(1228 Chranow, 1325 Crenovia, 1343 Chrenovia, 1344 Chrzanovia, 1345 Chrzanow, Chranovia, 1355 Crzenovia, 1397 Chrzanowicz, 1399 Crzanow, 1450 Crschanow, Chrzanowo¹Przytoczone tu zapisy nazw Ch. dotyczą też hasła Chrzanów ― kasztelania. Por. też Bobrek) siedziba kasztelanii, m. a. 1393.

1. 1243 n. siedziba kasztelanii (Mp. 2, 423 autentyk; Pol. 3, 20, 22 fals. z pocz. XIV w.); a. 1393 miasto (KSN 196); 1530 pow. krak. (RP k. 65); 1325 n. par. własna; 1325-8, 1354-5 dek. Oświęcim; 1335 dek. Nowa Góra (MV 1 s. 149, 371; 2 s. 398); 1470-80 dek. Sławków alias Bytom (DLb. 2 s. 203); 1529 dek. Nowa Góra (LR s. 102).

2. 1228 Kazimierz ks. opolski nadaje komesowi Klemensowi wwdzie opolskiemu m. in. bobry w potoku → Chechło aż do granic komesa Chociemira, które to granice „veniunt in Ch.” (Pol. 3, 11 fals. z drugiej połowy XIII w. oparty na zaginionym or.; Schlesisches Urkundenbuch, hrsg. H. Appelt, I, Wien 1971, 291 z rzekomego or.); 1397 młyn Gruszka k. Ch. (SP 8 uw. 231/42 ― Wgruski); 1404 Dziersław Karwacjan z Gorlic przeciw Janowi wwdzie łęczyckiemu o granice między Bobrkiem a Libiążem [Dużym] i między Ch. „ac inter villas ibidem omnes”, a także między inną wsią Libiąż [tj. Libiąż Mały] (ZK 4 s. 105); 1426 n. Grzegorz celnik w Ch. (WAP dep. 36 passim); 1428 rola miejska za sadzawkami pana, ciągnąca się aż do granic Trzebini (WAP dep. 36 s. 7); 1431, 1443, 1506 rynek w Ch. (WAP dep. 36 s. 10; 37 s. 44, 485); 1438, 1462, 1465, 1466 młyn Gruszka przynależny do m. Chrzanowa → p. 3; 1441 role mieszczan koło granic, między drogami z Luszowic i Balina do Ch. (WAP dep. 36 s. 34); 1443 rola miejska ciągnąca się do granic Śmierdzącej [las?, rz. w Libiąży Małej?, por. UN 4 s. 28]; 1492 rola Wojciecha mieszcz. chrzanowskiego k. lasu zw. Śmierdząca (Smyerdzacza) (WAP dep. 36 s. 87; 37 s. 49); 1445, 1482, 1518 droga z Ch. do Luszowic, zw. luszowską drogą (WAP dep. 36 s. 107; 37 s. 88, 385); 1448 droga z Ch. do Byczyny (WAP dep. 37 s. 86); 1464 cło w Ch. → Bobrek p. 3; 1476 droga do Olkusza prowadzi przez jedną z ulic w Ch. (WAP dep. 36 s. 78); 1500 → p. 3; 1509 droga publiczna z Ch. do Będzina (MK 33 k. 489); 1523 → Chechło rz.; 1525 strażnik celny w Ch. (In. O 1/1 k. 144); 1564 w czasie lustracji star. ojcowski uskarża się, że cło ojcowskie w karczmie Czelnej maleje, bo kupcy udają się do Ch. przez Zabierzów. Strażnik celny chrzanowski podlega komorze krak. (LK 1 s. 107; 2 s. 134); 1570 droga z Oświęcimia do Krakowa przez Libiąż, Ch., Kościelec (LDK s. 61-2); 1595 ul. Krakowska; miejsce zw. Kadłubek (Kadlubek); miejsce zw. w Bliskowach (wbliskowach) (WR k. 402).

3. Stosunki własnościowe. 1404 → p. 2; 1438 Jan i Piotr [Ligęzowie] z Bobrka i Ch. sprzedają za 1 grz. Mikołajowi pleb. z Płoków siedlisko z dawna opust. w Ch., k. domu Wojciecha Kordziołka, przy ulicy, która wiedzie do młyna Gruszka. Na siedlisku był osadzony Święch Pięta, który z powodu ubóstwa nie może się odbudować. Dziedzice zezwalają tu temuż Mikołajowi zbudować browar (WAP dep. 36 s. 38-9); 1440 Piotr z Bobrka zapisuje swej ż. Annie, c. Kota, 150 grz. wiana i 150 grz. posagu na wszystkich swoich dobrach i na m. Ch. (ZK 11 s. 475); 1443 Jan [Ligęza] z Bobrka zapisuje swej ż. Stachnie 400 grz. wiana na całym m. Ch. (ZK 12 s. 65); 1454-90 Stan. Ligęza z B. i Chrzanowa → Bobrek p. 3; 1460 Elżbieta ż. Piotra Bilczowskiego zapisuje swemu mężowi 75 grz. spłaconego przez niego długu na m. Ch. Dobra Ch. mają do niej należeć do śmierci, po czym te 75 grz. powinny przypaść tym, którzy będą korzystać z pr. bliższości po Piotrze (ZK 15 s. 131); 1462 taż Elżbieta wd. po Piotrze Bilczowskim, dz. Ch. i Bobrka zastawia za 1000 grz. Szczepanowi Pogórskiemu tenut. będzińskiemu m. Ch. i wieś Psary (ZK 17 s. 15-6); 1462-4 taż Elżbieta wd. po Bielczowskim z Ch. i Bobrka; por. Bobrek 1459-64 (ZK 16 s. 77, 109, 113, 175; 17 s. 148, 163; 152 s. 50); 1464 taż darowuje Szczepanowi z Pogórzyc 1/3 swej ojcowizny, m. in. miasta Ch. z wójtostwem, cłem, propinacją piwa „alias conthowe”, górami ołowiu; por. Bobrek p. 3; 1467 Małgorzata z Bobrka pozywa tegoż Szczepana o wyzucie jej siłą z Ch. i Psar; taż i Stan. Ligęza zawierają ugodę z ww. Szczepanem m. in. o sumy, które pobrali z trzeciej miary dziedz. młyna Szczepana w Ch. Obie układające się strony winny umorzyć pretensje Doroty wd. po Fredrze, siostry Małgorzaty i Elżbiety Bielczowskiej do Bobrka i Ch.; por. Bobrek p. 3 (SP 2, 3739, 3886-7); 1468-70 panna Małgorzata i Stan. Ligęza dziedzice Bobrka i Ch. procesują się z ww. Szczepanem (ZK 16 s. 466, 490, 494, 527, 565, 588); 1469 tenże Szczepan oświadcza, że ww. Ligęza z Bobrka spłacił mu 250 fl. węg., które Szczepanowi zapisała na Ch. Elżbieta Bielczowska, wobec czego ustępuje Ligęzie z tych dóbr, a także z trzeciej cz. dóbr darowanych mu przez Bielczowską i z 1000 grz. zapisanych mu na dobrach Bobrek z przynależnościami; panna Małgorzata siostra zm. Jana z Bobrka kaszt. biec. darowuje swemu bratankowi Stan. Ligęzie z Górzyc [pow. wiśl.] całą swoją trzecią cz. dóbr, mianowicie zamku Bobrek i wsi: Bobrowniki, Gromiec, Gorzów, Chełmek, Libiąż Duży i Libiąż Mały; taż Małgorzata zastawia za 1000 grz. temuż Stanisławowi obie pozostałe cz. swoich dóbr: zamku Bobrek i wsi: Bobrowniki, Gromiec, Gorzów, Chełmek, Libiąż Duży i Libiąż Mały oraz miasta Ch. z młynem i cłem oraz wsi Psary (ZK 17 s. 627a, 631, 657-8); 1470 Klara z Balina pozywa Stan. Ligęzę z Ch. o swoich ludzi zbiegłych do Ch. (ZK 16 s. 589); 1470-80 własn. Stan. Ligęzy. Łany mieszczan (DLb. 2 s. 199, 203); 1498-1549 Piotr Ligęza z Bobrka i Ch. → Bobrek p. 3; 1500 br. Mik., Feliks, Stan. i Piotr Ligęzowie [ss. Stanisława] dzielą dobra. Piotr otrzymuje m. in. m. Ch.; por. Bobrek p. 3 (ZP 22 s. 667); por. niż. Przywileje i obowiązki mieszczan; 1509 Zygmunt Stary zezwala Pawłowi Kaufmanowi rajcy krak. wydzierżawić na 3 l. m. Ch. od Piotra Ligęzy z Bobrka (MS 4, 9005); tenże Ligęza wydzierżawia ww. Kaufmanowi na 5 l. m. Ch. z hutą, cłami, górami ołowiu, wagą i hakami (BJ rps 5348, 2 s. 187); 1515 tenże Ligęza zezwala Janowi Bonerowi burgr. i żupnikowi krak. pobrać czynsz roczny na Ch. i innych dobrach w ziemi krak. dla ufundowania beneficjum kośc. (MS 4, 10 733); 1516 tenże Ligęza zapisuje rajcom krak. 10 grz. czynszu rocznego na swoich dobrach dziedz. w Ch. dla kaznodziei polskiego w kościele Ś. Barbary na cmentarzu kościoła NMP w Krakowie; tenże zapisuje rajcom krak. 50 grz. czynszu rocznego na dobrach w Ch. dla ufundowania mansjonarii w kościele NMP w Krakowie (MS 4, 10 978-9); 1523 por. niż. Górnictwo; 1529 role folw. 37 1/2 grz. czynszu z pr. odkupu z m. Ch. i wsi przynależnych dla nowej mansjonarii w kościele NMP w Krakowie (LR s. 102, 148).

Przywileje i obowiązki mieszczan. 1500 Piotr Ligęza z Bobrka ustala prawa i obowiązki mieszkańców swego m. Ch. Mieszczanie za wykroczenia nie mogą być pociągani na sąd do zamku w Bobrku, lecz mają odpowiadać przed burmistrzem i rajcami Ch., do których uda się urzędnik zamkowy. Mają obowiązek obrony zamku Bobrek w razie zagrożenia przez nieprzyjaciół. Nie płacą cła od słodu, żyta, pszenicy, miodu, czarnego piwa i innych towarów sprowadzanych do użytku mieszkańców. Od soli sprowadzanej z Krakowa lub Wieliczki mają płacić po 1 gr od wozu, zaś od ołowiu wiezionego na Śląsk lub gdzie indziej 4 gr od 24 cetnarów. Mieszcz. mogą brać drzewo na opał w domach, browarach i słodowniach oraz na budowę domów ― jak to czynią od dawna ― z lasów dziedzica, z wyłączeniem lasów: Cis, Stojkowababa, Pomoszyn, Osowiec i Wielkie Bagno. Mogą korzystać z pastwisk w pobliżu Ch., bez prawa zbioru żołędzi, zgodnie ze specjalnymi przywilejami Piotra i jego przodków. Mieszczanie są obow. kosić łąki dziedzica i składać siano 2 dni w roku i 1 dzień pracować przy żniwach. Mogą korzystać z barci w lasach za odpłatą lub za daninę z miodu. Płacą 15 grz. szosu oraz gutowe. Warzący piwo płacą 6 gr, a sprzedający je 3 gr. Od domów, ogrodów i siedlisk płacą mieszcz. 1 gr czynszu wg dawnych rejestrów, łaziebnicy i goście po 2 gr, chałupnicy po 1 gr. Na wyprawę wojenną płacą dziedzicom wg swych możliwości stosowny podatek. Szewcy płacą dziedzicom po 2 gr lub dają parę obuwia za 2 gr, piekarze 1 gr, garncarze dają po 13 garnków na kwartał i po 3 gr rocznie, rzeźnicy po 1 kamieniu łoju. Nie wolno mieszkańcom posiadać wyszynku czarnego piwa, które sprowadza się do Ch., wyszynku miodu wolno dokonywać tylko w jednym miejscu, za zezwoleniem rajców i po opłaceniu im taksy. Jarmark odbywa się wg przywileju król. na ś. Mikołaja [6 XII]. Mieszkańcy nie płacą mostowego na rz. Wiśle pod wsią Ligęzy, Bobrowniki, lecz uczestniczą w jego naprawie. Łaziebnikowi za łaźnię mają płacić nie więcej niż 3 obole, a od puszczania krwi 1 obol. Mieszczanie Ch. korzystają z pr. magd. wg przywilejów król. (J. Pęckowski, Chrzanów s. 168-70); 1530 m. płaci 5 grz. 40 gr szosu (RP k. 65).

Rzemiosło. Młynarstwo: 1397 Przedbor z Żytnej [woj. sier.] stawia przed sądem Jana [Ligęzę z Bobrka] wwdę łęczyckiego przeciw Przedborowi z Chełmu [woj. sier.] w sprawie o młyn Gruszka k. Ch. (SP 8 uw. 231/42); 1438 młyn Gruszka (WAP dep. 36 s. 38); 1462 Grzegorz Dropiec sprzedaje za 80 grz. Piotrkowi Kozłkowi młyn [Gruszka] przynależny do m. Ch.; 1465 Szczepan Pogórski tenut. będziński winien spłacić temuż Kozłkowi 13 grz., które był winien Grzegorzowi Dropcowi, a Kozłek winien mu ustąpić z młyna chrzanowskiego; 1466 tenże Pogórski spłacił Kozłkowi ww. kwotę na młynie Gruszka (tamże s. 97-100, 102); 1466-7 Mik. Pieniążek z Witowic pkom. krak. oddala roszczenia Szczepana z Pogórzyc o zabranie słodu, żyta i innych rzeczy wart. 15 grz. z młyna w Ch. (ZK 16 s. 406; 17 s. 451); 1467, 1469 → wyż. Stosunki własnościowe; 1474 Gzela, Jakub i Michał młynarze w Ch. (OK 2s. 18); Tkactwo: 1429 Hanus tkacz; 1442 Marcin Koziegłowski; 1508 Paweł tkacz; 1519 Wojciech (WAP dep. 36 s. 42, 130; 37 s. 595; por. też J. Wyrozumski, Tkactwo małopolskie w późnym średniowieczu, W-wa 1972 s. 55). Farbiarstwo: 1433 Mikołaj farbiarz z Ch. (Kacz. 4548). Browarnictwo i słodownictwo: 1431 słodownią w rynku; 1438 browar przy domu (WAP dep. 36 s. 10, 21); → wyż. Stosunki własnościowe; 1442 dom z siedliskiem i browarem między domem Andrzeja Paczołta i Elżbiety celnikowej (WAP dep. 36 s. 41); 1446 browar i słodownia; 1447 słodownia (WAP dep. 37 s. 60, 68); 1483 dom, w którym przygotowuje się słód (WAP dep. 36 s. 111); 1488 browar Mik. Drygni dzierżawiony przez Małgorzatę Szadową (WAP dep. 36 s. 330); 1500 → wyż. Przywileje i obowiązki mieszczan; 1506 Klemens Lipnicki ustępuje Maciejowi Momotowi browar i słodownię w rynku; 1518 Barbara żupnikowa ustępuje Piotrowi Raszynowi słodownię w Ch. przy drodze do Luszowic; 1519 Wojciech tkacz ustępuje Maciejowi pleb. z Jaworzna dom ze słodownią i ogrodem (WAP dep. 37 s. 485, 587, 595; por. też F. Kiryk, Rozwój urbanizacji Małopolski w XIII-XVI w., maszynopis s. 34). Garncarstwo: 1438 Świętosław garncarz; 1438-40 Stanek, Stanisław; 1441-8 Mikołaj; 1446 Grzegorz; 1448 Stan. Skraba (WAP dep. 36 s. 22, 32, 36-7; 37 s. 63, 78, 86); 1475 Marek; 1482 Jan (WAP dep. 36 s. 93, 106); 1500 → wyż. Przywileje i obowiązki mieszczan. Łaźnia: 1429, 1432 (WAP 36 s. 6; 37 s. 34); 1500 → wyż. Przywileje i obowiązki mieszczan. Inne rzemiosła: 1512 bractwo szewców (WAP 37 s. 537); 1500 szewcy, rzeźnicy, piekarze → wyż. Przywileje i obowiązki mieszczan; 1530 powstaje cech rzeźników (J. Pęckowski, Chrzanów s. 90); 1399 Jakusz krawiec (KRK 2 s. 204; Kacz. 932); 1445 Handzel kowal wyrabiający młoty; 1488 Mikołaj kowal; 1526 Bartłomiej nożownik (WAP dep. 36 s. 112, 141-2; 37 s. 57); 1463 Maciej rymarz (Kacz. 6716). Por. też F. Kiryk, op. cit., s. 32-5 odnotowujący w Ch. w XV i XVI w. rozwój rzemiosła metalowego. Oprócz kowali spotyka się: nożowników, ślusarzy, puszkarza. Spośród innych rzemieślników Kiryk odnotowuje: bednarza, kołodzieja, kapelusznika, szklarzy, cieślów.

Handel. 1464 propinacja piwa „alias conthowe” → wyż. Stosunki własnościowe; 1496 Jan Koczwara mieszcz. chrzanowski sprzedaje Fryderykowi Szylyngowi mieszcz. i rajcy krak. ołów za 80 fl. (WAP dep. 37 s. 405); 1500 → wyż. Przywileje i obowiązki mieszczan; 1526 Maciej Momot mieszcz. chrzanowski pozwany przez Macieja, Maczka, Bartłomieja nożownika i innych mieszcz. chrzanowskich o niezapłacenie za 100 cetnarów ołowiu (WAP dep. 36 s. 141-2); 1529 miara chrzanowska (LR s. 152, 175, 189). Por. też F. Kiryk, op. cit., s. 35-7, wg którego kontakty handlowe Ch. dotyczyły głównie ołowiu.

Górnictwo. 1464, 1509 → wyż. Stosunki własnościowe; 1492 Świętosław górnik w Ch.; 1493 Piotr żupnik [gwarek], rajca chrzanowski (WAP dep. 37 s. 349, 385, 387); 1496, 1526 → wyż. Handel; 1500 → wyż. Przywileje i obowiązki mieszczan; 1509 bractwo górników w Ch.; 1521 Wawrzyniec żupnik, mieszcz. chrzanowski (WAP dep. s. 49, 587); 1523 Piotr Ligęza z Bobrka dz. Ch. zezwala Gabrielowi Pogórskiemu z Kościelca, Adamowi Wzdowskiemu ze Wzdowa [ziemia sanocka] oraz gwarkom i żupnikowi chrzanowskiemu, pobierać wodę do prac w kopalni ołowiu w Kościelcu ze swojej sadzawki poniżej huty na rz. Chechło, w dziedzictwie chrzanowskim (BJ rps 5348, 2 s. 215).

Mieszczanie. 1399 Błażek z Ch. (KRK 2 s. 205); 1413 Katarzyna z Ch. ustanawia swym pełnomocnikiem Piotra z Kleparza w sprawach, które mieć będzie przed przysiężnymi wsi Płaza (KSN 3247); 1421-30 Grzegorz Orzeszek mieszcz. i rajca chrzanowski, burgr. zamku w Bobrku (WAP dep. 36 odwrocie oprawy, s. 3, 10; wg ind. WAP); 1426 Grzegorz Jelito, Peterus Diak, Wilam, Wojciech s. Giebła mieszcz. chrzanowscy (ZDK 2, 268); 1444 Andrzej mieszcz. chrzanowski ustępuje Szczepanowi z Krakowa za 10 grz. udział górniczy [w Wodnej lub Trzebini] in „fossa dicta Vgezellow” w ilości 1 achtelu i „in secunda fossa Wylama, Wylamow” też w ilości 1 achtelu (WAP dep. 36 s. 175); 1475 mieszcz. z Ch.: [...]laus Vych, Piotr Dojkowa, Piotr Soczewka procesują się ze Szczepanem Pogórskim z Kościelca (ZK 16 s. 680); 1496, 1526 → wyż. Handel; 1500 → wyż. Przywileje i obowiązki mieszczan.

4. 1390 Szczepan z Ch. [wójt?] (KSN 1); 1393 Herman z Irzmanowic wg pr. niemieckiego winien zapłacić 100 grz. za wójtostwo w Ch. panu Mikołajowi z Płazy; Abraham z Płazy z tymże Hermanem o wójtostwo w Ch. (KSN 196, 201, 210); 1396 Mikołaj sołtys z Czubrowic procesuje się z Franciszkiem i innymi przysiężnymi z Ch.; 1397 tenże Mikołaj winien zawrzeć ugodę z ławnikami z Ch. (KSN 520, 545); 1400 Miczek wójt z Ch. i jego ż. Machna (SP 8, 10 056, 10 713, uw. 317/44, 324/28); 1408 Paszko z Słupowa i Franczko z Sąspowa sprzedają za 132 grz. Janowi Ligęzie wwdzie łęczyckiemu swoje wójtostwo w Ch., które mają po ojcu z pr. dziedz. (KSN 2340); 1421 rajcy chrzanowscy: Grzegorz Orzeszek [burgr. zamku w Bobrku], Marcin Gibło, Stan. Ogonek, Maciej Kępny; Mikołaj s. Jakuba student praski, diakon, rektor szkoły i pisarz w Ch. (WAP dep. 36 odwrocie okładki); 1426 Piotr s. Staszka pisarz miejski (WAP dep. 36 s. 3); 1430 Bartłomiej notariusz publ. (WAP dep. 36 s. 12); Krzeszko podwójci (ZDK 2, 268); 1440 szkoła położona obok ratusza (WAP dep. 37 s. 23); 1446 Jan wójt i Jakub rajca z Ch. (OK 6 s. 968); 1464 wójtostwo → p. 3; 1500 wg przyw. Piotra Ligęzy dz. Bobrku [i Ch.] dla m. Ch. mieszcz. za wykroczenia nie mogą być pociągani na sąd do zamku w Bobrku, lecz mają odpowiadać przed burmistrzem i rajcami Ch., do których uda się urzędnik zamkowy. Wyszynku miodu mogą mieszkańcy dokonywać tylko w jednym miejscu, za zezwoleniem rajców i po opłaceniu im taksy. Mieszczanie Ch. korzystają z pr. magd. wg przywilejów król. (J. Pęckowski, op. cit., s. 168-70).

WAP Kraków Oddział I przechowuje księgi miejskie chrzanowskie. Omawianego tu okresu dotyczą księgi: WAP dep. 36 księga radziecka z 1. 1421-1526 (zawiera oprócz transakcji, kupna i sprzedaży liczne wpisy przyjęć do pr. miejskiego w Ch. przybyszów z miast śląskich i małopolskich, z ks. oświęcimsko-zatorskiego, a nawet z Mazowsza i Wielkopolski oraz z okolicznych wsi), WAP dep, 37 księga wójtowsko-ławnicza z l. 1430-1521²Księgi te wykorzystano tu tylko egzemplifikacyjnie. Szerzej, lecz też nie całkowicie, wykorzystuje je F. Kiryk, Rozwój urbanizacji.

5. Kościół par. pod wezw. Ś. Mikołaja. 1325-7 trzech plebanów: Bartłomiej, Jan vel Janisław i Idzi. Par. oceniona w sumie na 14 1/2 grz. 12 sk. (MV 1 s. 149, 223); 1328 15 sk. świętop. (MV 1 s. 308); 1335, 1343-58 19 sk. świętop. (MV 1 s. 384; 2 s. 183 i n. wg indeksu); 1345 Michał pleb. na 1/3 cz. kościoła; 1350-1 trzech plebanów: Michał, Herman, Idzi (MV 2 s. 20, 351); 1399 Świętomir pleb. w Ch. (SP 8, 9434); 1426 mieszcz. chrzanowscy zakładają bractwo Bożego Ciała. Jan z Bobrka podczaszy królowej zatwierdza bractwo (ZDK 2, 268); 1429 Mik. Rot murarz krak. odbiera zapłatę 48 grz. 1 wiard. za budowę kościoła par. pod wezw. Ś. Mikołaja (WAP dep. 36 s. 5); 1443 Jan pleb. w Ch.; 1446 cmentarz otoczony murem (WAP dep. 37 s. 49, 62); 1470-80 murowany kościół par. pod wezw. Ś. Mikołaja. Dzies. snop. i kon. wart. 5 grz. z łanów miejskich plebanowi w Olkuszu, dzies. snop. i kon. z łanów kmiec. plebanowi w Ch. Do pleb. należą role i łąki. Dzies. snop. należała do uposażenia wicekantora kol. Ś. Floriana na Kleparzu, lecz została zawłaszczona przez pleb. w Olkuszu będącego zarazem kantorem tejże kol. Wypłaca on wicekantorowi 4 grz. rocznie (DLb. 1 s. 485; 2 s. 199, 203); 1474 Marcin pleb. w Ch.; Wojciech niegdyś wiceprebendarz w Ch. (OK 2 s. 18); 1500 Michał pleb. w Ch. (J. Pęckowski, op. cit., s. 170); 1502 bractwo NMP przy kościele w Ch. (WAP dep. 36 s. 124); 1526 Wojciech wikary w Ch. (tamże s. 140); 1529 pleban Marcin z Łańcuta [ziemia przemyska]. Dzies. snop. wart. 12 grz. z wszystkich ról plebanowi w Olkuszu. Pleban w Ch. pobiera dzies. snop. wart.: 4 grz. z niektórych ról folw. i od kmieci w Trzebini, 1 1/2 grz. z ról folw. w Ch., 1 grz. z niektórych ról folw. i kmiecych w Płazie, 3 grz. czynszu z pr. odkupu z 3 domów i 3 ról miejskich w Ch., 3 grz. kolędy i 1 grz. klerykatury z par. (LR s. 80, 102).

Szkoła. 1421 Mikołaj s. Jakuba student praski, diakon, pisarz miejski i rektor szkoły w Ch. (WAP dep. 36 odwrocie oprawy); 1431 Andrzej niegdyś nauczyciel chrzanowski (tamże s. 10); 1440 szkoła położona obok ratusza; Mikołaj rektor szkoły (WAP dep. 37 s. 23-4); 1443 szkoła k. domu Marcina Ramołta (WAP 36 s. 45); 1443-4 Jan rektor szkoły (tamże s. 43, 46, 51); 1474-5 Marcin rektor szkoły przy [kościele] Ś. Mikołaja (OK 2 s. 18, 20).

1502 rajcy m. Ch. mają w opiece szpital dla ubogich w Ch. (WAP dep. 36 s. 595).

1595 na przedmieściu Ch. kaplica Ś. Krzyża³F. Kiryk, op. cit., s. 41, podaje, że w r. 1431 istniała w Ch. ul. Ś. Krzyża i sądzi słusznie, że nazwę wzięła od tejże, istniejącej już wtedy kaplicy (WR k. 402v.).

6. Mieszcz. chrzanowscy przyjęci do pr. miejskiego w Krakowie: 1399 krawiec Jakusz, Błażek (Kacz. 932, 957); 1415 Wutko (Kacz. 2850); 1419 Piotr (Kacz. 3173); 1433 farbiarz Mikołaj (Kacz. 4548); 1450 Florian (Kacz. 5956); 1457 Stan. Kościółek (Kacz. 6378); 1460 Maciek Kolaszek (Kacz. 6522); 1463 rymarz Maciek (Kacz. 6716); 1481 Stanisław (Kacz. 7996). 1421 Mikołaj s. Jakuba rektor szkoły i pisarz miejski w Ch., diakon, student praski (WAP dep. 36 odwrocie okładki).

7. S. Polaczek, Powiat chrzanowski w ks. krakowskim. Monografia historyczno-geograficzna, Kraków 1914; J. Pęckowski, Chrzanów miasto powiatowe w województwie krakowskim. Monografia, Chrzanów 1934; F. Kiryk, Rozwój urbanizacji Małopolski w XIII- XVI w. Maszynopis, s. 30-41.

8. Kościół par. w głównej i bocznej nawie XX-wieczny, posiada gotyckie prezbiterium z końca XIV lub pocz. XV w. (KatZab. 1 s. 104).