(1339 Sernyki, Zyrniki, 1351 Zirniki, 1420, 1424 Zirniky, 1430 Zyrniki, 1467 Styrniki, 1470-80 Zyrniki, Zyrniky, 1529 Zyrnyky, 1534 Zerniki, Zirniki, 1538 Zernÿkj, 1564-5 Zyrnyky, 1578 Żerniki, 1662n. Zerniki, 1827 Żerniki Kam. 251; Kop.K 261) 13 km na W od Opatowa; ok. 17 km na SE od kl.

1. 1351 z. sand. (Derwich 1992 278), 1538n. pow. sand. (ASK I/7 188v), 1827 pow. opat. (Tabela II 329); 1470-80n. par. Baćkowice (DLb. II 329), 1538 par. Łagów (ASK I/7 188v), 1564-5 par. Zbilutka (LS 1564-5 328), 1578n. par. Baćkowice (Paw. 189).

2. 1470-80 graniczy z Okaliną i → Modliborzycami (DLb. I 397; III 235); 1598 ma wyznaczone granice z wsiami Golesze, Modliborzyce, Piskrzyn i Baranów (Inw. 1598 214).

3. Własn. szlach., od 1339 r. kl. święt., następnie szlach., a potem bpa włocł.

1339 opactwo święt. zamienia swoje wsie → Opatkowice [krak.] i → Zborów na wsie → Rzepin, → Rzepinek, Ż. i → Szczybrzę należące do Przybka, podsędka krak. (Mp. III 660); 1351 Kazimierz Wlk. przenosi na pr. średz. imiennie wyliczone posiadłości kl. święt., w tym Rzepin, Rzepinek i Ż. (Derwich 1992 278);

1420-67 Stanisław Żyrnicki z Ż., → Milejowic, → Wierzbątowic i → Jagnina (Mp. IV 1189, 1220, 1342, 1359; ZDM II 554; TN XX 68)¹W tym samym czasie, w l. 1427-47, występuje Stanisław „Zyrniczski” z Syrnik k. Lewartowa, którego synem byt Jan z Syrnik (1447 r.), a także Piotr „Zyrniczski”, dz. Gorzkowa (1452 r.), podsędek z. chełmskiej (1460 r.), zabity w 1468 r., br. Macieja z Syrnik (1468 r.) - por. SHGL 230. Mimo zbieżności imion jest to chyba inna rodzina, związana z okolicami Opatowa. Stanisław Żyrnicki uzyskał później z rąk kl. święt. Jagnin; 1424 Stanisław z Ż. w zamian za cz. Wierzbątowic odstępuje Mikołajowi ze Zwoli swoją cz. Ż., obciążoną kwotą 120 grz., którą Mikołaj zobowiązuje się spłacić (Pol. 198; Mp. IV 1220; Librowski s. 33²Z oryginału i kopii w archiwum kapituły włocł., dawny egzemplarz Mikołaja ze Zwoli; AG 1815³Oryginał z archiwum święt., dawny egzemplarz Stanisława); 1430 Mikołaj z Ostrowa sprzedaje za 300 grz. Andrzejowi z Chronowa swoją cz. Ż. (Pol. 200; Mp. IV 1269; Librowski s. 62n.⁴Z kopii sporządzonej z oryginału w archiwum kapituły włocł., dawny egzemplarz Andrzeja); 1430 Andrzej ze Strachocina sprzedaje wieś Ż. Maciejowi z Bielaw kaszt. brzezińskiemu za 300 grz. (Pol. 202; Librowski s. 61-2⁵Z oryginału jw);

1470-80 własn. bpa włocł., folw. biskupi, 11,5 łkm., 3 zagrody z rolą, 3 karczmy z rolą. Kmiecie płacą po 20 gr czynszu, po 1/2 na ś. Trójcę i na ś. Marcina [11 XI], płacą i dają stacyjne, nie dają owsa, dają po 30 jaj i 3 koguty, podwody do Opatowa i Bodzentyna. Zagr. nic nie płacą, pracują po 1 dniu tyg. pieszo. Dwu karczmarzy płaci po 36 gr, jeden - 1 grz. czynszu, wszyscy z karczem odrabiają pomocne bez dnia (DLb. I 624; II 329, 468); 1529 → p. 5;

1534 własn. bpa włocł., klucz piórkowski. Folw., staw rybny, 4,5 ł. osiadłego: po 1 ł. mają Michał [Baka?], Maciej Baka i Marcin Kolastik, po 1/2 ł. Sobieraj, Mozdzen i Marcin Giezek, 6,5 ł. opust., 2 zagr. (Russek i Kądziołka), 3 karczmy, które dzierżą Maciej Grisz, Gorcziczin i Kądziołek. Kmiecie płacą po 22 gr czynszu, dają po 6 kor. owsa, 30 jaj, 3 kapłony, przygotowują po 1,25 kor. konopi, pracują po 1 dniu tyg. Karczmarze płacą po 36 gr czynszu, zagr. po 6 gr i służą na folw. (AKH 3 s. 102); 1538 pobór z 2,5 ł., od 2 zagr. i z 1 karczmy (ASK I/7 188v); 1564-5 pobór z 3 ł. (LS 1564-5 328); 1578 bp włocł. [?] daje pobór od 17 kmieci na 6,5 ł. i 1 zagr. (Paw. 189);

1582 własn. bp włocł., klucz piórkowski. Folw., stawek, 3 karczmy, 7 ł. osiadłych, 3,5 opust. 7 kmieci (M[ichał] Baka, J[an] Grisz, W[alek] Grisz, Kolastik, Koczmis, Kemlia i M[ikołaj] Baka) pracuje po 3 dni tyg., daje podwójny przewóz oraz płaci po 22 gr czynszu z 1 ł., daje po 1 kor. konopi, 6 kor. owsa, 3 lub 6 kapłonów oraz 30 jaj, 2 zagr. (Strzałka i M[ichał] Baka) płaci po 12 gr czynszu. Z trzech karczem jedna, dzierżawiona przez Kindora, ma 1 ł. roli i płaci 2 fl. czynszu, 2 pozostałe, dzierżawione przez Grisza i Bakę, mają po 1/2 ł. roli i płacą po 1/18 fl. czynszu oraz dają podwójny przewóz, czyli duży i mały. J[an] Grisz z 1 ł. roli opust. płaci 5 fl. czynszu, Michał Baka także z 1 ł. takiej roli 4 fl., a Walek Grisz z 1/2 ł. - 2/15 fl. (Inw. 1582 334, 347);

1598 własn. bpa włocł., klucz piórkowski. Folw. ma 5 ł., dom dla czeladzi, 2 ogrody i sad owocowy, który przynosi 5 fl. 9 kmieci na 7,5 ł. 6 kmieci (Jan Baka, Jan Grisz, Jan [!] Baka, Walentyn Grisz, Tomasz Koczmis i Wawrzyniec Kemlia) ma po 1 ł., pracuje po 3 dni tyg., płaci po 22 gr czynszu i 6 gr siemiennego, ma wystarczającą liczbę świń. 2 kmieci (Stanisław Kolastik i Michał Michałek) ma po 1/2 ł., pracuje po 2 dni tyg., płaci po 11 gr czynszu i 3 gr siemennego, nie ma wystarczającej liczby świń. Kmiecie uprawiający role opust. płacą po 7, a nawet po 10 fl. czynszu z łana. Mateusz Mozdzen płaci 11 gr czynszu i 3 gr siemiennego. 2 zagr. płaci po 12 gr, z 3 karczem dwie płacą po 3/6 fl. czynszu, a jedna 2 fl. Wszyscy dają z 1 ł. po 3 kapłony, 30 jaj, 6 kor. owsa, 1 solidzie „spisnego” i 1 gęsi (Inw. 1598 214-5); 1629 bp włocł. daje pobór od 7 kmieci na 6,5 ł. i 1 zagr. z rolą (RS 1629 59);

1631 własn. bpa włocł., klucz piórkowski. Folw. z piekarnią, stodołą, oborą i 4 chlewami, staw. 7 kmieci (Sczesny Grysik, Michałek, Kocmisz, Jan Grys, Baka, Pieniążek i Walenty Grys) ma po 1 ł., z którego płacą po 28 gr czynszu, dają po 9 kor. owsa, 3 kapłony i 30 jaj, Matuszek z 1/2 ł. płaci czynsz i daje daniny w połowie wymiaru, chał. Strzałka płaci 12 gr czynszu, a 2 karczmarzy (Sczesny Grysik i Michałek) płaci po 1/18 zł czynszu. Wszyscy płacą po 24 gr stróżnego i 24 gr obiednego, „powinni gęś i kura z drugimi”. Z ról opust. Walenty Grys płaci 2 zł, a Pieniążek 4 zł (Inw. 1631 226, 237); 1787 liczy 129 mkw, w tym 4 Żydów (Spis I 395; II 119); 1827 ma 19 domów i 138 mkw (Tabela II 329).

4. 1351 → p. 3.

5. Dzies. należy do bpa włocł., bpa krak. i pleb. Modliborzyc.

1470-80 z całej wsi oprócz folw. dzies. snop. i kon. wart. do 8 grz. należy do bpa włocł., z folw. dzies. snop. wart. do 2 grz. pobiera pleb. Modliborzyc. Do pleb. Boćkowic należy tylko kolęda i denar ś. Piotra (DLb. I 624; II 329, 468); 1529 z łkm. w Ż., Piskrzynie i Gołoszycach [?] dzies. snop. wart. 1,5 grz. należy do bpa krak., z pewnych ról folw. dzies. snop. wart. 20 gr pobiera pleb. Modliborzyc (LR 11, 367); 1534 dzies. wart. 12 grz. należy do bpa włocł. (AKH 10 s. 112); 1582 26 grz. za dzies. płacą do stołu bpa włocł. (Inw. 1582 356); 1598 dzies. należy do stołu bpa włocł., ostatnio sprzedano ją za 45 fl., ale można ją sprzedać za 48 fl. Pleb. Modliborzyc rości jakieś prawa do półłanka Mateusza Mozdzena (Inw. 1598 214); 1631 dzies. należy do stołu bpa włocł. (Inw. 1631 226); 1676, 1694, 1727, 1747, 1764 dzies. snop. od poddanych należy do pleb. Modliborzyc (Kowalski 260); 1736 do pleb. Modliborzyc należy dzies. snop. od 1 zagr. w Ż. (AV XXV 135).

6. Studenci U. Kr.⁶Identyfikacja miejscowości niepewna: 1414-15 Jan s. Jaskona „de Szirniky” (Al. I 36); 1422 Mikołaj s. Piotra „de Zhyrniky” (ib. 54); 1441 Jakub s. Jana „de Zirniky” (ib. 100); 1475 Paweł s. Jerzego „de Szyrnyky” (ib. 215).

7. ZDP rpsy 1620, 11322-5; SG XIV 783; Derwich 1992 wg indeksu.

Uw. W lit. często mylnie identyfikuje się Ż. z 1424 r. z Ż. w par. Kargów k. Sopnicy. Nie ulega wątpliwości, że chodzi tu o Ż. k. Modliborzyc, jak zresztą słusznie przypuszczał F. Piekosiński. Nie wiadomo, czy bp włocł. posiadał cz. Ż. już w XIV w. - jest to możliwe. W każdym razie, jak świadczy o tym obecność w archiwum kapituły włocł. oryginałów dok. z l. 1424 i 1430, między 1430 r. a 1. 1470-80 bp włocł. wykupił całe 3 części Ż. z rąk szlach. Nie wiadomo jednak, czy te Ż. można identyfikować z wsią uzyskaną przez opactwo w 1339 r. W dok. z 1351 r. umieszczono Ż. między Rzepinem a Boleszynem - nie można zatem wykluczyć, że, podobnie jak Szczybrza, także i owe Ż. były niewielkim źrebem położonym k. Rzepina i przezeń po 1351 r. wchłoniętym. Jednakże mała precyzja redaktora tego dok. (Derwich 1992 278), dowiedziona obecność własności szlach. w Z. przed lub co najmniej równocześnie z biskupią, sąsiedztwo należących z dawna do opactwa Modliborzyc, wreszcie uprawnienia pleb. Modliborzyc do dzies. z folw. w Z. skłaniają do przypuszczenia, że w 1339 r. kl. uzyskał te właśnie Ż. (lub ich cz.). Dalsze losy tej włości mogły być dwojakie. Albo, jeśli była niewielkich rozmiarów, włączono ją po 1351 r. w obręb Modliborzyc, albo też utracono (sprzedano?) w l. 1351-1420.