NIEBIESZCZANY

(1370 Nyebysczany, 1404 Nebisczani, 1424 Nebiszczany) 7 km na SW od Sanoka.

1. 1398 N. należą do ziemi san., ponieważ star. san. zatwierdza rozgraniczenie między N. a Zboiskami (ZDM I 223); 1440 in terra san. (XI 2122, 2131); 1508, 1515 z. san. (ŹD XVIII s. 117, 118, 123, 150); 1523, 1526, 1530 (AS I 21 k. 99, 419, 513); 1418 n. par. łac. w miejscu → p. 5.

2. 1398 właściciele wsi N. i Zboiska przeprowadzają rozgraniczenie od dębu stojącego na końcu oczeretów obok ról wsi Prusiek, przez górę Chełmiec, tą prosto do potoku zw. Modrza i tym potokiem aż do szczytu jego wierzchowiny, pozostawiając jeden brzeg jednemu właścicielowi a drugi drugiemu. Z rozgraniczenia wynika, że obszar znanej później wsi Ratnawicy należał do N. (ZDM I 223); 1432 sprawa o granice między N. a Zboiskami odłożona do przybycia króla, z tym że pola i łąki z obu stron nie mają być naruszane (XI 499, 500); 1435 właściciel N. pozywa właścicieli Morochowa o granice między Morochowem a N. i Wielopolem, że nie chcą oznaczać granic według starych znaków [Wielopole nie graniczyło z tamtymi wsiami] (XI 721); 1435-37 Fryderyk [z Jaćmierza, właśc. Wielopola i N.] pozywa Mikołaja i Steczka z Tarnawy o granice (XI 720, 722, 728, 764, 807, 800, 870. 887, 961); 1454 granica z wsią Prusiek (XI 3211); 1408 granice między Porażem i Czaszynem z jednej a Morochowem z drugiej strony od narożnika „alias od vągyelnyeze” na granicy Poraża, N. i Morochowa (XVI 439, 530); 1532 król Zygmunt na prośbę Piotra Odnowskiego. niegdyś pkom. san., potwierdza dokument Piotra Kmity star. san, z r. 1398 w sprawie granic wsi Zboiska i N. (MRPS IV 10305); tenże król potwierdza ten dokument na prośbę N. Niebysczańskiej (MRPS IV 2, 16459).

3. Własn. szlach. 1376-1400 Nan, Nawo z N., Nayn woywoda Walachorum (ZDM I 237, IV 1030; Arch. Kom. Hist. IV s. 380; AGZ XI 418, 419); 1398-1425 Mikołaj Pstrowski. Pstroski, Pstczosky, Pstrzosky z N., Sprossky, de Pstroschice (ZDM I 223, 242, 259; AGZ III 72, VII 28, XI wg indeksu); 1424 na instancję Mikołaja Pstrowskiego szl. Paweł Lisowski pozwany w sprawie → Trześniowa (XI 14, 25, 35); starosta san. przeciw szl. Mikołajowi [Pstrowskiemu] z N. o gwałt zadany kmieciom z Prusieka (XI 61); szl. Przecław ze Wzdowa przeciw stron. Mikołajowi z N. (XI 67); 1425 tenże przeciw wdowie po [Mikołaju] Pstroskim i jej s. Mikołajowi z N. o 19 grz. długu, sprawa rozstrzygnięta przez rozjemców (XI 126, 133, 143, 152); 1424-30 Katarzyna Pstroska ż. i wdowa po Mikołaju (XI wg indeksu); 1425-30 Mikołaj s. Mikołaja Pstrosky z N. od r. 1430 ze Skołszyna (XI wg indeksu); 1425 Jacz pozywa o dług 1 grz. i 1 gr Mikołaja z N. (XI 172, 176, 179); 1426 Katarzyna wd. po Pstroskim sprzedaje Piotrowi Schawrotowi sołectwo we wsi → Trześniów za 100 grz. (XI 191, 192); 1426 27 Mikołaj [Pstroski] z N. współręczy za Fryderyka z Jaćmierza (XI 199, 205, 208); 1427 Mikołaj Pstroski z N. zapisuje ż. swej Małgorzacie 100 grz. wiana na połowie dóbr w N. (XI 210); tenże skarży Pawła z Pobiedna za uwięzienie kmiecia (XI 230); 1428 Fryderyk z Jaćmierza za zgodą Katarzyny wd. po Pstroskim obiecuje dać Piotrowi Mleczko z Jedlicza zastaw na kmieci w N. i Wielopolu płacących 10 grz. czynszu (XI 242, 243); Mikołaj Pstroski „wipusczil” Mirosławowi z racji sukcesji za żonę tegoż stogi, krowy i in. (XI 248); tenże ręcząc Mikołajowi Pakoszowskiemu za Fryderyka z Jaćmierza na 18 grz., zobowiązuje się dać zastaw na kmieci w Wielopolu z czynszem 1 grz. 40 gr (XI 249); tenże współręczy za rezygnację przez Katarzynę Pstroską sołectwa w Trześniówie Piotrowi Schawrotowi (XI 269); Katarzyna Pstroska wraz z s. Mikołajem z N. kwitują Piotra Schawrota z należności za wieś → Trześniów i sołectwo tamże i dokonują rezygnacji (XI 275); sprawa między Mikołajem Pstroskim powodem a Botą z Morochowa o kmiecia (XI 291, 295); 1430 Stanko s. Mukacza i Iwanko s. Nana z Marmaroszu (de Mormorzisch) pozywają Mikołaja Pstroskiego z powodu N. ich ojcowizny. Przybyły Fryderyk z Jaćmierza imieniem swej ż. Jadwigi [siostry Katarzyny Pstroskiej] zgłasza pretensje (arestavit) do tej posiadłości z racji bliższości. Obie strony godzą się na rozstrzygnięcie przez króla podczas pobytu tegoż w Sanoku (XI 418); Mikołaj Pstroski i Fryderyk z Jaćmierza dokonują zamiany dóbr, Pstroski daje wieś N. z sołectwem a Fryderyk wieś Skołyszyn [w pow. bieckim]. Starosta wyraża zgodę pod warunkiem, że Pstroski przeniesie zapis oprawy dla żony na inny majątek i będzie bronić Fryderyka w wypadku trudności dot. granic N. i pretensji Wołochów [Stanka i Iwanka] z Węgier oraz Steczka [z Tarnawy] (XI 419); 1430-50 właśc. Fryderyk z Jaćmierza (XI wg indeksu); 1435 Fryderyk miecznik san. zobowiązuje się przedłożyć wobec królowej [Zofii] prawa dot. lasów przed N. (XI 723); 1430 ugoda między starostą a Fryderykiem miecznikiem, mocą której wieśniacy z Prusieka i Kostarowiec mogą ścinać drzewa na swą potrzebę i budowę w lasach z drugiej strony wsi N. z tamtej strony mostu idąc do wsi, oraz regulująca dokładniej tę sprawę do czasu przedłożenia przywielejów przez Fryderyka (XI 836); 1440 kmiecie z N. i Wielopola, wezwani trzykrotnie przez starostę do przysięgi, że Jan kucharz nie zabił plebana z Wielopola [?], odmawiają przysięgi. Fryderyk z Jaćmierza wzywany trzykrotnie i ukarany za niestawienie przed królowę [w Sanoku] Mikołaja albo Micholta, swego rządcy z N. „nyeoszedlego”, że ten wyszedłszy z dworu Fryderyka napadł nocną porą i zabił plebana w N. albo w Wielopolu [?] i wrócił do dworu (XI 1313, 1316, 1319, 1320, 1324); 1442 Fryderyk z Jaćmierza wzywany przez królowę o to, że woły mieszczanina krośnieńskiego przechowuje, używa ich do pracy dla siebie i nie chce oddać „do krolewskey obory”, oraz że w N. i Wielopolu ze swoimi poddanymi odbija zakład (XI 1522, 1527); 1445 szl. Paweł, Grzegorz i Stanek dz. z Morochowa pozywają Jana z N. s. Fryderyka miecznika, że wtargnąwszy w ich lasy z 10 równymi sobie i 30 niższego stanu, zabrał 20 wieprzy wartości 20 grz. (XI 2043); 1440 Fryderyk z Jaćmierza oświadcza, że przed 3 laty dokonał zamiany z Piotrem ze Sprowy wwdą lw., dając mu dobra Jaćmierz, N. i Wielopole za inne dobra. Piotr powierzył tę sprawę Mikołajowi z Tarnawy. Woźny w imieniu Piotra Smolickiego kaszt. san. nie dopuszcza do tej zamiany, ponieważ Smolickiemu należą się kary, a jego ludziom korzyści z tych dóbr, a obaj kontrahenci nie zjawili się w sądzie dla dokonania transakcji (XI 2122, 2131); Mikołaj z Tarnawy dzierżawca i opiekun dóbr Jaćmierz i N. ze strony [Piotra ze Sprowy] wwdy lw. (XI 2208); 1448 poręczyciele ręczą za stawienie Jana s. Fryderyka z Jaćmierza przed starostę pod groźbą kary i oddania staroście fortalicium w N. Jeśli Jan narazi poręczycieli na karę, zostanie pozbawiony dóbr N. i Wielopole. Jan odstępuje trzem poręczycielom N. i Wielopole (XI 2607, 2615, 2619, 2020); Jan z N. nie akceptuje pozwu przeciw ojcu jego Fryderykowi, twierdząc, że jest to [N.] jego macierzyzna (XI 2582); 1448 Maciek Pogorzałek mieszcz. z Kańczugi obiwnia szl. Jana Fredrichowicza z N. o 3 grz. długu (XI 2670); 1449 sołtys i kmiecie z N., Wielopola, Ratnawicy i Woli ręczą za stawienie Stepana z Ratnawicy przed starostę (XI 2765, 2767, 2771, 2772); 1450 Fryderyk z Jaćmierza miecznik san. zobowiązuje się zapisać Mszczujowi z Wyszogrodu wieś Wykoty w pow. przem. za 1000 grz. a gdyby nie mógł uwolnić tej wsi, wówczas winien dać mu wieś N. z innymi należącymi do niej wsiami mającymi wolność (XI 2880); tenże wydziela synowi Janowi N., Wielopole, Ratnawicę i Zymbertową (XI 2813); 1450-62 właśc. Jan s. Fryderyka z Jaćmierza, Niebyszczański, z N. (XI wg indeksu); 1451 w sądzie gr. Jan z N. w razie niemożności przekazania Mszczujowi z Wyszogrodu wsi Wykoty, winien mu zastawić wieś N. a starosta dać intromisję, Mszczuj zaś po otrzymaniu Wykot winien zwrócić N. (XI 3018, 3020, 3021); w sądzie z. Jan Fredrychowicz z Jaćmierza zastawia szl. Mszczujowi z Wyszogrodu za 78 grz. połowę wsi N. od strony Sanoka po potok z połową ról dworskich, wyjąwszy fortalicję excepto fortalicio Twirdze, oraz całą wieś Simbirtową Wolę. Mszczuj unieważania zapis z akt gr. (XI 2969, 2977); 1452-53 Jan Jacimirski zobowiązuje się w razie niezapłacenia 200 zł węg. ojcu swemu Fryderykowi, dać mu zastaw w N. z fortalicją, to wszystko czego nie zastawił, oraz w Ratnawicy i daje intromisję (XI 3076, 3116); 1453 Fryderyk z Jaćmierza zastawia Leonardowi z Pobiedna za 200 zł wieś N. z fortalicją, rolami dworskimi i Ratnawicą należącą do N. Jeśli Fryderyk nie uwolni N. i Ratnawicy od pretensji syna Jana, córki Jadwigi i innych dzieci, winien dać intromisję w miasto Jaćmierz (XI 3118); 1454 Jan Jacimirski z N. sprzedaje szl. Leonardowi z Pobiedna z prawem odkupu do 6 lat za 500 grz. część wsi N. od granic Prusieka od strony Sanoka po potok i część wsi Wielopole z wolą. Dokładniejsze postanowienia dotyczą sadzawki, gdyby ją urządził Jan poniżej swej fortalicji w N., pastewnika, ewentualnych sadzawek i młyna nad potokiem granicznym, korzystania z lasów Jana przez Leonarda i jego ludzi na opał i budowę oraz z bukwi i żołędzi, i wszystkiego, co wynika z dawnych zwyczajów. Obaj powinni sprawować kolaturę kościoła w N. (XI 3211, 3212, 3472); 1454-62 Leonard z Pobiedna właśc. połowy wsi N., 1462-83 właśc. całej wsi N. (XI, XVI wg indeksów); 1454 Jan Jacimirski zapisuje ż. swej Annie 300 grz. na połowie dóbr w N., Wielopolu i Ratnawicy (XI 3213); 1459 tenże gwarantuje szl. Hynkowi Mszczujowi zapłatę 96 1/2 grz. intromisją w połowę wsi N., Wielopole, Zambartowa i Ratnawica, ż. Jana winna się zrzec swego prawa do oprawy (XI 3477); 1461 Wilam (Wilhelm) z Grabownicy wojski san. daje Janowi Jacimirskiemu zgodę na pobyt in fortalicio alias na twyrdze w N. do 1 I pod warunkiem, że ten do tego czasu uwolni dobra Wilhelmowi z rąk Hynka i nie będzie we wsi wybierał czynszów i innych dochodów ani uruchamiał młyna, a 2 I ustąpi z dworu, czyli fortalicji pod karą (XI 3617, 3619); Jan Jacimirski z N. daje Wilhelmowi wojskiemu san. intromisję w połowę swych wsi N., Wielopole, Zambertow i Ratnawica za 100 grz. sumy głównej i 100 grz. zakładu z racji poręki Wilhelma Hynkowi Mszczujowi. Żona Jana winna wyrazić zgodę na intromisję (XI 3620); 1462 Jan Jacimirski z N. sprzedaje szl. Leonardowi z Pobiedna za 500 grz. swą część w N. z fortalicją tamże. Wolą należącą do Wielopola, Ratnawicą i Zibenwirtową, kwituje Leonarda z tej kwoty i zobowiązuje się chronić go przed pretensjami siostry Jadwigi. Fryderyk ojciec Jana wyraża zgodę na sprzedaż, a ż. Anna odstępuje Leonardowi swe wiano na N. (XI 3665, 3667, 3679, 3681); 1464 Leonard z Pobiedna ręczy Jerzemu z Humnisk za Stanisława [Kmitę] Wiśnickiego albo Dubieckiego na 200 grz., obiecuje dać mu zastaw na wieś N. z wyjątkiem dworu, czyli fortalicji i ról dworskich, jeśli jednak nie zapłaci ostatnich rat, da intromisję w dwór, czyli fortalicję i role dworskie (XVI 107); 1481 tenże gwarantuje księdzu Aleksandrowi Mrochowskiemu terminowy zwrot 60 grz. intromisją w 6 łanów osiadłych w N. począwszy od kościoła (XVI 1526); 1484 szl. Maciej i Wacław z → Pobiedna bracia rodzeni przenoszą zapis oprawy i wiana matki ich Anny, uczyniony przez zm. Leonarda jej męża, na połowie wszystkich dóbr, na wsie Wielopole, Zimbirtowa Wola, połowę ról dworskich albo folwarcznych w N. i na dochody wójtostwa w Sanoku (XVI 1636); ci sami dokonują podziału dóbr, mocą którego Maciejowi przypadają wsie N., Ratnawica, Morochów, Wola Mrochowska [dziś Mokre], Wysoczany, a po śmierci matki Anny Wielopole, Zimbirtowa Wola, połowa ról dworskich albo folwarcznych w N. i sumy na wójtostwie san. (XVI 1637); 1484-1500 właśc. Maciej s. Leonarda z Pobiedna (XVI wg indeksu); 1488-89 Maciej dz. z N. zapisuje ż. swej Małgorzacie 2000 grz. wiana na połowie swych dóbr, tj. N. z całym dworem i sadzawką pod dworem, na połowie Ratnawicy, Morochowa, Mokrej Woli [dziś Mokre], Wysoczan, a po śmierci matki swej na połowie Wielopola i Zymbertowej (XVI 1896, 1931); 1490-91 szl. Hieronim wójt san. skarży Macieja z N. przed sądem wyższym prawa niem. w Sanoku o pewne dochody wójtostwa san. Woźny zeznaje, że wołał przed dworem w N. i zostawił pozew u wrót, a gdy ostatnim razem przybył do dwora, wieża była zamknięta (turris alias czwyerdz fuit clausa), wołał trzykrotnie, a gdy służący nie wpuścił go do dworu, złożył pozew in valvam alias we wrotha (XVI 3429, 3430, 3437-3443, 3446, 3447, 3449-3453, 3460-3463, 3465, 3469-3474, 3476, 3477, 3479-3482); 1499 szl. Mikołaj Kaliński i Jan Wilam ręczą za stawienie przed sądem magd. i miejskim Tlvszthosza woźnicę i Russka Jakuba sługę Macieja Niebyszczańskiego (XVI 2536); 1500 30 III Maciej z N. jest rozjemcą, a 25 X już nie żyje (XVI 2660, 2690, 2691); 1500-02 szl. Małgorzata dzierżawczyni (?tenutaria) z N. w sporach z dzierżawcami z Zahutynia (XVI 2690, 2691, 2791, 2848, 2851); 1503 wieś N. skazana na karę 14 grz. za niezapłacenie podatku 8 gr z łanu (XVI 2955); 1508 w sprawie między Stanisławem Pobiedzińskim powodem a Jakubem Pieniążkiem wojskim sądeckim [? raczej sanockim] pozwanym o to, że ten siostrę stryjeczną Annę c. zm. Macieja Niebyszczańskiego, do której nie miał żadnego prawa bliższości, porwał siłą i uczynił się gwałtem opiekunem jej i jej dóbr, i bez jej zgody dał swemu synowi, król Zygmunt nakazuje powodowi milczenie, co dotyczy siły, zaś w sprawie ważności małżeństwa zachowuje decyzję dla prawa kościelnego (MRPS IV 322); 1508 Jakub Pieniążek płaci z dóbr swego działu m.in. w Morochowie i N. (ŹD XVIII s. 117); Małgorzata Niebyszczańska z dóbr swych (ŹD XVIII s. 118); karczma z browarem płaci 1/2 grz. (ŹD XVIII s. 123); 1515 6 ł., młyn „valnyk” 12 gr, pop 15 gr [może część ?] (ŹD XVIII s. 150); 1518 Jan Zaramba z Kalinowej wwda kaliski zobowiązuje się oddać w ratach 600 zł m.in. Małgorzacie Niebysczeńskiej (MRPS IV 11669); 1518 Małgorzata wd. po Macieju Niebisczeńskim z N. rezygnuje na rzecz Jarosława de Lasko wwdy sieradzkiego z działu dziedzictwa po śmierci Jana i Piotra, synów Stanisława Denowskiego, we wsiach Strzałków i in. w pow. kaliskim (MRPS IV 11448); 1522 król Zygmunt poleca, aby Jan Zaramba z Kalinowej wwda kaliski i star. płoszowski zapłacił pozostałe z zapisu obligatoryjnego 500 zł m.in. Małgorzacie Niebysczeńskiej (MRPS IV 2, 13092); 1523 podymne 12 gr (AS I 21 k. 99); 1526 7 ł., młyn, pop (AS I 21 k. 419); 1530 6 1/2 ł., młyn, pop (AS I 21 k. 513); 1531 król Zygmunt daje w lenno Stanisławowi Pobiedzińskiemu i jego męskim potomkom wieś → Morochów, przypadła do dyspozycji króla po śmierci Macieja Niebysczańskiego, stryja Stanisława (MRPS IV 16157); 1536 6 1/2 ł., młyn, pop (AS I 21 k. 563); 1552 50 gosp., 3 karczmy, 2 młyny o 1 kole, pop (AS I 21 k. 1004).

Mieszkańcy: 1440 Mikołaj albo Micholt rządca z N. (XI 1316, 1319, 1320, 1324 non possessionatum alias nyeoszedlego); 1449 Kolczouicz, Manko, Swanch, Maczek, Hricz Falow szin, Iurko Mechow szin, Piotr Zayega, Lenko, Wasil (XI 2765, 2767); 1403 Hryn (XVI 26); 1468 szl. Jan Metelski (XVI 562); 1470 Michael (XVI 1195).

4. 1430 właśc. Mikołaj Pstroski odstępuje w formie zamiany Fryderykowi z Jaćmierza wieś N. z sołectwem (XI 419); 1458 przezorny Michał sołtys z N. sprzedaje Leonardowi z Pobiedna za 28 grz. sołectwo swe w N. Sprzedaż przed sądem wyższym prawa niem. w Sanoku (XI 3456).

5. 1418 kapłan z N. → Prusiek p. 5; 1440 sprawa o zabicie plebana w N. przez rządcę z N. → p. 3 (XI 1313 chyba błędnie „de Welepole” 1316, 1319, 1320, 1324); 1450 Fryderyk z. Jaćmierza wydziela synowi Janowi wsie N. i in. z kolaturą kościoła (XI 2813); 1454 Jan Jacimirski sprzedaje Leonardowi z Pobiedna połowę wsi N. przy czyni obaj mają sprawować kolaturę kościoła w N. (XI 3211); 1481 6 łanów osiadłych w N. począwszy od kościoła (XVI 1526); parafia miała być fundowana przez Jana z Jaćmierza w r. 1451 [?] (Schematyzm Diec. Przem. 1904 s. 241); 1515, 1526, 1530 pop → p. 3.

6. 1498 Laurencius Rabawycz z N. przyjmuje prawo miejskie w Lesku (Oss. 9764 s. 42).

7. 1424 (XI 39); Dąbkowski P., Ziemia sanocka w XV stuleciu, I s. 97-177, 187 Miecznik Fryderyk Jacimirski, II s. 71-84, 90 Pobiedzińscy.

8. W kościele paraf. krucyfiks gotycki z 2 ćw. XV w., okucia drzwi z 2 poł. XV w., chrzcielnica kamienna póżnogotycka z końca XV w. w kształcie kielicha z arkadkami i ornamentami w kształcie trójliści. W części wsi zw. Zamek pozostałości fortalicji i dworu obronnego z podwójnym wałem, badania archeologiczne stwierdziły fragmenty ceramiki m.in. kafli z XVI-XVIII w. (Kat. zab. Lesko, Sanok, Ustrzyki Dolne i okolice s. 69-71).