DŁUGOPOLE

(1380 Dlugepolye z drugiej połowy XV w. (→ Uw.], 1404 Dlugopole, 1429 Dlugepolye, 1518 Dlugie polye, 1521 Dluhepole, 1529 Dlugye Pole, 1530 Dlugie Polie) 8 km na SW od Nowego Targu.

1. 1530, 1581 pow. sądec. (RP k. 40, ZD s. 146); a. 1519 par. własna, 1519 par. Nowy Targ → p. 5; 1581, 1596 par. Ludzimierz (ŹD s. 146, WR k. 65v).

2. 1521 Zygmunt Stary zezwala Michałowi Spiszowi rajcy krak. na pobór mostowego na drodze publicznej na Węgry, m. in. od wsi D. do zamku Szaflary przez las Dunajec do granic Królestwa (MS 4, 12 910); 1564 → 3; 1593 osadzanie wsi Maciejowskie czyli Pieniążkowice w lasach Długopolskich (E. Długopolski, Przywileje sołtysów podhalańskich, „Rocznik Podhalański”, 1, 1914- 21, 7).

3. Własn. król. w tenucie szaflarsko-nowotarskiej. 1380 Ludwik Węg. polecił star. krak. Sędziwojowi z Szubina (woj. kaliskie] odebrać kl. szczyrz. m. in. D. i włączyć do dóbr król. (DLb. 3 s. 438 - w sprawie autentyczności tej wiadomości → Uw.); 1404 Andrzej [Ratołd] z Korabiowic [woj. rawskie] ma zapłacić w terminie 167 grz. pras. i 16 sk. Janowi [Ligęzie] wwdzie łęczyckiemu pod gwarancją zastawu posiadłości D. i Nowy Targ z Mszaną i przynależnościami (ZK 4 s. 125); 1435 tenut. D. Ratołd ze Skrzydlnej (GK 5 s. 301); 1448 ur. Mik. Ratołd ze Skrzydlnej zapisuje ż. Stachnie [z Bilska] posag i wiano m. in. na połowie D. (ZCz. 4 s. 3-4); 1481 Ratołd, Jan i Jerzy ze Skrzydlnej zobowiązują się, w wypadku gdy ich br. Marek będzie miał dzieci, wydzielić im ze swych dóbr m. in. D. Na tej części dóbr Marek ma wyznaczone dożywocie (SP 2, 4254); 1496, 1497, 1498 → p. 4; 1505 Aleksander Jag. zezwala Janowi Jordanowi z Zakliczyna kaszt. biec. i żupnikowi krak. wykupić z rąk Ratołdów tenutę nowotarską, m. in. z wsią D. (MS 3, 1967); 1518 Jan Ratołd ongiś ze Skrzydlnej rezygnuje na rzecz [siostry] Beaty ż. Jana Pieniążka z Krużlowej z części, która mu przypadnie z podziału tenuty nowotarskiej, do której należy wieś D. P. (MS 4, 2723); 1530, 1536 w D. P. pobór z 1 ł., karczmy i młyna o 1 kole dorocznych (RP k. 40; RP); 1536 ur. Beata wd. po Janie Pieniążku sędzi krak. rezygnuje na rzecz s. Prokopa ze swych dóbr dziedz. i król., m. in. z wsi król. D., a ten wydzierżawia jej te dobra (ZK 30 s. 552-4); 1564 w D. 6 kmieci na rolach nie pomierzonych i małych, bo im je Dunajec zabiera, czynsze różne, obiedne po 4 gr od każdego, za robociznę po 40 gr, poczesne z siedliska po 4 gr, tytułem rybnego albo po 10 ryb albo po 3 gr, rugowe łącznie 10 jarząbków albo 1 sarna (LK 1 s. 147).

4. 1422 Agnieszka z D. procesuje się z Janem [sołtysem] z D. (Teut. 1a s. 187); 1429 Maciej sołtys w D. (Teut. 1a s. 339); 1435 sołtysi Marek i Mikołaj (GK 5 s. 301); 1496 Mikołaj z Kamieńca [ziemia sanocka] star. krak. jako komisarz król. rozpatruje spór uczc. Andrzeja sołtysa ze wsi D. i jej mieszkańców oraz Szaflar z Markiem Ratołdem ze Skrzydlnej o bezprawie i obciążenia wbrew ich przywilejom. Zmusza on wójta (advocatum) do służebności, a mieszkańców tych wsi do warzenia piwa i robocizn niezgodnych ze zwyczajowymi, kar i danin. Mikołaj ustanawia wadium 40 grz., a Marek ma przestrzegać przywilejów sołtysa i kmieci. Sołtys ma być wolny od służby wbrew prawu, ma mieć pełną wolność polowania w lasach i połowu w rzekach, mieć wolną karczmę i młyn. Podobnie kmiecie mają mieć prawo polowania w lasach i połowu ryb w rzekach, lecz z tytułu polowania mają oddawać Markowi czwartą część każdego zwierza i czwartą część z połowu ryb. Kmiecie będą pracować 2 dni w tygodniu do czasu pouczenia ich o wysokości robocizny przez mieszczan Nowego Targu i starców. Po pouczeniu, wg dokumentu i objaśnienia starców, będą pracować odpowiednią liczbę dni. Sołtys obow. do jednego obiednego, a kmiecie do dwu, lub będą płacić po wiardunku za obiad. Kmiecie nie będą płacić Markowi stacji, dawać 14 kur [z obu wsi] i podwód, lecz mają dawać po 2 kury z łanu, po 12 jaj i ser wart. półgroszka oraz inne daniny i czynsze wg przywileju. Tenut. szaflarski Marek obow. wyrównać szkody sołtysa i kmieci, m. in. ma zapłacić sołtysowi za służbę dla zamku [Szaflary], podróże na Węgry, zwrócić mu konia, a kmieciom zapłacić za niesłuszne jedno wojenne (SP 2, 4471-2); 1497 starcy Fołtyn [Walenty] krawiec i Maciej Barut dawni rajcowie z Nowego Targu oraz Swiętek kmieć z Podobina i Tokarz kmieć z Szaflar zeznają, że kmiecie m. in. D. obow. są pracować dla zamku szaflarskiego i tenut. Marka Ratołta 4 dni w roku i tylko do południa (SP 2, 4482); 1498 sąd komisarski postanawia, że poddani Szaflar i D. winni są odrabiać Markowi Ratołtowi tenut. [zamku szaflarskiego] 2 dni w tygodniu dotąd, aż świadkowie zeznają, że winni odrabiać mniej. Poddani całej dzierżawy mają wolne łowy, byleby oddawali tenutariuszowi 1/4 większej zwierzyny, tj. saren, dzików i niedźwiedzi. Łowienia ryb wielkimi sieciami zakazuje się pod karą 3 grz. (GK 27 s. 21-3); Walenty Krawiec dawny rajca, Maciej Barutek rajca i Marcin Tokarz ławnik z Nowego Targu zeznają, że poddani z Szaflar i Długopola nie pracowali nigdy więcej jak 4 dni w roku (GK 27 s. 152); 1536 sołectwo (RP); 1564 sołtys uprzywilejowany z młyna, karczmy i łanu, ale przyw. nie pokazał, „bo go zastawił do Węgier”, płacił 2 zł obiednego (LK 1 s. 148).

5. XV w.? fundacja i uposażenie par. w D., 1519 kościół par. w D. wcielony do kościoła par. w Nowym Targu z powodu niedostatku uposażenia (MS 4, 12 354); 1529 dzies. pien. w D. P. wart. 8 gr bpowi krak. (LR s. 43).

6. 1534 wylew Dunajca zniszczył wieś D. (MPH 3 s. 109).

7. K. Dobrowolski, Najstarsze osadnictwo Podhala, Lwów 1935; toż [w:] Studia Podhalańskie, Pasterstwo Tatr Polskich i Podhala, 8, Wr. 1970; S. Górzyński, Z dziejów osadnictwa i pasterstwa Podhala i Tatr w wiekach XII-XVIII, [w:] Pasterstwo Tatr Polskich i Podhala, 4, 1962; B. Kumor, Archidiakonat sądecki, ABMK, 8-9, 1964; J. Rafacz, Dzieje i ustrój Podhala Nowotarskiego za czasów dawnej Rzeczypospolitej Polskiej, W. 1935; tenże, Dzierżawa Szaflarsko-nowotarska Marka Ratułda w w. XV, „Rocznik Podhalański”, 1914- 21; SG 2, s. 35; 15 s. 413.

Uw. W r. 1327 opat szczyrz. Dionizy i komes Wojciech wójt bocheński dziedzice lasu, lasów „et longi Campi super Dunaiecz” powierzają przezornemu Pawłowi osadzenie na pr. średz. na 54 ł. frank. lasu „super longum Campum” z oboma brzegami Czarnego Dunajca (Mp. 1, 175 z kop.). Dok. nie podaje nazwy wsi, a jego wydawca (F. Piekosiński) odniósł go do dzisiejszej wsi D. S. Zakrzewski, Szczyrz., s. 75, zauważył, że w dok. z r. 1382 dotyczącym sprzedaży sołectwa w klasztornym Krauszowie (Mp. 1, 366), właśnie ta wieś ma 54 ł., uznał zatem, iż w r. 1327 klasztor przeprowadził lokację Krauszowa. Stanowisko S. Zakrzewskiego odrzucili zarówno K. Dobrowolski, Najstarsze osadnictwo, jak i J. Rafacz, Dzieje i ustrój Podhala, a za nimi dalsza literatura. Pierwszy bez uzasadnienia, drugi natomiast stwierdził, że długopolanie w r. 1496 w sporze z tenut. Markiem Ratołdem powoływali się na dok. z r. 1327. Ponownie sprawą tą zajął się K. Mieszkowski w przygotowywanej do druku rozprawie o najstarszych dokumentach kl. szczyrz. Jego zdaniem mieszkańcy Długopola powoływali się nie na dok. z r. 1327, gdyż ten w r. 1629 przedstawił do oblaty famatus Gaspar Pawlik (może potomek zasadźcy Pawła) w imieniu kl. szczyrz. jako przywilej dotyczący lasów tego klasztoru, ale na jakiś inny dok., Sołtys D. natomiast nie okazał lustratorom przywileju nie tylko w r. 1564, ale także jego następca w r. 1711, z czego wynika, że dok. lokacyjny D. prawdopodobnie zaginął jeszcze przed r. 1564, nie mógł być więc przedstawiony do oblaty i do tego w interesie klasztoru szczyrz. Wg K. Mieszkowskiego obecna wieś D. nie istniała jeszcze w r. 1353. Wskazuje na to wyraźnie dok. bpa Bodzanty z t. r. (KK 1, 196) w sprawie erekcji parafii w Krauszowie. Opat szczyrz. podjął starania o utworzenie parafii dla mieszkańców Krauszowa i Ludzimierza, ponieważ z powodu dużej odległości i wylewów rzek mieli utrudniony udział w nabożeństwach w kościele w Nowym Targu. Dok. ten nie mówi nic o Długopolu położonym blisko Krauszowa, a znacznie dalej niż ww. wsie od Nowego Targu.

Uwagi te należy uzupełnić ważnym i świadczącym o ich trafności argumentem. Gdyby istotnie dok. z r. 1327 dotyczył Długopola i zakładał tę wieś na własnym terenie klasztor szczyrz., to nawet po ewentualnym odebraniu jej klasztorowi przez króla, dzies. pien. należałaby bez wątpienia do opactwa, a nie do bpów krak. Obecne Długopole zostało zatem założone po r. 1353, najpewniej przez Kazimierza W., nie zachował się jednak przyw. lokacyjny, istniejący jeszcze w końcu XV w. Kościół w Długopolu został zbudowany zapewne w XV w., a po r. 1519 (→ p. 5) funkcjonował dalej jako filia par. w Nowym Targu, zanim Długopole zostało wcielone do par. w Ludzimierzu, gdzie przeniesiono kościół z Krauszowa. B. Kumor, Archidiakonat sądecki, błędnie przyjmuje istnienie parafii w D. już w pierwszej połowie XIV w. (m. in. wg MV 2), ponieważ nazwa dekanatu Długie Pole nie pochodzi od wsi o tej nazwie, ale od terytorium (→ Długie Pole dystrykt i dekanat).

Dodać tu wreszcie trzeba, że w świetle powyższych uwag wiadomość J. Długosza o skonfiskowaniu klasztorowi szczyrz. przez Ludwika Węg. wsi D. jest nieprawdziwa, bowiem teren zajmowany przez tę wieś nie należał do klasztoru.