MOKRSKO GÓRNE zamek

(1419 Mokrsko zamek — Paprocki s. 258; 1428 de superiorum castrum Mokrsko — ZDK 2, 283; 1493 castrum seu fortalicium M. — ZK 263 s. 166; 1540 castrum muratum), dziś ruiny zamku, 11 km na NE od Jędrzejowa.

Pow. ksiąs., od końca XV w. pow. chęc.; par. Mokrsko Dolne.

Własn. szlach. 1419 synowie Floriana! [błędnie zamiast świeżo zmarłego Klemensa II kaszt. rad.] dzielą dobra. Mikołaj otrzymuje zamek M., Ossową [Wola Ossowska], Mzurową, Michów [Mnichów], Bizorędkę (Paprocki s. 257—8 — reg. ze świadkami; RI s. 238 — tylko wzm. o podziale bez szczegółów); 1428 bp krak. Zbigniew eryguje ołtarz NMP Śnieżnej w kat. krak. ufundowany przez Dziwisza z Pacanowa prep. skalbmierskiego i kan. krak. Fundator rezerwuje po swej śmierci pr. patr. ołtarza dla swoich neposów, dziedziców z górnego zamku w lesie zwanego M. (de superiori castro in silva iacente dicto wlgariter M., ZDK 2, 283); 1471 Mikołaj z Sancygniowa i Piotr z Mokrska jako poręczyciele za Mikołaja z Mokrska mają zapłacić Zbigniewowi z Siadczy 100 grz. pod warunkiem wwiązania go przez Mikołaja do jego cz. dziedzicznej w Mokrsku, Woli [Kawęckiej] i zamku (castrum) zw. M. z wszystkimi przynależnościami. Gdyby nie dał wwiązania wówczas pod karą XV Mik. Secygniowski wwiąże Zbigniewa do 5 ł. osiadłych w Opatkowicach płacących 5 grz. czynszu, a Piotr Mokrski do łanów osiadłych w Rosiejowie, z których jest 5 grz. czynszu. Jeśli Mik. Mokrski da wwiązanie do zamku M. oraz wsi Mokrsko i Wola [Kawęcka], poręczyciele będą wolni od poręki (ZK 260 s. 329); 1493 Piotr z Mokrska i jego ss. Mikołaj i Jakub dzielą dobra. Jakubowi przypada Mokrsko, Chwaścice, Brus i opust. Zawada z wszystkimi przynależnościami, z pr. patr. kościoła w M., cum castro seu fortalicio, dworami i folwarkami. Mikołaj dostaje Jakubów, Staw i cz. w Dalechowach oraz pr. patr. kościoła w Jemielnie. Bracia podzielą Rosiejów po połowie. Jakub dopłaci Mikołajowi 100 grz. pod warunkiem dania mu w zastaw wsi. Piotr, ich ojciec będzie korzystał z tych dóbr do końca życia (ZK 263 s. 166); 1509 Mik. Mokrski (Moczeski) dz. z Mokrska Górnego za zgodą neposów swoich Mikołaja i Jana z Ossowej, Mzurowa i Dobrakowa sprzedaje za 2000 fl. węg. Andrzejowi z Boryszowic arcbpowi gnieźn. i jego neposowi Janowi Róży chorążemu krak. zamek nad rzeką Nidą z folwarkiem i dwoma wsiami Mokrsko i Wola Kawęcka (MS 4, 600); 1519 Jan Ciołek z m. Żelechowa i Wilczysk [obydwie osady w pow. stężyckim] zastawia za 600 fl. Jakubowi Secygniowskiemu zamek M. z wsiami (MS 4, 12195); 1531 Piotr Zborowski kaszt. małogojski ustępuje Mik. Secygniowskiemu pokojowcowi królowej za 2000 fl. zamek (fortalicium) M. z wsiami Wola Kawęcka, Tokarnia i Wolica (MS 4, 6090); Mik. Secygniowski ustępuje królowej Bonie za 2000 fl. zamek M. z wsiami Wola Kawęcka, Tokarnia i Wolica (MS 4, 6094); 1540 Mokrsko Górne w pow. chęc., castrum muratum (ŹD s. 558; → Mokrsko Dolne i Górne p. 3c).

Ruiny zamku na pr. brzegu Nidy, na platformie sztucznie usypanej wśród podmokłych łąk. Zachowały się jedynie relikty wschodniej ściany domu mieszkalnego i północno-wschodni narożnik muru kurtynowego. Pozostałości budowli były badane w l. 50-tych przez A. Miłobędzkiego. Prace archeologiczne ograniczały się do wykonania jedynie niewielkiego sondażu i serii wierceń. Zamek powstał w końcu XIV w., jakiś czas po śmierci bpa Floriana (zm. 1380). W 1419 wchodził już w skład masy podziałowej. Przebudowany po przejęciu przez królową Bonę. Obecne pozostałości pochodzą zapewne z 1-szej poł. XVI w. Zamek przestał być zamieszkałą rezydencją na przełomie XVIII i XIX w. Rezydencja składała się wówczas z dwóch członów: zamku na kępie, otoczonego nawodnioną fosą, oraz przedzamcza, do którego dojazd umożliwiała grobla, usypana wśród podmokłych łąk. Właściwy zamek został zbudowany z kamienia na planie zbliżonym do prostokąta (25 × 45 m). Jego zachodnią kurtynę wypełniał jednotraktowy budynek mieszkalny, posiadający podpiwniczenie i trzy naziemne kondygnacje. Dziedziniec był otoczony murem z trzech stron zwieńczonym gankiem straży (L. Kajzer, S. Kołodziejski, J. Salm, Leksykon zamków w Polsce, red. naukowa L. Kajzer, W. 2001, s. 311—3; A. Miłobędzki, Zamek w Mokrsku Górnym i niektóre problemy małopolskiej architektury XV i XVI wieku, Biuletyn Historii Sztuki, r. 21, nr 1, W. 1959, s. 30—52 z licznymi ilustracjami ruin).