WIERZENICA

[1153-98] or. Vereniz (Wp. 1 nr 18 i s. 577), Uereniz (J. Dobosz, Dokument fundacyjny klasztoru cystersów w Łeknie, „Studia i Materiały do Dziejów Pałuk” 1, 1989, s. 54-55), 1252 Weregnica (Wp. 1 nr 303), 1253 Verenicia (Wp. 1 nr 315), 1303 kop. XV w. Wyerzenicza (Wp. 2 nr 870), 1327 Werenizam [biernik] (Wp. 2 nr 1087; BulPol. 1 nr 1461), 1335 Werenicza (Wp. 2 nr 1153), 1387 Werzenicza (Lek. 1 nr 233), 1404 Verzenicza (ACC 1, 43v), 1408 Wyeszenicze [narzędnik] (ACC 2, 110), 1410 Werzenicza Maior (ACC 2, 174), 1419 Vyerzenicza (ACC 4, 17v), 1420 Wyeszanicza (ACC 3, 78), 1423 kop. 1488/92 Wyrzenycza (LBP, 35), 1423 Werzeniec (BulPol. 4 nr 1190), 1426 Vierzeynicza (ACC 9, 111v), 1426 Vyerzeynicza (ACC 9, 175v), 1428 Wierzeynicza (ACC 11, 43), 1429 Wierzenicza Maior (ACC 12, 46), 1440? obl. 1443 Wyerzenicza Maior (Wp. 10 nr 1514), 1485 Wyerzenycza Maior (ACC 63, 46), 1510 Vyesrzenycza Templi (LBP 33), 1538 Wierzenycza (PG 80, 195v-197v), 11 km na NE od Poznania.

1. 1436 n. pow. pozn. (PG 1, 192); 1335 n. par. własna (Wp. 2 nr 1153); 1510 dek. pozn. (LBP 64).

2. 1387 młynarz →p. 3; 1418 (kop. 1772) Mikołaj z W. oraz kapituła kat. pozn. rozgraniczają dziedziny Mechowo i W. w ten sposób, że usypali kopce wzdłuż stawu leżącego między Mechowem a W.; do kap. należy cz. stawu granicząca z zaroślami zw. Kobyliński Zapust (CP 381 nr 81); 1421 Piotr młynarz, 1428 Mikołaj młynarz →p. 5; 1482 mł., 1500 młynarz →p. 3; 1510 mł. wodny (LBP 64-65); 1519-20 bór (PZ 29 k. 82v, 91, 260v, 352v); 1531 V.M. graniczy z Mechowem; [kmiecie] z V.M. podorali 2 płosy i zniszczyli plony w Mechowie; w tymże roku rządca (factor) z W. przybył do Mechowa i groził mieszkańcom całej wsi, że ich pobije lub pozabija za kradzież bydła (CP 111, 120); 1538 bory, 1553 mł. o 1 kole, 1563-83 mł. korzeczny o 2 kołach →p. 3; 1578 młynarz →p. 6; 1628 mł. →p. 5.

3. Własn. rycerska, następnie kl. cyst. w Łeknie [pow. kcyn.], później książęca, wreszcie szlach. [1153-98] Prędota [Młodszy Odrowąż] nadaje V. klasztorowi cyst. w Łeknie, a Przedwój [Awdaniec] wieś Łoskuń¹V. oraz Łoskuń wymienione zostały w dopisanej później nocie na pierwszej ekspedycji or. dokumentu fundacyjnego klasztoru w Łeknie zawierającej kolejne nadania dla opactwa. Została ona dodana inną ręką (najpewniej mnicha łekn.) w l. 1153-98 (zob. J. Dobosz, Dokument, op. cit., s. 53-83). Nota ta, w przeredagowanej i rozszerzonej formie (wedle niej Prędota nadał V. klasztorowi w Łeknie wspólnie z matką, a Przedwój określony został jako komes) umieszczona została również na kopii dokumentu (AAG, Dypl. Gn. 4) sporządzonej najpewniej w l. 1191-98 (Wp. 1 nr 18 i s. 577; RPD nr 53, 149, 150); 1218 pap. Honoriusz III bierze pod swą opiekę kl. w Łeknie i jego posiadłości, m.in. Łoskuń i V. (Wp. 1 nr 101); 12[43] (kop. XVIII w.) ks. Przemysł I chcąc uzyskać dla kapelana kościoła książęcego w Żoniu [pow. kcyn.] dziesięcinę ze wsi abpa gnieźn. Kamienica [pow. kcyn.], płaconą klasztorowi w Łeknie, nabywa od rzeczonego klasztoru [część wsi] V. [późniejszą →Wierzonkę]²Wykształcił się wówczas podział W. na dwa działy – pierwszy (późniejsza Wierzonka), który w 1243 Przemysł I nabył od kl. cyst. w Łeknie i w 1252 dał cysterkom z Owieńsk oraz drugi, który książę nabył od cystersów łekneńskich dopiero w 1253 (Wp. 1 nr 239; Bielińska 306-307); 1252 książęta Przemysł [I] i Bolesław [Pob.] nadają cysterkom dziedzinę →Owieńska z wsiami Bolechowo, Radujewo, Marszowice i [częścią] W. [→Wierzonka] wraz z dzies.; mniszki otrzymują również immunitet ekon. i sąd. (Wp. 1 nr 303; Bielińska 251; F. Sikora, Uwagi o dokumentach klasztoru cysterek w Owińskach, SŹ 9, 1964, s. 69-70); 1253 ks. Przemysł [I] za zgodą ks. Bolesława [Pob.] daje klasztorowi w Łeknie, w zamian za [drugą część] wsi V., Kaliszany [pow. kcyn.] i 2 źrebia zw. Dovesino [może Tomiszewo, obecnie Toniszewo w pow. kcyn.?], a za wieś Łoskuń daje 1/2 Sienna (Wp. 1 nr 315; Bielińska 256); 1280 książę Przemysł II potwierdza nadania Przemysła [I] i Bolesława [Pob.] dla cysterek [z 1252], m.in. nadanie [części] wsi V. [→Wierzonka] (Wp. 1 nr 496).

1303 Pietrasz rycerz z W. śwd. (Wp. 2 nr 870).

1327 pap. Jan XXII nakazuje bpom miśnieńskiemu, płockiemu i włocł. przywrócić w posiadanie Piotrowi [Żyle] Drogosławicowi [z Bytynia] dziekanowi pozn. i drowi dekretów jego grody →Bezow, Bytyń i Pniewy oraz wsie Stosbowo i W., zawłaszczone przez różne osoby w trakcie jego pobytu w Kurii Rzymskiej³Identyfikacja niektórych wymienionych w dok. miejscowości budzi wątpliwości (→Bezow, →Stosbowo). Na tym tle przyjęta przez wydawcę Wp. 2 oraz literaturę przedmiotu identyfikacja wsi Wereniza z W. też nie jest całkowicie pewna – możliwe, że wymienionej w dok. pary wsi Stosbowo i Werenicza należałoby szukać poza Wlkp. bądź w okolicach Pszczewa (przy przyjęciu jego identyczności z grodem Bezow). Za identyfikacją wsi Wereniza z W. świadczy przede wszystkim wysokie podobieństwo tej formy z innymi zapisami tej nazwy. W 1428 wśród dokumentów dotyczących majątku kościoła w W. wymieniona jest bulla pap. Jana (→p. 5) (Wp. 2 nr 1087, BulPol. 1 nr 1461).

1387-1423 Mik. Wierzenicki, z W., Srebrnej Górki⁴W Srebrnej Górce Mikołaj poświadczony jest już w 1386 (Wp. 3 nr 1858) [pow. kcyn., obecnie Srebrna Góra], Rakowni, Pławna i Zalasewa, zapewne też z Kobylnicy, czasowo też z Gruszczyna, ojciec Jadwigi (ACC 2, 133): 1387 tenże Mik. Srzvenawrsky! [Srebrnogórski] toczy proces z Wojciechem młynarzem mieszkającym niegdyś u niego w W. o 4 grz. i dok. (Lek. 1 nr 233; PZ 1, 29v); 1404 tenże przyznaje się, że zabrał Piotrowi Chojnickiemu suma, a jego ludziom raki (KP nr 1930, 1957; ZSW nr 695); 1404 tenże zapisuje wikariuszom kat. pozn. 1 grz. czynszu na W. i Zalasewie od sumy 10 grz.; wspomn. jego domownik (familiaris) szl. Krzywosąd (Wp. 7 nr 543; CP 10, 87-88v); 1405 tenże w sporze z opatką z Owieńsk →Wierzonka; 1405 tenże w sporze z Adamem Kowalskim [ze wsi Kowalskie, pow. gnieźn.] o poręczenie przy umowie zbycia (racione resignacionis) Szczepankowa i Szymankowa (KP nr 2429, 2480); 1405-06 tenże w sporze ze Stan. Lubickim o 100 grz. za Biezdrowsko, którą to sumę zapłacił Stanisławowi ojciec Mikołaja; Lubicki winien zwrócić tę sumę w ciągu 6 tygodni, a gdyby tego nie zrobił, Mikołaj ma zostać wwiązany w posiadanie Biezdrowska aż do zapłaty wspomn. kwoty (KP nr 2524, 2705; WR 1 nr 590); 1408 tenże w sporze ze Świętopełkiem z Garbów o zaoranie granicy między Zalasewem i Garbami oraz zabranie koni (WR 1 nr 648, 649); 1409 tenże przejmuje sprawę Mikołaja włodarza z Gorzyc w jego sporze z Maciejem klerykiem z Piechinina (ACC 2, 152v-153); 1414-15 tenże wraz z Mikołajem swym sołtysem z Gorzyc pozywa Jana Gorzyckiego o wyrządzone szkody (KoścZ 4 k. 107, 111v, 147v); 1416 temuż oraz Janowi z Pniew sąd ziemski nakazuje rozgraniczyć Goślinę Kościelną i Boduszewo z Rakownią przy pomocy instytucji zw. opolem (PZ 4, 167); 1416-17 tenże toczy proces z Januszem [z Wszołowa, pow. kal.] kan. katedry pozn., który dowodzi, że Mikołaj prosił go, by nie sądzić jego człowieka, dopóki sąd nie rozstrzygnie sprawy; wspomn. Rożnowski sługa Mikołaja (WR 1 nr 915; PZ 4 k. 167, 173v); 1417 tenże z W. i Zalasewa sprzedaje kapitule kat. pozn. 1 grz. czynszu na Zalasewie za 10 grz. (Wp. 5 nr 115; Wp. 8 s. 47); 1417 tenże toczy proces z plebanem z Piechinina (ACC 3a, 1v); 1418 tenże →p. 2; [a. 1419] tenże prezentuje kandydata na pleb. w W. →p. 5 (pod 1428); 1419 tenże dowodzi, że jego ojciec dzierżył swobodnie przez 30 lat, a on sam przez 2 lata „siedlisko”, którego [zwrotu?] domaga się Mik. Spławski [ze Spławia k. Poznania] (WR 1 nr 1037); 1419-21 tenże toczy proces [procesy?] ze Stan. Borzujewskim [z Borzejewa, pow. pyzdr.] mieszcz. pozn. (PZ 6 k. 28v, 30v, 136); 1420 tenże z W. i Zalasewa sprzedaje kapitule kat. pozn. 1 grz. czynszu na Zalasewie za 12 grz. (ACC 3, 78); 1420 tenże zawiera za pośrednictwem jednaczy ugodę z Januszem z Żernik [k. Tulec], wedle której Żernicki zrzeka się swoich roszczeń do Zalasewa (PZ 6, 39v); 1420 za tegoż ręczy Chwalęta z Lubicza, że dotrzyma on warunków ugody z Mik. Spławskim [ze Spławia k. Poznania], wedle której Spławski może do Bożego Narodzenia ściąć w borze Pławno 60 najpiękniejszych sosen, jakie znajdzie, z wyjątkiem tych, w których są barcie na 100 pszczół (PZ 6, 70); 1420 tenże w sporze z Jaśkiem z Rożnowa (PZ 6, 75v); 1420 tenże w sporze z Mik. Górką kanclerzem kapituły kat. pozn., dziedzicem Uchorowa (PZ 6. 97); 1420-21 tenże dowodzi, że w ciągu 3 lat w sprawie, w której Bartosz z Gorzyc domagał się od niego 15 grz., nikt inny go nie oskarżał oraz że nikt nie stawiał mu zarzutów o zabicie Mikołaja sołtysa z Gorzyc; Wierzejskiego zastępuje w sądzie Chwalęta Lubicki (WR 1 nr 1009, 1010; PZ 6 k. 118, 122v, 125, 129v); 1421 tenże pozwany przez Mik. Słupka [z Budzisławia] kanonika [kat.] pozn. i pleb. w Żninie o przywilej i 60 grz. kary umownej; Mikołaja zastępuje w sądzie Chwalęta Lubicki (PZ 6 k. 136, 138v); 1421 tenże oskarża Piotra wikariusza w Białężynie, że ten w dniu ś. Bartłomieja [24 VIII] wobec licznie zgromadzonych w kościele w Białężynie ludzi nazwał go złodziejem i zatwardziałym [grzesznikiem]; Mikołaj ocenia swoją krzywdę na 100 grz.; pełnomocnik wikariusza zeznaje, że Piotr przemawiając z ambony, nie chciał zniesławić Mikołaja, lecz tylko go upomnieć, jako że nie dbał on o spowiedź i pokutę; zaprzecza jednak, jakoby Piotr nazwał Mikołaja heretykiem (ACC 5 k. 113, 122v, 126, 132v, 143v, 146v); 1422 tenże wraz poręczycielem Dziersławem z Babina [k. Środy Wielkopolskiej, pow. pyzdr.] zobowiązuje się zwrócić Izaakowi zięciowi (gener) Manlina, Żydowi z Poznania 18 grz. i 1 wiard. (Wp. 8 nr 930); 1422 tenże śwd. w procesie pol.-krzyżackim →p. 6; 1423 tenże dowodzi wraz ze swoim sługą Jarosławem, że jego ludzie zajęli 3 konie z Węglewa [pow. gnieźn.] w należącym do niego borze Pławno (WR 1 nr 1127, 1128); 1422 tenże ma wskazać, skąd zabrał konie Przechny wd. po Janie z Boguniewa (PZ 7, 29v); 1423 tenże toczy proces z Mikołajem kmieciem z Gwiazdowa (PZ 7, 72v); 1423 tenże Zalasowski z W. wraz z kmieciami z Zalasewa toczy proces z Przecławem z Kobylepola (PZ 7, 74); 1423 tenże otrzymuje 100 grz. od Dobrogosta z Głęboczka jako poręczyciela za Tomisława i Dziersława braci z Babina oraz zeznaje, że przez niezapłacenie wspomnianej kwoty [w terminie] poniósł szkodę w wysokości 10 grz. (WR 1 nr 1140); 1423 wspomn. Dziersław i Tomisław mają dokonać sprzedaży [czego?, komu?] z prawem odkupu za 80 grz.; jeżeli tego nie uczynią, Dobrogost z Szymankowa da temuż wspomn. 80 grz. za wiano jego [Dobrogosta?] żony, Mikołaj natomiast złoży Dobrogostowi przysięgę w sprawie 16 grz. szkody (PZ 7, 78v); 1424-25 tenże wspomn. jako zm. mąż Katarzyny →niżej.

1398-1401 Jan Wierzenicki z W. (WR 1 nr 412; Lek. 1 nr 3106; ZSW po nr 70): 1398 tenże toczy proces ze Stan. Lubickim o Biezdrowsko; sprawę Jana przejmują Gowarzewscy [Wincenty z bratem Adamem] (WR 1 nr 384; Lek. 1 nr 2707); 1401 tenże toczy spór z Jakuszem Stopirką z Pawłowic o zastaw Biezdrowska (KP nr 687).

1423 Katarzyna z W. córka Jana otrzymuje od pap. Marcina V zgodę na odpuszczenie wszystkich grzechów w obliczu śmierci (BulPol. 4 nr 1190; Repertorium Germanicum, t. 4, nr 1398).

1424-36 Jadwiga Wierzenicka z W., Kobylnicy, Rakowni i Pławna, c. Mikołaja (WR 1 nr 1191, 1196-1197; ACC 7, 196): 1424 taż ż. Tomasza [z Pakości] starosty nak. [zm. 1428] toczy spór z Katarzyną z Zalasewa wd. po Mik. Wierzenickim [czyli swą matką lub macochą], która to Katarzyna dowodzi, że ścina drzewa i korzysta z lasu tam, gdzie robił to jej mąż (WR 1 nr 1168); 1424 taż toczy spór z Mik. Głębockim archid. pozn. i jego bratem Piotrem, którzy domagają się od niej zwrotu szuby wartości 10 grz., zabranej przez jej zm. ojca z Głęboczka do W. (ACC 7 k. 196, 197, 205, 223, 232v; PZ 7, 198); 1425 taż wraz z Mik. [Górką] kanclerzem [kap. kat.] pozn. odnawia kopce graniczne między Swarzędzem a Zalasewem (PZ 8 k. 33v, 50); 1425 taż toczy spór z Dziersławem niegdyś Babińskim, który dowodzi, że Mik. Wierzenicki, ojciec Jadwigi, ustanowił go poręczycielem [→wyżej, pod 1422] pożyczki 18 grz. i 1 wiard. zaciągniętej u Izaaka i Manlina [Żydów z Poznania] (WR 1 nr 1191); 1425 taż oskarża Piotra z Głęboczka o zabranie 2 wołów, 2 koni oraz wozu [jej] człowiekowi z Boduszewa; Piotr dowodzi, że uczynił to na swojej dziedzinie (WR 1 nr 1193); 1425 taż dowodzi Mik. [Górce] kanclerzowi [kapituły kat.] pozn., że jej zm. ojciec Mik. Wierzenicki nie był mu dłużny 4 grz. z tytułu pożyczki i 5 grz. za stóg żyta (WR 1 nr 1196-1197); 1428 taż toczy proces z Katarzyną z Zalasewa (PZ 10, 130); 1430 taż toczy proces z Jakubem kmieciem z Boduszewa (PZ 11, 73); 1430-36 taż ż. Marcina z Przetoczna (PG 1 k. 88, 192); 1431 taż wraz z mężem Marcinem płacą 1 grz. zaległego czynszu Mikołajowi kanclerzowi [kapituły kat.] pozn., wobec czego zostaje z nich zdjęta ekskomunika (ACC 15 k. 10, 47v); 1432 taż toczy proces ze Szczepanem z Rzeszotarzewa (PZ 11, 123v); 1432 taż domaga się od Katarzyny z Zalasewa [swojej matki lub macochy] zwrotu pożyczonych płaszcza i rękawów z adamaszku, 2 pierścieni i wezgłowia o łącznej wartości 20 grz.; Katarzyna dowodzi, że otrzymała te rzeczy w darze (WR 1 nr 1406); 1434 taż toczy proces z Wojciechem sługą bpa pozn. [Stan. Ciołka] (PZ 12, 224); 1434 taż wraz z mężem Marcinem toczą proces z Mik. Górką kanclerzem kap. pozn. o 1 grz. czynszu z kamienicy (ACC 18 k. 188v, 190); 1435 taż dowodzi wobec Dobrogosta Popowskiego, że była obłożnie chora, kiedy miała świadczyć [pierwszy raz] przeciw niemu (WR 1 nr 1446); 1435 taż wraz z mężem Marcinem z Przetoczna [Zajączkowskim] ma zwrócić Marcinowi Jarogniewskiemu z Konina [k. Pniew] 94 grz. długu wraz z odsetkami (PZ 13, 44); 1436 taż sprzedaje z zastrz. pr. wykupu Małgorzacie niegdyś Przebędowskiej i jej synowi Mik. Laswiczowi wieś Rakownia za 140 grz. (PG 1, 88); 1436 taż sprzedaje Piotrowi Polakowi z Wilfina⁵Zob. A. Gąsiorowski, Kariera Piotra Polaka z Lichwina (1428-1441), „Studia i Materiały do Dziejów Wielkopolski i Pomorza” 14, 1980, z. 1 (27), s. 31-45; PSB, 26, 378-380; SHGKrak. 3, 620-621; błędne są identyfikacje Wilfina z Wielżynem (KR 5, 18-19; Cieplucha 273) [obecnie Lichwin, woj. krak., pow. biecki] dziedzinę W. z wsiami Kobylnica, Rakownia i Pławno z zastrz. pr. wykupu w ciągu 2 lat za 800 grz., a także zobowiązuje się wraz z poręczycielami uwolnić te dobra w ciągu 10 lat od roszczeń in. osób pod warunkiem, że jej mąż [Marcin] będzie żył w tym czasie, gdyby zaś on umarł, zobowiązanie to ma trwać 6 lat od jego śmierci (PG 1, 192; PZ 13, 130); 1436 taż pozwana przegrywa proces z Dobrogostem Popowskim o zapłatę długu i kar [umownych] i sądowych (PZ 13, 136v).

1430-44 Marcin z W., Zajączkowa i Przetoczna, mąż Jadwigi z W. (PG 1 k. 88, 192): 1430 tenże z V. toczy spór z Mikołajem mieszcz. z Poznania (PZ 11, 47); 1430 tenże →p. 5; 1431, 1434 tenże →wyżej; 1440? (obl. 1443) temuż Piotr Polak dz. w W.M. zobowiązuje się zapłacić 330 grz. monety pras. do Bożego Narodzenia, a gdyby nie dochował tego terminu, obiecuje pokryć powstałe szkody⁶Dok. ten wystawiony został przez Piotra Polaka rzekomo w W. 5 V 1440. Z tej samej daty jednak pochodzi inny jego dok. wystawiony w Kamieńcu Podolskim, znany z dwóch szesnastowiecznych kopii (MS 4 nr 6718, 11047; MK 29, 416-417; MK 57, 129). Ponadto 23 VIII poświadczony jest pobyt Piotra we Lwowie (AGZ 14 nr 61). Uznać należy, że dok. wystawiony w W. posiada błędną datę lub, jak przypuszczał A. Gąsiorowski, Kariera, op. cit., s. 39, został sfałszowany przez Marcina Zajączkowskiego (oblatowano go do ksiąg ziemskich pozn. w związku z roszczeniem Marcina o zwrot wspomnianych w nim 330 grz.). Tezę o sfałszowaniu osłabia fakt, że Mik. Mączka, następca Piotra Polaka w dobrach W., zapłacił w 1444 Marcinowi Zajączkowskiemu 630 grz. za W., Kobylnicę, Rakownię i Pławno. Pozwala to przypuścić, że Piotr Polak nie spłacił najpewniej całej kwoty 800 grz., jaką winien był zapłacić Jadwidze ż. Marcina Zajączkowskiego w 1436, a dług ten przejęli jego następcy (Wp. 10 nr 1514); 1443 tenże Zajączkowski toczy spór z Samborem bratem Piotra Polaka z W., Kobylnicy, Pławna i Rakowni o 330 grz. gr pras., które był mu winien Piotr (PZ 14, 205v); 1444 tenże wraz z bratem rodz. Janem sprzedaje Mik. Mączce z Krzysztoporzyc [obecnie Krzysztoforzyce, pow. krak.] wsie W., Kobylnica, Rakownia i Pławno za 330 grz. gr pras. i 300 grz. półgr (PG 2, 81).

1436-40 Piotr Polak z Wilfina, W., Kobylnicy, Rakowni, Pławna i Zalasewa (PSB 26, 378-380), tenut. w Rogoźnie 1434-40⁷Wbrew informacjom G.Star. 61, Piotr Polak występuje jako tenut. w Rogoźnie już w 1434 (PZ 11, 163v), Drahimiu 1435-38, Śremie 1435-40, Wałczu 1435-38 (G.Star. s. 39, 61-63, 69), star. podolski 1440-41 (UDR III/3, 125-126), podkom. krak. 1441-42 (UDR IV/1, 94), zm. 1442 (UDR III/3, 127): 1436 tenże →wyżej; 1440 sąd przyznaje moc wieczystą dok. dotyczącemu nabycia przez tegoż wsi W., Kobylnicy, Rakowni, Pławna i Zalasewa (PZ 14, 42).

1443-48 Mik. Mączka (Męczka, Mękarz) z Krzysztoporzyc, W., Kobylnicy, Rakowni, Pławna i Zalasewa: 1443 tenże otrzymuje od króla Władysława III w zastaw dobra zm. Piotra Polaka, mianowicie W. z przynależnymi wsiami [Kobylnicą, Rakownią, Pławnem i Zalasewem], ze względu na długi Piotra wobec Mikołaja; król zakazuje ponadto wytaczania Mikołajowi o te dobra jakichkolwiek spraw sądowych aż do swojego powrotu do kraju⁸Dług Piotra Polaka wobec Mik. Mączki powstał być może w związku z pełnieniem przez Mikołaja urzędu burgr. w Rogoźnie z ramienia Piotra (Wp. 10 nr 1557). Nie jest też jasne, na jakiej podstawie król dysponował dobrami wierzenickimi: w haśle →Kobylnica wyrażono przypuszczenie, że działo się to na podstawie pr. kaduka (Piotr Polak zmarł bezpotomnie); nie jest to jednak możliwe, skoro Piotr posiadał liczne rodzeństwo. Być może nadanie królewskie należy traktować jako przedstanowczy wyrok sądowy zabezpieczający interesy Mik. Mączki (Wp. 10 nr 1600); 1443 tenże sprzeciwia się pozywaniu przez Macieja z Soboty krewnych Piotra Polaka (jego braci Ścibora, Stanisława, Jana Sambora i Mikołaja oraz siostry Anny) o 110 grz. zapisanych przez Piotra na dobrach W. i 110 grz. szkody oraz przedstawia dok. nabycia tych dóbr; sąd ziemski utrzymuje Mikołaja przy posiadaniu W., Kobylnicy, Pławna i Rakowni (PZ 14 k. 220v, 224, 248v); 1444 tenże →wyżej; 1447-48 tenże toczy spór z Andrzejem Cieciradem z Chwałkowa [pow. pyzdr.]; sąd ziemski utrzymuje w mocy dok. poświadczający nabycie przez Mikołaja dóbr W. i zapisanych na nich sum oraz poleca, aby były mu płacone pieniądze, tak długo jak reguluje to wspomn. dok.; Mączkę zastępuje w sądzie Jan z Otusza (PZ 16 k. 97v, 98, 100, 104v); 1447 tenże pozwany przez Mikołaja archid. pozn. i Piotra Głębockich przedkłada dok. starosty poświadczający nabycie W., Pławna, Kobylnicy, Rakowni od Mikołaja! [recte: Marcina] Przetockiego [z Zajączkowa] (PZ 16, 100); 1450 tenże wspomn. jako zm. (PG 4, 8v); 1469, 1510 wd. po tymże Dorota →niżej.

1443-51 Sambor, Stanisław, Jan Sambor, Mikołaj, Ścibor bracia, Anna siostra oraz Grzegorz wuj Piotra Polaka z W., Kobylnicy, Rakowni, Pławna i Zalasewa: 1443 tenże Sambor →wyżej; 1443 ciż Sambor, Stanisław, Jan Sambor, Mikołaj i Anna pozwani przez Chwalętę z Lubicza o 110 grz. długu zapisanego Chwalęcie w dok. zm. Piotra i 110 grz. szkody (PZ 14, 205v); 1443 ciż Stanisław, Jan Sambor, Mikołaj, Anna oraz Grzegorz toczą proces z Maciejem z Soboty (PZ 14, 220v); 1443 ciż Ścibor, Stanisław, Jan Sambor, Mikołaj i Anna →wyżej; 1443 ciż Anna, Ścibor, Stanisław, Jan Sambor, Mikołaj oraz Grzegorz [w hasłach →Kobylnica i Rakownia mylnie określany jako Kasper] pozwani przez Macieja z Soboty w 5 osobnych pozwach o 100 grz. długu i 100 grz. szkody (PZ 14, 248v-249); 1447 ciż Anna i Sambor toczą spór z Andrzejem Cieciradem z Chwałkowa o 200 grz.; pełnomocnikiem Anny jest Wojc. Wata z Nądni (PZ 16 k. 63v, 97v, 98); 1451 Anna z Wilfina siostra Piotra sprzedaje Zalasewo Piotrowi Szamotulskiemu kaszt. pozn. za 1000 grz., a swoje [prawa do] wsi W., Kobylnica, Rakownia i Pławno obiecuje przekazać Dobrogostowi i Stanisławowi z Ostroroga; następnie Winc. Sadowski przedkłada dok. zbycia wspomn. dóbr przez Annę⁹Znamy jeszcze zapiskę poprzedzającą opisaną tu transakcję (PG 4, 119), informującą o tym, że Anna z Wilfina miała zostać przywiedziona m.in. przez Piotra z Szamotuł na termin sądowy, na którym miała zrezygnować na rzecz Dobrogosta z Ostroroga z praw do wymienionych wsi oraz Zalasewa. Wydaje się, że na skutek nieznanych już obecnie zakulisowych uzgodnień pomiędzy Piotrem i Dobrogostem postanowiono, że Zalasewo przypadnie temu pierwszemu (PG 4, 36).

1450 Jakub, Bartłomiej i Jan z Krzysztoporzyc dają Dobrogostowi [Lwowskiemu] z Ostroroga kaszt. kam. swoje prawa do wsi W., Rakownia, Pławno, Kobylnica i Zalasewo, przypadłe im prawem bliższości po zm. stryju rodz. Mik. Mączce z Krzysztoporzyc, a otrzymują w zamian 1/10 roli w Jabłonce w pow. kośc. oraz 2000 grz.¹⁰Górczak 339, podaje, że każdy z bratanków zm. Mik Mączki otrzymał od Dobrogosta z Ostroroga po 2000 grz. (oraz działy w Jabłonce) za prawa do W., Kobylnicy, Rakowni, Pławna i Zalasewa. Uznać jednak należy, że Jakub, Bartłomiej i Jan z Krzysztoporzyc występowali solidarnie (przypuścić należy, że nie dokonali działu spuścizny po stryju) i wymieniona w zapiskach kwota 2000 grz. przypadła im łącznie do podziału. Wcześniej Piotr Polak zapłacił za te same wsie 800 grz. Przekazanie Krzysztoporzyckim działów w Jabłonce nie miało na celu zabezpieczenia płatności, lecz nadawało to transakcji charakteru zamiany, co pozwalało obejść pr. retraktu krewnych (PG 4 k. 8v, 15v, 75; Górczak 339).

1450-69 Dobrogost z →Ostroroga, syn Sędziwoja, kasztelan kam., potem kaszt. gnieźn.: 1450 tenże →wyżej; 1451 tenże z bratem Stanisławem →wyżej; 1469 tenże kaszt. gnieźn. z bratem Stanisławem wdą kal. pozywa braci Jana [Turka] i Wincentego [Korzboków], ss. zm. Stanisława z Kamieńca i Kowalewa [k. Grodziska Wlkp.], o zapłatę 200 grz. posagu i wiana (dotis alias vyana) zapisanych na W., Kobylnicy i Rakowni, które ojciec Korzboków miał zapłacić w ciągu 3 lat od śmierci swojej ż. Doroty [z Prusimia, matki Wincentego i Jana, a wcześniej ż. Mik. Mączki] (KoścZ 15, 262).

1482-89 Dobrogost Lwowski z →Lwówka, W. i Kobylnicy, syn Dobrogosta: 1482 tenże zapisuje swojej ż. Dorocie po 1800 grz. posagu i wiana na całej wsi W. z mł. oraz na Rakowni, Pławnie, Charzewie, Kobylnicy, Luboszu, Koninie [k. Lwówka] (PG 9, 158v); 1485 tenże z W.M. i Kobylnicy toczy proces z Adamem Kowalskim (PZ 21 k. 45, 52v); 1489 tenże wraz Janem z Ostroroga [synem Stanisława, swym bratem stryj.] kaszt. pozn. ma otrzymać od Winc. [Korzboka] z Kamieńca 66 grz. i 17 gr za posag i wiano (racione dotis alias dla wyanya) zm. Doroty [z Prusimia] matki Wincentego, które ta miała zapisane na W., Kobylnicy i Rakowni (PZ 21, 157).

1510 Wacław, Stanisław i Achilles bracia Ostrorogowie [ss. Jana] przegrywają proces z Janem [Turkiem] Łąckim z Kamieńca o 50 grz. z 200 grz. posagu zm. Doroty z Prusimia, matki Jana [Turka], który to posag był zapisany przez jej [pierwszego] męża Mik. Mączkę na W., Kobylnicy, Rakowni i Pławnie (KoścZ 18, 149; w hasłach Pławno i Rakownia podane błędne sygnatury).

1519-20 szl. Jan Modlski rządca Lwowskich w W. po tym, jak zastał Łukasza Krupę z Kicina, poddanego Jana prep. katedry pozn., przy wycince drzew w borze w W., ścigał go wedle relacji kmiecia aż do Kicina, gdzie zabrał mu 2 konie, wóz, 2 uprzęże (reddas) i siekierę (PZ 29 k. 82v, 91, 260v, 352v).

1538 Franciszek Knyszkowski rządca Lwowskich z W. oskarżony o zabicie Marcina Brodzińskiego woźnego sądowego pozn. (PG 80, 301v).

1538-45 Stan. [Młodszy] syn Marcina, wnuk Dobrogosta Lwowskich: 1538 tegoż opiekunowie otrzymują m.in. W., Kobylnicę, Rakownię i Pławno na 6 lat, do czasu osiągnięcia przezeń pełnoletności; suche drewno z borów we wspomn. dobrach będzie mogło być w tym czasie sprzedawane tylko na potrzeby dworu (PG 80, 195v-197v); 1545 tenże otrzymuje od [stryja] Stan. Lwowskiego Starszego i [brata stryj.] Wojc. Lwowskiego 1/3 m. Lwówka oraz m.in. wsie W., Kobylnicę, Rakownię i Pławno (PG 18, 181; PG 87, 74-81); 1545 tenże daje w dożywocie swojej matce Urszuli [z Sierpca] wsie W., Rakownia, Kobylnica, Pławno oraz folw. na przedmieściach Poznania za kościołem Ś. Marcina (PG 18, 228v).

1545-61 Urszula z Sierpca wd. po Marcinie, matka Stanisława: 1545 taż →wyżej; 1561 taż →p. 5.

1577-80 Piotr Potulicki [mąż Urszuli c. Marcina Lwowskiego], 1583 Wojc. Pęcherzewski →niżej.

1423 (kop. 1488/92) w W. jest 13 ł. (LBP 35); 1508 wiard. wojenne z V. od 4 półł. i 2 karczem (ASK I 3, 23); 1509, 1510 pobór od 4 półł. i karczmy (ASK I 3 k. 65, 267); 1510 w W. 2 1/2 ł. os., 3 1/2 ł. opust., z czego uprawiane jest 1/2 ł., 1 ł. soł., 4 zagr., 2 karczmy (LBP 64-65); 1521 w W. 13 ł., z czego 5 ł. jest uprawianych (CP 111, 45); 1526 w W. 13 ł.: 4 ł. os., 1 ł. soł., 4 ł. opust. zdatne do uprawy, [4] ł. opust., których uprawa wymagałaby wielkiego wysiłku (CP 111, 65v); 1553 pobór od 3 ł. os., 1 ł. soł., karczmy, mł. o 1 kole (ASK I 5, 32); 1563 pobór od 3 ł., 1 ł. soł., mł. korzecznego o 2 kołach i karczmy dor. (ASK I 5, 238); 1567 pobór od 3 ł., 1 ł. soł., mł. dor. [korzecznika] o 2 kołach i 6 zagr. (ASK I 5, 322); 1576 pobór od 2 1/2 ł., 5 zagr., mł. korzecznego o 2 kołach, karczmy (ASK I 5, 527v); 1577 wda płocki [Piotr Potulicki] płaci pobór od 2 1/2 ł., 5 zagr., karczmy i mł. korzecznego o 2 kołach (ASK I 5, 722v); 1580 tenże wda płocki płaci pobór od 3 ł., 1/2 ł. opust., 5 zagr., mł. o 2 kołach, 1 komor. z bydłem, 2 komor. [bez bydła], garnca gorzałki i jej wyszynku (ŹD 39; ASK I 6, 154v); 1583 Wojc. Pęcherzewski płaci pobór od 2 1/2 ł., 1/2 ł. opust., 1 ł. soł., 5 zagr., 3 komor., mł. o 2 kołach (ASK I 4, 703).

Mieszkańcy: 1404 Iwan z W. [identyczny ze Stan. Iwanem sołtysem? →p. 4] zobowiązuje się zapłacić klerykowi Mik. Joppenbekerowi [z Poznania] 10 gr długu (ACC 1, 89v); 1408 Piotr z W. (ACC 2, 95); 1417 Jan kmieć z W. (Wp. 5 nr 115; Wp. 8 s. 47); 1410 Mikołaj z W.M. i Stanisław z Wierzonki ustanawiają prokuratora w konsystorzu pozn. (ACC 2, 174); 1418 Janowi zw. Sędzia kmieciowi z W. winien jest Mikołaj pleb. w Kopanicy 16 sk. (ACC 3, 36v); 1421 Piotr młynarz w V. i jego poprzednicy Jan Sędzia i Agnieszka →p. 5; 1421 Piotr zw. Piotrek i Michał Garbaczewięta wieśniacy (laici) z Janikowa i W. (ACC 5, 112v); 1423 Jakub krawiec z W. →p. 5; 1423 Mikołaj z W. darowuje swojemu bratu Szczepanowi klerykowi z W. 3 ćw. mąki, które nabył po 14 gr od Stachny, Święchny i Mikołaja z Zawad (ACC 6, 68v); 1426 Mikołaj szewc z V. płaci Dziersławowi plebanowi w Łodzi 11 gr tytułem legatu testamentowego zm. Jadwigi Suchorzyny oraz 7 gr kosztów sądowych (ACC 9 k. 111v, 141v); 1426 Jachna z W. toczy proces z Pawłem Saczeboczycem (ACC 9, 178); 1428 Małgorzata z Piasków była kucharka plebana w W., 1428 Mik. Pierdas, Stan. Kaszuba, Chwał, Jakub Kanicz kmiecie z W. →p. 5; 1429 Stan. Zimoch, Kończakowa, Mik. Jank, Maciej [mieszkający] obok sołtysa, Jakusz, Pikalina, Piotr Mosina, Matej, Rangora, Jakub Skrzypek, Stan. i Marcin Turowie, Michał karczmarz oraz Marcin Szczekowicz z W. i W.M. →p. 5; 1430 Bartosz z W. zastępuje w sądzie Parysa z Kikowa (PZ 11, 29); 1431 Mik. Żołądz z W. →p. 5; 1451 Jan Rypek, zm. Mik. Pierdas [z W.], zm. Małgorzata z W. →p. 5; 1452 Mikołaj zięć (gener) Pietraszki z W. jest winien Barbarze ż. wójta z Ostrowa [k. Śródki] 19 gr za piwo, które Mikołaj wziął od niej i jej męża, obiecując zapłatę (ACC 33, 126); 1492 kmiecie Mac. Karszny z W., Augustyn Białogusty, Maciej syn Szczepanka, Łukasz Kotyska z Uzarzewa oraz Szczepan Szczęsny z Kobylnicy toczą spór z Janem wikariuszem wieczystym [kat.] pozn. (ACC 69 k. 33, 38v, 45v, 50v); 1500 Mikołaj młynarz w Mechowie ciężko poraniony w karczmie przez młynarza [imienia nie podano] z W., ze strachu o swe życie opuścił swój mł. (CP 111, 19); 1512 Michał rządca (factor) z W. (DepTest. IV 284); 1520 w procesie Doroty Lutowej z V. i komandora joannitów pozn. zeznają Jakub Terlik wieśniak (laicus) z W., Wojciech szklarz ze Świętego Jana oraz Stan. Szostak i Jadwiga Więckowa z Suchego Lasu; świadkowie przyznają, że Dorota służyła przez 2 l. we dworze komandora Stan. [Dłuskiego], za co najpewniej nie otrzymała zapłaty 2 grz.; świadkowie nie wiedzą, czy 2 cielaki i krowa, które Dorota sprzedała za 11 sk. i 3 wiard., były zapłatą za jej służbę (DepTest. V k. 223, 226); 1521 Błażej Sikora [zbiegły] kmieć z Pomarzanowic [pow. gnieźn.] mieszka obecnie w V. (CP 111, 103v); 1525 prac. Wojc. Gibosz z W. w imieniu swojego syna Pawła dwukrotnie domaga się od [duchownego?] Grzegorza Kierzka z Kurzęcina pieniędzy za służbę; oficjał nakazuje zapłacić 8 1/2 oraz 16 gr (ACC 100 k. 8, 185); 1525 Piotr z W.M. pozwany przez Dorotę z Zawad, która twierdzi, że kupiła od niego dobrą krowę z jednym rogiem za 3 1/2 wiard., jednak ten wydał jej inną z 2 rogami (ACC 100, 171); 1526 Jerzy Molenda →p. 4; 1527 Piotr karczmarz w W. oskarża kleryka Wincentego z Pniew o pojmanie; duchowny miał go przetrzymywać przez 3 tygodnie w kajdanach, a następnie przez 2 tygodnie zamkniętego w domu (ACC 102, 177v); 1531 rządca (factor) z W. →p. 2; 1538 Błażej i Wojciech rataje z W. (PG 80, 301v).

4. 1408 NN [nie podano imienia] sołtyska w W. (ACC 2, 95); 1417 Stan. Iwan sołtys w W. (Wp. 5 nr 115; Wp. 8 s. 47); 1429 Mikołaj sołtys w W.M. →p. 5; 1434 bracia Paweł, Maciej i Wojciech z Nowego Dworu [k. Poznania] płacą 1 grz. na rzecz kościoła w W. za zabójstwo Mikołaja sołtysa w W. (ACC 18, 192); 1464 Piotr sołtys w W.M. pozwany przez Piotra Marszałka z Lubonia [?] o zapłatę 20 fl. węg. i 1 konia o wartości 2 kóp gr należnych mu na podstawie umowy zawartej w domu Piotra Rymarza w Poznaniu przed 7 laty; wedle tej umowy Piotr Marszałek miał udać się do Kurii Rzymskiej w sprawie zabójstwa popełnionego przez sołtysa [tzn. miał odbyć za niego pielgrzymkę pokutną]; Piotr Marszałek ruszył do Rzymu, lecz został nakłoniony przez spowiednika, aby udać się przeciw Turkom, co też uczynił jako krzyżowiec (AC 2 nr 1301); 1485 Maciej sołtys w W.M. pozwany przez Katarzynę z Poznania (ACC 63, 46); 1510, 1526, 1553, 1563, 1567, 1583 sołectwo na 1 ł. →p. 3; 1512 Paweł sługa sołtysa w V. ma zapłacić Katarzynie kucharce wikariusza w W. 1 wiard. (ACC 88, 259); 1526 Grzegorz sołtys i Jakub Molenda ławnik w V. (CP 111, 65v); 1543 Grzegorz sołtys w W., wykonawca testamentu Jakuba Kubali sołtysa z Wierzonki (AE VIII k. 330, 333); 1628 sołectwo na 3 ł. →p. 5.

5. 1335 Filip pleb. w W., śwd. (Wp. 2 nr 1153).

1404-10 Jakub pleb. w W. (CP 10, 87-88v; ACC 1, 84; ACC 2 k. 44v, 45, 81v, 82v, 83v, 109v-110, 119v, 151, 160v, 168): 1404 tenże wraz z Jakubem pleb. z Uzarzewa toczy proces z Bartkiem karczmarzem i Stachną małżonkami z Kobylnicy (ACC 1, 60v); 1404-05 tenże toczy proces z Elżbietą ż. Marcina dzwonnika i mieszczanina pozn. (ACC 1 k. 83v, 87v, 89v, 107, 112v, 114, 121v); 1408 tenże toczy proces z Wojciechem z Grodziska [pow. pyzdr.] oraz pleb. w Siedlcu [pow. pyzdr.] (ACC 2, 104v); 1408 tenże toczy proces z Klemensem pleb. w Gołutowie [pow. pyzdr., obecnie Gułtowy] o dzies. w Judach [osada zaginiona, leżała k. Gołutowa w pow. pyzdr.]; oficjał wydaje wyrok na rzecz pleb. w W., od którego apeluje druga strona; koszty procesowe oszacowano na 1 1/2 grz. (ACC 2 k. 109-110, 113v, 118v, 121v).

1410 Piotr wikariusz w W. otrzymuje od Bogusławy rzeczy pozostałe po jej zmarłym synu u jego żony w Owieńskach (ACC 2, 157).

1417-20 Andrzej kościelny w W.: 1417 tenże otrzymuje od Andrzeja plebana w Kamionnie 1 fl. węg., a resztę ma otrzymać w ratach (ACC 3, 20v, 46); 1420 tenże otrzymuje od Świętosława z Poznania 1/2 grz. (ACC 3, 78).

1419-28 Marcin pleb. w W. (ACC 4 k. 17v, 154, 168v; ACC 5, 17v): 1419-20 tenże wraz ze Szczepanem pleb. w Nekli [pow. pyzdr.] toczą proces z Bogusławem pleb. w Grodzisku [pow. pyzdr.] o dzies. snop. z Nawojewa [osada zaginiona w pow. pyzdr.]; pełnomocnik plebana w Grodzisku przedkłada kopię [wcześniejszego] wyroku, a oficjał wydaje wyrok na rzecz Grodziska; pełnomocnik plebana w W. zapowiada złożenie apelacji (ACC 4 k. 14v, 17v, 21, 22, 23v, 25v, 28, 33, 36v, 43, 45v, 75v, 78v, 79, 86v, 91v); 1419 tenże toczy spór z Mik. Gałą z Dębogóry [k. Murowanej Gośliny] (ACC 4, 30); 1420 tenże pozywa Jakuba młynarza z Mechowa i jego ż. Elżbietę (ACC 4, 106v); 1421 tenże wygrywa proces z Piotrem młynarzem z V. o 4 grz. bez 5 sk., które to pieniądze zostały zapisane przez poprzedników młynarza, Jana Sędziego i Agnieszkę, na budowę kościoła (ACC 5 k. 76, 78v); 1424 tenże ma zapłacić oficjałowi 1 fl. kary za nieposiadanie własnej pieczęci (ACC 7, 161v); 1424 tenże toczy proces ze szl. K[atarzyną] z Zalasewa (ACC 7 k. 161v; 166v); 1426 tenże toczy proces z Mac. Siekierką z Barchcina (ACC 9, 214); 1428 tenże toczy proces z chłopami z Gołutowa; oficjał uwalnia ich od ekskomuniki nałożonej na nich na żądanie plebana za niepłacenie należnej mu dzies. małdr. oraz uznaje, że mają płacić tyle, ile dotąd (ACC 11, 16v); 1428 tenże w drodze ugody zobowiązuje się zapłacić Małgorzacie swojej byłej kucharce 3 kopy gr w ratach za służbę (ACC 11, 43); 1428 tenże wspomn. jako były pleb. (ACC 11, 64v); 1428 tenże wspomn. jako zm. (ACC 11, 155); 1429 tenże wspomn. jako zm. (ACC 12, 45v-46); 1430 tenże wspomn. jako zm. →niżej.

1423 (kop. 1488/92) czynsze w zbożu z W. należą do prebendy kanonickiej fundi „Tarnowo” [w kat. pozn.]: z 13 ł. płacą po 1/4 korca pszenicy, 1 ćw. jęczmienia, 2 ćw. żyta, 1 ćw. owsa oraz po 5 gr; pan wsi zatrzymuje dla siebie [czynsz? z] 1/2 ł. (LBP 35).

1423-24 Piotr kleryk, były kościelny w W., toczy procesy z Jakubem i Przecławem, Jakubem krawcem z W., Andrzejem z Zalasewa i Jakubem sługą panów z Babina (ACC 6 k. 46v, 56, 62; ACC 7, 79).

1426 Jakub wikariusz w W. pozywa Piotra Nabrzucha kapłana z Kostrzyna o 10 grz. za zadane mu rany oraz domaga się nałożenia za ten gwałt ekskomuniki (ACC 9, 175v).

1428 procesy o majątek kościoła par. po śmierci Marcina pleb. w W.: Mikołaj młynarz z W., Mik. Pierdas, Stan. Kaszuba, Chwał, Jakub Kanicz kmiecie z W. oraz Mikołaj ze Śródki, Czarnocic i Maciej włodarz z Żegrza zeznają, że sprzedali zboże z W. Mikołajowi byłemu pleb. tamże za 4 grz.; zboże to pleban miał przekazać później w legacie Mikołajowi wikariuszowi [kaplicy przy szpitalu] Ś. Ducha na przedmieściach Poznania (ACC 11, 64v); Jan [nowy] pleb. w W. toczy proces z Mikołajem wikariuszem od Ś. Ducha oraz Małgorzatą z Piasków [byłą kucharką Marcina pleb. w W.] (ACC 11, 126); Mikołaj wikariusz od Ś. Ducha przedkłada dokumenty dotyczące majątku kościoła w W.: bullę pap. Jana [XXII z 1327?], pozew Michała Blidy oficjała pozn. [1411-16], wyrok Jana [prep. Ś. Ducha na przedm. Poznania?] oficjała pozn. [1399-1411], dok. prezenty Marcina byłego plebana w W. wystawiony przez Mikołaja dziedzica w W., dok. inwestytury na plebanię wspomn. Marcina wystawiony przez Wincentego [z Marcinkowa] wikariusza bpa pozn. [1416-21], apelację [od wyroku Jana oficjała?] sporządzoną ręką notariusza publicznego Tomasza z Opieczyc oraz 2 papierowe dokumenty procesowe wystawione przez Michała Blidę; oficjał na podstawie tego materiału cofa upomnienie kanoniczne nałożone na Mikołaja wikariusza od Ś. Ducha na wniosek Jana plebana w W. (ACC 11, 127); Jan pleb. w W. domaga się od Mikołaja i Małgorzaty 8 grz. zapisanych w testamencie przez zm. Marcina na rzecz fabryki kościoła w W. na jego dobrach w Barchcinie; pleb. prosi również o zwrot „przywileju kościoła” zabranego przez wikariusza (ACC 11, 155); Jan pleb. domaga się od wspomn. Małgorzaty zabranych przez nią z domu zm. plebana rzeczy codziennego użytku o wartości 9 grz.: 5 czarek cynowych, 3 dzbanków cynowych, kociołka, 2 „przystawek” [misek] cynowych, 2 małych kociołków, czapki, 3 skrzynek, słoniny, 2 krów, siodła, wozu oraz żelaznej motyki (ACC 11, 155).

1429 kmiecie z W. (Stan. Zimoch z 1 ł., Kończakowa z synem z 1 1/2 ł., Piotr z 1/2 ł., Mik. Jank z synem z 1 1/2 ł., Maciej [mieszkający] obok sołtysa wraz z Jakuszem z 1/2 ł., Pikalina z 1/2 ł. oraz Piotr Mosina) zapłacili Mikołajowi wikariuszowi od Ś. Ducha tytułem mesznego kupionego od zm. Marcina wówczas plebana w W. po 8 gr za łan (ACC 12, 45v); Mikołaj sołtys w W.M. (7 sk.) oraz tamtejsi kmiecie Matej (20 gr), Rangora (20 gr), Jakub Skrzypek (15 gr), Stan. i Marcin Turowie (18 gr), Michał karczmarz (10 gr) oraz Marcin Szczekowicz (8 gr) zapłacili Mikołajowi wikariuszowi od Ś. Ducha tytułem mesznego kupionego od zm. Marcina wówczas plebana w W. (ACC 12, 46).

1429-30 Wawrzyniec wikariusz w W.: 1429 tenże domaga się od Piotra Słapa z →Dąbrówki zwrotu 1 fl. pożyczki (ACC 12, 185); 1430 tenże toczy proces z Piotrem Kępą i Wojc. Żalkiem z Dębogóry (ACC 13, 45v).

1430-41 Jakub pleb. w W.: 1430 tenże domaga się od Jakuba młynarza w Barchcinie zwrotu 5 grz. pożyczki udzielonej temuż przez zm. Marcina byłego pleb. w W. (ACC 13, 103); 1430 tenże pozywa Mikołaja wikariusza od Ś. Ducha przed Poznaniem, jako spadkobiercę zm. Marcina byłego pleb. w W., o 5 grz., które Marcin wziął z pieniędzy kościoła w W. i obrócił na swój użytek (ACC 13, 103); 1430 tenże domaga się od Wojc. Kotnego z Dębogóry 1 grz. legowanej w testamencie kościołowi w W. przez Jadwigę siostrę Wojciecha (ACC 13 k. 103v, 107v); 1430 tenże toczy proces z Mac. Kawką z Kicina (ACC 13, 110); 1430 tenże toczy proces Piotrem byłym kościelnym w W., który skarży się, że pleb. zerwał przed czasem zawartą z nim roczną umowę i wyrzucił go z domu wraz z rzeczami; kościelny domaga się ponadto zapłaty 1/2 grz. za służbę w ubiegłym roku, 1 wiard. za ogrodzenie dworu plebańskiego i naprawę płotu przy ogrodzie oraz 1/2 grz. za budowę domku dla kościelnego, którą zlecił mu jeszcze Jan poprzedni pleb. w W.; Dorota ż. kościelnego żąda natomiast zapłaty 1 wiard. za prace w ogrodzie, pranie, pieczenie chleba i gotowanie; pleb. domaga się zwrotu wosku i 2 tkanin okrywających ołtarz (palle), które zostały ukradzione z kościoła w W. w czasie, gdy kościelny powinien sprawować nad nimi pieczę, oraz 10 grz. za meszne, które poprzedni pleb. Jan, w czasie, gdy kościelny zarządzał dobrami kościoła, obrócił na swój użytek (ACC 13 k. 111, 111v, 124); 1430 tenże wraz z Marcinem dz. w W. ręczą za Wojciecha wikariusza w W., który przebywa w więzieniu na skutek skazania na karę synodalną (ACC 14, 29); 1431 tenże oskarża Mik. Żołędzia z W. o zranienie konia o wartości 5 grz. (ACC 14, 90); 1432 temuż winni są: Jan Galicz z Dębogóry 2 miary żyta, Mik. Topirka 4 miary żyta, Paweł z Dębogóry 6 1/2 gr mesznego, Paweł Goszkowic 12 gr (ACC 16 k. 210, 213, 221v); 1433 tenże domaga się od Mik. Sędziego, jako nabywcy sołectwa Jaszka w Kobylnicy, pieniędzy, które Piotr Kwach zapisał w testamencie na tymże sołectwie kościołowi w W. (ACC 17, 119); 1433 tenże zobowiązuje się zapłacić pod groźbą interdyktu w wyznaczonym terminie kontrybucję królewską (ACC 17, 209); 1441 tenże z Podola (de Podolye)¹¹Nie wiadomo, czy pochodził z jednej z istniejących w Polsce wsi o nazwie Podole, czy z ziemi podolskiej rektor kościoła par. w W. ze względu na to, że nie może być obecny w W., wydzierżawia na 3 lata dochody kościoła tamże Bartłomiejowi z Buku wikariuszowi w W. za 13 grz. opłaty w 1 roku, 12 grz. w 2 oraz 13 grz. w ostatnim roku umowy; pleb. ma ze swoich pieniędzy zakupić dla kościoła kielichy, księgi oraz szaty liturgiczne (ornamenta; ACC 24. 69v-70); 1441 tenże toczy proces z Andrzejem kapłanem z Poznania (ACC 24, 81).

1430 Wojciech wikariusz w W. toczy procesy z Andrzejem i Mikołajem z Koźla (ACC 13, 135v); 1430 tenże →wyżej.

1432 Piotr kościelny w W. domaga się od Jana sołtysa w Kurzęcinie 1 grz. za zboże, które sołtys zabronił mu zwieźć [z pola], przez co uległo ono zniszczeniu (ACC 16, 34).

1434 Maciej wikariusz w W. płaci 1/2 kopy gr Mikołajowi wikariuszowi w Brodnicy (ACC 18, 239).

1441 Bartłomiej z Buku wikariusz w W. →wyżej.

1448 Piotr Obrzycki jako poręczyciel Witochy ż. Wojciecha z Pakości kaszt. śrem. ma uwolnić Szymka Koszuckiego od obowiązku zapłaty czynszu [dziesięciny] z Gołutowa na rzecz kościoła parafialnego w W. (PZ 16, 186v).

1451 Jan Rypek witryk kościoła w W. domaga się od Barbary z Kobylnicy wd. po Perliczu 2 grz. zapisanych w testamencie na rzecz kościoła w W. przez Mik. Pierdasa [kmiecia z W.], a od Piotra z Gruszczyna zwrotu długu 1 grz. i 4 gr legowanego przez [zm.] Małgorzatę z W. na rzecz kościoła w W. (ACC 33 k. 29v, 30, 33v).

1455 Adam pleb. w W. toczy proces z Boguszem, Mikołajem, Janem, Szymonem, Wojciechem, Pawłem i Marcinem braćmi rodz. z Gołutowa o dzies. wiard. z Gołutowa; dziedzice domagają się zniesienia upomnienia kanonicznego nałożonego [na nich lub na ich kmieci] na żądanie pleb. w W., dopóki ten nie okaże dok. w tej sprawie; pełnomocnik plebana w W. dowodzi, że on i jego poprzednicy pobierali sporną dzies. nieprzerwanie i bez przeszkód; oficjał utrzymuje plebana w W. w posiadaniu spornej dzies. z ról kmiecych w dziale wspomn. szlachciców (ACC 36 k. 9, 15v, 18, 23v; Sent. II 106 – wzmianka w wyroku z 1494 o tymże procesie); 1460-61 tenże wspomniany jako były pleb. w V. →niżej.

[A. 1460] Urban wikariusz w V. →niżej.

1460-63 Jakub zw. Dziesz pleb. w V.¹²Nazywany jest raz Jakubem, a raz Dzieszem (nawet w ramach jednego procesu). Przyjmujemy zatem, że chodzi o Jakuba o przydomku Dziesz: 1460-61 tenże toczy proces z Adamem z Liskowa [pow. kal.] i Janem z Mieściska [pow. gnieźn.]; w sprawie zeznają Urban wikariusz w Liskowie (niegdyś wikariusz w V.), Wawrzyniec pleb. w Raczkowie [pow. gnieźn.] (śwd. umowy) oraz Przybysław mansjonarz w Gnieźnie (pisarz umowy), wedle których Adam, kiedy jeszcze był pleb. w V., zawarł z Jakubem, wówczas pleb. w Mieścisku, umowę zamiany wspomn. kościołów parafialnych na równych warunkach, tak że żadna ze stron nie miała prawa niczego zabierać ze swojego dotychczasowego kościoła; świadkowie nic nie wiedzą o dodatkowej umowie w sprawie dziesięcin, pierwszy śwd. twierdzi jednak, że Adam zezwolił Jakubowi zabrać od niego i jego brata Jana z Mieściska paszę dla koni (ACG B 1 k. 162, 197v-198); 1461-63 tenże [jako dzierżawca dochodów kościoła w Orchowie?, były pleb. w W.?] toczy proces z Hektorem dz. w Orchowie [pow. gnieźn.] o zagrabione wóz i 2 konie; wedle świadków zabór został dokonany przez sługi dziedzica, gdy Jakub przybył do Orchowa, aby pobrać dochody tegoż kościoła (ACG A 41 k. 74, 75v, 76, 79; ACG A 43 k. 73, 77v; ACG B 1, 203-203v); 1492 tenże wspomn. jako były pleb. w V. →niżej.

1466-71 Szymon Bederman dr dekretów, pleb. w W., altarysta w kat. pozn. (Now. 1, 391): 1466 tenże domaga się od Jakuba Dąbrowskiego kleryka in Summo Poznaniensi 3 grz. tytułem wynagrodzenia (ACC 45, 143v); 1471 tenże toczy proces z Mikołajem i Bogusławem Gołutowskimi; oficjał utrzymuje w mocy wyrok swojego poprzednika, Jakuba Wygonowskiego [Starszego, oficjał pozn. 1444-49, 1450-53], na rzecz pleb. w W. i poleca płacić kmieciom w Gołutowie dzies. wiard. (ACC 51, 7v).

1475 Maciej z Ujścia pleb. w W. mieszka na Piaskach [przedmieściu Poznania] (DepTest. II 104); 1476 tenże były pleb. w W., altarysta w Poznaniu oskarżony z urzędu o to, że zamieszkiwał z licznymi kobietami i z jedną z nich współżył cieleśnie, prowadził wyszynk piwa, grał w kości, a w jego domu dochodziło wiele razy pomiędzy wspomn. kobietami i świeckimi do „najgorszych zdarzeń” (AC 2 nr 1391); 1492 tenże altarysta w kościele Ś. Marii Magdaleny w Poznaniu →niżej.

1491-96 Andrzej z Grodziska [którego?] pleb. w W.: tenże oskarżony przez Jakuba pleb. w Gołutowie, o to, że bezprawnie od wielu lat zawłaszcza dla swojego kościoła w W. dzies. wiard. z ról kmiecych w dziale Bogusława, Mikołaja, Jana i Wojciecha dziedziców w Gołutowie; Jakub ocenia swoje straty na 100 fl.; pleb. w W. w odpowiedzi przedkłada dok. zm. Piotra! [recte: Jakuba] Wygonowskiego [Starszego?] oficjała pozn., na podstawie którego oficjał utrzymuje Andrzeja w posiadaniu dzies. (ACC 68, 41); 1491 tenże domaga się nałożenia ekskomuniki na kmieci z Gołutowa niepłacących mu dzies.; przedstawia dok. Wojc. [Skóry] z Gaju oficjała pozn. [1484-87]; Jakub pleb. w Gołutowie jako zachodźca wspomn. kmieci dowodzi, że niniejsza dzies. należy do jego kościoła; oficjał utrzymuje pleb. w W. przy posiadaniu dzies. (ACC 68, 91); 1492 w procesie tegoż z Jakubem pleb. Gołutowie odbywają się przesłuchania świadków: pierwszy śwd. Mikołaj były sołtys w Gołutowie zeznaje, że Marcin Radwan ze Stęszewa i Kasper byli plebani w Gołutowie pobierali dzies. z całego Gołutowa, z której to wsi aż do niedawnej zarazy dawali plebanowi w W. 45 gr, sołtys nie wie jednak, z których płacili łanów, od czasów zarazy zaś pleb. w W. otrzymuje po 8 gr; rzeczoną dzies. wiard. zm. Maciej z Bnina wda pozn. [1477-93], dz. cz. Gołutowa polecił zamienić na snop.; śwd. dodał, że [Elżbieta] ż. Piotra z Bnina kaszt. [gnieźn.], której imienia śwd. nie pamięta, wraz z Janem Rogalińskim wygrała przed Andrzejem Bnińskim bpem pozn. proces z Dzieszem pleb. w W. o dzies. w Gołutowie; były sołtys informuje również, że w Gołutowie są 3 działy: następców Macieja z Bnina, Marcina oraz Grzymały; ten ostatni miał zostać zmuszony przez bpa Andrzeja Bnińskiego do zapłaty dzies. należącej, jak wierzy świadek, do plebana w W.; drugi świadek Jan Jura karczmarz w Gołutowie zeznaje, że od 12 lat [kolejni] plebani w Gołutowie pobierają dzies. wiard., z której płacili przed zarazą 45 gr, teraz zaś 7 1/2 gr kościołowi par. w W.; świadek jednak nie wie, z których łanów; karczmarz dodaje, że Jakub pleb. w Gołutowie pobiera z polecenia zm. Macieja z Bnina dzies. snopową z łąk i łanów kmiecych (z wyłączeniem tej części, która leży naprzeciwko Grodziska, z której dzies. pobiera tamtejszy pleban); śwd. nie wie, co po instytucji Jakuba na plebana w Gołutowie pobiera pleb. w W.; trzeci śwd. Jan Bylina pleb. w Rogalinku [wspomn. wyżej Jan Rogaliński?] zeznaje, że był przed 30 laty plebanem w Gołutowie i przez 16 lat w sposób niezakłócony pobierał dzies. i meszne z ról kmiecych i łąk dziedziców tamże, które zatrzymywał w całości dla siebie; pewien pleban w W. przed instytucją Jana na kościół w Gołutowie oskarżył braci Bogusława, Mikołaja pleb. w Borku, Szymona, Wojciecha i Marcina z Gołutowa o niepłacenie jakiegoś czynszu, lecz nie wie, jak się ta sprawa zakończyła; śwd. pamięta również, że zm. Piotr z Bnina dz. w Gołutowie w procesie z pewnym pleb. w W. uzyskał w konsystorzu pozn. wyrok w sprawie rzeczonych dzies., wedle którego to pleb. w Gołutowie ma je pobierać; ostatni śwd. Maciej z Ujścia altarysta w kościele Ś. Marii Magdaleny w Poznaniu, zeznaje, że gdy był przed 30 laty przez 2 lata plebanem w W. [poświadczony w 1475], pobierał na podstawie dawnego zwyczaju dzies. wiard. z połowy Gołutowa oraz łąk Bugusława dz. tamże; po śmierci wspomn. Bogusława na jego syna Stanisława z powodu niepłacenia wspomn. dzies. zostały nałożone ekskomunika i interdykt, a ten ostatni nie został zdjęty do dziś (DepTest. III 16v-17); 1492-94 tenże w procesie z pleb. w Gołutowie o dzies. tamże prowadzi długotrwałą wymianę pism procesowych: pleb. w Gołutowie przedkłada oficjałowi m.in. dok. uposażenia swojego kościoła wystawiony w 1348 przez bpa Wojc. [Pałukę], prosząc o utrzymanie w mocy jego postanowień; oficjał wydaje wyrok, wedle którego pleb. w W. zostaje przywrócony w posiadanie dzies. z ról kmiecych w dziale szlachciców [Bogusława, jego braci oraz ich następców] z Gołutowa; pleb. w Gołutowie składa apelację do Gniezna (ACC 69 k. 10, 16, 23. 33v, 62; ACC 70 k. 11, 26v, 51v; ACC 71 k. 9, 13, 15, 55v, 56, 80, 81v, 82; Sent. II 106); 1496 tenże po tym, jak Jakub pleb. w Gołutowie zrezygnował z apelacji, zawiera z nim ugodę, na mocy której pleb. w Gołutowie ma zapłacić 9 1/2 grz. za pobrane dzies. należące do kościoła w W. (ACC 73, 114).

1491 Michał wikariusz w W. ma otrzymać od Wincentego pleb. w Owieńskach 6 małdr. żyta (ACC 68, 76v).

1507-23 Filip pleban w W.: 1507 tenże skarży się na witryków swojego kościoła Jana i Pawła z Dębogóry o to, że nie chcieli kupić wina mszalnego, jak jest to przyjęte w innych kościołach diecezji poznańskiej i jak to czynili ich poprzednicy; Jan i Paweł twierdzą, że poprzedni witrycy nigdy nie kupowali wina (ACC 84, 127v-128); 1510-11 tenże prezentowany na plebana w Bytyniu toczy spór z konkurentami do tego beneficjum i ostatecznie ustępuje na rzecz Jana Kunowskiego (ACC 87 k. 4, 9, 29v, 46, 49, 50, 60v-61v; ACC 88, 23); 1512 tenże domaga się od Macieja kleryka z Sierakowa 3 grz., które pożyczył zm. Wojciechowi pleb. w Czerwonym Kościele; wedle Filipa kleryk miał przywłaszczyć sobie majątek zm. Wojciecha; Maciej twierdzi, że wziął tylko 3 szaty (ACC 88 k. 247v, 251v); 1520-23 tenże wydzierżawia Michałowi dochody kościoła w W. za 9 grz. rocznie (DepTest. VII 25v); 1523 świadkowie zeznają, że tenże umarł w środę przed Zielonymi Światkami [31 V]; zapisał on w testamencie swojej siostrzenicy Eufemii begince z Poznania 10 grz., sprzęty domowe oraz szaty (DepTest. VI k. 271v-273, 274-275); 1525 tenże wspomn. jako zm. (DepTest. VII 25v).

1510 kościół par. Ś. Mikołaja w W., patronatu panów [Ostrorogów] Lwowskich; dzies. snop. z całej wsi W. należy do dziekana [kapituły kat. pozn. Jana Łukowskiego jako posiadacza prebendy kanonickiej fundi „Tarnowo”], pleb. otrzymuje: z W. dzies. snop. z łąki, meszne z łanu soł. i 2 karczem; z Kobylnicy dzies. po 6 gr z 2 ł. os., a także dzies. snop. od sołtysa oraz kmieci z pola zw. Zakrzewo; z Kurzęcina [obecnie Skorzęcin] dają tylko meszne, ponadto płacą 2 gr z karczmy; z Barchcina, Dębogóry, Wierzonki płacą tylko meszne; pleban ma też własne 1/2 ł., 2 łąki oraz dzies. w Gołutowie; mł. w W. i mł. w Wierzonce dają po 1 ćw. mąki (LBP 64-65); 1510 małdraty [dzies.] z W. należą do prebendy fundi „Tarnowo” [w kat. pozn.] (LBP 33); 1521 do uposażenia prebendy kanonika Stan. Mielżyńskiego [fundi „Tarnowo”] należą m.in. dzies. z W.; wieś ma 13 ł., ale tylko 5 ł. jest uprawianych; płacą też z innych łanów, lecz wizytator nie umie podać ich pewnego wymiaru (CP 111, 45).

1512 wikariusz w V. →p. 4.

1520-25 Michał dzierżawca dochodów kościoła w W., potem wikariusz tamże: 1520-23 tenże →wyżej; 1525 tenże wikariusz w W. →niżej.

1523-27 Andrzej pleb. w W.: 1524 tenże skarży się, że chociaż poprzednicy Wojciecha z Łekna [pow. kcyn.] obecnego pleb. w Gołutowie płacili pleb. w W. 9 wiard. dzies., to Wojciech tego zaniechał; oficjał przysądza sporne dzies. Andrzejowi (ACC 99 k. 26, 29v, 35v); 1524 tenże domaga się ukarania kmieci z Gołutowa za niepłacenie dzies. wiard.; Wojciech pleb. w Gołutowie jako zachodźca kmieci twiedzi, że nie mieli oni obowiązku płacenia i przedkłada dok. uposażenia kościoła w Gołutowie wystawiony przed „100 lub więcej laty” przez bpa Wojc. [Pałukę], w którym bp darował kościołowi w Gołutowie czynsz przynależący do stołu bpiego z 9 ł. należących do Przecława z Gołutowa kaszt. pozn.; wspomn. czynsz przed 50 laty został zamieniony na dzies. snop., którą to pleb. w Gołutowie dzierżył nieprzerwanie (ACC 99 k. 120, 125; Now. 2, 356-357, gdzie błędna interpretacja wzmianki o dokumencie); 1524 tenże domaga się zapłaty dzies. wiard. od włodarza i kmieci z Gołutowa z działu pana Opalińskiego; Wojciech pleb. w Gołutowie jako zachodźca kmieci wnosi jak w poprzedniej sprawie (ACC 99, 126v); 1525 w tegoż sprawie z kmieciami z Gołutowa tamtejszy pleb. przedkłada ponownie dok. bpa Wojc. [Pałuki], pleb. w W. powołuje się zaś na wyrok polubowny oraz wyrok wpisany do akt konsystorza pozn.; ten ostatni utrzymany zostaje w mocy (ACC 100 k. 6v, 14, 16v, 19v, 21v, 32v, 47); 1525 w tegoż sporze z kmieciami z Gołutowa Wojciech pleb. w Gołutowie domaga się ich uwolnienia [od roszczeń pleb. w W.], Andrzej wnosi zaś o zapłatę zaległych 20 wiard. dzies.; w sprawie przesłuchano Piotra pleb. w Kicinie oraz Michała obecnie wikariusza w W.; pierwszy z nich twierdzi, że w 1523 widział, jak Wojciech pleb. w Gołutowie zapłacił Andrzejowi 7 wiard. dzies. pobranej od kmieci z Gołutowa, 2 wiard. zatrzymał jednak dla siebie tytułem zapłaty za pobór (pro fatiga); wg drugiego śwd., w czasie gdy dzierżawił on dochody kościoła w W. od poprzedniego pleb. Filipa, pleban w Gołutowie płacił plebanowi w W. 9 wiard. dzies. od kmieci z Gołutowa (ACC 100 k. 85, 89, 94, 94v, 99v, 103, 119v; DepTest VII 25); 1525 tenże pozywa opatrznych Wawrz. Siedlka i Macieja kowala z Kamionny o ogród leżący na tamtejszym przedmieściu, który został zastawiony przez matkę plebana; mieszczanie twierdzą, że kupili sporny ogród od Barbary Krawcowej, na dowód czego przedstawiają świadków, którzy potwierdzają ich wersję: Jadwiga Bejka, matka Andrzeja ze względu na chorobę i brak środków do życia sprzedała przed 20 l. sporny ogród Stan. Maślance z Kamionny za 16 gr, następnie ogród odziedziczyła jego córka Barbara Maślanczyna, która sprzedała jedną połowę Wawrz. Siedlkowi, drugą zaś Wawrz. Gotowikowi (Rzeźnikowi); Maciej kowal dzierży połowę spornego ogrodu jako opiekun dzieci zm. Gotowika (ACC 100 k. 46, 74; DepTest. VII 1); 1527 temuż ma Wojciech z Łekna [były pleb. w Gołutowie] zapłacić 1/2 kopy gr długu [za niezapłaconą dzies. z Gołutowa] (ACC 102, 40v); 1527 tenże kwituje Jana Chłapowskiego pleb. w Gołutowie z zapłaty 9 wiardunków dzies. z Gołutowa (ACC 102, 147).

1526 na rzecz prebendy kan. Stan. Mielżyńskiego [fundi „Tarnowo”] kmiecie z V. dają z 4 ł. os. po 6 korcy żyta, 2 korce pszenicy, 1 ćw. jęczmienia oraz 5 gr; sołtys daje z 1 ł. soł. 1 małdrat (CP 111, 65v).

1537-43 Piotr Gołębiewski pleb. w W.: 1537 tenże wydzierżawia Janowi z Płocka dochody kościoła w V. na 3 l. za 8 grz. (AE VIII 29v-30); 1543 tenże skazany z urzędu na zapłatę kary synodalnej za zwożenie zboża i zbieranie siana w niedzielę, w samo święto ś. Marii Magdaleny [22 VII] (AE VIII k. 332, 333v).

1557 Piotr Żółtowski pleban w V. zapisuje w testamencie kolegium wikariuszy wieczystych kat. pozn. 60 grz. na mszę wotywną i trycezymy za swoją duszę (CP 10, 511).

1561 Tomasz z Obornik instytuowany na parafię w W. na podstawie prezenty Urszuli z Sierpca dz. w V. (AE XI 5).

1567 Piotr pleb. w V., egzekutor testamentu zm. Wawrzyńca z Samborza byłego komendarza kościoła w Uzarzewie (AE XI 365).

1628 kościół par. Ś. Mikołaja w W., patronatu Wojc. Chodzieskiego [Potulickiego], kościół niekonsekrowany [tzn. brak poświadczającego to dok.], pamiątka poświęcenia kościoła obchodzona jest w niedzielę po ś. Jadwidze [po 15 X]; naprzeciwko kościoła znajduje się cmentarz; pleb. ma 2 1/2 ł. roli wraz z łąkami; w W. są 2 ł. os., 3 ł. opust., 3 ł. soł., młynarz ma 1 ł., z każdego łanu płacą plebanowi po 1 ćw. żyta i 1 ćw. owsa; są 2 karczmy, z których pierwsza daje 2 wiertele żyta i 2 owsa, druga jest zaś opust.; folwark i pole Rakownia, z których dają 6 kóp żyta, 1 pszenicy, 2 owsa, 1 jęczmienia, 1 prosa oraz 1 grochu; z 5 ł. os. i 2 ł. soł. w Kobylnicy, z 2 ł. os. i 2 ł. soł. w Dębogórze oraz z 2 ł. os. w Kurzęcinie (sołectwo tamże jest opust.) dają plebanowi po 1 ćw. żyta i 1 ćw. owsa; do par. należą również Wierzonka i Barchcino, wsie opatki z Owieńsk, które dają tylko meszne (AV 7, 34v-35); 1638/39 kościół par. Ś. Jadwigi! patronatu dziedziców z W.; prowadzone są metryki chrztów i małżeństw; kościół zbudowany jest z drewna, posiada 3 ołtarze oraz murowaną zakrystię; dom plebański spłonął, pleban mieszka w domku (domuncula) rektora szkoły par., którego obecnie nie zatrudnia (AV 9, 5-6).

6. 1405 Jakub syn Wacława z W., sługa oficjała pozn. Jana kan. pozn. i prep. Ś. Ducha w Poznaniu (ACC 1, 118); 1406 Maciej kleryk z W. (ACC 2, 15v); 1407 Maciej z W. sługa oficjała pozn. Jana kan. pozn. i prep. Ś. Ducha w Poznaniu (ACC 2, 85v); 1408 Mikołaj kapłan z W. toczy spór z [Piotrem] Czerzuchem pleb. w Cerekwicy [k. Szamotuł] oraz S. kowalem stamtąd (ACC 2, 115).

1422 Mik. Srebrnogórski [z W.] mający 90 lub więcej lat zeznaje w procesie pol.-krzyżackim: potwierdza, że Królestwo Polskie składało się i składa z licznych księstw i ziem; widział za swojego życia wielu książąt wymienionych w pytaniu księstw [w przedłożeniu mowa o ziemi dobrzyńskiej, sieradzkiej, sandomierskiej, krakowskiej, łęczyckiej, chełmińskiej, michałowskiej, Mazowszu oraz Pomorzu]; śwd. był na pograniczu [pol.-krzyżackim] i dotarł aż do rzeki Osy [uchodzi do Wisły na N od Grudziądza], a od swoich przodków słyszał, iż królowie Władysław [Łok.] i jego syn Kazimierz władali Pomorzem, nie wie zaś nic o ziemi dobrzyńskiej; Mikołaj przedstawia również okoliczności zajęcia Pomorza przez wojska krzyżackie, nie wie natomiast nic o nałożeniu na Zakon ekskomuniki; śwd. słyszał od dostojników Królestwa Pol., że Krzyżacy na mocy ugody z królem Kazimierzem zapłacili mu trybut z Pomorza oraz ziemi dobrzyńskiej i michałowskiej, ale nie wie, jakiej wysokości (Lites wyd. I t. 2 s. 171).

1423 Szczepan kleryk z W. →p. 3: Mieszkańcy; 1561 Jan Wieprzek mieszcz. ze Śródki podczas napadu zabija Stan. Kurowskiego nieopodal kościoła w W. (PG 105, 315); 1578 Marcin młynarz z W., obecnie młynarz w Borowym Młynie (CP 4 nr 153).

7. ACC 1 k. 40, 43v; ACC 5, 129.

8. Ok. 1 km na N od wsi na kulminacji wzgórza cmentarzysko szkieletowe z X-XIII w.; odnaleziono ok. 50 grobów, wiadro, noże i szydła żelazne, grot strzały, kabłączek skroniowy oraz fragment naczynia glinianego; ok. 1 km na NE od wsi odnaleziono fragmenty naczyń z X-XV w. (Hensel 7, 210-214, tabl. 12).

Kościół drewniany prawdopodobnie z 3 ćwierci XVI w., kilkakrotnie przebudowywany w XVIII w., zachował jednak niektóre późnośredniowieczne cechy stylowe, tj. kwadratowe obrysy nawy i prezbiterium, oraz ślady charakterystycznej dekoracji belki tęczowej (Inwentarz drewnianej architektury sakralnej w Polsce, z. 4a, opr. M. Pawlaczyk, Wrocław 1985, s. 91-98; KZSz V 20, 53-54 – gdzie kościół datowany na 3 ćwierć XVII w.).

Uwaga: 1. Część W., którą książęta Przemysł i Bolesław Pob. nadali w 1252 cysterkom, stała się potem osobną wsią →Wierzonka.

2. Szl. Jan Wierzenicki alias Młodawski (Johannes Wyerzenyczsky alias Mlodawsky; nagłówek zapiski: Vyerzenycza), który w 1469 skwitował Mik. Prusimskiego z długu (PZ 18, 149v) pochodził raczej z leżącej blisko Młodawska wsi Wierzeja.