1404 or. Zirzewo (KP nr 1738, → przyp. 1), 1419 kop. 1497 [nazwisko:] Szyrzynsky (Wp. 8 nr 856), 1420 or. Szirzino (PZ 6, 53v), 1435 Szyrzyno (PG 1, 71), 1447 Szyrzino (PZ 16, 57), 1457 [nazwisko:] Zyrzinsky (Koz. Nieznane nr 51a), 1464 Zirzino (PZ 18, 33v), 1466 Zyrzyno (PG 7, 240a), 1499 Rzyzino (PyG 8, 152v), 1508 Zyrzino (ASK I 3, 4), 1563 Rzessino (PG 107, 538v-540v), 1564 Rzezyno (IBP 301), 1577 Zerzino (ASK I 5, 667v), 1602 wzm. 1641 Ryzyno (AV 10, 284-285), 1603 Rzizino (AV 3, 37), obecnie Ryżyn, 6,5 km na E od Sierakowa.

1. 1450 n. pow. pozn. (PG 4, 16v); 1508 n. par. Chrzypsko Wielkie (ASK I 3, 4).

2. 1445-1602 młyn w Rz. → Rzyżyński Młyn; 1522-71 jezioro koło R. → Rzyżynko jezioro; 1563 Rz. graniczy z Kaczlinem, drożysko [z Kaczlina] do Rz. (PG 107, 538v-539v).

3. Własn. szlach. 1404 Mikołaj z Bielejewa wraz z bratem Tomaszem pozywają Jakusza z Niemierzewa o podział dziedzin Z.¹Przyjmujemy, zgodnie z sugestią autora indeksu do KP (s. 575, przyp. 47), że wzm. ta dot. naszej wsi R., sąsiadującej z Niemierzewem. Wg KR 1, 55, Jakusz był bratem Mikołaja z Bielejewa, Oporowo [k. Ostroroga] i Bielejewo (KP nr 1738).

1419-20 Mik. Rzyżyński (Szyrzyński) z Sz.: 1419 tenże śwd. na dok. Sędziwoja Ostroroga starosty gen. wlkp. (Wp. 8 nr 856); 1420 [tenże?] Mikołaj i Rachwał²Wg KR 1 s. 53, 124, Rachwał jest tożsamy z Rafałem ze Strzeżmina (obecnie Strzyżmin) 1402-35, Wróblewa 1420 i z → Kłodziska 1420-22, który był bratem Wincentego, Mikołaja oraz Doroty z → Kłodziska i Wróblewa z Sz. zgłaszają pr. bliższości do wsi Kłodzisko (PZ 6, 53v).

1435 Jan³Siostrą Jana mogła być Katarzyna ż. Dziersława z → Nowej Wsi (w par. Świętego Wojciecha k. Poznania); → Niemierzewo, p. 3: Piotr Stok, pod 1438-40 z Sz. sprzedaje Piotrowi Stokowi z Niemierzewa 1/2 Niemierzewa za 200 grz. (PG 1, 71).

1440 Piotr i Katarzyna oraz 1440-50 Jan i Dobrogost rodzeństwo z Sz.: 1440 ciż w sporze z Przybysławem z Lubosiny (PZ 14, 92); 1447 ciż Jan i Dobrogost w sporze z Baszem Przyborowskim i Jakubem Charcickim z powodu spiętrzenia wody; → Rzyżyński Młyn (PZ 16, 56); 1450 ciż Jan i Dobrogost sprzedają Marcinowi z Kaczlina swe części Sz. (PG 4, 16v-17); 1465 Małgorzata ż. tegoż Dobrogosta niegdyś z Z. pozwana przez Marka z Palędzia [Małego] i Golęczewa o 30 grz. (PZ 18, 99v).

1450 Marcin z Kaczlina → wyżej.

1457-76 Jan Rzyżyński [jedna, czy więcej osób?]: 1457 Jan Rzyżyński (Zyrzinski) śwd. w wywodzie szlachectwa Stan. Turzyńskiego [z Turzna, pow. kcyn.] niegdyś Brodziszewskiego (Koz. Nieznane nr 51a); 1464 Jan Rzyżyński (Zirzinski) z Z. pozwany przez: Macieja, Mikołaja i Wojciecha braci z Przyborowa [→ niżej: pod 1471] (wspomn. Anna ż. tegoż Jana; PZ 18, 33v) oraz przez Marcina, Mikołaja i Jakuba braci z Lutomia (PZ 18, 44); 1464 Jan i Maciej bracia niedz. niegdyś z Z. w sporze z: Dobiesławem z Rozbitka (PZ 18, 81v) oraz z Jarosławem, Sędziwojem i Janem braćmi z Chełmna (PZ 18, 82); 1466 Jan z Z. toczy proces z Dorotą [z Lutomia i → Rokszyna] ż. Wawrz. Przesieckiego [z Przesieki, obecnie Przysieka, także z Łagiewnik, obecnie Łagiewniki Kościelne, i z Oleksina, obecnie Olekszyn, wsie w pow. gnieźn.] (PZ 18, 152v); 1466 Jan z Z. zapisuje ż. Katarzynie po 70 grz. posagu i wiana na 1/2 Z. (PG 7, 244av); 1471 Jan z Z. w sporze z Maciejem i Wojciechem z Przyborowa [→ wyżej: pod 1464] (PZ 19, 111v); 1476 Jan z Sz. zapisuje ż. Jadwidze po 100 grz. posagu i wiana na 1/2 Z. (PG 9, 44).

1464 Maciej niegdyś z Z. → wyżej.

1466 Szyman syn Piotra z Z., w towarzystwie stryja Jana Bielejewskiego i wuja Dobiesława z Rozbitka, sprzedaje Janowi Jabłonowskiemu 1/3 Z. za 100 grz. (PG 7, 240a).

1493 Mik. Rzyżyński (Zirzynski), syn Mroczka z Z.: temuż Ludgerz wójt z Obornik zapisuje 26 grz. długu (PZ 22, 218); 1525 [tenże?] Mikołaj i Mac. Rzyżyńscy sprzedają Mac. Krzyżanowskiemu wieś Z. za 300 grz. (PG 16, 73).

1510-25 Mac. Rzyżyński (Zyrzinski, Rzesinski), syn Jana i Jadwigi: 1510 tenże pozwany przez swą siostrę Jadwigę Rzyżyńską o wygnanie z jej cz. po matce w Z., tj. z 1/3 wsi Z. i 1/3 mł.; tenże dowodzi, że nie są to dobra po matce, ale dobra, które kupił ich ojciec, a on odziedziczył po nim; tenże zobowiązuje się dać siostrze 20 grz. tytułem zadośćuczynienia za dobra po rodzicach (PG 66 k. 281v, 339v); 1511 tenże Maciej z matką Jadwigą [wd. po Janie, → wyżej: Jan Rzyżyński, pod 1476] sprzedaje czynsz roczny na całej wsi opust. Z. i na → Rzyżyńskim Młynie (ACC 88, 160; PG 14, 312); 1522 tenże Mac. Rzyżyński z matką Jadwigą, wd. po Janie Rzyżyńskim, sprzedają jez. → Rzyżynko (PG 15, 471v); 1525 tenże → wyżej.

1525 Mac. Krzyżanowski → wyżej: Mikołaj.

1558-71 Łukasz Górka wda brzeski kuj. sprzedaje: 1558 Reginie Rożnowskiej, ż. Jana Przespolewskiego [z Przespolewa w pow. kal., obecnie Przespolew Kościelny] i Małgorzacie ż. Stan. Wojnowskiego wsie Tuchola, Rz. oraz opust. Sitowiec z zastrz. pr. wykupu za 1000 zł pol. (PG 19, 500-501); 1571 Jakubowi Rokossowskiemu m. Sieraków z wsiami, m. in. z Rz. (PG 21, 205).

1571-80 Jakub i 1581-83 [jego syn] Jan Rokossowscy: 1571 tenże Jakub → wyżej; 1577-80 tenże Jakub i 1581-83 tenże Jan płacą pobór z R. → niżej.

1508 Z. opust., 1509 Z. [formularze nie wypełnione] (ASK I 3 k. 4, 39); 1563 R. opust., pobór [tylko] z młyna dor. o 1 kole; → Rzyżyński Młyn (ASK I 5, 216v); 1577 Z. [Jakuba Rokossowskiego] kasztelana śrem. (ASK I 5, 667v); 1580 Jakub Rokossowski płaci pobór od 2 zagr., od 1 rataja od 2 pługów, roli karczmarskiej (ŹD 8; ASK I 6, 87v); 1581, 1583 Jan Rokossowski płaci pobór z R. (Piotrkowska 2, 63).

5. 1564 dzies. z Rz. [brak liczby łanów] nal. do klucza pozn. bpa pozn. (IBP 301); 1602 (wzm. 1641) pleb. w Chrzypsku [Wielkim] pobiera z folw. w R. 2 kopy żyta, młynarz daje 2 wiertele mąki (AV 10, 284-285); 1603 wykaz dochodów kościoła w Chrzypsku [Wielkim]: z Rz. nic nie dają (AV 3, 37).

8. Dobrze zachowane grodzisko wklęsłe, otoczone wałem pierścieniowatym, datowane na VIII-IX w., położone na cyplu na południowym brzegu strugi, na N od jeziora (bez nazwy) między R. a Charcicami; obok grodziska ślady dwu osad (Hensel 5, 469-471; Fontes 32, 1981, wyd. 1983, s. 57 nr 30).

Uwaga: Brak podstaw do uznania słuszności identyfikacji dokonanej przez K 7, 413 i K 8, 107, Rz. z niezident. posiadłością kl. w Owińskach, określoną w 1252 (kop. 1552) jako Sienno, Sirino lub Zirino (Wp. 1 nr 303; o kopiach zob. też K 7, 413) i 1280 (kop. 1578) jako Zywino (Wp. 1 nr 496).