje męża z wypłaty wiana i umarza dok. wienny (KoścG 2, 116); 1483 tenże sprzedaje z zastrz. pr. odkupu swej siostrze Zofii wieś Wyskoć za 800 grz., tytułem ojcowizny i macierzyzny (macierzyzna przypadnie jej dopiero po śmierci matki Małgorzaty: PG 9, 175v); 1483 tenże wraz z bratem Mikołajem dają swej matce Małgorzacie 1/3 Uzarzewa, Świączyna, Lubosza, Spytkówek oraz Łęki Wielkiej i Małej (PG 9, 176); 1483 tenże daje swej matce Małgorzacie Ptaszkowo Wielkie i Małe, Dokowo Mokre i Drożyński Młyn, a otrzymuje w zamian 1/2 wsi: Włoszakowice z zamkiem (fortalicium) i przygródkiem, Bukowiec Wielki i Mały, Koła, Wierzchuje, Miastko, Kocury i Brenno oraz 1/2 foluszy [gdzie?] (PG 9, 179v); 1483 tenże wraz bratem Mikołajem skwitowani przez matkę z zadośćuczynienia za jej wiano i posag oprawione na 1/3 O., Sielinka, Dokowa Mokrego, Porażyna, Zimnejwody, Jastrzębnik, Kuślina, Michorzewa Mokrego i Suchego, Rudnik oraz Późnejwody (KoścG 2, 115v); 1483 tenże zapisuje swej ż. Annie ze Zbąszynia po 1200 zł posagu i wiana na 1/2 wsi Włoszakowice, Bukowiec Wielki i Mały, Koła, Wierzchuje, Miastko, Ryczywół, Brenno i foluszy (PG 9, 179v);

1482, 1485 ciż Piotr [III] i Mikołaj → p. 3B: Małgorzata; 1486 ciż sprzedają z zastrz. pr. odkupu Wojc. Potulickiemu Uzarzewo Wielkie i Małe oraz Świączyn²⁰Świączyn nie pada w tekście zapiski, ale nazwa ta dopisana jest na marginesie, choć bez odsyłacza za 1040 grz. (PG 10, 53); 1486 tenże Piotr daje w działach temuż Mikołajowi zapis na stacjach król. w dobrach klasztoru przem. i ober.; Mikołaj daje Piotrowi 1/6 wsi Włoszakowice, Bukowiec, Brenno, Miastko, Koła, Kocury, Folusze i Wierzchuje (PG 10, 40); 1488 ciż wykupują od Marcina Ponieckiego [swego szwagra] Łęg i Bargowo (uzyskane od Jana Sepieńskiego²¹Za Opalińskich ręczył wówczas Marcin Poniecki, co wynika z jego późniejszego procesu z Kawieckim (1490: KoścG 3, 139)) sprzedane Marcinowi z zastrz. pr. odkupu za 645 zł węg. i odstępują swe pr. do tych wsi Mac. Kawieckiemu (KoścG 3, 70v; PG 10, 99v); 1491 ciż skwitowani przez [swą siostrę] Zofię ż. Marcina Zbąskiego z dóbr po ojcu i matce w O. i Włoszakowicach (KoścG 3, 146v); 1493 ciż obok Piotra, Wojciecha i Mik. Ryczyńskich wyznaczeni jako spadkobiercy sumy 2500 grz. na wypadek bezpotomnej śmierci Katarzyny c. Jana z Szamotuł i jej męża Mikołaja z Kościelca kaszt. kruszwickiego (MS 2 nr 221); 1496 ciż wraz z Hieronimem [Mosińskim] ze Stęszewa bratankowie zm. Piotra bpa włocławskiego i spadkobiercy kupionych przezeń dóbr w Gołutowie, Drzązgowie, Sokolnikach, Ostrowie i Żabicach [k. Czerlejna, wieś obecnie zag.] (KoścG 4, 132; → też niżej: Piotr [III] pod 1503); 1503 ciż wraz z bratem [stryj.] Hieronimem [Bnińskim] ze Stęszewa dziedzice w Gołutowie [w pow. pyzdr., obecnie Gułtowy] (PyG 8, 268);

1486 tenże Piotr [III] kupuje z zastrz. pr. odkupu od Piotra kan. pozn., Jana i Mikołaja braci oraz ich bratanka Stanisława ze Śmigla [z bocznej linii Bnińskich] wieś Nietąszkowo za 100 zł węg.; tenże zobowiązuje się zabezpieczyć tą sumą zobowiązania wobec Hinczki z Ujazdu i 1487 sprzedaje mu Nietąszkowo z zastrz. pr. odkupu za 100 zł (PG 10 k. 53-53v, 89v; KoścG 3, 53); 1488 tenże Piotr sprzedaje z zastrz. pr. odkupu Nietąszkowo Dobiesławowi z Kociug za 100 zł (PG 10, 93); 1490 tenże winien jest Jadwidze c. Mikla Zaka z Chobieni [na Śląsku] 60 zł węg. (KoścG 3, 106); 1491 tenże wuj Katarzyny ż. Mikołaja z Kościelca [na Kujawach] (PG 10, 146v; → wyżej: 1493); 1491 tenże toczy proces z Abrahamem kustoszem gnieźn., Piotrem i Marcinem ze Zbąszynia o 200 zł węg. posagu ich siostry Anny [ż. Opalińskiego] (KoścZ 17, 228); 1492 tenże ouzymuje zgodę króla na wykup od szl. Jerzego Hunwerta wsi król. Wilków w księstwie głog. (MS 2 nr 51); 1493 tenże toczy proces o granice Włoszakowic, Kół i Miastka (MS 2 nr 251); 1493 tenże kupuje od Mik. Borka Osieckiego 1/4 dóbr Gostyń za 200 zł węg. (MS 2 nr 266; PZ 22, 215); 1493 tenże kupuje z zastrz. pr. odkupu od Andrzeja Gryżyńskiego [Dłużyńskiego] sołectwo, łąki i lasy w Luboszu za 30 zł węg.; swe pr. odstępują też siostry ze Skoraczewa: Katarzyna i Jadwiga z mężem Mik. Kamblan Wszołowskim (PG 10 k. 187, 189; PZ 22, 144v); 1493 tenże sprzedaje z zastrz. pr. odkupu klasztorowi w Przemęcie 7 grz. czynszu od sumy 90 grz. na Bukowcu Wielkim (PG 11, 2v); 1493 tenże → niżej: siostry; 1494 tenże kupuje z zastrz. pr. odkupu od Piotra Śmigielskiego kan. pozn. 1/2 Nietąszkowa za 40 zł węg. (PG 7, 36); 1495-96 tenże kupuje z zastrz. pr. odkupu od Katarzyny ż. Wojc. Cykowskiego jej cz. Barklina za 140 zł węg. oraz 17 1/2 grz. (PG 11, 101v; PG 7, 90v); 1496 tenże zapisuje swej ż. Annie ze Zbąszynia po 1200 zł węg. posagu i wiana na Włoszakowicach oraz Bukowcu Wielkim i Małym (PG 7, 118); 1496 tenże kupuje z zastrz. pr. odkupu od Mik. Borka Osieckiego 1/4 Gostynia za 400 zł węg. i 1 kopę gr (PG 7, 123); 1496 tenże sprzedaje Andrzejowi Dłużyńskiemu wieś Wyskoć za 1100 grz., a kupuje od niego z zastrz. pr. odkupu pr. do Radlina, Kątów, Wilkowyi za 1700 zł węg., do 1/2 Łuszczanowa za 235 zł, do Spytkówek za 500 grz. i do Lubosza za 150 grz. i 2 kopy [gr]²²Dopiero w 1499 Dłużyński zobowiązał się uwolnić Radlin, Kąty, Wilkowyję i Łuszczanów od roszczeń osób trzecich (KoścG 5, 20v-21) (PG 7, 123v); 1496 tenże pożycza w Piotrkowie 6 zł węg. Piotrowi opatowi z Obry (AE III 204v); 1496 tenże → Opalenica – miasto, p. 5;

1497 temuż Piotrowi [III] król nadaje pr. do dóbr Michała Słupskiego [gdzie?], Małg. Lgińskiej w Wygnańczycach i Tylewicach, Andrzeja Herolda w Przyczynie, Unruga i Jerzego Kosa z Tarszczy, Mik. Nicza Sokołowskiego, Jana Kwaśnego z Poświętnego, księdza Mik. Otuskiego, Marcina Kosickiego, Jana Kokorzyńskiego, szlachciców z Łuszczanowa, Augustyna Tomickiego i Mik. Rzepki ze Srok, którzy nie dopełnili obowiązku posp. ruszenia (Posp. Rusz. 17; MS 2 nr 791); 1497 tenże daje Piotrowi Spławskiemu części Wygnanczyc, Tylewic i Łysin, a otrzymuje w zamian 1 ł. w Kocurach i 1000 grz. (MS 2 nr 983); 1497 tenże kupuje z zastrz. pr. odkupu od Jana Gołanickiego 1/2 Niechłodu za 100 grz. (WsG 1, 11); 1498 temuż Andrzej Osiecki ręczy, iż uwolni od roszczeń osób trzecich dobra Wojnowice os., Śmiechowo i Rusinowo opust. wraz z 1/4 dóbr Gostyń (KoścG 5, 16); 1499 tenże daje Marcinowi Szwabowi z Barklina 1/4 Reklina [pow. kośc.], a otrzymuje w zamian 1/4 Kuślina i 200 grz. (PG 12, 28v); 1499 tenże kupuje z zastrz. pr. odkupu od Dobiesława z Kociug wsie Wojnowice os. oraz Śmiechowo i Rusinowo opust., tudzież 1/4 Brzezia, Czajkowa, Czachorowa, Bodzewka, Podrzecza, Dusiny i Pożegowa za 685 zł węg. 20 gr i 70 grz., a sprzedaje mu z zastrz. pr. odkupu 1/4 Gostynia za 400 zł węg. [1500 odkupił Gostyń Mikołaj z O., → niżej] (PG 12, 31v-32); 1500 tenże dz. i patron altarii w Osiecznej → Opalenica – miasto, p. 5; 1500 tenże kupuje od Jadwigi Uszczonowskiej wd. po Janie Czachórskim jej cz. w Łuszczanowie za 16 grz. (PG 12, 92; Straty 3 s. 209 nr 209); 1501 tenże kupuje od Wojc. Poklękowskiego folw., 1 ł. oraz mniejsze role w Łuszczanowie za 20 grz. (PG 12, 149); 1501 tenże Piotr stryj Małgorzaty ż. Rafała z Leszna kaszt. przem., 1502 wuj Kat. Łukowskiej ż. Stan. Hinczy Ujezdzkiego (PG 12 k. 136, 179v); 1502-03 tenże → p. 6; 1502 tenże kupuje z zastrz. pr. odkupu od Jarosława Dłużyńskiego wsie Grotniki i Charbielin za 200 zł węg. (PG 12, 186); 1503 tenże daje Jarosławowi Dłużyńskiemu 1/2 ł. w Boszkowie i 1200 zł, a otrzymuje w zamian Dłużynę, Grotniki i Charbielin; tenże sprzedaje z zastrz. pr. odkupu Jarosławowi Dłużyńskiemu Wojnowice z opust. Śmiechowem i Bodzewem oraz 1/4 wsi Brzezie, Czajkowo, Czacharowo, Bodzewko, Podrzecze, Dusina i Pożegowo za 685 zł 20 gr i 70 grz. oraz 200 zł, które miał zapisane przez Jarosława na Grotnikach i Charbielinie (PG 12, 272; PG 64, 71-72); 1503 tenże skwitowany przez Hieronima [Mosińskiego] z Bnina z zapłaty 31 3/4 grz., która to suma nal. do ich zm. stryja Piotra bpa włocławskiego (PG 64, 108); 1504 na prośbę tegoż król zatwierdza dokumenty z 1334 i 1440 dot. → Kręska (MS 3 nr 1277); 1506 tenże wwiązany w dobra Anny c. zm. Grzegorza Jankowskiego w Wilkowie Polskim na sumę 24 grz. z powodu zaległych czynszów; Jankowska twierdzi, że czynsze te nigdy nie należały do Opalińskiego (KoścG 6, 81); 1508 wd. po tymże Piotrze w imieniu swoim i ss. tytułem 1/4 czynszu [podatków] należnego z dóbr w pow. pyzdr. opłaca 13 grz. i 25 1/2 gr (ASK I 11, 163); 1534, 1542 taż Anna → p. 3E; 1535 taż posiada dom na Piaskach pod Poznaniem (PG 16, 766v); 1544 taż wspomn. jako zm. → p. 3E: córki;

1487 tenże Mikołaj kupuje części Kozłowa: 1487 od Balcera Kozłowskiego 1/3 za 160 grz., 1487 od Kaspra Kozłowskiego jego cz. za 60 zł węg., 1488 od Kaspra jego cz. w zamian za 1 ł. i karczmę w Porażynie oraz 200 grz. (PG 10 k. 77, 80, 92v); 1488 tenże daje Wincentemu i Maciejowi ze Strzeżmina [dziś Strzyżmin] wieś Kuślin, a otrzymuje w zamian Strzeżmin i 130 grz.; tenże tym samym braciom sprzedaje z zastrz. pr. odkupu Michorzewo Suche za 130 grz. (PG 10, 100); 1489 tenże sprzedaje z zastrz. pr. odkupu Jakubowi pleb. w Tomicach 8 grz. czynszu od sumy 100 grz. z Michorzewa Suchego z przeznaczeniem na anniwersarz Mikołaja z Tomic chorążego pozn. (ACC 66, 192v-193; PG 10, 111); 1491 tenże wykupuje Michorzewo Suche od Macieja i Wincentego z Kuślina (KoścG 3, 148); 1492 tenże dz. Kozłowa i Michorzewa Suchego, które to wsie zostały zniszczone pożarem; oficjał zarządza umniejszenie ciążących na nich czynszów (ACC 69 k. 8v, 27); 1493 tenże kupuje z zastrz. pr. odkupu od Serafina Baranowskiego folwarki w Urbanowie Starym i Nowym, łąkę Brzozowica oraz 5 zagr. w Urbanowie Starym za 100 zł węg. (PG 7, 3v; PG 11, 4v); 1493 tenże sprzedaje Annie c. Dobrogosta Bylęckiego, a ż. [Michała] Łazarza Dąbrowskiego, 2 części w Kozłowie za 500 zł węg. (PG 10, 183; → niżej: pod 1497); 1493 tenże → niżej: siostry; 1495 tenże zawiera ugodę z Piotrem Kuczyńskim prep. w Bninie i altarystą w kat. pozn. w sprawie zaległego czynszu z Sielinka, należnego jego altarii; Mikołaj zostaje skwitowany z zaległości, w r. bieżącym ma zapłacić 6 zł węg. (ACC 72, 106); 1495 tenże pozwany przez Wincentego i Macieja z Kuślina o zajęcie gwałtem Michorzewa Suchego; pozew zostaje oddalony, ponieważ został wystawiony na dobra wienne Barbary ze Zbąszynia, ż. tegoż Mikołaja (PG 59, 152v); 1496 tenże skwitowany przez Wincentego i Macieja ze Strzeżmina z uwolnienia odstąpionych im 8 ł. w Michorzewie Suchym od roszczeń osób trzecich (KoścG 4, 132); 1497 tenże otrzymuje od króla pr. do dóbr Jana Kubackiego w Kubaczynie, Jana Chełmskiego i jego ż. Barbary w Dzięczynie, Andrzeja Głażewskiego w Głażewie i Durmowie, Piotra i Bodzęty Chłapowskiego, Jana, Jana i Andrzeja Piotrowskich w Buvali [lub Bukali, niezident.], którzy nie dopełnili obowiązku posp. ruszenia (Posp. Rusz. 109; MS 2 nr 892); 1497 tenże dz. w Strzeżminie pozwany przez Annę ż. Michała Łazarza Dąbrowskiego o nieuwolnienie sprzedanych jej dóbr w Kozłowie [→ pod 1493] od roszczeń osób trzecich; tenże uzyskuje wwiązanie w dobra Jana Wąbiewskiego na poczet nie spłaconego długu 36 zł (PG 59, 248); 1498 temuż ma Jan Trzcieński z Trzcianki zwrócić pożyczone na wojnę 4 płaty przednie i tylne zbroi oraz 2 hełmy, wartości 10 zł (AC 2 nr 1532); 1498 tenże kupuje z zastrz. pr. odkupu od Jana Zatomskiego wieś Zatom Nowy, 2 jeziora zw. Sośnica, jez. Barlino ze strugą i 5 jazami na niej oraz lasy w Zatomiu Starym za 110 grz., a 1499-1500 ponawia tę transakcje z dodaniem 2 ł. opust w Zatomiu Starym (PG 11, 202v; PG 12, 76v-77; PG 15, 188; PZ 22, 251; PG 63 k. 46v, 54); 1499 tenże kupuje z zastrz. pr. odkupu od Grzegorza Urbanowskiego 1/2 ł. w Urbanowie za 10 grz. (PG 12, 13v), a 1500 sprzedaje ją z zastrz. pr. odkupu Jarosławowi Uścięckiemu; tenże daje też Uścięckiemu 1 ł. w Rapocinie i 40 grz., a otrzymuje w zamian cz. Uścięcic (PG 12, 117); 1500 tenże kupuje z zastrz. pr. odkupu 1/4 Gostynia za 400 zł węg. od Dobiesława z Kociug (który nabył te dobra z zastrz. pr. odkupu od Piotra [III] z O. [1498]) oraz od samego Piotra Opalińskiego (PG 12 k. 119v-120, 124v); 1500 tenże dz. i kolator altarii w O. → Opalenica – miasto, p. 5; 1501 tenże daje Mik. Dokowskiemu 1 ł. w Rapocinie i 300 grz., a otrzymuje w zamian 1/2 Uścięcic (PG 12, 151; → 3D, pod 1505); 1504 tenże wspomn. jako zm. (PZ 23, 70); 1511 wd. po tymże Barbara, pani wienna w Michorzewie Suchym (KoścZ 18, 230); 1512, 1516, 1529, 1531, 1540 taż → p. 3D; 1538 taż Barbara, pani wienna w Ptaszkowie Małym (KoścG 8, 367).

Córki Piotra [II] kaszt. sant.: 1475-93 Barbara ż. Marcina z Ponieca (DwMat. 14417, 179): 1475 taż → wyżej: bracia; 1478 tejże maż zapisuje 1000 grz. posagu i 1300 grz. wiana (PG 9, 104v), a 1492 za konsensem króla po 1500 grz. posagu i wiana na Ujściu (MS 2 nr 47); 1479-91 Katarzyna ż. Przecława Potulickiego kaszt. rogoz. (DwMat. 14417, 179), który 1479 zapisuje jej po 1200 grz. posagu i wiana (PG 9, 106v); 1483-1512 Zofia: 1483, 1491 taż → wyżej: bracia; 1493 taż ż. Marcina ze Zbąszynia, który zapisuje jej po 1400 zł węg. posagu i wiana (MS 2 nr 197), siostra Piotra [III] z O. sędziego pozn. (PG 11, 12); 1507 taż Zofia wd. po Marcinie Zbąskim, ż. Jana Turka Łąckiego (PG 13, 135v; → wyżej: Małgorzata); 1512 taż Zofia wspomn. jako zm. (PG 14, 354); 1483-93 Małgorzata (DwMat. 14417, 179): 1493 Piotr [III] sędzia pozn. i Mik. Opalińscy skwitowani przez Jana Tadera z pierwszej raty (Piotr 340 zł, Mikołaj 250 zł) posagu ich siostry Małgorzaty ż. Tadera (WsG 1, 4v).

3D. Potomstwo Mikołaja, dziedzice O. [Po podziale między Mikołajem a jego bratem Piotrem O. została w ręku Mikołaja i jego potomstwa.]:

1504-26 Jan Opaliński, kan. i kustosz kat. pozn. 1508-15, potem świecki, syn Mikołaja: 1504 tenże z bratem Piotrem [V] → Opalenica – miasto, p. 3; 1505 temuż i jego bratu Piotrowi ręczy Mik. Dokowski, iż jego syn Marcin Dokowski dokona rezygnacji cz. Uścięcic [sprzedanych w 1500 Mik. Opalińskiemu, → p. 3C] (KoścG 6, 6); 1508 tenże kan. pozn., brat cioteczny dzieci zm. Marcina Zbąskiego (PG 14, 39; CP 14, 639); 1508 śwd. zeznaje, że u tegoż widział w zeszłym roku różaniec nal. niegdyś do kan. pozn. Mik. Otuskiego (AC 2 nr 1622); 1509 tenże kan. pozn. kwituje Piotra [IV] z O. kustosza pozn. z ruchomości, jakie należały się Janowi i jego bratu Piotrowi [V] po zm. stryju ich ojca, Piotrze bpie włocławskim; jeżeli Jan dostanie więcej niż 1/4 jego srebra, odda nadwyżkę Piotrowi [IV]; skwitowania dokona też Piotr [V], gdy tylko wróci do ojczyzny (PG 66, 210); 1510 tenże kan. pozn. i jego brat Piotr mają termin w sądzie w sprawie przyjęcia rezygnacji dóbr w Uścięcicach przez Mik. Dokowskiego i jego c. Annę (KoścG 6, 106); 1511 tenże kustosz pozn., brat w linii macierzystej Katarzyny c. Andrzeja z Szamotuł, a ż. Łukasza Górki (MS 4 nr 10172; PG 14, 357); 1511 tenże z bratem Piotrem [V] dają Mik. Dokowskiemu 2 ł. w Zimnej wodzie i 80 grz., a otrzymują w zamian 1/2 Dokowa Suchego; tenże sprzedaje z zastrz. pr. odkupu Dokowskiemu cz. Uścięcic za 100 grz. (PG 14, 290-291; PG 67, 4); 1511 tenże → p. 3B: Małgorzata; 1512 tenże sprzedaje swej matce Barbarze wieś Dokowo Suche za 1000 zł (PG 14, 351); 1512 tenże → p. 3E: Piotr [IV]; 1513 temuż jako swemu wnukowi Małgorzata Włoszakowska zobowiązuje się zapłacić 2000 zł węg. (PG 68, 358v); 1513 tenże i jego brat Piotr [V] otrzymują od swych braci stryj. Piotra [IV], Łukasza, Sebastiana, Jana i Macieja w działach Dokowo Mokre, Ptaszkowo Wielkie i Małe oraz Drożyński Młyn, a dają im Łękę Wielką i Małą, Gołutowo, Drzązgowo, Borzujewo, Sokolniki, Ostrów i Żabice; Jan ma dać braciom stryj. 50 zł na wykup Łęk; Jan wykupić ma z Ptaszkowa czynsz 8 grz. od sumy 100 grz., a bracia stryj. wykupić czynsze z Gołutowa, Borzujewa i Drzązgowa; obydwie strony złożą się po połowie na sumę 1000 grz. (lub więcej), o jaką z Gołutowa, Drzązgowa, Borzujewa i Żabie pozwał je Hieronim [z Bnina] Mosiński; dochody z Gołutowa, Dokowa Mokrego i Ptaszkowa strony mają dzielić po połowie; zachowuje ważność wspólny zapis czynszu na rzecz babki [Małgorzaty]; Jan ręczy za nieobecnego brata Piotra [V], że dochowa ugody i po swym powrocie do kraju dokona zgodnej z nią rezygnacji; Piotr, Łukasz i Jan ręczą natomiast za nieobecnego brata Sebastiana [dopełnił rezygnacji w 1515 (PG 15, 51)] i małol. brata Macieja (PG 14, 472; PG 68, 420-421); 1513 tenże → p. 3B: Małgorzata; 1514 tenże z bratem Piotrem [V] kupują od Stan. Mylińskiego 1/4 młyna w Strzeżminie za 15 grz. (PG 15, 23v; PG 69, 128v); 1514 tenże sprzedaje Piotrowi Ćmachowskiemu [bratankowi męża swej babki] Strzeżmin za 350 grz. (PG 15, 27); 1514 temuż i Łukaszowi altaryście w O. winni są 41 grz. Jan Pogorzelski z s. Maciejem (ACC 90, 100); 1514 tenże z bratem Piotrem [V] kolatorzy kościoła w Dokowie Mokrym (AE V 118); 1514 tenże występuje jako stryj Anny c. Andrzeja Dłużyńskiego (PG 15, 13); 1515 tenże wraz z bratem Piotrem wwiązani w dobra zgodnie z działami z 1513 (PG 69, 169); 1515 tenże kustosz sprzedaje Mac. Niegolewskiemu cz. Uścięcic za 200 grz. (PG 15, 49v); 1515 tenże kustosz wykupuje od Anny c. Mik. Dokowskiego 2 ł. (za 24 grz.) oraz 1 ł. i karczmę (za 12 grz.) w Dokowie Suchym, sprzedane z zastrz. pr. odkupu jej ojcu (PG 69, 259); 1516 tenże kupuje od swej matki Barbary 1/2 Dokowa Suchego za 1000 zł; tenże dz. w O. zapisuje swej ż. Barbarze c. Mikołaja z Lubrańca wdy pozn. po 2000 zł węg. posagu i wiana na Michorzewie Suchym i Mokrym, Rudnikach i Sielinku, a matce po 1200 zł posagu i wiana na Ptaszkowie Wielkim i Małym, Dokowie Mokrym, 1/2 Dokowa Suchego i Drożyńskiego Młyna (PG 15, 99v-100; RTH 4, 1913, s. 49); 1517 tenże jedyny kolator kościoła w Dokowie Mokrym (AE VI 27); 1518 tenże buduje kościół w O. → Opalenica – miasto, p. 5; 1518 temuż król Zygmunt zezwala na wykupienie wsi król. Krzywagóra w pow. pyzdr. z rąk Andrzeja Wolickiego oraz wsi Grabów w pow. pyzdr. z rak Mik. Lasoty z Zaborowa (MS 4 nr 2784-2785); 1518 tenże kupuje od Stanisława i Piotra ze Zbąszynia wsie Nowa Jabłona, Lubiechowo, Parzęczewo oraz części w Łękach Wielkich i Małych za 1420 grz. (PG 15, 236); 1518 tenże występuje jako wuj Anny c. Jana Turka Łąckiego (PG 15, 235v); 1522 tenże wraz ze Stanisławem i Mac. Ujezdzkimi dz. w Parzęczewie (KoścZ 24, 231); 1524 tenże wraz z Hieronimem Rozdrażewskim występuje jako rozjemca w sporze między Winc. Świdwą z Szamotuł a Łukaszem z Górki o młyny w Szamotułach (MS 4 nr 14025); 1525 tenże sprzedaje swemu bratu stryj. Piotrowi [IV] z Włoszakowic i jego ż. Jadwidze swą cz. Uzarzewa i Świączyna (PG 16, 85); 1525 tenże kupuje z zastrz. pr. odkupu od Andrzeja Chobienickiego i Mac. Zakrzewskiego 8 grz. czynszu na Zakrzewie i Kosiczynie w pow. kośc. za 100 grz. (PG 16, 96v); 1525 tenże współkolator kościoła w Parzęczewie (ACC 100, 224-225); 1525 temuż komisarze król. za dług 600 grz. od Macieja sołtysa z Ptaszkowa przysądzają dom w Poznaniu przy ul. Ś. Stanisława (MS 4 nr 4648, 4662); 1526 tenże kupuje od Jadwigi Urbanowskiej wd. po Janie Słupskim pr. wypasu w lasach i na polach Urbanowa Starego i Nowego dla swych poddanych z O., Ptaszkowa i Sielinka za 30 grz. (PG 16, 107v); 1527 tenże wspomn. jako zm. (PG 16, 150v).

1504-15 Piotr [V] Opaliński, syn Mikołaja: 1504 tenże → Opalenica – miasto, p. 3; 1505 tenże, 1509 tenże nieobecny w kraju, 1510-11 tenże → wyżej: Jan; 1511 tenże → p. 3B: Małgorzata; 1512 tenże → p. 3E: Piotr [IV]; 1513 tenże nieobecny w kraju, 1515 tenże → wyżej: Jan.

Córki Mikołaja: 1514 Anna ż. Jana Milaja Jarockiego, który zapisuje jej po 600 zł posagu i wiana (PG 15, 3); 1529-42 Magdalena: 1529 tejże pannie daje matka Barbara wsie Ptaszkowo Wielkie i Małe, na których miała oprawę, a Magdalena daje matce sumę 1000 zł w dożywocie (PG 16, 275v); 1531 taż kupuje z zastrz. pr. odkupu od matki Barbary Ptaszkowo Wielkie i Małe za 1000 zł (PG 16, 453); 1535 taż ż. Jakuba Jaskóleckiego (PG 16, 753); 1539-40 taż → niżej; 1542 tejże król zezwala na wykup wójtostwa w Obornikach (MS 4 nr 20867; konsens nie został zrealizowany, → Oborniki, p. 4Da).

1527-61 Jan Opaliński syn Jana, ur. 1519, zm. 1561 (DwMat. 14417, 216), kaszt. sant. 1560-61, mąż Anny Borkówny Gostyńskiej (UDR I/2, 157; Dworzaczek tabl. 113): 1527 opiekę nad tymże przejmuje Łukasz Opaliński [brat stryj. ojca]; dobra Jana obejmują: O. z wsiami Rudniki, Michorzewo Mokre i Suche, Jastrzębniki, Porażyn, Sielinko, Parzęczewo, Łęki, Lubiechowo, Jabłona Nowa (PG 16, 150v); 1527 [tenże] (w jego imieniu Łukasz Opaliński) toczy proces z plebanem z Gnina o meszne z Jabłony Nowej (AAP, Sentenciae II 359v-360); 1527 tenże z siostrą Jadwigą kolatorzy kościoła w Dokowie Mokrym (ACC 102, 55v); 1531 temuż stryjowie Sebastian, Łukasz, Maciej i Jan Opalińscy zapisują 17 grz. i 19 grz. czynszu od sumy 435 grz. na Lginiu i Hetmanicach (PG 16, 418v); 1531-33 tenże dz. i kolator kościoła par. w Łękach Wielkich (ACC 107, 120v-121v; ACC 108, 140v); 1537 tenże młodzieniec trudniący się pisarstwem (litteris bonis operam navans) zwolniony z obowiązku uczestnictwa w posp. ruszeniu (MS 4 nr 18464); 1537 i 1550 tenże z siostrą Jadwigą, a 1542 tenże z siostrą Anną²³Nawet z tych zapisek wynika, że Jan miał tylko jedną siostrę, więc imię Anna znalazło się tu niewątpliwie omyłkowo wśród spadkobierców Mik. Lubrańskiego wdy pozn. [ojca ich matki], dziedziców dóbr Kazimierz²⁴Obok nich wśród spadkobierców tych była też siostra ich matki Jadwiga, ż. Mac. Opalińskiego, → p. 3E [pow. kon.] (KG 7 k. 11v-14v, 322v; KG 9, 212-213); 1539 tenże → Opalenica – miasto, p. 4A; 1540 tenże zapisuje swej ż. Annie c. Jana Borka Gostyńskiego po 2500 zł na m. O. z zamkiem i wsiami Rudniki, Michorzewo Suche i Mokre oraz Jastrzębniki (PG 17, 248); 1539 tenże pozwany przez Magdalenę Jaskólecką [siostrę ojca] o niewypłacenie jej posagu (KoścZ 26, 163); 1540 tenże z [babką] Barbarą wd. po Mik. Opalińskim i [ciotką] Magdaleną c. tego Mikołaja, a ż. Jakuba Jaskóleckiego, zawierają ugodę z Janem Jaskóleckim, bratem Jakuba; Barbara ma dożywotnio posiadać jako oprawę Ptaszkowo Wielkie i Małe oraz Dokowo Mokre i Suche, na której w 1531 zapisała Magdalenie 1000 zł węg., z zastrz., że po śmierci Barbary ma Magdalena na tych dobrach posiadać tylko 700 zł; gdyby Magdalena umarła przed Barbarą, Jan ma wypłacić Jakubowi 300 grz. posagu (APP Akta maj. Opalenica 4, 97-103); 1540 tenże → p. 3E; 1546 tenże → p. 2; 1546 tenże kupuje od Jana i Mik. Przetockich cz. → Krobielewa za 1400 grz. (KoścZ 27 k. 94, 177-178); 1551 tenże kupuje od Piotra Myjomskiego²⁵To wnuk (po córce Jadwidze) Macieja z Bnina Mosińskiego, który był bratem Piotra [II] Opalińskiego, pradziada naszego Jana, → Mosina części Gołutowa, Drzązgowa, Borzujewa, Ostrowa, Sokolnik i Żabic w pow. pyzdr. za 8000 zł (PG 18, 616); 1552-61 tenże tenut. w Pobiedziskach [po śmierci Piotra IV Opalińskiego] (G.Star. 57).

1527, 1537, 1542, 1550 Jadwiga siostra Jana kaszt. sant. → wyżej i przyp. 23; 1527, 1537 taż → wyżej; 1543 taż ż. Wojc. Pampowskiego²⁶DwMat. 14417, 216, podaje też, że Jadwiga zm. przed 1547, co nie jest prawdą; żyła jeszcze co najmniej w 1550 (DwMat. 14417, 216), zm. przed 1563 (PG 20, 233).

[Dziećmi Jana kaszt. sant. byli (DwMat. 14417, 218): Jan kaszt. rogoz., zm. 1598 (PSB 24, 81), Piotr zm. bezpotomnie ok. 1600, Katarzyna ż. Adama Kiszewskiego (1556-70, zm. a. 1595), Anna ż. Stan. Starczynowskiego (1558-62), a potem Mac. Bardzkiego (1572-90), Barbara ż. Stefana Kucieńskiego [z Kuma] (1585-1604), Dorota ż. Abrahama Zbąskiego (1566-71, jako wd. 1579-90).]

3E. Potomstwo Piotra [III] kaszt. lądz., Opalińscy z Włoszakowic i Radlina²⁷Po podziale w 1481 między Piotrem a jego bratem Mikołajem O. została przy Mikołaju. Piotr i jego potomkowie nic już w O. nie zachowali. Ośrodek dóbr Piotra stanowiły Włoszakowice; po podziale między jego ss. (1520) Włoszakowice przypadły młodszym, a najstarszy Piotr [IV] osiadł w Radlinie. Linia ta używała jednak konsekwentnie nazwiska Opaliński i dlatego, by zebrać całą tę rodzinę, uwzględniamy ich w niniejszym haśle:

1500-50 Piotr [IV] Opaliński, z Włoszakowic (do 1520), Radlina, kustosz kat. pozn. 1500-09, potem świecki: poborca ceł w Wielkopolsce 1519-27 (MS 4 nr 12351, 12959, 14117, 14407, 14412, 14593, 15193, 15438-39), kaszt. międz. 1528-29, kaszt. lądz. 1530-35, kaszt. gnieźn. 1535-50, mianowany 1542 kasztelanem pozn. nie przyjął urzędu (MS 4 nr 7032, 7090), ochmistrz i wychowawca królewicza Zygmunta Augusta od 1530, zm. a. 19 I 1551, syn Piotra [III] kaszt. lądz. (PSB 24, 97-100; UDR I/2 s. 38, 96, 100): 1500 przyjęty jako kustosz do kapituły kat. pozn.; po ojcu jest h. Łodzia, po matce [Annie] ze Zbąszynia h. Nałęcz (MHP nr 203-204); 1506 tenże kustosz pozn. (Cystersi Obra 51, 243, dawniej B 3, 243); 1508 tenże kustosz pozn. wraz z bratem Łukaszem bracia cioteczni (consobrini) Urszuli z Ponieca, ż. Jana Grabowieckiego (MS 4 nr 288); 1508-09 tenże kustosz pozn. z braćmi Łukaszem, Sebastianem, Janem, Maciejem dzielą wsie Łysiny, Tylewice i Wygnańczyce z Piotrem i Mik. Tosami (WsG 1 k. 62, 66-67; → Łysiny); 1509 tenże → p. 3D; 1511 tenże były altarysta w Rydzynie (ACC 88, 39v); 1511 tenże [świecki] z braćmi Łukaszem, Janem i Maciejem → p. 3B: Małgorzata; 1512 tenże wraz z braćmi Łukaszem, Sebastianem, Janem i Maciejem z Włoszakowic oraz [braćmi stryj.] Janem i Piotrem [V] z O. otrzymują od Jana Turka Łąckiego części Łęki Wielkiej i Małej, jakie przypadły mu po zm. ż. Zofii [ciotce wspomnianych braci z Włoszakowic i O.], a następnie (tu wymieniony tenże Piotr z bratem Łukaszem oraz bratem stryjecznym Janem) sprzedają mu wspomn. wsie z zastrz. pr. odkupu za 650 zł węg. (PG 14, 354; wzm. o tej transakcji: PG 15 k. 17v, 24v); 1513 tenże → p. 3D: Jan; 1513 tenże niegdyś kustosz pozn. i altarysta w Osiecznej w sporze z Andrzejem Gryżyńskim z Nielęgowa, który z powodu zaległości w opłacie czynszów na rzecz altarii w Osiecznej znalazł się pod klątwą (PG 68, 276); 1519-20 tenże z ż. Jadwigą z Tęczyna zwolniony z obowiązku uczestnictwa w wyprawie wojennej (MS 4 nr 12360, 12779); 1520 działy tegoż z braćmi: tenże Piotr otrzymuje Radlin, Kąty, Wilkowyję i Łuszczanów w pow. pyzdr., części Łęki Wielkiej i Małej oraz dopłatę 350 grz. i 40 zł; bracia Łukasz, Sebastian, Jan i Maciej otrzymują Włoszakowice, Bukowiec, Brenno, Miastko, Dłużynę, Grotniki, Koła, Charbielin, Lubosz, Spytkówki w pow. kośc., Hetmanice, Lgiń, Tylewice, Wygnańczyce, Łysiny i Nową Wieś w pow. wsch., części wsi Gołutowo, Borzujewo, Drzązgowo, Sokolniki, Żabice, Ostrów w pow. pyzdr. (PG 15, 343); 1520 tenże występuje jako stryj Katarzyny c. Mik. Kobylińskiego, a ż. Szymona Kluczewskiego (PG 15, 340); 1520 ż. tegoż Jadwiga z Tęczyna wd. po Adamie Kurozwęckim daje swe dobra po rodzicach (Goszyce, Rawałowice, Łuczanowice, Zakrzów, Bolów, Kózki, Kropidło, Sierosławice, Maciejowice i Śmiłowice w ziemi krak.) oraz po pierwszym mężu, a także swe ruchomości, sprzęty domowe i klejnoty Łukaszowi Opalińskiemu, a ten 1521 przekazuje te dobra temuż Piotrowi swemu bratu (MS 4 nr 3674, 12694-12696); 1521 tenże kupuje od Hieronima Moszyńskiego [swego dalszego brata stryj.] oraz od Jana Opalińskiego [swego brata stryj.] części Radlina, Kątów, Wilkowyi i Łuszczanowa (PyG 17, 37); 1521 tenże kupuje od Wojciecha, Mikołaja i Jana Łąckich ich części w Łęce Wielkiej za 300 grz. (PG 15, 401); 1521 temuż król zezwala na wykup tenuty Śrem z rąk Stan. Lasockiego podkom. pozn.²⁸Wykup nie doszedł wtedy do skutku. W 1523 tenutę śrem. wykupił od Lasockiego Andrzej Jaktorowski i posiadał ją do 1538; wtedy dopiero wykupi ją Opaliński (G.Star. 64) oraz na zapisanie na tych dobrach posagu i wiana ż. [Jadwidze] z Tęczyna (MS 4 nr 4026-4027); 1522 tenże zapisuje swej ż. Jadwidze z Tęczyna dobra Radlin, Wilkowyja, Łuszczanów, Kąty oraz Łękę Wielką i Małą (MS 4 nr 13109); 1522 tegoż ż. Jadwiga z Tęczyna, wd. po Adamie z Kurozwęk odstępuje Łukaszowi Włoszakowskiemu sumę 1000 zł, jaką mąż Piotr zapisał jej na dobrach Radlin oraz na Łęce Wielkiej i Małej (PG 15, 444v);

1522 tenże Jarosławowi Łaskiemu krajczemu kor. daje Goszyce, Rawałowice, Kropidło, Łuczanowice oraz sprzedaje za 3500 zł Zakrzów, Bolów, Kózki, Sierosławice, Śmiłowice i Maciejowice w ziemi krak. (MS 4 nr 13098); 1523 tenże daje ż. Jadwidze w dożywocie swe części dworów i folwarków w Radlinie i Łęce Wielkiej (PG 15, 490v); 1523 tenże występuje jako wuj Agnieszki c. zm. Jana Sarnowskiego (PG 15, 525v); 1525 tenże kupuje od Jana, Szymona, Stanisława, Sebastiana, Marcina, Anny, Reginy i Katarzyny Nowowiejskich ich cz. Łuszczanowa za 70 grz. (PG 16, 81); 1525 tenże kupuje cz. Uzarzewa i Świączyna → p. 3D: Jan; bracia Sebastian, Łukasz i Maciej odstępują mu swe pr. do tej cz. (PG 16, 86); 1527 tenże sprzedaje z zastrz. pr. odkupu swej ż. Jadwidze z Tęczyna (c. zm. Mikołaja z Tęczyna wdy krak.) Radlin, Kąty, Wilkowyja oraz Łękę Wielką i Małą za 100 zł (PG 16, 147); 1527 tenże → niżej: bracia; 1527-47 tenże dzierżawca dóbr Stawiszyn (DwMat. 14417, 184); 1528 tenże z braćmi Łukaszem, Maciejem i Janem występują jako [nie podano: stryjowie czy wujowie] Barbary z Osiecznej ż. Dobrogosta Jezierskiego (PG 16, 237v-238); 1529 tenże kupuje od Agnieszki ż. Jana Kanclerzewskiego, a wd. po Bartłomieju Rogaczewskim, 1/2 wsi Łęka Mała za 400 grz. (PG 16, 262); 1530 tenże otrzymuje od króla starostwo [tenutę] kośc. [był tenut. w Kościanie do śmierci (G.Star. 47)] (MS 4 nr 15731); 1530 tenże otrzymuje od Jana Jordana dwór k. kościoła Ś. Idziego w Krakowie (MS 4 nr 15881, 17182); 1531 ż. tegoż Jadwiga z Tęczyna daje swe klejnoty, szaty i inne dobra ruchome po swej śmierci szwagrowi Łukaszowi; ten przekazuje te dobra temuż Piotrowi (PG 16, 406); 1531 temuż król zezwala na wykup Lelowa z przyległymi wsiami z rąk dzieci [Mik.] Spinka z Będkowa (MS 4 nr 16062); 1531 król zezwala na kupno przez tegoż dóbr Rokutowo, Jankowo i Grodzisko od Tomasza prep. z Miechowa (MS 4 nr 16072); 1531 tenże kupuje od króla wieś Lubola [w ziemi sier.] (MS 4 nr 16130); 1532-48 tenże tenut. w Olsztynie [w Małopolsce] (MS 4 nr 7090, 8161, 16657, 17306); 1533 tenże wprowadzony w posiadanie dóbr Jedlcza [w woj. krak., dziś Jelcza], nabytych od Anny z Jarosławia, wd. po Stanisławie z Pilicy (MS 4 nr 17005); 1534 tegoż dom w rynku w Poznaniu (pięknie przyozdobiony) oraz ogród z domkiem na przedmieściu Piaski k. kościoła Bożego Ciała zwolnione przez króla od ciężarów i opłat miejskich (MS 4 nr 17618); 1535 tenże → niżej: bracia; 1535 tenże kupuje w dożywocie od klasztoru na Zwierzyńcu [w Krakowie] wsie Krzaczyn i Parzymiechy w księstwie Zatorskim (MS 4 nr 17328); 1537 tenże bierze w zastaw od Rafała Pileckiego wsie Sławniewo i Skozelczim w pow. lelowskim za 600 zł (MS 4 nr 18363-18364); 1538-51 tenże tenut. w Kcyni i Śremie, 1539-51 tenut. w Pobiedziskach, 1541-51 tenut. w Kopanicy [tenuty te pozostały w ręku następnych pokoleń Opalińskich] (G.Star. s. 41, 46, 57, 64); 1538 tenże otrzymuje w dożywocie od Stan. Odrowąża z Jarosławia wdy podolskiego jego stajnie między kościołem Ś. Idziego a murami w Krakowie (MS 4 nr 19199); 1538 temuż król zezwala na wykup wójtostwa w Obornikach z rąk Ziemaka [recte: Bieniaka] Zajączkowskiego (MS 4 nr 19470; konsens nie został zrealizowany → Oborniki – wójtostwo); 1539 tenże posiada ogród na Stradomiu [w Krakowie], nabyty od Jana i Stanisława Ostrorogów, tenże kupuje w dożywocie od Jakuba i Stanisława Ostrorogów dom k. kościoła Ś. Idziego w Krakowie (MS 4 nr 19744, 19929); 1540 tenże → niżej: bracia; 1544 tenże nabywa w dożywocie od Jana Żukowskiego staw na Zwierzyńcu w Krakowie (MS 4 nr 21709); 1544 tenże dz. w Węglewie (GG 25, 32); 1545 temuż król zezwalana wykup za 100 grz. czynszów, jakie jego zm. matka Anna zapisała na pobożne cele (MS 4 nr 7308); 1548 temuż król Zygmunt St. zapewnia dożywotnie posiadanie wsi Poręba i Wierzbie w ziemi krak. po śmierci zm. Jana Opalińskiego chor. pozn.²⁹W reg. w MS Jan błędnie nazwany ojcem Piotra! (MS 4 nr 8161); 1548 tenże bierze w dożywotni zastaw od rodziny zm. Andrzeja Szaroty [mieszcz. krak.] kamienicę w Krakowie za 800 zł (MS 5 nr 4633); 1549 tenże zastawia Mac. Góreckiemu wieś Królewice w pow. wiślickim oraz Kaczkowice w pow. proszowskim (MS 5 nr 4744-4747, 4750); 1551 wykonawcy testamentu tegoż Piotra: Andrzej Czarnkowski scholastyk krak., kustosz płocki i sekretarz król., Jakub Pabianowski i Jan Przepodleski, kwitują Jana Lutomirskiego z sumy 1076 zł, za którą wykupił on wieś Lubola z rąk małol. Andrzeja Opalińskiego, bratanka Piotra (MS 5 nr 5261); 1552 wd. po tymże Piotrze, Jadwiga z Tęczyna, wspomn. jako zm. (MS 5 nr 5746).

1508-38 Sebastian duchowny, zm. 1538 (kariera duchowna → p. 6), 1508-34 Łukasz, 1508-47 Jan chor. pozn. 1530-47, podstoli krak. 1534-44, krajczy kor. 1546-47, zm. 1547 (UDR I/2, 112-113; UDR IV/2, 88; UDR X 64), 1508-40 Maciej, Opalińscy z Włoszakowic, ss. Piotra [III] kaszt. lądz., bracia Piotra [IV] kaszt. gnieźn.: 1508-09, 1512 ciż → wyżej: Piotr [IV]; 1511 ciż → p. 3B: Małgorzata; 1512 tenże Sebastian przyjęty do kap. kat. pozn., wywodzi swe szlachectwo po ojcu Piotrze [III] i dziadzie Piotrze [II] z h. Łodzia, a po matce [Annie] ze Zbąszynia z h. Nałęcz (MHP nr 248); 1513 ciż Sebastian (nieobecny w kraju), Łukasz, Jan, małoletni Maciej → p. 3D: Jan; 1515 tenże Sebastian → p. 3D: Jan; 1520 ciż Sebastian, Łukasz, Jan i Maciej dostają w działach Włoszakowice → wyżej: Piotr [IV]; 1521 tenże Łukasz występuje jako stryj Zofii Komornickiej ż. Jerzego Rogaczewskiego (PG 15, 417); 1520, 1521, 1522 tenże Łukasz, 1525 ciż Sebastian, Łukasz i Maciej → wyżej: Piotr [IV]; 1527 tenże Jan występuje jako stryj Katarzyny c. Jana Komornickiego³⁰Przyjmujemy, że chodzi tu o s. Piotra [III], nie zaś bardziej znanego s. Mikołaja (→ p. 3D), bowiem ten ostatni już w sąsiedniej zapisce wymieniony jest jako zm (PG 16, 149v); 1527 temuż Łukaszowi bracia Sebastian, Piotr [IV] i Jan powierzają opiekę nad Janem Opalińskim s. zm. Jana [ich brata stryj.] (PG 16, 150v); 1527 tenże Łukasz wykonuje tę opiekę → p. 3D: Jan syn Jana; 1528 ciż Łukasz, Maciej i Jan → wyżej: Piotr [IV]; 1528-30 tenże Maciej płaci Dorocie Siedlemińskiej ż. Mac. Brzozogajskiego 60 grz. główszczyzny za zabicie jej brata Benedykta Siedlemiriskiego (PG 74 k. 95, 602); 1529-31 ciż Sebastian, Łukasz, Jan i Maciej pozwani przez Małg. Lgińską o zajęcie jej dóbr w Lginiu i Hetmanicach ustępują i płacą 800 grz. odszkodowania (WsG 2 k. 68v-70v, 98-100v); 1531 tenże Łukasz → wyżej: Piotr [IV]; 1531 ciż Sebastian, Łukasz, Jan i Maciej → p. 3D: Jan; 1531 ciż → niżej: siostry; 1531 ciż Sebastian, Łukasz, Jan i Maciej wspólnie wykonują pr. patronatu kościoła w Łękach Wielkich jako opiekunowie Jana Opalińskiego, a 1533 pr. to wykonuje sam Maciej z O. (ACC 107, 120v-121v; ACC 108, 140v); 1532 ciż Sebastian, Maciej i Jan → niżej: Magdalena; 1534 ciż Sebastian, Łukasz, Jan i Maciej płacą 12 grz. czynszu z dóbr w pow. pyzdr. altariom w kościele par. w O. → Opalenica – miasto, p. 5; 1534 tenże Maciej kupuje z zastrz. pr. odkupu od Piotra Zielęckiego 15 zł czynszu z Zielęcina i Kowalewa w pow. kośc. za 200 zł (PG 16, 646v); 1534 tenże Maciej zapisuje swej ż. Jadwidze c. zm. Mikołaja z Lubrańca wdy pozn.³¹Jej siostra Barbara była ż. Jana Opalińskiego, brata stryj. Macieja po 1200 zł posagu i wiana na 1/2 swych części wsi Łysiny, Tylewice, Wygnańczyce, Nowa Wieś, Lgiń, Brenno, Miastko, Koła, Grotniki, Dłużyna, Charbielin, Lubosz, Spytkówki, Gołutowo, Drzązgowo, Borzujewo, Sokolniki, Żabice, Ostrów, oraz na 1/2 sum zapisanych mu przez króla na stacjach z dóbr klasztoru przem.; Jadwiga daje swe dobra po bracie Grzegorzu Lubrańskim w m. Kazimierz i przyległych wsiach w pow. kon. swej teściowej Annie (wd. po Piotrze [III] sędzim pozn. [i kaszt. lądz.]), ta zaś oddaje je temuż Maciejowi (PG 16, 682v-683, 693); 1535 tenże Maciej kupuje z zastrz. pr. odkupu od Wojc. Grodzieńskiego 1/2 połowy m. Złotów i wsi Święta, Głońsk i Błękwit w pow. nak. za 1272 zł i 11 gr (PG 16, 719); 1535 ciż Sebastian, Jan i Maciej kupują za 600 zł od brata Piotra [IV] jego pr. do cz. spadku po ich zm. bracie Łukaszu (PG 16, 780); 1536 temuż Janowi król zezwala na wykup wsi Małkowice i Natkowice w stwie przemyskim z rąk Natkowskiego (MS 4 nr 17997); 1536 tenże Maciej kupuje z zastrz. pr. odkupu od Janusza Latalskiego³²Z tymże Januszem Latalskim dokonał 1537 zamiany dóbr nal. do uposażenia swej prebendy, prep. pozn. Sebastian Opaliński (MS 4 nr 18398) wsie Dębnica w pow. kośc. i Strychowo w pow. gnieźn. za 100 zł (PG 17, 33); 1537 tenże Maciej kupuje z zastrz. pr. odkupu od Mik. Wyskockiego 1/2 Wyskoci za 140 grz. (PG 17, 122); 1537 ż. tegoż Macieja, Jadwiga z Lubrańca, wśród spadkobierców [swego ojca] Mik. Lubrańskiego wdy pozn. i dziedziców dóbr Kazimierz [pow. kon.] (KG 7, 11v-14v; → p. 3D i przyp. 31); 1538 tenże Maciej kupuje od Katarzyny wd. po Janie krawcu z Gniezna, Małgorzaty ż. Jana Ratuskiego mieszcz. gnieźn. i Zofii ż. Łukasza Grzybowskiego ich części w Szyszynie w pow. gnieźn. za 600 grz. (PG 17, 187); 1540 tenże Maciej kupuje z zastrz. pr. odkupu od Jakuba Popowskiego 1/2 wsi Popowo w pow. kośc. za 450 zł, a od Stan. Objezierskiego 1/2 Objezierza za 200 grz. (PG 17 k. 359v, 392); 1540 tenże Maciej kupuje z zastrz. pr. odkupu od Rafała Leszczyńskiego Drzeczkowo i Wolikowo za 500 grz. i wydzierżawia mu te dobra do 1 I 1541 za 44 zł (KoścG 8, 419v-420); 1540 ciż Jan i Maciej z Bnina dają swemu bratu Piotrowi [IV] wsie Lubosz i Spytkówki oraz stacje król. w dobrach klasztoru przem. i zobowiązują się spłacić długi swego zm. brata Sebastiana, tudzież dać 160 złotych dukatów swemu bratu stryj. Janowi; Jan ów kwituje ich z zapłaty 120 grz. (MS 4 nr 20162; KoścG 8, 420v); 1540 ciż Maciej i Jan otrzymują od swego brata Piotra [IV]: Maciej stacje król. w dobrach klasztoru przem., a Jan sumę 700 zł na Luboszu i Spytkowicach (MS 4 nr 20239); 1541 temuż Janowi król zezwala na wykup sołectwa w Porębie w pow. lelowskim (MS 4 nr 20501); 1542-50 wd. po tymże Macieju Jadwiga (KG 7, 322v; KG 9, 212-213); 1542 tenże Jan otrzymuje od swej matki Anny ze Zbąszynia 1000 zł jej posagu zapisanego na Włoszakowicach; tenże Jan sprzedaje z zastrz. pr. odkupu swej siostrze, pannie Magdalenie, 1/2 Dłużyny i Grotnik za 400 grz. z zastrz. dożywotniego korzystania z tych dóbr przez ich matkę Annę (KoścZ 19, 192v-193); 1544 tenże Jan → niżej: Magdalena; 1545 tenże Jan otrzymuje od króla w dożywocie wieś Wierzbie w ziemi krak. (MS 4 nr 22111); 1545 tenże Jan bierze w zastaw od Stan. Morawca wsie Sudoł i Biegłów w pow. wiślickim za 1000 zł pol. (MS 4 nr 7418); 1546 wieś Porębę tegoż Jana król zwalnia od powinności na rzecz grodu w Żarnowcu (MS 4 nr 22576); 1547 tenże Jan jako opiekun Andrzeja s. zm. Mac. Opalińskiego kupuje od Jana z Kościelca m. Krajenka z przyległymi wsiami za 1272 zł³³W 1550 po śmierci Jana, Piotr [IV] pozwał Kościeleckiego o sumę 1272 zł i 11 grz. za którą sprzedał on Janowi z zastrz. pr. odkupu dobra Krajenka (PG 93, 299v-300v) (PG 18, 374); 1547 temuż Janowi Marcin Zborowski kaszt. kal. przekazuje swe pr. do sumy 3032 zł zapisanej na Wężerowie [w Małopolsce] (MS 4 nr 22663); 1547 tenże Jan wspomn. jako zm. posiadacz wsi Poręba i Wierzbie (MS 4 nr 23011; → też wyżej: Piotr [IV] pod 1548 i 1550).

Córki Piotra [III] kaszt. lądz.: 1506-07 Katarzyna ż. Macieja z Czarnkowa; mąż zapisuje jej po 1000 zł węg. posagu i wiana (PG 13 k. 78, 129v); 1512 Anna Włoszakowska ż. Feliksa Nieparckiego (Straty 3 s. 72-73 nr 23; PG 14, 349), 1519 Feliks zwraca jej braciom 1000 zł³⁴Jednym aktem bracia skwitowali Feliksa ze spłaty 1000 zł, drugim zaś Feliks zobowiązał się im zapłacić 700 zł; zdaje się, że chodzi o skwitowanie z góry z całej niespłaconej jeszcze sumy, nie zaś o ratę ogólnej sumy 1700 zł jej posagu [a więc zmarła bezpotomnie] (PG 70, 103-105); 1522-32 Regina ż. Mik. Skóry z Gaju tenut. w Obornikach: 1522 mąż zapisuje jej po 900 zł, a 1532 po 1200 zł posagu i wiana (PG 15, 433v; PG 16, 529v); 1531-55 Magdalena: 1531 taż panna kupuje z zastrz. pr. odkupu od braci wsie Lgiń i Hetmanice za 550 zł (PG 16, 419v), 1532 taż kwituje braci z sum zapisanych na Lginiu (PG 76, 142v), 1542 taż panna → wyżej, 1544 taż ż. Krzysztofa Zaremby otrzymuje od brata Jana 700 zł, 400 zł i 100 zł zapisane jej przez matkę Annę, a mąż zapisuje jej po 2000 zł posagu i wiana (KoścG 8, 629v-630), 1555 taż wd. (DwMat. 14417, 184).

1547 Andrzej Opaliński syn zm. Macieja [potem marsz. w. kor. od 1574 i star. gen. wlkp. od 1578, zm. 1593 (PSB 24, 72-78; UDR I/2, 165; UDR X 79-80)] → wyżej; 1548 tenże kwituje Rafała Leszczyńskiego kaszt. przem. z zapłaty 800 zł, które pożyczył kiedyś od jego ojca Mac. Opalińskiego (PG 102, 348v); 1551 tenże małoletni → wyżej: Piotr [IV].

[Rodzeństwo Andrzeja stanowiły Katarzyna za Stan. Tuczyńskim i Anna za Janem Konarskim z Kobylina (DwMat. 14417, 190). Andrzej był jedynym męskim potomkiem tej linii Opalińskich. Bracia jego ojca Macieja nie zostawili bowiem potomstwa: małżeństwo Piotra IV z Jadwigą Tęczyńską było bezpotomne, Łukasz i Jan nie byli żonaci, a Sebastian był duchownym.]

6. 1502-03 Piotr [III] Opaliński sędzia pozn. wraz ze Śmigielskim uwięziony na Łużycach; szlachta wlkp. prosi króla o interwencję w sprawie jego uwolnienia (AA nr 96, 176).

1500-09 Piotr [IV] Opaliński kustosz kat. pozn. [potem świecki] (PSB 24, 97-100; → p. 3).

1508-38 Sebastian Opaliński z Włoszakowic: kan. kat. pozn. od 1508, student w Krakowie 1512 (AS 2, 138), sekretarz kancelarii król. od ok. 1512, kan. kat. krak. od 1523, kustosz kat. pozn. 1530, prep. kat. pozn. 1535, kan. kat. gnieźn. 1535-36, kan. kolegiaty Ś. Floriana w Krakowie 1537, dyplomata, humanista, zm. 1538 (PSB 24, 107-108; sprawy majątkowe i rodzinne → p. 3).

1508-11 Jan Opaliński: 1508 kan. kat. pozn., 1511-15 kustosz kat. pozn. [potem świecki] → p. 3.

Uwaga: Używamy przyjętej formy nazwiska Opaliński, aczkolwiek w XV-XVI w. było one z zasady pisane odmiennie: zrazu Opalenicki, potem zaś Opaleński. Drobiazgowe przedstawienie dziejów tej wymarłej w linii męskiej w 1775 rodziny dał DwMat. 14417, 177-251.