MILONKI

(1257 Milune - Mp. 1, 57-9; 1275 villa Milunensis, que Zadrose nuncupatur; Milune - Mp. 1, 87; Imbr. 8; 1404 Milunky - ZK 3b s. 343; 1415 Milnyky - SP 2, 1385; 1425 Mylonki z kopii - ZDM 8, 2559; 1485 Mylenky - SP 2, 4305; 1510 Mylanky - SWPM I/11 s. 30; Mylmiki (!) - SP 6, 191Błędnie zamiast Milunki - ZK 155 s. 77), 17 km na SW od Miechowa.

1. 1422, 1425, 1485 ziemia krak. (Mp. 4, 1202; SP 2, 4305; ZDM 8, 2559); 1470-80 par. Zadroże (DLb. 2 s. 48; 3 s. 330).

2. 1275 Florian opat brzeski, Trzebiesław prep. oraz Gosława magistra kl. imbr. zezwalają Lambertowi s. Baldwina lokować na pr. średz. wsie Zagórowa i Trzyciąż. Osadnicy mogą korzystać z lasu leżącego między →Gołaczowami a M., biorąc z niego drewno na opał i do budowy (Imbr. 8)2Las ten rozciągał się wówczas między wsiami Gołaczowy, Przeginią i M. Był to teren intensywnej kolonizacji od N ze strony Chrząstowic przez kl. zwierzyn., od pocz. XIV w. zaś przez biskupa ze strony Gołaczowów, od S z strony Skały przez kl. Klar. ze Skały (Sobiesęki, cz. Minogi, Wielomoża, M. i Zadroże), od W ze strony Przegini przez ludzi księcia. Na obrzeżach tego lasu od E ciągnęły się dobra kl. imbr. (Zarogowa, Trzyciąż), Zob. też Z. Kozłowska-Budkowa, Uposażenie klasztoru PP. Norbertanek w Imbramowicach (1228-1450), w: Studia historyczne ku czci St. Kutrzeby, t. 2, Kr. 1938, s. 373-4; Jan [z Radoszowa, Śląsk] sołtys „ville Mylunensis, que Zadroze nuncupatur” (Mp. 1, 87)3Lokacja wsi Zadroże miała miejsce w 1271 r. (Mp. 1, 81). Z dok. z 1275 r. jednoznacznie wynika, że na lokację tej wsi przeznaczono tereny M., stąd przez pewien czas funkcjonowały dwie nazwy, Zadroże i M. Dalszą konsekwencją lokacji Zadroża, które stało się ośrodkiem parafii, było ograniczenie możliwości rozwoju M; 1448 →p. 3a; 1470-80 M. graniczą z Zagórową, Zadrożem i Wielomożą (DLb. 3 s. 110, 330); 1510 szl. Piotr Raczek, Piotr Wiacen (Vyacen), Jan Myczkowicz i Jakub Jakuszowic sołtysi dziedz. z Zagórowej zastawiają za 100 grz. Stan. Szafrańcowi z Pieskowej Skały star. sand. i chęc. 7 ł. w Zagórowej od przekopy do wsi M. (SWPM I-11 s. 30); 1598 między M. a Wielmożą 28 zagonów (WR).

3. Własn. książęca do 1257, następnie kl. Klar. Ś. Andrzeja w Krakowie, od ostatniej ćwierci XIV w. Szafrańców w kluczu Pieskowa Skała. 3a. Sprawy własnościowe. [1257] 1262 Bolesław Wstydl. przenosi kl. Klar. z Zawichostu [pow. sand.] do Skały oraz zatwierdza go w posiadaniu m.in. M. z imm. sąd. i ekon. (Mp. 1, 57 - data 1262 zachowanego w or. dok. poprawiona przez B. Ulanowskiego, O uposażeniu klasztoru Ś. Andrzeja w Krakowie i jego najdawniejszych przywilejach, Pamiętnik Akademii Umiejętności w Krakowie, 6, Kr. 1887, s. 16-20, 27); 1262 tenże książę poświadcza kl. Klar. w Skale posiadanie m.in. M. z imm. (Mp. 1, 58-9 - fals. z XIV w.; B. Ulanowski, op.cit., s. 20-5, 28-30); 1275 →p. 2.

[1377-90] wedle DLb. z lat 1470-80 Piotr Szafraniec zarządca dóbr kl. Klar. w Krakowie, potem wwda krak., pradziad Piotra, Krzysztofa, Stan. i Piotra Szafrańców h. Starykoń, dziedziców Wielmoży, porzuciwszy ze szkodą dla klasztoru funkcję zarządcy, zajął wsie Wielmoża i M., twierdząc kłamliwie, że wyłożył na potrzeby klasztoru kilkset [grzywien] ze swoich pieniędzy, i wsie te do dziś dnia zajmują jego wnuki i prawnuki4W innym miejscu Długosz podaje sumę kilku tysięcy (aliquot milia) wyłożonych przez Szafrańca; wieś M. z nadania [Bolesława] Wstydl. należała do kl. Klar. Ś. Andrzeja w Krakowie, została jednak zabrana przemocą temuż klasztorowi przez Piotra Szafrańca z Pieskowej Skały wwdę krak., przy okazji administrowania przez niego dobrami klasztornymi, o co mniszki pozywały jego, jego dzieci i wnuki do sądu ziemskiego (DLb. 1 s. 226; 2 s. 48; 3 s. 330-1).

1404 Piotr Szafraniec i Tomko kmieć z M. z Pełką z Grzegorzowic; tenże Pełka winien złożyć przysięgę, że nie najechali we czterech domu Piotra Szafrańca w M. (ZK 3b s. 343, 363); 1415 Piotr „Starszy” Szafraniec z Łuczyc pkom. krak. zapisuje s. Piotrowi m.in. zamek w Pieskowej Skale wraz z wsiami do niego należącymi, Sułoszową, M., Wielmożą, Wolą [Kalinowską] i Przeginią. Syn będzie mógł objąć te dobra po śmierci ojca (SP 2, 1385).

1422 Władysław Jag. nadaje wieczyście za zasługi Piotrowi Szafrańcowi pkom. krak. zamek w Pieskowej Skale w ziemi krak. wraz z należącymi do niego od dawna wsiami Sułoszowa, Wielmoża, M. i Wola [Kalinowska] oraz z młynami na rz. Prądnik (Mp. 4, 1202); 1425 →p. 4.

1448 Piotr Szafraniec z Pieskowej Skały pkom. krak. oprawia matce Małgorzacie 800 grz. szer. gr pras. na Wielmoży, M., folwark w M., młynie na rz. Prądnik w Wielmoży oraz na Wielkiej Łące, ciągnącej się smugą do stawu i do młyna Zyszny, ale z wyłączeniem tego stawu. Małgorzata umarza zapis oprawy na Olesznie [pow. wiśl.] (ZK 13 s. 224); Wichna opatka kl. Ś. Andrzeja ma termin zawity na wiec z Piotrem Szafrańcem z Pieskowej Skały, którego pozywała o to, że bezprawnie zabrał klasztorowi wsie Wielmoża i M. warte 1500 grz. (ZK 147 s. 190); 1450 tenże Piotr Szafraniec układa się z ww. ksienią Wichną o granice między dobrami Pieskowa Skała, czyli zamkiem i wsiami Wolą [Kalinowską] i Wielmożą, a m. Skała ww. mniszek. Pozwy wzajemne w ww. sprawie granic i w sprawie o wsie Wielmoża i M. zostają umorzone, zaś układ pod zakładem 1000 grz. zostanie wniesiony do akt ziemskich krak. (ZK 147 s. 274); 1458-60 Małg. Szafrańcowa, wd. po Piotrze Starym Szafrańcu, dziedziczka Wielmoży i M. →p. 3b.

1470-80 →[1377-90]; 1471 Piotr Szafraniec z Pieskowej Skały, ręcząc za młodszych braci, zastawia za 40 grz. Janowi sołtysowi z Zagórowej burgr. zamku w Pieskowej Skale wieś M. z dworem i rolami dworskimi alias ze wzorzem [folwarkiem] (GK 19 s. 340 zp.); 1478 Piotr Szafraniec z Pieskowej Skały zastawia Stanisławowi z Młodziejowic za 400 grz. swoje wsie Wielmoża i M. oraz cz. zamku Pieskowa Skała (GK 20 s. 681); 1480 Piotr z Pieskowej Skały zastawia Stanisławowi z Młodziejowic za 1400 grz. dobra dziedz. przynależne do jego działu, czyli połowę zamku Pieskowa Skała, wsie Wielmoża i M. oraz inne wsie. Gdyby Młodziejowski zmarł bez męskiego potomka, wówczas dobra te przypadną bliższym Piotra. Stanisław umarza wcześniejsze zapisy w aktach grodzkich (ZK 201 s. 346-7); 1486 br. Stan. i Piotr Szafrańcowie z Pieskowej Skały dzielą dobra. Stanisławowi przypadają dobra w ziemi krak.: zamek Pieskowa Skała, wsie Sułoszowa, Wielmoża, Wola [Kalinowska], Przeginia, M. i 3 ł. w Zadrożu wraz z pr. patr. kościoła tamże (SP 2, 4305); 1497 Stan. Szafraniec z Pieskowej Skały, star. nowokorczyński zastawia za 100 grz. Ocie Czarnockiemu z Nieprowic [pow. wiśl.] sędziemu grodzkiemu nowokorczyńskiemu wsie Wielmożę i M. Czarnocki pozwala Szafrańcowi użytkować te dobra i przebywać w nich do Bożego Narodzenia (GK 26 s. 379); 1498 tenże Szafraniec daje Janowi s. zm. Oty Czarnockiego wwiązanie do Wielmoży i M. i zobowiązuje się zwrócić Janowi do Bożego Narodzenia ww. 100 grz., na mocy zaś ugody z br. Leonardem i Stanisławem z Wierzbicy, stryjami i opiekunami Jana, może te dobra użytkować (GK 27 s. 153); 1499 Stan. Szafraniec zastawia za 100 grz. ww. Janowi i jego matce Zofii wsie Wielmożę i M. i za ich zgodą może w nich przebywać i je użytkować do Bożego Narodzenia (GK 27 s. 604-5).

1510 Stan. Szafraniec dz. Pieskowej Skały, M. i Sąspowa, star. sand. i chęc. (ZK 155 s. 77; SP 6, 19)5Wyd. tej zapiski podaje błędny odczyt: Mylmiki zamiast Mylniki; 1518 Stan. Szafraniec kaszt. sądec. oprawia 6000 fl. posagu synowej Reginie c. Katarzyny z Telnic [Morawy], wd. po Andrzeju z Kościelca podskarbim kor., ż. Hier. Szafrańca, na swoim domu i 6000 fl. tytułem wiana na dobrach Pieskowa Skała i wsiach: Sułoszowa, Wielmoża, M., Wola [Kalinowska], Sąspów i na połowie Przegini (MS IV, 11896).

3b. Kmiecie. 1404 Tomasz →p. 3a; 1458-9 Mik. Ostrobod kmieć z M. pozywa Klemensa prep. kl. Norb. w Imbramowicach o to, że na jego polecenie jego nieosiadła służba napadła go na wolnej drodze król., poraniła i uprowadziła do dworu tegoż Klemensa w Imbramowicach, a następnie Klemens przekazał go z więzienia klaszt. Stan. Szreniawie z Imbramowic tytułem rękojmi. Małg. Szafrańcowa z Wielmoży i M., wd. po Piotrze Starszym Szafrańcu pkom. krak., staje o swoją karę. Klemens winien oczyścić się z zarzutów przysięgą własną i 12 innych świadków; 1459 tenże Mikołaj oświadcza, że prep. Klemens zapłacił mu 3 grz. za 3 rany krwawe i wiard. za siną; tenże Ostrobod zaskarża Klemensa o 10 grz. za uwięzienie (GK 13 s. 860, 865, 870; 14 s. 2, 115, 155, 175, 177, 197-8, 210, 220, 256, 286-7, 292, 303, 309); 1460 tenże Klemens przysięgą świadków i własną oczyszcza się z zarzutów. Ostrobod i Małgorzata z M. skazani za niesłuszne oskarżenie na kary 6 sk. i kary XV; Klemens w wyniku tej przysięgi pozyskuje ww. kmiecia Ostroboda i jego dobra, które Małgorzata winna zwrócić (GK 14 s. 331, 390; ZK 15 s. 112, 125); 1470-80 kmiecie zobowiązani są do nieokreślonych robocizn, odrabiają powabę, dają sep, jaja, koguty i sery (DLb. 2 s. 48; 3 s. 330).

3c. Areał, folwark 1448, 1471 folwark →p. 3a; 1470-80 folwark, łany kmiece, zagrody, karczmy (DLb. 2 s. 48; 3 s. 330); 1529 role folw. →p. 5.

4. [1257] 1262 imm. sąd. →p. 3a; 1425 Władysław Jag. na prośbę pkom. krak. Piotra Szafrańca przenosi z pr. polskiego na niem. magdeburskie jego miasta i wsie, m.in. wsie w ziemi krak.: Sułoszowa, Wielmoża, Wola [Kalinowska], M., Nowa Wieś, →Młodziejowice, →Łuczyce, Trątnowice, Bogucice [par. Bieżanów], →Liplas, Podstolice i Pielgrzymowice (ZDM 8, 2559 - dok. znany z kopii z błędną datą 1420; uwagi o datacji tego dok. →Młodziejowice p. 4).

5. 1470-80 dzies. snop. i kon. z łanów kmiec. oraz dzies z folw. dla [nie podano]; kolędne i denar ś. Piotra dla pleb. w Zadrożu (DLb. 2 s. 48; 3 s. 330); 1529 dzies. snop. z ½ ł. folw. wart. 1 kopy gr dla pleb. w Minodze (LR s. 177); 1598 z M. w miejsce dzies. oddają pleb. w Minodze 30 wozów drzewa (WR).

7. Sperka Szafrańcowie, wg ind.

Uw.: Sperka Szafrańcowie, s. 55 n. bezpodstawnie przyjmuje, że zamek Pieskowa Skała, a wraz z nim M., Wielmoża i pozostałe wsie, czyli Sułoszowa, Wola Kalinowska i Przeginia, Szafrańcowie otrzymali od króla Ludwika Węg. w 1377 r., od razu już jako zorganizowany klucz dóbr. Przenosi on bowiem wstecz do połowy XIV w. stan z początku XV w. Tego, że proces budowy klucza pieskowoskalskiego był długotrwały i bardziej skomplikowany, dowodzą m.in. dzieje obu ww. wsi, M. i Wielmoży. M. niewątpliwie należały do Szafrańców w 1404 r., gdyż wzmiankowany jest tam ich dwór. W 1415 r. wymienione zostały wraz z Wielmożą, inną wsią klasztoru Klar., w kluczu dóbr zamku Pieskowa Skała. Według Długosza M. i pobliską Wielmożę zabrał kl. Klar. (i włączył do dóbr pieskowoskalskich) Piotr Szafraniec późniejszy wwda krak. Wiarygodność tej relacji potwierdza zapiska w księdze sądu nadwornego z 1448 r., wedle której Klaryski pozywały Piotra Szafrańca wwdę krak. o bezprawny zabór ww. wsi. Należy tylko odpowiedzieć na pytanie, kiedy ww. wydarzenia nastapiły. Wyjaśnienie tej kwestii wiąże się ściśle z procesem tworzenia i konsolidowania przez Piotra Szafrańca podstolego krak. w 3 ćwierci XIV i pierwszej kwarcie XV w. klucza dóbr wokół zamku Pieskowa Skała, reprezentacyjnej siedziby tej rodziny w wiekach następnych. Ponowne zestawienie źródeł stawarza możliwość zweryfikowania dotychczasowych ustaleń.

Wedle relacji Długosza w DHn., latem 1377 r. podczas odwetowej wyprawy Ludwika Węg. na Litwę doszło do zatargów Polaków z Węgrami, w trakcie których rycerz Piotr Szafraniec z Łuczyc został poraniony w twarz, król zaś chcąc zażegnać konflikt, nadał mu wieczyście zamek król. Pieskowa Skała, jak dodaje w DLb., wzniesiony jeszcze przez Kazimierza W. (DHn. 10 s. 57; DLb. 2 s. 63: Długosz utożsamia tu ponadto Piotra Szafrańca podstolego krak., odbiorcę tej darowizny, zm. 1398, z jego s. Piotrem późniejszym wwdą krak., co ma swoje konsekwencje dla chronologii relacjonowanych przez niego późniejszych wydarzeń związanych z zaborem M.). Długosz - jak słusznie zauważa Sperka Szafrańcowie (s. 56) - błędnie określił charakter donacji, z pewnością nie było to jednak nadanie czasowe w dożywocie lub na okres panowania Ludwika, jak przypuszcza, lecz zapis pewnej sumy pieniędzy, podobnie jak miało to miejsce dziewięć lat później. W 1386 r. bowiem Władysław Jag. nie zastawił Piotrowi Szafrańcowi za 500 grz. tegoż zamku (Sperka Szafrańcowie, s. 318, 337 błędnie) „cum omnibus villis, molendinis [...] et presertim cum villa Suloschow” (Mp. 4, 969 - odpis Naruszewicza z or.), lecz przeciwnie, zapisał mu na nim tę sumę za służbę. Zapis króla Ludwika Węg. potwierdza pośrednio zapiska z 1396 r., w której mowa, że Piotr Szafraniec zamek król. Pieskowa Skała „tenet [...] in summis peccuniariis pro strenuitate sua per maiestates regias et principes sibi datas”, a zatem przez Ludwika i Władysława Jag. (DSZ 182). W dok. z 1386 r. nie wymieniono z nazwy, poza Sułoszową, żadnej innej wsi w składzie klucza pieskowoskalskiego, można jedynie przypuszczać, że chodziło o Wolę Kalinowską i Przeginię. W 1392 r. Piotr Szafraniec określony został wprawdzie jako „heres de Pieskowa Skała” (KK 2, 389), ale z formalnego punktu widzenia był on nadal tylko tenutariuszem tych dóbr. W →1415 r. po raz pierwszy wymieniono wsie wchodzące w skład dóbr Pieskowa Skała Szafrańców: Sułoszowa, M., Wielmoża, Wola [Kalinowska] i Przeginia. W →1422 r. pkom. krak. Piotr Szafraniec otrzymał od Władysława Jag. wieczyste nadanie tego zamku z wsiami Sułoszową, M., Wielmożą i Wolą. Osobnym natomiast dokumentem z t.r. otrzymał Przeginię „pro castro Pyeschkowa Skala” (Mp. 4, 1202-3). Sformułowanie tego dok. pozwala przypuszczać, że może Przeginia nie wchodziła w skład klucza pieskowoskalskiego, a Szafrańcowie posiadali ją (już w 1415) z jakiegoś osobnego nadania. Wymienienie natomiast w dok. donacyjnym M. i Wielmoży nie oznacza, że pochodziły one wcześniej z nadania król., znajdowały się jednak wówczas w kluczu dóbr, które były przedmiotem tego nadania. Proces konsolidacji dóbr Szafrańców zamyka, znany jedynie z kopii, dok. król. wystawiony dla Piotra Szafrańca pkom. krak. w Brodni w 1425 r., zezwalający na lokację na pr. niem. wszystkich wsi Szafrańca, w tym wchodzących w skład klucza Pieskowa Skała, a więc i M.

Wsie klaszt. M. i Wielmoża zostały włączone do klucza pieskowoskalskiego między r. 1377 a 1390 przez Piotra Szafrańca podstolego krak. Długosz pisze bowiem, że wsie te zajął Piotr Szafraniec zarządca dóbr kl. Klar. w Krakowie, późniejszy wwda krak. (właściwie jego ojciec podstoli), rekompensując sobie, jak sam twierdził, zdaniem zaś Klarysek kłamliwie, nakłady kilkuset grzywien w zarządzane dobra. Według pozwu z →1448 r., będącego wprawdzie jedynym, ale ważnym śladem potwierdzającym relację Długosza o tym, że klasztor pozywał potem winowajcę, jego dzieci i wnuki o zwrot majątku, wartość zagrabionych wsi klaryski szacowały na 1500 grz. Opisywane wydarzenia miały miejsce najpewniej przed 1390 r., zachowała się bowiem bulla z 1390 r., w której papież nakazuje prep. bożogr. przy kościele Ś. Małgorzaty w Bytomiu, aby podjął zabiegi o zwrot dóbr odebranych kl. Klar. w Krakowie. Chociaż bulla nie wymienia z nazwy tych dóbr, to wiadomo, że w 1396 r. klaszt. Wielmoża była już w rękach Szafrańców (a zapewne i M.), trwał bowiem proces o rozgraniczenie dóbr Pieskowa Skała, które Szafraniec otrzymał od króla za pewną sumę pieniędzy w uznaniu męstwa, mianowicie Wielmoży i Woli Kalinowskiej, od m. Skały Klarysek. Opisane przez Długosza wydarzenia są więc wiarygodne. Nie ma powodu kwestionować jego relacji, że Szafraniec był zarządcą dóbr klasztornych (może zaniedbanych, gdyż Klaryski przebywały już nie w pobliskiej Skale, lecz w Krakowie), i podźwignięcie ich z ruiny wymagało nakładów finansowych. Dlatego też porzucił tę funkcję, a wydatki zrekompensował sobie przejęciem pewnych dóbr. Jedyne błędy, jakie popełnił Długosz relacjonując tę sprawę, to takie, że utożsamił Piotra podstolego krak. z jego s. Piotrem wwdą, przypisując mu „przewiny” ojca, i określił nadanie Pieskowej Skały jako wieczyste.

1 Błędnie zamiast Milunki - ZK 155 s. 77.

2 Las ten rozciągał się wówczas między wsiami Gołaczowy, Przeginią i M. Był to teren intensywnej kolonizacji od N ze strony Chrząstowic przez kl. zwierzyn., od pocz. XIV w. zaś przez biskupa ze strony Gołaczowów, od S z strony Skały przez kl. Klar. ze Skały (Sobiesęki, cz. Minogi, Wielomoża, M. i Zadroże), od W ze strony Przegini przez ludzi księcia. Na obrzeżach tego lasu od E ciągnęły się dobra kl. imbr. (Zarogowa, Trzyciąż), Zob. też Z. Kozłowska-Budkowa, Uposażenie klasztoru PP. Norbertanek w Imbramowicach (1228-1450), w: Studia historyczne ku czci St. Kutrzeby, t. 2, Kr. 1938, s. 373-4.

3 Lokacja wsi Zadroże miała miejsce w 1271 r. (Mp. 1, 81). Z dok. z 1275 r. jednoznacznie wynika, że na lokację tej wsi przeznaczono tereny M., stąd przez pewien czas funkcjonowały dwie nazwy, Zadroże i M. Dalszą konsekwencją lokacji Zadroża, które stało się ośrodkiem parafii, było ograniczenie możliwości rozwoju M.

4 W innym miejscu Długosz podaje sumę kilku tysięcy (aliquot milia) wyłożonych przez Szafrańca.

5 Wyd. tej zapiski podaje błędny odczyt: Mylmiki zamiast Mylniki.