1232 or. Velikauetz (Wp. 1 nr 141; Temp. nr 6), 1232 wzm. z XVIII w. Magna Villa (Wp. 11 nr 1701; Temp. nr 5), 1251 Velaues (Wp. 1 nr 294; Temp. nr 38), 1313 Groczendorp (Wp. 2 nr 961), 1336 dem Grozen dorfe [miejscownik] (CDB B 2, 113), 1347 Grozendorph (CDB A 19, 132), zaginiona wieś, leżała między obecną Wielowsią a Templewem; Wielowieś 15,5 km na WWS, Templewo 13 km na W od Międzyrzecza.
1. [Pow. pozn.]
2. 1249 gran. ziemi lubuskiej i Wielkopolski przebiega m.in. przez [osadę?, jez.?] Prześlice leżące między Małuszowem [w z. lubuskiej, k. Sulęcina] a M.V. (CDB A 24, 336-338; Wp. 4 nr 2055; SU 2 nr 368); 1336 ten sam opis powtórzony w brzmieniu niem. (CDB B 2, 113).
3. Własn. książęca, potem kościelna – zakonu templariuszy, a następnie joannitów. 1232 ks. Władysław Od. nadaje templariuszom szpital w Gnieźnie oraz różne dobra, m.in. wieś V. z przyległościami oraz Chwarszczany nad rz. Myślą (Wp. 1 nr 141; Temp. nr 6); 1232, 1251 dzies. →p. 5; 1282 ks. Przemysł II zatwierdza templariuszom posiadanie nadanych przez swego dziada, ks. Władysława, dóbr Chwarszczany i V. z wszystkimi przyległościami; ks. obdarza te dobra immunitetem ekon. i sąd. (Wp. 1 nr 516; Temp. nr 58); 1303 dom templariuszy w M.V. →p. 5; 1313 Herman z Bardeleve preceptor z G. z polecenia margr. brand. Waldemara występuje jako jeden z rozjemców w sporze granicznym między kl. w Ząbrsku a m. Skwierzyna (Wp. 2 nr 961; Temp. nr 84); 1347 margr. brand. Ludwik zastawia joannitom zamek Łagów z przyległymi dobrami oraz zatwierdza im posiadanie wcześniej nabytych dóbr Sulęcin i G. (CDB A 19, 131-132).
[W wykorzystanych przez nas rejestrach poborowych z XVI w. W.W. nie występuje.]
4. 1303 lokacja na pr. niem. →p. 5.
5. 1232 Paweł bp pozn. nadaje templariuszom dzies. z 2 ł. w M.V. (Wp. 11 nr 1701; Temp. nr 5); 1251 Boguchwał bp pozn. zawiera z templariuszami ugodę w sprawie dzies. z ich dóbr, w tym V.; z każdego łanu flam. mają dawać bpowi po 2 ćw. (mensuras) żyta, pszenicy i owsa miary wrocł. (Wp. 1 nr 294; Temp. nr 38); 1303 Andrzej [Zaremba] bp pozn. uwalnia dobra brata Jana i templariuszy z M.V. we wsiach Boryszyn, Templewo, Langenpfuhl, które mają być lokowane na pr. niem., od płacenia dzies. przez 16 lat; po upływie tej wolnizny od każdego łanu mają płacić bpowi po 3 solidy brand. (Wp. 2 nr 862; Temp. nr 77).
Uwaga: Nadana templariuszom w 1232 V. z przyległościami obejmowała najpewniej szerszy obszar, na którym z czasem powstały wsie Boryszyn, Cemelno, Langenpfuhl i Templewo (podobnie uważał M. Goliński, Uposażenie i organizacja templariuszy w Polsce do 1241 roku, KH 98, 1991, nr 1, s. 5-6). Mapka tej okolicy w haśle →Cemelno. Dobra te były też poszerzane o dalsze nabytki w sąsiedztwie: Sulęcin otrzymany w 1244 (SU 2 nr 276; Temp. nr 27), Żarzyn kupiony w 1256 (Wp. 1 nr 333; Temp. nr 40). W.W. stała się ośrodkiem kontrolującej ten klucz placówki zakonu. Po likwidacji templariuszy ich dobra w Polsce przejęli joannici.
W.W. zaginęła jeszcze w średniowieczu. Nie ma o niej wzmianki już w powstałym w 1. połowie XVI w. falsyfikacie opisującym dokładnie granicę między Polską a Brandenburgią (Wp. 1 nr 297; Syska). Upadek W.W. mógł wiązać się z wypadkami 1433-34, kiedy to Krzyżacy w odwet za przepuszczenie przez należący do joannitów Santok wojsk pol. w granice Nowej Marchii złupili dobra joannickie w Polsce (Neumark nr 733, 795). Obecnie w okolicy tej funkcjonuje nazwa Wielowieś, nadana po 1945 dawnej wsi →Langenpfuhl; nie można jej zatem wiązać z dawną W.W., która na pewno nie była tożsama z Langenpfuhl (obie występują obok siebie w dok. z 1303). Lokalizacji zaginionej wsi dokonał H. Lüpke, Die Wüstungen Großdorf und Giemeln im Lande Sternberg, „Die Neumark. Mitteilungen des Vereins für Geschichte der Neumark” 9, 1932, s. 53-71, na podstawie analizy akt nowożytnych. W XVI-XVII w. miały miejsce powtarzające się spory między chłopami z Templewa i Langenpfuhl o leżące między ich wsiami zapusty i pola. Powołani w 1602 i 1617 świadkowie twierdzili, że niegdyś istniały w tym miejscu wsie Giemeln (→Cemelno) i Großdorf, które dawno temu zostały całkowicie opuszczone i zaginęły. Jeszcze w 1734 komtur łagowski rozważał sprawę ponownego osadzenia owych zaginionych wsi; wspominał, że na polach zw. Großdorfschen Felde znane było miejsce zw. Dorff-Stelle [miejsce wsi], a obok istnieć miał kiedyś młyn zw. Großdörffer Mühle. Jego lokalizację należy łączyć z dwoma istniejącymi aż do II wojny światowej młynami, zwanymi Tempeler Groß-Mühle oraz Tempeler Klein-Mühle (MTop. 1931), położonymi na S od wsi Templewo, w pobliżu Jez. Templewskiego i dzisiejszej osady Wszeborów, nad strugą Bechen Fließ (dziś Struga Jeziorna), która w dokumentach z XVII-XVIII w. nazywana była Großdorfsche Mühlenfloß. Akt sprzedaży tych młynów z 1673 wymienia nazwy pól: auf Großen Dorf (na Wielkiej Wsi) oraz Schloßberg (Góra Zamkowa), wskazującą chyba na tradycję istnienia w tym miejscu dworu templariuszy. Nazwa ta funkcjonowała wśród okolicznej ludności jeszcze w latach trzydziestych XX w. Z zapisów tych wynika jednoznacznie, że W.W. znajdowała się między Templewem a obecną Wielowsią.