(1191 Raci, 1252 Ragecz, 1393 Kryecz, 1408, 1417-9 Rayecz, 1427 Rayecz, Crzessowske, 1435 porcione in Ragÿecz dicta Krzeszowska, 1441 Rayecz, 1443 Raiecz, 1470-80 Rayecz Minor, Rayecz (Ragyecz) Mayor, Rayecz, 1508, 1549 Rayecz, 1510 Raÿecz monachi, 1526 Raiecz, 1529 Rayecz, Rayecz nobilium, 1530-1 Raÿecz, Rayecz, 1538 Raiecz, 1540 Raÿecz monachorum, Rayecz, 1563 Rayec monachorum, 1564-5 Rayecz, 1569 Raiecz, Raiecz nobilium, 1576, 1577 Raiecz monachorum, Raiecz nobilium, 1584 Raiecz, 1590 Rajec Monachorum, 1662, 1673 Raiec, Raiec Spiritualium, 1787 Raiec Xięży, Raiec Szlachecki, 1789 Rayec (Raiec, Rajec) Księży, Rayec (Rajec) Szlachecki, 1827 Raiec szlachecki, Raiec xięży; Kam. 167; Kop.R 62) dziś R. Szlachecki oraz R. Poduchowny, w którego skład wchodzi R. Księży i R. Lotnisko, 6 km na NE od Radomia, na lewym brzegu rz. Pacyny; ok. 65 km na N od kl., 27 km na NE od → Mniszka.

1. 1427n. z. rad. (ZDM II 390), 1508n. pow. rad. (Paw. 478); 1470-80n. par. Stary Radom (DLb. I 309).

2. 1393 źreb „Kryecz” k. Radomia (Mp. IV 1023); 1408 Spytko pkom. sand. Wyznacza granice między wsią R. należącą do Wojsława opata i konw. kl. sieciech. a Wolą Gołębiowską mieszczan radomskich (LS 1564-5 171, 343); 1427, 1435 → p. 3A; 1470-80 R. Duży [cz. ob. R. Poduchownego?] graniczy z R. Małym [ob. R. Szlachecki], Dzierzkowem, Myśliszowicami i Sadkowem (DLb. III 264); 1496 → p. 3B; 1549 Feliks Rogowski opat sieciech. w wyniku zamiany oddaje królowi m.in. grunt i brzeg nad rz. Pacyną (Paczyna), 0,5 mili od Radomia, przylegający do lasów jedlińskich, a będący dotąd częścią wsi klaszt. R., na którym mają powstać 2 stawy rybne (MS V/2 4705; LS 1564-5 255, 258); 1564-5 Wola Gołębiowska graniczy z Kozłowem, R. i Sadkowem (LS 1564-5 179); 1584, 1643 granice R. Szlacheckiego i Sadkowa (MDS III 107-8); [1305?], 1631, 1643 rozgraniczenie R. [Poduchownego], Gołębiowa i Woli Gołębiowskiej (ib. 106-8); 1643-6 spory graniczne właścicieli R. [Poduchownego] i Sadkowa z dziedzicami R. Szlacheckiego, wspomniana droga z R. [Poduchownego] do Strzałkowa i Myśliszowic, lasy, łąki, graniczna cz. zw. „Vodomcza” (ib. 105-6); 1643-6 rozgraniczenie R. [Poduchownego] od Strzałkowa i Myśliszowic (ib. 107-8); 1798 bór król. k. Radomia mieszczący się w granicach Woli Gołębiowskiej nad rz. Pacyną, k. młyna starościńskiego, nad granicami wsi R. Księży, ciągnie się wzdłuż nich przez pół mili aż do narożnych kopców granicznych wsi R. Szlachecki. Wola gołębiowska graniczy od E z Kozłowem i R. należącym do Bened. sieciech., granice wyznacza rz. Pacyna oraz kopce graniczne prowadzące od R. do narożnika R. Szlacheckiego, który graniczy z wsią Gołębiów (LS 1789 II 183-4, 197).

3. Własn. podzielona.

3A. Własn. szlach., w l. 1393-1435 cz. należy do kl. święt.

1393 Krzesław z → Broniewic, zamierzając wstąpić do kl. święt., ofiarowuje mu za zgodą króla m.in. źreb w R. k. Radomia (Mp. IV 1023; Gacki 201)¹„in Kryecz prope Radom”, o identyfikacji por. Derwich 1992 329; 1416 Przedwój z R. h. Dębno [?] (AKH 3 41); 1417 kmieć Jan z R. (AKP 8 768); 1418-9 Paweł z R. (ib. 802 (1934), 814 (1945)); 1427 Mikołaj opat święt. przeznacza na utrzymanie konw. m.in. źreb w R. w z. rad. zw. Krzeszowskie k. Bukowca (ZDMII 390)²W oryginale „Rayecz in terra Radomiensi, Crzessowske circa Bukowye”. O lokalizacji por. Derwich 1992 334; 1435 Maciej opat i konw. święt. zamieniają swoją całą cz. dziedzictwa w R. w z. rad. zw. Krzeszowskie, z dopłatą 10 grz., na cz. wsi → Wierzbątowice należącą do Wielisława z Wierzbątowic (Mp. IV 1322);

1441 Andrzej z Zakrzowa nadaje szpitalowi ś. Ducha za murami m. Radomia czynsz ze wsi R. (ZDK II 422); 1443 Anna ż. Jana z R. (ZL I 158); 1444 Piotr Gardzicki nadaje szpitalowi ś. Ducha za murami m. Radomia ziemię w R. (Wiś.Rad. 235); 1470-80 R. Mały w posiadaniu licznych dziedziców h. Nieczuja, folwarki ryc., łkm. Cz. R. Dużego należy do dziedziców świeckich, rycerzy, którzy siedzą na ziemi zabranej kmieciom (DLb. 1309-10);

1508 R. wymieniony wśród wsi szlach. niedających ani czynszu, ani poboru (Paw. 479); 1510 pobór z cz. Wielisława od 1 zagr. z rolą, z cz. Jabrama, z cz. Kukla od 2 zagr. z rolą (ASK I/10 33v); 1529 1 folw. (LR 404); 1530-1 pobór płacą szlachta i sołtysi bez kmieci, tzn. Mikołaj Synowiec z 1 kwarty, Stanisław Synowiec z 1 kwarty, Abraham i Stach Rajeccy z 1 kwarty, Jakub Rajecki z 1 kwarty, Jakub Krawiec, Tomek Las z 3 kwart. Niedzwiecki z 1 kwarty, Andrzej Balus z 1 kwarty, Jan Wielisław z 1 kwarty, Marcin Śliwka z 1 kwarty, Paweł Przedwoj z 1 kwarty (ASK I/10 166, 416v-7); 1538, 1540 pobór płacą właściciele bez kmieci: Mikołaj Synowiec, Stanisław Synowiec, Niedzwiecki, Abraham i Paweł Przedwoj łącznie z 1 ł., Mikołaj Kukiełka z Wolskim i Marcinem Śliwką łącznie z 1 ł., Stanisław Rajecki z 1 kwarty, Jakub Krawiec i Tomek Las łącznie z 1 ł. (ib. 23v-4, 693v); 1569 pobór dają: Stanisław Rajecki z 1 kwarty, Mikołaj i Abraham, synowcy Jana Rajeckiego, z 1 ł. z dzies. i od 5 zagr. z ogrodem, Wojciech Rajecki, Stanisław Białas i Stanisław Krogulecki łącznie z 1 ł. z dzies. i od 2 zagr. z ogrodem, Marcin Wolski z 1/2 ł. z dzies. i od 1 zagr. z rolą, Mikołaj Rajecki z 3/4 ł. z dzies. (ib. I/8 534; Paw. 298); 1576 pobór dają: Abraham i Mikołaj Rajeccy, synowcy Jana, z 1 ł. i od 5 zagr. z rolą, Wojciech Rajecki, Jan i Stanisław Białas oraz Stanisław Rajecki z 1 ł. i od 1 zagr. z rolą Mikołaj Rajecki z 1 kwarty, Maciej Wolski z 1/2 ł. i od 2 zagr. z ogrodem, Mikołaj Kukla z kwarty, Barbara Rajecka z 3/8 ł. (ASK I/8 463v); 1577 pobór dają: Maciej Wolski z 1/2 ł. i od 1 zagr. z ogrodem. Barbara Rajecka z 1 kwarty, Stanisław Białas z 1 ł. i od 2 zagr. z ogrodem, szl. Abraham i Mikołaj Rajeccy, synowcy Jana, z 1 ł. i od 5 zagr. z ogrodem (ib. 663v); 1584 Tomasz i Aleksander Faglar z R. (MDS III 107);

1637-46 Wacław Rajecki z R. (ib. 105-6); 1662 pogłówne daje szl. Paweł Rajecki z żoną, 2 synami i 2 niezamężnymi siostrami, 6 czeladzi dworskiej i 13 poddanymi, szl. Rafał Rajecki z synem, 2 córkami i niezamężną siostrą, 6 czeladzi dworskiej i 15 poddanymi, szl. Stanisław Gąszczyński z 4 czeladzi dworskiej i 14 poddanymi, wielebny ojciec Korydski, prepozyt szpitalny rad. z 26 czeladzi dworskiej i poddanych (ASK I/67 60); 1673 pogłówne z cz. Gąszczyńskiego od 6 czeladzi folw. i poddanych, od szl. Rafała Rajeckiego z żoną i 15 czeladzi folw., od szl. Pawła Rajeckiego z żoną, córką i 2 siostrami (ib. 262); 1787 liczy 56 mkw, w tym 2 Żydów (Spis I 409; II 127); 1827 ma 13 domów i 113 mkw (Tabela 11 132).

3B. Własn. kl. sieciech.

1252 Bolesław Wstydl. nadaje wyliczonym posiadłościom opactwa Sieciech., w tym pochodzącej z nadania ryc. wsi R., liczne wolności (KK I 34; E. Wiśniowski, Najstarszy dokument benedyktynów Sieciech., SŹ 4, 1959, 69); 1408 → p. 2; 1417 → p. 3A; 1470-80 cz. R. Dużego należy z nadania ryc. do kl. Sieciech., który ma tu 5 łkm. i 3 zagrody. Kmiecie płacą po 1 wiard. czynszu, dają po 30 jaj, 2 koguty, pracują po 1 dniu tyg. własnym wozem lub pługiem, dają podwody, zagr. nie płacą czynszu, pracują po 1 dniu tyg. pieszo (DLb. III 264; I 309-10);

1496 Dersław z Chroślic i jego ż. Katarzyna ofiarowali 50 grz. na naprawę i budowę kościoła w Sieciechowie, zaś Bened. przyjęli ich do konfraterni zgromadzenia i oddali w dożywotnią dzierż. wieś R., oprócz stacji król., którą kmiecie z ról i zagród mają według dawnego zwyczaju płacić co rok na ś. Andrzeja [30 XI] do kl. Zakonnicy zastrzegli sobie pr. wolnego połowu w stawach rajeckich, gdy któryś z nich zajedzie do Sadkowa lub Radomia. Dzierżawcy mogą brać drwa z lasów w R. na potrzeby folw., ale nie na sprzedaż, wolno im dysponować suszem. Mają nie gnębić kmieci, którzy zobowiązani są pracować tylko na folw., dbać o zabudowania i inwentarz. Po śmierci jednego z małżonków drugie nie może powtórnie ożenić się lub wyjść za mąż pod karą utraty dzierżawy i 50 grz. Dzierżawcom nie wolno także czynić nadań i darowizn na rzecz innych kościołów i klasztorów, mają natomiast pr. zajeżdżać do kl. tak jak zakonnicy, z końmi i służbą (Gacki Siec. 101-2); 1506 ww. Dersław zrzeka się dożywocia na wsi R., które miał jako zastaw za 50 grz., i zwraca je opactwu Sieciech. Bened. mają mu wyznaczyć odpowiedni domek lub komorę, zapewnić wyżywienie i ubranie razem ze sługą dawać dożywotnio po 1 grz. rocznie. W zamian Dersław zobowiązuje się przekazać kl. wszystkie swoje pieniądze, łącznie z tymi, które zdoła ściągnąć od dłużników (ib.);

1507 kmiecie z R. odrabiają na folw. starostwa rad. w Makowie jutrzyny i sianokosy, dają po 1,5 kor. żyta. 3 kor. owsa i 5 wozów drewna (ASK LVI/1 1); 1508 przyw. wydany przez Bened. sieciech. dla Bartłomieja Cichego na barcie w R. (MDS III 102); 1508 R. wymieniony wśród wsi kl. sieciech. niepłacących podatku kwarty od czynszu (Paw. 478): 1510 pobór z 3 ł. i od 2 zagr. z rolą (ASK I/10 33v); 1526 pobór z 2,5 ł. i od 2 zagr. z ogrodem (ib. 161v); 1529 cz. R. należy do kl. sieciech., płaci 46 grz. czynszu (LR 406); 1531 pobór z 3,5 ł. i 1 kwarty (ASK I/10 374); 1532 wieś klaszt., daje do dworu rad. z 3,5 ł. po 4 kor. żyta i 8 kor. owsa (ib. LVI 174v); 1538, 1540 pobór z 3,5 ł., 1 kwarty i karczmy (ib. I/10 638; I/83 3); 1549 →p. 2; 1563 w R. „monachorum” pobór z 3,5 ł. (LS 1564-5 196); 1564-5 opat sieciech. daje z 3,5 ł. w R. do Grodu rad. 14 kor. żyta, 28 kor. owsa i 35 wozów drewna (ib. 198); 1569 opat sieciech. Mikołaj Rogowski daje pobór z 4 ł. z dzies. i od 2 zagr. z ogrodem (ASK I/8 580; Paw. 321); 1569, 1570, 1576-7 opat sieciech. daje pobór z 3 ł. i od 4 zagr. z rolą (ASK I/7 286v, 382, 435v, 476; I/8 463, 663);

1584 Józef Wereszczyński opat i konw. sieciech. uwalniają Tomasza Faglara od zarzutu nieprawego posiadania dóbr klaszt. Sadków i R., uznając, że dzierży on je prawem zastawu, i zezwalają mu na przekazanie tego prawa na jego s. Aleksandra (AG 6342); 1590 Józef Wereszczyński opat i konw. sieciech. przekazują wsie Sadków i R. prepozyturze klaszt. pw. NMP w Nowym Radomiu (MDS II 54-6); 1662 pogłówne od 43 czeladzi folw. i mkw wsi (ASK I/67 61 v); 1673 pogłówne od szl. Kędzierskiego z żoną, 6 służby i 29 poddanych (ib. 26lv); 1787 liczy 59 mkw, w tym 2 Żydów (Spis I 409; II 127); 1789 jest młyn, zaś jego mkcy niegdyś obrabiali kilka niw na folw. król. we wsi Waszyn (LS 1789 II 186, 197); 1827 ma 16 domów i 138 mkw (Tabela II 132).

5. Dzies. należy do prep. sand. i pleb. Starego Radomia.

1191 dzies. należy do kościoła NMP w Sandomierzu (Mp. I 2); 1470-80 w R. Małym z łkm. dzies. kon. z 4 wiązek i snop. wart. do 3 wiard. należy do prep. sand., z folw. dzies. snop. pobiera pleb. Starego Radomia. W R. Dużym z łkm. dzies. kon. z 4 lub 1 wiązki i snop. wart. do 5 grz. należy do prep. sand., zaś dziedzice szlacheccy, siedzący na ziemi dawniej kmiecej, oddają dzies. pleb. Starego Radomia, choć prawnie należy się ona także prep. sand. (DLb. I 309-10; III 264); 1529 do prep. sand. należy dzies. snop. z Sadkowa i R. [ob. R. Poduchowny] wart. 10 grz. oraz z R. „nobilium” [ob. R. Szlachecki] wart. 1,5 grz. (LR 390); całą dzies. snop. z R. „nobilium” [ob. R. Szlachecki], łącznie z folw. i z kmieciami należącymi do szpitala w Radomiu, wart. 8 grz., pobierają wikariusze Starego Radomia (ib. 404); zaś z folw. w R. [ob. R. Poduchowny] dzies. snop. wart. 0,5 grz. należy do prepozytury kl. sieciech. pw. NMP w Radomiu (ib. 416).

7. ZDP rpsy 1112-3, 9298-9307; Dervich 1992 wg indeksu.