BRZYSKA

(1317 Briscza, Bryscza, Brzisca, Brziscz, Brzyszcza, villa antiqua Brzyska, 1373 Brzesko, 1373-4 Bresna, Brzisk, Brzyk, Briski, Bryska, Brziszką, Brzysska, Brzyszka, Brzyski, Brzysski, Brzisko) 11 km na NW od Jasła.

1. 1354 dystr. biec. (Tyn. 74); 1497 n. pow. biec. (MS 2, 818; ŹD s. 120); 1354 n. par. własna w dek. Zręcin lub Klecie [pow. pilzn.] (MV 2 s. 436); 1373-4 dek. Klecie (Rejestr świętop. k. 9, 33); 1529 dek. Jasło (LR s. 61); a. 1448 archidiak. Kraków, 1448 n. archidiak. Nowy Sącz (ZDK 2, 526; DLb. 2 s. 278).

2. 1354 B. nad rz. Wisłoką → p. 3; komisarze król. zatwierdzają granice imiennie wymienionych dóbr kl. tyn. [w pow. biec. i pilzn.], m. in. B. (Tyn. 73)1Dok. Tyn. 74 wg wyd. jest falsyfikatem z XV w., podobnie jak dok. komisarzy król. (Tyn. 73) i inne dok. związane ze sprawami własnościowymi kl. tyn. w pow. pilzn. i biec. Negatywna opinia o tych dok. nie wydaje się być uzasadniona we wszystkich wypadkach, ale nie sposób na tym miejscu przedstawić dokładne studium dyplomatyczne i zweryfikować często hiperkrytyczne i nie uzasadnione opinie W. Kętrzyńskiego o dyplomach Tyn. w 1 cz. Kodeksu Tyn. Warto jednak kilka słów poświęcić dok. Tyn. 74. Nie są znane osobne dok. króla Bolesława i księcia Leszka Cz. w Sprawie dóbr kołaczyckich. Wg W. Kętrzyńskiego w drugim przypadku chodzi o dok. z datą 1288, zachowany w dwu wersjach spreparowanych w XV w. (Tyn. 36 ― por. uw. przy haśle Baboniówka i Bezdochowice). Król powołuje się też na dekret komisarzy z tr. (Tyn. 73), którzy obliczyli, że ponad 30 wsi powinno należeć do klasztoru, m. in. dobra kołaczyckie. Kl. odstąpił Eustachemu m. Pilzno i Strzegocice z takim obszarem, jaki zawierają nadania sołtysów pilzneńskiego i strzegockiego (Tyn. 71; Mp. 1, 177). Pilzno należało wtedy do króla (1354 lokacja miasta ― Mp. 3, 706). W. Kętrzyński stwierdza zatem, że „dekret komisarzy i przywilej strzegocki z niniejszym dokumentem (tj. Tyn. 74) w najściślejszym stoją związku, że ich autentyczność zależna jest od autentyczności lub nieautentyczności wyroku Kazimierza Wielkiego. Wyrok zaś Kazimierza Wielkiego jest podrobiony dla tej prostej przyczyny, że się odwołuje do przywileju Leszka Czarnego z r. 1288, którego oryginał dziś jeszcze istniejący podrobionym został w XV wieku; skoro tak jest, to i wyrok Kazimierza, dekret królewski (Tyn. 73) i przywilej strzegocki są falsyfikatami XV w.” Wnioskowanie to jest nad wyraz uproszczone, jeśli się do tego doda, że celem podrobienia przywileju strzegockiego (opat tyn. nadaje niejakiemu Stanisławowi na prośbę wielkorządcy krakowskiego Hermana sołectwo w Strzegocicach k. Pilzna na pr. magd. ― Tyn. 71) wg W. Kętrzyńskiego było nadanie wiarygodności dok. Tyn. 73 i 74, „który ostatni się doń odwołuje, i wykazać, że dobra pozostałe po Eustachym kasztelanie lubelskim były własnością tyniecką”. Dok. Tyn. 71 nie wzbudza najmniejszych nawet podejrzeń. Podrobienie kontraktu lokacyjnego wystawionego przez opata nie mogło żadną miarą bronić wiarygodności dok. Tyn. 73 i 74, a tym bardziej bronić przed sądem król. praw kl. do Strzegocic (z osób sprawdzalnych dok. Tyn. 71 nie wzbudzają wątpliwości opat tyn. Jan i wielkorządca krakowski Herman). O tak karkołomne rozumowanie trudno byłoby posądzić klasztornego fałszerza w XV w. Autentyczność dyplomu Tyn. 71 jest zatem ważnym argumentem za autentycznością dyplomu Tyn. 74. Klasztor posiadał Strzegocice, mógł je zatem oddać w drodze umowy Eustachemu. Wiadomo też, że i Pilzno było w rękach klaszt. (nadanie królowej Judyty), a osobnego wyjaśnienia wymaga sprawa przejścia Pilzna w ręce król. i przyw. lokacyjnych z r. 1354 (jeden króla dla klasztoru ― Mp. 1, 238; drugi dla król. już miasta ― Mp. 3, 706). Nie wgłębiał się bowiem w tę sprawę K. Skowroński, Z dziejów osadnictwa nad Wisłoką w XIV w., [w:] Mediaevalia W. 1960 s. 127 i n. Na innym miejscu wspólnie z S. Mateszewem w pracy o dziejach osadnictwa w regionie tarnowskim do końca XVI w., [w:] Tarnów. Dzieje miasta i regionu, Tarnów 1981, s. 115-6, 160, wykazaliśmy, że obydwie znane obecnie redakcje dok. Leszka Cz. z datą 1288 (Tyn. 36) nie są autentyczne, ale niewątpliwie powstały [w XV w.] na podstawie autentycznego przywileju tego księcia. Powołanie się Kazimierza W. na dok. Leszka Cz. z datą 1288 (Tyn. 36), który wymienia dobra klaszt. nad Wisłoką (Brzostek, Klęcie, Ujazd, Krajowice) na S i N od dóbr kołaczyckich, było uzasadnione tym, że w dok. tym wspomniano o lasach klaszt. „a Luka” [nie zid.] do granic Rusi [mogło tu zatem chodzić o terytorium przyległe do dóbr kołaczyckich]. Oczywiście był to dok. w nie znanej dziś redakcji. Nie znane Kętrzyńskiemu dok. z 1. 1317 i 1330 świadczą wyraźnie za autentycznością danych dok. Tyn. 74. Znany też jest dobrze Ostasz h. Lewart, protoplasta rodu Firlejów, w 1. 1326-40 podstoli krak., a w 1. 1347-54 kaszt. lubel. W tym też czasie żył jego br. Dzierżek kan. krak. i kustosz kol. Ś. Floriana w Kleparzu (por. ZDK 1, 37 i przyp. 14). Ponadto od r. 1354 kl. tyn. posiadał dobra kołaczyckie bez przeszkód. Na podstawie powyższych uwag przyjmuję, że dok. Tyn. 74 jest autentykiem. Stwierdzenie to stawia w zupełnie innym świetle dok. Tyn. 73. K. Skowroński, Z dziejów osadnictwa, s. 141-2, zauważył, że kl. tyn. w zamian za utracone dobra w pow. biec. i pilzn. w związku z zakrojoną na wielką skalę prowadzoną przez Kazimierza W. akcją kolonizacyjną otrzymał „jakieś uposażenie w ziemi, a są nawet pewne ślady takiej rekompensaty”, w której upatruje zwrot kl. dóbr kołaczyckich. W tej sytuacji wydaje się całkiem uzasadnione, że Kazimierz W. wyznaczył komisarzy: wielkorządcę krak. i sand. Hermana, pkom. krak. Andrzeja, i podsędka krak. Jana, aby rozpatrzyli pretensje kl. tyn. do utraconych dóbr i określili ich granice. Wymienione tu osoby i ich urzędy odpowiadają dacie 1354. Również lista świadków nie budzi żadnych wątpliwości: konarski Poznan z Zębocina jest poświadczony też np. w r. 1348 (Mp. 1, 225); dobrze znani są z tego czasu Dobiesław z Ławszowa i Siegniew prepozyt Ś. Michała na zamku krak., późniejszy pod-kanclerzy. Dzierżek Karwacjan z Trzebini jest najpewniej identyczny z późniejszym stolnikiem sand. o tym imieniu. Wyjaśnienia wymaga jedynie to, czy wszystkie wymienione w dekrecie komisarskim wsie faktycznie mogły się znajdować w autentyku, czy też po ewentualnym interpolowaniu go w XV w. dodano niektóre z nich. Rozstrzygnięcie tego problemu wymagałoby jednak przebadania najstarszych dziejów osadnictwa w pow. biec. i pilzn., którego punktem wyjścia winna być dokładna analiza dok. legata Idziego z 1. 1123-5 i bulli papieskiej z r. 1229 (Tyn. 1 i 11b). Na tym miejscu wypadnie się ograniczyć do stwierdzenia, że wszystko wskazuje na to, iż dok. Tyn. 73 jest także autentykiem. W r. 1354 Kazimierz W. zwracał bpowi krak. zabrane dobra, co w tym kontekście wskazuje wyraźnie na jakieś generalne regulowanie przez króla spraw własnościowych w pow. biec. i pilzn. Również J. Wyrozumski, Początki miast w regionie jasielskim, [w:] Studia z dziejów Jasła i powiatu jasielskiego, pod red. J. Garbacika, Kr. 1964, s. 77, sądzi, „że nie ma zgoła powodu do uważania dokumentów nr 73 i 74 Kod. tyn. za falsyfikaty”; 1360 przyległe do starej wsi B. karczowiska zaczynają się od karczowiska Paszka i rozciągają się aż do gęstego lasu; wyznaczony do lokacji [nowej wsi B.] las jest położony między 3 potokami Liwocz, Liwoczka i Chwoszczyna, a obejmuje 50 ł. frankońskich (Tyn. 79); 1470- 80 młyn w B. nad rz. Wisłoką, B. sąsiaduje z Kłodawą, Błażkową, Lipnicą, Ujazdem, Czermną, Dąbrową [dziś Dąbrówka], Wróblową i Kołaczycami [pow. pilzn.] (DLb. 3 s. 204-5); 1493 spór o granice między wsią kl. tyn. B. a wsią król. Lipnicą w tenucie szl. Niklasza (GB 4 s. 3); 1532 pkom. krak. rozgranicza B. od → Błażkowej Andrzeja Czuryły kaszt. przemyskiego oraz B. od Dębowej tegoż Andrzeja. Granica między B. a Dębową poczyna się od miejsca, gdzie schodzą się granice B. i Błażkowej, i biegnie ku górze zw. Liwocz i k. skały blisko przekopy Dębowskie Doły, a dalej aż do wierzchołka góry Liwocz i narożnicy wsi Czermna przy wielkiej drodze z Lipnicy i Jabłonicy do Dębowej (BJ rps 6222 III k. 64v-66r).

3. Własn. kl. Bened. w → Tyńcu, w pierwszej połowie XIV w. w rękach szlach. 1317 i 1330 → p. 4; 1354 Kazimierz W. wyrokuje w sporze między kl. tyn. a Eustachym [Ostaszem] kaszt. lubel., który od lat posiadał dobra klaszt.: m. Kołaczyce i wsie: Sądkową, Kluczową [pow. pilzn.], B. i Wolę Masleszkową [dziś nie istn.] leżące w dystr. biec. po obu brzegach rz. Wisłoki2Sądkowa dziś nie istn., wymienia ją jeszcze DLb. 2 s. 279-80 jako wieś opust. (Zanthkova, Zanthkowa) w par. Kołaczyce. W literaturze błędnie identyfikuje się tę wieś z Sądkową w par. Tarnowiec. Wg nie publikowanego dotąd dok. z błędną datą 1339 (zapewne jest ona nieco późniejsza) wieś Sądkowa (Zanthkowka) leżała k. Kołaczyc nad rz. Bieździadką pod wsią Bieździedzą w pow. pilzn. (OK 12 s. 549). Wolę Masleszkową identyfikuje błędnie K. Skowroński, Z dziejów, s. 141, z przysiółkiem Maślaki k. Szerzyn, ponieważ leżała ona nad Wisłoką w par. Kołaczyce (wymienia ją także dok. z datą 1339 pod nazwą Maslczowa). Wieś ta również dziś nie istnieje. Król po sprawdzeniu roszczeń kl. tyn. na miejscu (per viciniam seu osadam notabiliter demonstrando) [przez swoich komisarzy w r. 1354 → p. 2] i po zbadaniu przyw. króla: Bolesława i ks. krak. Leszka przysądza kl. wymienione wsie, a Eustachy nie może rościć do nich pretensji. Kl. zaś w imię zgody odstępuje Eustachemu m. Pilzno i Strzegocice [pow. pilzn.] w określonych granicach (Tyn. 74)1Dok. Tyn. 74 wg wyd. jest falsyfikatem z XV w., podobnie jak dok. komisarzy król. (Tyn. 73) i inne dok. związane ze sprawami własnościowymi kl. tyn. w pow. pilzn. i biec. Negatywna opinia o tych dok. nie wydaje się być uzasadniona we wszystkich wypadkach, ale nie sposób na tym miejscu przedstawić dokładne studium dyplomatyczne i zweryfikować często hiperkrytyczne i nie uzasadnione opinie W. Kętrzyńskiego o dyplomach Tyn. w 1 cz. Kodeksu Tyn. Warto jednak kilka słów poświęcić dok. Tyn. 74. Nie są znane osobne dok. króla Bolesława i księcia Leszka Cz. w Sprawie dóbr kołaczyckich. Wg W. Kętrzyńskiego w drugim przypadku chodzi o dok. z datą 1288, zachowany w dwu wersjach spreparowanych w XV w. (Tyn. 36 ― por. uw. przy haśle Baboniówka i Bezdochowice). Król powołuje się też na dekret komisarzy z tr. (Tyn. 73), którzy obliczyli, że ponad 30 wsi powinno należeć do klasztoru, m. in. dobra kołaczyckie. Kl. odstąpił Eustachemu m. Pilzno i Strzegocice z takim obszarem, jaki zawierają nadania sołtysów pilzneńskiego i strzegockiego (Tyn. 71; Mp. 1, 177). Pilzno należało wtedy do króla (1354 lokacja miasta ― Mp. 3, 706). W. Kętrzyński stwierdza zatem, że „dekret komisarzy i przywilej strzegocki z niniejszym dokumentem (tj. Tyn. 74) w najściślejszym stoją związku, że ich autentyczność zależna jest od autentyczności lub nieautentyczności wyroku Kazimierza Wielkiego. Wyrok zaś Kazimierza Wielkiego jest podrobiony dla tej prostej przyczyny, że się odwołuje do przywileju Leszka Czarnego z r. 1288, którego oryginał dziś jeszcze istniejący podrobionym został w XV wieku; skoro tak jest, to i wyrok Kazimierza, dekret królewski (Tyn. 73) i przywilej strzegocki są falsyfikatami XV w.” Wnioskowanie to jest nad wyraz uproszczone, jeśli się do tego doda, że celem podrobienia przywileju strzegockiego (opat tyn. nadaje niejakiemu Stanisławowi na prośbę wielkorządcy krakowskiego Hermana sołectwo w Strzegocicach k. Pilzna na pr. magd. ― Tyn. 71) wg W. Kętrzyńskiego było nadanie wiarygodności dok. Tyn. 73 i 74, „który ostatni się doń odwołuje, i wykazać, że dobra pozostałe po Eustachym kasztelanie lubelskim były własnością tyniecką”. Dok. Tyn. 71 nie wzbudza najmniejszych nawet podejrzeń. Podrobienie kontraktu lokacyjnego wystawionego przez opata nie mogło żadną miarą bronić wiarygodności dok. Tyn. 73 i 74, a tym bardziej bronić przed sądem król. praw kl. do Strzegocic (z osób sprawdzalnych dok. Tyn. 71 nie wzbudzają wątpliwości opat tyn. Jan i wielkorządca krakowski Herman). O tak karkołomne rozumowanie trudno byłoby posądzić klasztornego fałszerza w XV w. Autentyczność dyplomu Tyn. 71 jest zatem ważnym argumentem za autentycznością dyplomu Tyn. 74. Klasztor posiadał Strzegocice, mógł je zatem oddać w drodze umowy Eustachemu. Wiadomo też, że i Pilzno było w rękach klaszt. (nadanie królowej Judyty), a osobnego wyjaśnienia wymaga sprawa przejścia Pilzna w ręce król. i przyw. lokacyjnych z r. 1354 (jeden króla dla klasztoru ― Mp. 1, 238; drugi dla król. już miasta ― Mp. 3, 706). Nie wgłębiał się bowiem w tę sprawę K. Skowroński, Z dziejów osadnictwa nad Wisłoką w XIV w., [w:] Mediaevalia W. 1960 s. 127 i n. Na innym miejscu wspólnie z S. Mateszewem w pracy o dziejach osadnictwa w regionie tarnowskim do końca XVI w., [w:] Tarnów. Dzieje miasta i regionu, Tarnów 1981, s. 115-6, 160, wykazaliśmy, że obydwie znane obecnie redakcje dok. Leszka Cz. z datą 1288 (Tyn. 36) nie są autentyczne, ale niewątpliwie powstały [w XV w.] na podstawie autentycznego przywileju tego księcia. Powołanie się Kazimierza W. na dok. Leszka Cz. z datą 1288 (Tyn. 36), który wymienia dobra klaszt. nad Wisłoką (Brzostek, Klęcie, Ujazd, Krajowice) na S i N od dóbr kołaczyckich, było uzasadnione tym, że w dok. tym wspomniano o lasach klaszt. „a Luka” [nie zid.] do granic Rusi [mogło tu zatem chodzić o terytorium przyległe do dóbr kołaczyckich]. Oczywiście był to dok. w nie znanej dziś redakcji. Nie znane Kętrzyńskiemu dok. z 1. 1317 i 1330 świadczą wyraźnie za autentycznością danych dok. Tyn. 74. Znany też jest dobrze Ostasz h. Lewart, protoplasta rodu Firlejów, w 1. 1326-40 podstoli krak., a w 1. 1347-54 kaszt. lubel. W tym też czasie żył jego br. Dzierżek kan. krak. i kustosz kol. Ś. Floriana w Kleparzu (por. ZDK 1, 37 i przyp. 14). Ponadto od r. 1354 kl. tyn. posiadał dobra kołaczyckie bez przeszkód. Na podstawie powyższych uwag przyjmuję, że dok. Tyn. 74 jest autentykiem. Stwierdzenie to stawia w zupełnie innym świetle dok. Tyn. 73. K. Skowroński, Z dziejów osadnictwa, s. 141-2, zauważył, że kl. tyn. w zamian za utracone dobra w pow. biec. i pilzn. w związku z zakrojoną na wielką skalę prowadzoną przez Kazimierza W. akcją kolonizacyjną otrzymał „jakieś uposażenie w ziemi, a są nawet pewne ślady takiej rekompensaty”, w której upatruje zwrot kl. dóbr kołaczyckich. W tej sytuacji wydaje się całkiem uzasadnione, że Kazimierz W. wyznaczył komisarzy: wielkorządcę krak. i sand. Hermana, pkom. krak. Andrzeja, i podsędka krak. Jana, aby rozpatrzyli pretensje kl. tyn. do utraconych dóbr i określili ich granice. Wymienione tu osoby i ich urzędy odpowiadają dacie 1354. Również lista świadków nie budzi żadnych wątpliwości: konarski Poznan z Zębocina jest poświadczony też np. w r. 1348 (Mp. 1, 225); dobrze znani są z tego czasu Dobiesław z Ławszowa i Siegniew prepozyt Ś. Michała na zamku krak., późniejszy pod-kanclerzy. Dzierżek Karwacjan z Trzebini jest najpewniej identyczny z późniejszym stolnikiem sand. o tym imieniu. Wyjaśnienia wymaga jedynie to, czy wszystkie wymienione w dekrecie komisarskim wsie faktycznie mogły się znajdować w autentyku, czy też po ewentualnym interpolowaniu go w XV w. dodano niektóre z nich. Rozstrzygnięcie tego problemu wymagałoby jednak przebadania najstarszych dziejów osadnictwa w pow. biec. i pilzn., którego punktem wyjścia winna być dokładna analiza dok. legata Idziego z 1. 1123-5 i bulli papieskiej z r. 1229 (Tyn. 1 i 11b). Na tym miejscu wypadnie się ograniczyć do stwierdzenia, że wszystko wskazuje na to, iż dok. Tyn. 73 jest także autentykiem. W r. 1354 Kazimierz W. zwracał bpowi krak. zabrane dobra, co w tym kontekście wskazuje wyraźnie na jakieś generalne regulowanie przez króla spraw własnościowych w pow. biec. i pilzn. Również J. Wyrozumski, Początki miast w regionie jasielskim, [w:] Studia z dziejów Jasła i powiatu jasielskiego, pod red. J. Garbacika, Kr. 1964, s. 77, sądzi, „że nie ma zgoła powodu do uważania dokumentów nr 73 i 74 Kod. tyn. za falsyfikaty”; 1425 Jan włodarz z B. (SP 9, 378, 383); 1456 Kazimierz Jag. potwierdza kl. tyn. przyw. swoich poprzedników oraz posiadanie licznych dóbr, m. in. B. (Tyn. 219); 1468 Marcin włodarz z B. (SP 9, 652); 1470-80 własn. kl. tyn. Kmiecie płacą czynsz, dają po 30 jaj, po 2 koguty i po 2 sery, odrabiają jutrzyny, płacą 1 wiard. oprawy, 1/2 grz. obiednego. Karczma klaszt. z rolami płaci 3 grz. czynszu, 9 zagród z rolami, młyn na rz. Wisłoce płacący małdratę, folwark klaszt. Kmiecie dają za stację opacką łącznie 6 ćw. owsa, 18 kogutów, beczkę piwa, szynkę albo 1 wiard. Jest też w B. 1 zagroda z rolami, z której zagr. płaci tylko 30 gr (DLb. 2 s. 278; 3 s. 204-5); 1488-91 szl. Jan Ciężki z Kątów włodarz w B. (SP 9, 1003, 1009, 1011, 1014, 1023, 1024, 1027, 1031 ― ongiś włodarz w B.); 1511-29 Barnath, Bernard faktor opata tyn. w B., ławnik sądu wyższego pr. niem. na zamku goleskim 1518-9 (SP 9, 1441, 1466, 1482, 1489, 1491, 1495, 1574, 1604); 1525 własn. kl. tyn. (SP 9, 1551); 1529 kl. tyn. pobiera w B. czynsz od kmieci wart. 2 1/2 grz., z młyna czynsz 6 grz. i z karczmy czynsz 2 1/2 grz. oraz 20 ćw. owsa miary biec. (LR s. 246); 1530 pobór z 2 1/21., 1 młyn dziedz. o 2 kołach (RP k. 47); 1536 na folwarku w B. pracują kmiecie z Woli Brzostkowej [dziś Wola Brzostecka, pow. pilzn.] (ŹD s. 528); 1538 pobór z 2 1/2 ł., 1 młyn dziedz. o 2 kołach, 2 karczmy (RP); 1564 wieś kl. tyn. B. daje sep owsianą z 2 1/21. do zamku nowokorczyńskicgo, żytnią do zamku biec. (LS s. 54).

4. 1317 Władysław Łok. przenosi na pr. średz. imiennie wymienione wsie br. Dzierżka i Ostasza dz. Bejsc [pow. wiśl.] m. in. Kołaczyce i B. (ZDM 2, 895); 1330 tenże przenosi na pr. średz. imiennie wymienione wsie br. Dzierżka kan. krak. i Ostasza podstolego krak., m. in. Kołaczyce i B. (Mp. 2, 602); 1360 opat tyn. Jan sprzedaje za 4 grz. prac. Tomaszowi i Katarzynie dzieciom Jaklina karczowiska przylegające do starej wsi B. [→ p. 2], między którymi będą mieć 1 ł. wolny przez 20 lat. Ponadto opat daje im pod lokację [nowej wsi B. → r. 1542] na pr. magd. las między 3 potokami Liwocz, Liwoczka i Chwoszczyna do 50 ł. frankońskich z rolami wykarczowanymi, z czego dostają 2 wolne ł. z innymi przydatkami przysługującymi sołtysom z tym, że opat rezerwuje dla siebie staw. Wolnizna z ról wykarczowanych 6 lat, a z ról w lesie 20 lat. Czynsz z łanu 9 sk., a dzies. po 6 sk. Dla sołtysa szósty denar z czynszu i trzeci z kar. Za 3 obiady w roku sołtys płaci 1 wiard., a kmiecie 2 wiard. Sołtys obow. do służby wojskowej na koniu wart. 3 grz. z kuszą. Opat przeznacza 1 ł. na skotnicę (Tyn. 79); 1367 Kazimierz W. nadaje pr. niem. wsiom kl. tyn., m. in. B. (Tyn. 98); 1388 Dzierżek sołtys z B. (SP 1, 50); 1408 Jakub sołtys z B. sprzedaje za 37 1/2 grz. szl. Wielisławowi z B. sołectwo tamże (SP 9, 74); 1408-17 Wielisław sołtys z B. (SP 9, 74, 76, 130, 133, 138, 147); 1408 Piotr zw. Tarbassa i Piotr s. Jakuba sołtysi z B. (SP 9, 77); 1417-58 szl. Mik. Strzemień alias Strepa sołtys w B. i Kłodawie, ławnik sądu wyższego pr. niem., na zamku goleskim [Golesz w pow. pilzn.] (SP 9, 158, 193, 245, 312, 343, 363, 366, 372, 378, 403, 407, 412, 443-4, 451, 458, 461, 492, 494, 503, 516, 518, 520-1, 523, 528, 534, 542, 565); 1420-6 Jan sołtys w B., ławnik sądu wyższego pr. niem. na zamku goleskim (SP 9, 226, 231-2, 237, 245, 249, 304-5, 307, 310, 312, 314-5, 317, 336, 343, 352-3, 363, 369, 378, 388; GB 4 s. 12); 1421 Wielisław dz. Sobniowa przeciw Janowi sołtysowi z B., ponieważ trzyma nie wypłacone jego sołectwo w B. Jan ma okazać przyw. (SP 9, 237); 1425 Mik. Strepa [= Strzemień] sołtys z Kłodawy ustępuje Świętosławowi zw. Czarnota 1/2 karczmy w B. (SP 9, 311); 1446 Dorota ż. Mik. Strepy sołtysa z Kłodawy z c. Katarzyną zeznają, że Mikołaj wniósł 40 grz. na sołectwach w B. i Kłodawie (SP 9, 403); 1449 Mikołaj z B. ławnik sądu wyższego pr. niem. na zamku goleskim (SP 9, 443 ― najpewniej Mik. Strzemień); br. Paweł iudex de Klimontowa [nie zid.] i Świętosław rezygnują z sołectwa w B. i Kłodawie na rzecz Katarzyny i Zuchny cc. zm. Mik. Drzemlika, te zaś rezygnują na rzecz stryja Pawła i jego br. Świętosława z ojcowizny w Klimontowej. Mikołaj sołtys z B. i Katarzyna poręczają za Zuchnę (SP 9, 443-4); opat tyn. przeciw Mikołajowi [Strzemieniowi] sołtysowi z B. i jego pasierbicom (SP 9, 458); 1451 honesta Dorota zeznaje, że c. Zuzanna dała jej 5 grz. z tytułu wiana Doroty na sołectwie w B. z zapisanych jej na nim 30 grz. (SP 9, 495); 1453 Dorota ż. Mik. Strzemienia sołtysa z B. (SP 9, 518); 1457 Jan Strzemień sołtys z B., ławnik sądu wyższego pr. niem. na zamku goleskim (SP 9, 544); 1458 Mik. Strzemień sołtys z B. daje 3 wiard. i 2 gr sądowi wyższemu pr. niem. za przyw. na sołectwo w B., czyli wykupuje dziedzinę (SP 9, 565); Katarzyna ż. Świętosława z Dębicy [pow. pilzn.] ustanawia męża opiekunem swej ojcowizny na sołectwie w B. (SP 9, 563); Zuchna ustanawia tegoż opiekunem swej cz. ojcowizny na sołectwie w B. (SP 9, 564); 1461-2 Piotr Przepiórka z B., ławnik sądu wyższego pr. niem. na zamku goleskim (SP 9, 575-6); 1461 Piotr alias Piotrasz z B. daje c. Jadwidze ż. Mikołaja 8 grz. wiana i przywianku na sołectwie w B. (SP 9, 575); 1470-1518 szl. Jan Strzemień sołtys z B., ławnik sądu wyższego pr. niem. na zamku goleskim 1470-85, sędzia tegoż sądu 1485-1518 (SP 9, 821, 832-4, 839-40, 871-3, 882, 884-5, 888, 890, 892, 898-9, 915, 925, 933, 936-7, 943-4, 946, 949-50, 952, 957, 959, 962, 964, 966, 971-6, 978, 982, 984, 986-7, 992, 998 i n. wg ind., Teut. 6 s. 167); 1470-80 sołectwo z 2 ł., karczma. Sołtys płaci 1 wiard. obiednego, a z czynszu wsi pobiera 1/2 grz. (DLb. 3 s. 204); 1471 Katarzyna i Zuzanna cc. zm. Mik. Drzemlika [→ Kłodawa], dz. sołectwa w B., ustanawiają swym opiekunem Stan. Jałówkę z Kołaczyc (SP 9, 831-2); też zeznają przez opiekuna i przez prokuratora, że Jan Strzemień udzielił im satysfakcji z bliższości po ojcu i matce do sołectwa w B. z tym, że Jan ma zapłacić 5 grz. swej siostrze Zuzannie (SP 9, 833-4); 1472 Jan Strzemień sołtys z B. oprawia ż. Elżbiecie, c. Piotra Klimy z Kołaczyc, 400 grz. pol. na dziedzinie in scultetia Brzyszczensi (SP 9, 839); Katarzyna Koschczyna z B., (SP 9, 837); 1488 Jan Strzemień sołtys z B. poręcza Janowi Ciężkiemu prokuratorowi z B. za dług Stan. Bydłowskiego karczmą w B. (SP 9, 1003); 1491 szl. Jan Strzemień sołtys z B. zastawia za 6 1/2 grz. Janowi z Krakuszowic karczmę z rolą w Kłodawie, którą ma w zastawie od Jana zw. Czyassky [Ciężki] ongiś prokuratora z B. (SP 9, 1031); 1497 Jan Olbr. konfiskuje Janowi Ciężkiemu sołectwo w B. w pow. biec. i nadaje je Janowi Jabłońskiemu (MS 2, 818); 1502 Aleksander Jag. uwalnia od zapowiedzianej wyprawy wojennej, dla bezpieczeństwa i umocnienia kl. tyn., dziedz. wójtów z dóbr tego kl., m. in. Strzemienia dziedz. sołtysa w B. (MS 3, 424); 1524-32 szl. Stan. Strzemień sołtys z B., ławnik sądu wyższego pr. niem. na zamku goleskim (SP 9, 1543, 1550-1, 1578, 1594, 1641, 1647, występuje do r. 1546 → ind. tamże); 1525 Mik. Chrostek z dziećmi Janem i Dorotą zeznają, że dostali satysfakcję z sołectwa w B. (SP 9, 1550); Anna Żurowska i Dorota zeznają, że ich br. szl. Jan, Stanisław i Piotr Strzemieniowie spłacili je z dóbr po ojcu i matce w sołectwie w B. (SP 9, 1551); 1529 sołectwo (LR s. 61 → p. 5); 1530 sołtys B. płaci 12 gr poboru (RP k. 64); 1542 opat Tyn. odnawia na prośbę br. Jana burgr. zamku goleskiego [→ ind. SP 9] i Piotra podstar. tyn. zw. Strzemieniowie przyw. z r. 1360 (Tyn. s. 127).

5. 1354 pleban z B., brak danych o dochodach parafii (MV 2 s. 436); 1360 po upływie wolnizny pleb. będzie pobierał z łanu 6 sk. dzies. (Tyn. 79); 1373 Filip pleban z B. (ZDM 1, 142); 1373-4 par. nowo założona, świętop. 2 1/2 sk. (Rejestr świętop. k. 9, 39); 1400 Stanisław wikary z B. (SP 8, 9705); 1406 kapelan plebana zw. Bonek z B. (ZCz. 1 s. 179); 1418 kapelan plebana w B. (ZCz. 1 s. 179); 1470-80 kościół drewn. Ś. Marii Magdaleny, uposażenie plebana: w B. dzies. z ról kmiec.: snop. wart. 3 grz., pien. po wiard. z łanu wart. 2.grz., zbożowa po korcu żyta i owsa; dzies. snop. z folwarku kl. tyn. wart. 4 grz., z 2 karczem klaszt. i sołtysiej; dzies. z sołectwa wart. 1 wiard. oraz korzec żyta i tyleż owsa, po korcu żyta i po 2 kity kon. z 9 zagród. Ponadto pleban ma własne role i łąkl. Dzies. snop. z łanów kmieć, w Ujeździe z wyjątkiem 3 ł., oraz dzies. snop. z sołectwa tamże. Dzies. z sołectwa w Lipnicy, dzies. z 5 ł. kmiec., w Kłodawie i dzies. pien. z sołectwa w Dąbrówce (DLb. 2 s. 278-80); w par.: B., Ujazd, Wróblowa, Kłodawa, Lipnica, Dąbrówka (DLb. 2 s. 278-9); 1502 Paweł Dąbrowski udając się na wojnę wołoską zapisuje kościołowi w B. 5 grz. na sołectwie w Lipnicy (SP 9, 1308); 1504 Walenty pleb. w B. (SP 9, 1356); 1529 uposażenie plebana w B.: meszne miary pilzn. w życie i owsie we wsiach B., Wróblowa, Lipnica Mała i Wielka, dzies. snop. z fowarku w B. wart. 10 grz., od sołtysa, 6 kmieci i 6 zagr. wart. 8 grz., a także dzies. pien. tamże wart. 1 grz. (LR s. 61); dzies. pien. w B. wart. 30 gr klasztorowi tyn. (LR s. 246).

6. 1501 Szymon s. Mikołaja z B., student Ak. Krak. (Album 2 s. 73).

8. W pobliżu szczytu Liwocz domniemane grodzisko zw. Gródek (Żaki a. 113; A. Kunysz, Grodziska w województwie rzeszowskim, „Materiały i Sprawozd. Rzeszowskiego Ośrodka Archeol.”, za rok 1966, Rzeszów 1968 s. 46).

1 Dok. Tyn. 74 wg wyd. jest falsyfikatem z XV w., podobnie jak dok. komisarzy król. (Tyn. 73) i inne dok. związane ze sprawami własnościowymi kl. tyn. w pow. pilzn. i biec. Negatywna opinia o tych dok. nie wydaje się być uzasadniona we wszystkich wypadkach, ale nie sposób na tym miejscu przedstawić dokładne studium dyplomatyczne i zweryfikować często hiperkrytyczne i nie uzasadnione opinie W. Kętrzyńskiego o dyplomach Tyn. w 1 cz. Kodeksu Tyn. Warto jednak kilka słów poświęcić dok. Tyn. 74. Nie są znane osobne dok. króla Bolesława i księcia Leszka Cz. w Sprawie dóbr kołaczyckich. Wg W. Kętrzyńskiego w drugim przypadku chodzi o dok. z datą 1288, zachowany w dwu wersjach spreparowanych w XV w. (Tyn. 36 ― por. uw. przy haśle Baboniówka i Bezdochowice). Król powołuje się też na dekret komisarzy z tr. (Tyn. 73), którzy obliczyli, że ponad 30 wsi powinno należeć do klasztoru, m. in. dobra kołaczyckie. Kl. odstąpił Eustachemu m. Pilzno i Strzegocice z takim obszarem, jaki zawierają nadania sołtysów pilzneńskiego i strzegockiego (Tyn. 71; Mp. 1, 177). Pilzno należało wtedy do króla (1354 lokacja miasta ― Mp. 3, 706). W. Kętrzyński stwierdza zatem, że „dekret komisarzy i przywilej strzegocki z niniejszym dokumentem (tj. Tyn. 74) w najściślejszym stoją związku, że ich autentyczność zależna jest od autentyczności lub nieautentyczności wyroku Kazimierza Wielkiego. Wyrok zaś Kazimierza Wielkiego jest podrobiony dla tej prostej przyczyny, że się odwołuje do przywileju Leszka Czarnego z r. 1288, którego oryginał dziś jeszcze istniejący podrobionym został w XV wieku; skoro tak jest, to i wyrok Kazimierza, dekret królewski (Tyn. 73) i przywilej strzegocki są falsyfikatami XV w.” Wnioskowanie to jest nad wyraz uproszczone, jeśli się do tego doda, że celem podrobienia przywileju strzegockiego (opat tyn. nadaje niejakiemu Stanisławowi na prośbę wielkorządcy krakowskiego Hermana sołectwo w Strzegocicach k. Pilzna na pr. magd. ― Tyn. 71) wg W. Kętrzyńskiego było nadanie wiarygodności dok. Tyn. 73 i 74, „który ostatni się doń odwołuje, i wykazać, że dobra pozostałe po Eustachym kasztelanie lubelskim były własnością tyniecką”. Dok. Tyn. 71 nie wzbudza najmniejszych nawet podejrzeń. Podrobienie kontraktu lokacyjnego wystawionego przez opata nie mogło żadną miarą bronić wiarygodności dok. Tyn. 73 i 74, a tym bardziej bronić przed sądem król. praw kl. do Strzegocic (z osób sprawdzalnych dok. Tyn. 71 nie wzbudzają wątpliwości opat tyn. Jan i wielkorządca krakowski Herman). O tak karkołomne rozumowanie trudno byłoby posądzić klasztornego fałszerza w XV w.

Autentyczność dyplomu Tyn. 71 jest zatem ważnym argumentem za autentycznością dyplomu Tyn. 74. Klasztor posiadał Strzegocice, mógł je zatem oddać w drodze umowy Eustachemu. Wiadomo też, że i Pilzno było w rękach klaszt. (nadanie królowej Judyty), a osobnego wyjaśnienia wymaga sprawa przejścia Pilzna w ręce król. i przyw. lokacyjnych z r. 1354 (jeden króla dla klasztoru ― Mp. 1, 238; drugi dla król. już miasta ― Mp. 3, 706). Nie wgłębiał się bowiem w tę sprawę K. Skowroński, Z dziejów osadnictwa nad Wisłoką w XIV w., [w:] Mediaevalia W. 1960 s. 127 i n. Na innym miejscu wspólnie z S. Mateszewem w pracy o dziejach osadnictwa w regionie tarnowskim do końca XVI w., [w:] Tarnów. Dzieje miasta i regionu, Tarnów 1981, s. 115-6, 160, wykazaliśmy, że obydwie znane obecnie redakcje dok. Leszka Cz. z datą 1288 (Tyn. 36) nie są autentyczne, ale niewątpliwie powstały [w XV w.] na podstawie autentycznego przywileju tego księcia. Powołanie się Kazimierza W. na dok. Leszka Cz. z datą 1288 (Tyn. 36), który wymienia dobra klaszt. nad Wisłoką (Brzostek, Klęcie, Ujazd, Krajowice) na S i N od dóbr kołaczyckich, było uzasadnione tym, że w dok. tym wspomniano o lasach klaszt. „a Luka” [nie zid.] do granic Rusi [mogło tu zatem chodzić o terytorium przyległe do dóbr kołaczyckich]. Oczywiście był to dok. w nie znanej dziś redakcji. Nie znane Kętrzyńskiemu dok. z 1. 1317 i 1330 świadczą wyraźnie za autentycznością danych dok. Tyn. 74. Znany też jest dobrze Ostasz h. Lewart, protoplasta rodu Firlejów, w 1. 1326-40 podstoli krak., a w 1. 1347-54 kaszt. lubel. W tym też czasie żył jego br. Dzierżek kan. krak. i kustosz kol. Ś. Floriana w Kleparzu (por. ZDK 1, 37 i przyp. 14). Ponadto od r. 1354 kl. tyn. posiadał dobra kołaczyckie bez przeszkód. Na podstawie powyższych uwag przyjmuję, że dok. Tyn. 74 jest autentykiem.

Stwierdzenie to stawia w zupełnie innym świetle dok. Tyn. 73. K. Skowroński, Z dziejów osadnictwa, s. 141-2, zauważył, że kl. tyn. w zamian za utracone dobra w pow. biec. i pilzn. w związku z zakrojoną na wielką skalę prowadzoną przez Kazimierza W. akcją kolonizacyjną otrzymał „jakieś uposażenie w ziemi, a są nawet pewne ślady takiej rekompensaty”, w której upatruje zwrot kl. dóbr kołaczyckich. W tej sytuacji wydaje się całkiem uzasadnione, że Kazimierz W. wyznaczył komisarzy: wielkorządcę krak. i sand. Hermana, pkom. krak. Andrzeja, i podsędka krak. Jana, aby rozpatrzyli pretensje kl. tyn. do utraconych dóbr i określili ich granice. Wymienione tu osoby i ich urzędy odpowiadają dacie 1354. Również lista świadków nie budzi żadnych wątpliwości: konarski Poznan z Zębocina jest poświadczony też np. w r. 1348 (Mp. 1, 225); dobrze znani są z tego czasu Dobiesław z Ławszowa i Siegniew prepozyt Ś. Michała na zamku krak., późniejszy pod-kanclerzy. Dzierżek Karwacjan z Trzebini jest najpewniej identyczny z późniejszym stolnikiem sand. o tym imieniu. Wyjaśnienia wymaga jedynie to, czy wszystkie wymienione w dekrecie komisarskim wsie faktycznie mogły się znajdować w autentyku, czy też po ewentualnym interpolowaniu go w XV w. dodano niektóre z nich. Rozstrzygnięcie tego problemu wymagałoby jednak przebadania najstarszych dziejów osadnictwa w pow. biec. i pilzn., którego punktem wyjścia winna być dokładna analiza dok. legata Idziego z 1. 1123-5 i bulli papieskiej z r. 1229 (Tyn. 1 i 11b). Na tym miejscu wypadnie się ograniczyć do stwierdzenia, że wszystko wskazuje na to, iż dok. Tyn. 73 jest także autentykiem. W r. 1354 Kazimierz W. zwracał bpowi krak. zabrane dobra, co w tym kontekście wskazuje wyraźnie na jakieś generalne regulowanie przez króla spraw własnościowych w pow. biec. i pilzn. Również J. Wyrozumski, Początki miast w regionie jasielskim, [w:] Studia z dziejów Jasła i powiatu jasielskiego, pod red. J. Garbacika, Kr. 1964, s. 77, sądzi, „że nie ma zgoła powodu do uważania dokumentów nr 73 i 74 Kod. tyn. za falsyfikaty”.

2 Sądkowa dziś nie istn., wymienia ją jeszcze DLb. 2 s. 279-80 jako wieś opust. (Zanthkova, Zanthkowa) w par. Kołaczyce. W literaturze błędnie identyfikuje się tę wieś z Sądkową w par. Tarnowiec. Wg nie publikowanego dotąd dok. z błędną datą 1339 (zapewne jest ona nieco późniejsza) wieś Sądkowa (Zanthkowka) leżała k. Kołaczyc nad rz. Bieździadką pod wsią Bieździedzą w pow. pilzn. (OK 12 s. 549). Wolę Masleszkową identyfikuje błędnie K. Skowroński, Z dziejów, s. 141, z przysiółkiem Maślaki k. Szerzyn, ponieważ leżała ona nad Wisłoką w par. Kołaczyce (wymienia ją także dok. z datą 1339 pod nazwą Maslczowa). Wieś ta również dziś nie istnieje.