tenuta, dystrykt, tenutariusze, starostowie (1421 Berwald, Bunwalde!, castrum Barwald), dziś ruiny na górze Żar, 12 km na SE od Wadowic.

[Pow. śl.]

Własn. książęca, następnie król. 1421 Marek, student Ak. Krak. s. Piotra Puzdro z B. (Ind. s. 261 → r. 1429); 1429 Puzdro [z → Biernacic] star. w B. (GK 3 s. 382); 1427-9 Mikołaj z → Rudz star. barwałdzki (ZDM 2, 393 i przyp. 14); 1440 Władysław [Warn.] zwraca Wacławowi ośw. i jego braciom [Przemysławowi i Januszowi] zamek → Zator w zamian za co zamek B. należeć będzie do Królestwa Polskiego. Zamek ten trzymał Jan alias Czapek z Sanu [Czechy], a teraz będzie w ten. Mik. Serafina żupnika i miecznika krak. Na konserwację zamku król przeznacza 5 bałwanów soli, 5 ćw. soli miałkiej i 5 beczek soli rumowej (ZDM 8, 2568; DH 4 s. 583 pod r. 1438); 1440 Wacław ośw. poświadcza, że Mik. Serafin wykupił zamek B. z wsiami Stronie i Leśnica oraz lasem Ochodza (GrünMark. 2 s. 584 reg.); 1440-56 Mik. Serafin z B. miecznik krak. 1440-59, żupnik krak. 1434-59 (ZK 12 s. 103, 140, 148, 156, 163, 175-6, 191, 213-6, 222, 237-8, 288, 290, 331-2, 342, 355, 358, 369, 372, 379; Fed. s. 94-5, 156-6; J. Ptaśnik, Studia nad patrycjatem krak. wieków średnich, „Roczn. Krak.”, 16, s. 17-21); 1441 Władysław [Warn.] przekazuje Mik. Serafinowi żupnikowi i miecznikowi krak. pr. do zamku B. z wsiami Stronie, Leśnica, Jaroszowice, Zakrzów i B., z których 3 ostatnie wykupił za własne pieniądze oraz z lasem Ochodza (ZDM 8, 2569; GrünMark 2 s. 587-8); 1442 tenże potwierdza temuż posiadanie zamku B. (ZDM 8, 2570); 1445 Jan z Czyżowa namiestnik Królestwa zaświadcza, że Mszczuj ze Skrzynna [pow. opocz.] zastawił za 3000 fl. węg. Włodkowi ze Skrzynna i jego ż. Katarzynie zamek B. z wsiami: Barwałd [Dolny], Zakrzów, Stronie, Leśnica, Zebrzydowice, Stanisław, obie wsie Chocznie, Jaroszowice, las Ochodza (ZDM 3, 723); 1446-58 Włodek ze Skrzynna i B. z ż. Katarzyną (ZK 12 s. 401, 409, 420, 428; 151 s. 239; 150 s. 319, 329; DH 5 s. 125; SP 2, 3607); 1447 Włodko z B. z Tomaszem z Choczni o wieś → Chocznię (SP 2, 3323); 1448 Włodko ze Skrzynna odstępuje za 3000 fl. węg. ż. Katarzynie zamek B. z wsiami: Stronie, Zakrzów, Leśnica, Barwałd Dolny, obie Chocznie, Jaroszowice, 1/2 Stanisławia, 3 kmieci w Zebrzydowicach i las Ochodza. Dobra te wykupił od zm. Mszczuja ze Skrzynna (ZK 13 s. 163); 1456 sąd ziemski krak. poświadcza, że Mik. Serafin dał zięciowi Stan. Ligęzie z → Bobrka zamek B. z wsiami (GrünMark 2 s. 602); 1464 Jakub Czelya tenut. w B. (ZK 17 s. 208); 1465 br. Jan zw. Wabulth i Włodek zeznają, że sprzedali Kazimierzowi Jag. zamki B. i Żywiec z miastami i wsiami (GrünMark 2 s. 613-4 reg.) 1466 Katarzyna ż. Włodka z B. (SP 2, 3823); 1470-81 wsie król. w dystr. barwałdzkim należące do zamku B.: Śleszowice, Jaroszowice, Stronie, Skawce [wiadomość błędna - w tej wsi tylko ius supremum], Zakrzów (DLb. 1 s. 88; 2 s. 292-3); 1471 Jan Smolik ze Strzeszkowic i Jan Szczęsny z Paniowa mogą wziąć od króla w zastaw Barwałd lub inną tenutę za dług (Mp. 5 t. N 75); 1474 Kazimierz Jag. zezwala Piotrowi Komorowskiemu wykupić od Przecława z Dmoszyc [pow. sand.] star. lubowelskiego i podolińskiego zamek B. z wsiami (MS 1, 1172); Kazimierz Jag. zapisuje 800 fl. Przecławowi z Dmoszyc star. lubowelskiemu i podolińskiemu za rezygnację z pewnych wsi przynależnych do zamku B. (MS 1, 1210); tenże zezwala Piotrowi Komorowskiemu wykupić za 3000 fl. od Przecława z Dmoszyc dobra B. i zapisuje na nich Piotrowi 2000 fl. (MS 1, 1258); 1475 tenże zezwala Piotrowi z Komorowa [woj. bełskie] wykupić z rąk szl. Jana Smolika zamek B. z wsiami (GK 20 s. 46); spór między Stan. Ligęzą z Bobrka a tenut (tunc) Janem Smolikiem z Barwałdu o zamek B. i wsie doń przynależne ma być rozpatrywany przez króla (SP 2, 4137); 1476 król węg. Maciej Korwin stara się nakłonić Piotra Komorowskiego, by przekazał mu trzymane w tenucie od Kazimierza Jag. zamki: B., Żywiec i Szaflary (DH 5, s. 651); 1477 Mikołaj [!] Komorowski, przekupiony przez Macieja Korwina, chciał wydać trzymane w tenucie od Kazimierza Jag. zamki: B., Żywiec i Szaflary. Po 7-tygodniowym oblężeniu odzyskał je Jakub z Dębna. Z rozkazu Kazimierza Jag. zamek w B. „quamvis spissum optimum murum, situm insuper munitum habuisset” został całkowicie zburzony (DH 5 s. 659-60); 1478 Kazimierz Jag. zapisuje 1350 fl. pol. Jakubowi z Dębna kaszt. i star. krak. na dobrach Żywiec i B. (MS 1, 1458); 1488 tenże zezwala Janowi Komorowskiemu zastawić komukolwiek z poddanych Królestwa dobra król., B. z wsiami (MS 1, 1906); Jan z Komorowa i Żywca ma w tenucie dobra król. przynależne do zamku w B.: Leśnica, Zakrzów, Stronie, Śleszowice, „ius supremum” w Skawcach, Barwałd Dolny, Jaroszowice, obie Chocznie, wójtostwo w Wadowicach, Stanisław, cz. w Zebrzydowicach, Gołuchowiec i las Ochodza (GK 22 s. 914); 1507 wieś Gołuchowiec w dystr. barwałdzkim (MS 4, 8476); 1515 Zygmunt Stary zezwala Janowi Komorowskiemu z Żywca sprzedać lub zastawić za 1000 grz. pol. roczny czynsz 30 grz. nadany mu na tenucie zamku B. z wsiami: Zakrzów, Stronie, Leśnica, Stanisław, Śleszowice, Chocznia, Jaroszowice, wójtostwo w Wadowicach (BPAN Katalog 1, 151); 1518 tenże na prośbę Jana i Wawrzyńca z Komorowa inkorporuje do ziemi ośw. dobra Żywiec wraz z wsiami i tenutą dóbr B. (MS 4, 2730); 1524 kontrakt między Janem Komorowskim z Komorowa, Żywca i B. i Spytkiem z Tarnowa star. krzeszowskim w sprawie małżeństwa Jana z jego c. Barbarą, której Jan zobowiązuje się zapisać 4000 fl. posagu i wiana na 1/2 dóbr Żywiec i B. (MS 4, 4605); 1524 Zygmunt Stary zwalnia Jana i Wawrzyńca, dz. Żywca i B., od dzies. i opłaty cła od wyrobów domowych (MS 4, 13945); 1526 Jan z Komorowa i Żywca zapisuje 5000 fl. wiana i przywianku ż. Barbarze, c. Spytka z Tarnowa na 1/2 dóbr Żywiec i B. oraz na wójtostwie w Wadowicach (MS 4, 5152); 1537 pobór rogowego w „wideku” barwałdzkim: Chocznia Stara i Nowa, Gilowice, Gołuchowiec, Jaroszowice, Leśnica, Moszczenica, Skawce, Stanisław, Stronie, Ślemień, Śleszowice, Zakrzów, Zebrzydowice (R. rogowego - In. o 1/2); 1553 pobór z dóbr Jana Komorowskiego kaszt. połanieckiego w dystr. żywieckim (In. o 1/2 k. 157-163); 1564 arx B. w tenucie „w starych sumach” Krzysztofa Komorowskiego (LK 1 s. 216-7).

Dziś widoczne ślady fundamentów zamku z kamienia oraz ślady wałów i rowów opasujących niegdyś tę budowlę (KatZab. 1 s. 458); SG 1 s. 113; wiadomości zamieszczone przez B. Guerquina, Zamki w Polsce, są błędne.