DUNAJEC

(998 przekaz z XV w. w DH, 1229 Dunaies, 1270 Dunaiech, 1273 Donaiecz, 1276 Dunaiecz, 1292 Dunaiec, 1303 Parvus Danubius, 1313 Donicz, 1361 Dunagecz, 1378 Donawiz, 1380 Donauecz, 1458 Danubius, 1461 Magnus Dunaiecz, 1470-80 Dunayeczone, 1534 Danubius Minor) rz., prawy dopływ Wisły, o początku z dwu rzek źródłowych Dunajca Białego i Czarnego, spływających z Tatr i łączących się pod Nowym Targiem, uchodzi pod Opatowcem (pow. wiśl.).

[Pow. sądec.]

Na odcinku od Dębna do Krościenka na D. była granica polsko-węgierska. 1470-80 rz. Poprad i D. otaczają ziemie należące do diec. krak. (DLb. 1 s. 2).

Zmiany koryta, wyspy i powodzie. 1270 niebywały dwutygodniowy wylew rzek w sierpniu, m. in. D., który uczynił wiele szkód (MPH 2 s. 813); 1400 odnoga → Biskupice; Paszek z Biskupic zawiera ugodę z Pietraszem Zabawskim z Faliszowic w sprawie brzegu rz. D. i rz. zw. Struga lub Strumień. Paszek nie powinien przeszkadzać Pietraszowi w korzystaniu z odnogi rz. D. płynącej z brzegu rzeki powyżej młyna Pietrasza. Ten zaś udostępni mu brzeg Strumienia celem budowy jazu przy młynie Paszka oraz zarośla w swoim lesie, z których będzie brał drewno do jego naprawy (SP 8, 11 228; DSZ 86); 1453 → Przewozy; 1462 po zmianie koryta D. las i Łęg Szczepanowie [pow. pilzn.], leżących na prawym brzegu rzeki, graniczy z Zamościem, położonym na lewym brzegu; powstała wyspa alias yssep [później wieś Isep na lewym brzegu D.] (ZP 22 s. 316); 1470-80 wylewy D. → Osady; rz. Poprad i D. płyną niedaleko od Sącza [Starego] (DLb. 2 s. 336); 1470 wyrok w sporze o granice pomiędzy nowo osadzoną wsią Isep a rolami i lasami zw. Łęg prepozyta i kościoła wojnickiego. Granicę zaznaczono na topolach k. D. przy drodze publicznej i stąd poprowadzono ją ścieżką w prawo do grobli starego brzegu i miejsca, gdzie przedtem było koryto D. i przechodzi ten brzeg (Arch. Diec. w Tarnowie, teka Wojnicz); 1471 dziedzina w Lusławicach zw. Rogalczów inter fluvium D. [na wyspie] (ZCz. 4 s. 469); 1480 D. Czarny i Biały [pr. dopływ Wisły], których obydwa źródła są w najwyższych górach na Węgrzech, o wierzchołkach zawsze pokrytych śniegiem, zwanych pospolicie Tatrami. Dunajce mają ujście w okolicy m. Opatowca (DHn. 1-2 s. 75-6); k. → Grodzisk i Opatkowic [Zakliczyna] stare koryto D. zw. Dunajczyskiem; pole k. Zabierzowa przy granicy Zawady, położone między starymi korytami D. i Paleśnianki (Tyn. 271); 1486 Jakub z Dębna kaszt. i star. krak. poświadcza, że mieszcz. sądec. z własnej woli dali i mogą nadal dawać mu pieniądze zamiast obowiązującej ćwiertni z powodu wylewu wód D. i Kamionki, które rozlały się ponad miarę, niszcząc omnia fossata alias przecopi młyńskie (AGZ 9, 93); staw zw. Jeziorzysko, brzeg D. → Biskupice [Melsztyńskie]; 1534 1 VII wielki wylew D. i Kamienicy, jakiego ludzie nie pamiętali od ponad 30 lat. Woda zabrała połowę mostu na D. [pod Nowym Sączem] i dwie izbice mostowe napełnione kamieniami oraz uczyniła wiele niezliczonych szkód w zasiewach i łąkach. 12 VII wody D. M. k. Nowego Targu i Sącza rozrywając zabrały wszystkie mosty, gdzie indziej zniszczyły kościoły i wsie oraz pozabierały młyny. We wsi Sromowce zabrały w całości kościół i 7 domów, w Trzemeśni przewróciły kościół, zniszczyły liczne stawy, a k. Nowego Targu wody zniszczyły 3 mosty (MPH 3 s. 109; A. Walawender, Kronika [→ Literatura], s. 80-1); przed 1548 Zygmunt Stary nadaje m. Wojniczowi mostowe na odnodze D., którą w okresach suchych można w bród przejechać (AS rps 19 s. 207-8); 1559 Zygmunt August nadaje mieszcz. Czchowa w miejsce zabranych przez D. pól role, łąki i nieużytki, w tym wyspę na D. → Czchów p. 2; 1564 w Nowym Sączu w ogrodach miej. 1 ł. rz. D. „pokaziła”, łąk dworskich w dzierżawie mieszczan ubywa, gdyż je „na każdy rok woda psuje”, na Przedmieściu płacą ogrodowego „z ostatka, co D. nie zabrał”, przed Bramą Krakowską były 2 stawki i więcej ogrodów, ale te rz. D. i Kamienica „pokaziły i przysypały do gruntu mniszek starosądeckich” (LK 1 s. 154-5); we wsi król. Stróże 2 stawy pod dworem na źródłach, ale nie mają „dostatku wody żywej, bo przesyczają”. Dla polepszenia ich stanu można skorzystać z wody D., która płynie z tej rzeki rowem do stawu w Filipowicach, a z niego do Zakliczyna, gdyż między te dwie dziedziny wchodzi granica wsi Stróże, gdzie owe 2 stawy leżą, i ta woda mogłaby przez nie przepływać, a potem do Zakliczyna (LK 1 s. 98); 1564-5, 1570 odnoga dunajeczna w Wojniczu → Przewozy; 1597 Stare Dunajczysko k. Jurkowa, Tworkowej, Biskupic i Złotej (ZK 409 s. 195).

T. Szczepanek, Średniowieczny miecz żelazny z dawnego łożyska Dunajca pod Rdziostowem [Zrostowem], pow. Nowy Sącz, „Acta Archeol. Carpathica”, 11, z. 1, 1969, s. 139-140 ― XIV/XV w., ok. 150 m na W od obecnego koryta rzeki; A. Walawender, Kronika klęsk elementarnych w Polsce i w krajach sąsiednich w latach 1450-1586, Kr. 1932 ― zebrane źródła częste ; powodzie w Małopolsce kwitują określeniem wylew i Wisły i innych rzek bez przytaczania ich nazw, a więc także i D.

Dopływy, których ujście do D. poświadczają źródła. 1292, 1338 potoki Babi Potok i Obidza k. Opalanej (Mp. 2, 519; 3, 652); 1317 Biały Potok k. Wietrznicy (Mp. 2, 630); 1325 (1335) rz. Biała [Białka], uchodzi w granicach Dębna (Mp. 1, 198); 1332 z Tatr spływają wody, czyli potoki na teren Polski i wpływają do D. i Popradu (KK 1, 150); 1336 potoki Ochodnik i Kłodnik w Tylmanowej (Mp. 3, 648); 1400 Mzura k. Biskupic (SP 8, 10 196); 1461, 1480 Paleśnianka k. Opatkowic [Zakliczyna] (Tyn. 231, 271); 1470-80 Złoty Potok k. Tylmanowej (DLb. 2 s. 355); 1480 Strug k. Lusławic (Tyn. 271); Łososina, lewy dopływ, niedaleko Czchowa; Poprad łączy się z D. między Starym i Nowym Sączem; Rogoźnik Wielki i Mały wraz z Lepietnicą uchodzą do D. [Czarnego] pod Ludzimierzem (DHn. 1-2 s. 75-6); 1516 potok Kłoniecznica (PH 12 s. 9); 1577 potok Kadcza (ZK 407 s. 391); 1597 potok Sucha Zelina k. Jurkowa (ZK 409 s. 195); 1599 potok płynący z Wielopola (ZK 409 s. 338).

Żegluga i cło wodne. 1273 Bolesław Wstydl. zwalnia mieszczan Sącza [Starego], idących z towarami przez Kraków i Bochnię, od ceł w całym księstwie, zezwala im także przewozić w dół [Dunajcem i Wisłą] łodziami zboże i inne towary (Mp. 1, 83); 1329 wg umowy mieszczan krak. i sądec. ci ostatni nie będą przewozić swoich towarów, z wyjątkiem soli, łodziami Wisłą i D. w kierunku Torunia, gdyż omijali Kraków (Mp. 1, 178; KMK 1, 16); 1378 Ludwik Węg. uwalnia od cła sand. mieszczan sądec. płynących z towarami D. do Wisły i nią do Prus (Mp. 1, 340); 1380 tenże król zezwala mieszczanom i kupcom sądec. przewozić do Prus wodami D. i Wisły żelazo, miedź i inne tego rodzaju towary wydobywane z ziemi, zabrania im natomiast czynić to z innymi towarami, z którymi mają jeździć przez Kraków i inne miejsca wg zwyczaju. Uwalnia ich też od cła w Czchowie (KMK 1, 58); 1382 Drogosz sędzia ziemski krak. i star. sier. uwalnia na czas swego życia mieszczan sądec. od cła wodnego od towarów przewożonych wodami Wisły i D. oraz przez jazy na tych wodach we wszystkich jego tenutach (Mp. 1, 361); 1427 Władysław Jag. na prośby mieszczan sądec. reguluje z powodu licznych nadużyć opłaty celne od żeglugi przez brody i jazy na D. w kierunku Prus od wyrobów z drewna (struges) i innych towarów. Za otwarcie jazu rybnego kupcy sądec. płynący z wanczosem i innymi towarami będą płacić 1 grz. tytułem cła właścicielowi jazu, ci zaś, którzy płyną za nimi tylko z wanczosem są wolni od cła dopóki jazy będą otwarte, wszyscy zaś są wolni od opłat, jeśli dopłyną do jazów młyńskich lub pustych, albo przybędą do niezwyczajnych przejść bez rozbijania jazów utworzonych przez nurt i wylew wód. Mieszczanie ci żeglując Wisłą płacą 2 grz. cła. Wszyscy mieszczanie z wanczosem i towarami żeglujący D. i Wisłą, jeśli przybiją do brzegu i zatrzymają się na odpoczynek, to są wolni od opłat, ale jeśli będą użytkować drzewo lub trawę, wówczas są obow. do godziwego wynagrodzenia właścicielowi tychże (AGZ 9, 30); 1437 Władysław [Warn.] potwierdza mieszczanom sądec. przyw. Władysława Jag. z r. 1427 w sprawie opłat celnych od żeglugi D. i Wisłą (AGZ 9, 38); 1456 droga wodna m. in. Wisłą i D. (MS 1, 384); 1480 przystań wiślana w Sierakowicach (nava per fluvium Visle, navigium Visle fluvii D.; ZP 21 s. 503).

S. Kutrzeba, Wisła w historii gospodarczej dawnej Rzeczypospolitej, [w:] Monografia Wisły, z. 11, W. 1920; R. Grodecki, Znaczenie handlowe Wisły w epoce piastowskiej, [w:] Studia historyczne ku czci Stanisława Kutrzeby, t. 2, Kr. 1938, s. 277-303; J. Szymański, Kotwica z Dunajca pod Wojniczem, „Acta Archeol. Carpathica”, 11, z. 1, 1969, s. 141-3.

Przewozy, brody i mosty, 1400, 1401, 1435, 1436, 1486 przewóz ― prom lub łódź na D. w Filipowicach (SP 8, 11 109, 11 117; ZCz. 1 s. 41; GK 5 s. 315; ZCz. 3 s. 110; 5 s. 77); 1400 Andrzyczka z Lusławic pozywa Jaszka z Filipowic o to, że ustanowił dla jego kmieci nowe, nie stosowane od 30 lat, opłaty za przewóz [na D.] (SP 8, 11 109); Jaszek z Filipowie oddala roszczenia Andrzyczki [z Lusławic] o przewóz [w Filipowicach] (SP 8, 11 117); 1409, 1416, 1434, 1438, 1448, 1460, 1464, 1467, 1485, 1494, 1497, 1508, 1521, 1536 przewóz w Sierakowicach z cłem na granicy woj. krak. i sand. z karczmą, rolami i oboma brzegami D. (SP 2,1194; ZK 378 s. 23; SP 2, 2513; AS 2,135; ZP 34 s. 84; AS 2, 162; ZP 18 s. 113; 22 s. 174; 3 s. 89, 202; 21 s. 167 i 180-1; 24 s. 88-90; ŹD s. 468; MS 4, 12 900; ŹD s. 495); 1427 → Żegluga; 1434, 1442, 1444, 1447, 1449, 1467, 1473, 1489, 1490, 1494, 1536 przewóz ― prom na D. z osadą Nakle pod Szczepanowicami [pow. pilzn.] na SW przy wsi, określany także jako przewóz w Jodłówce (ZP 20 s. 228; 24 s. 204; 34 s. 60; 22 s. 380; 18 s. 67; 3 s. 86; Ep. 3 s. 87; ZP 24 s. 11 i 3 s. 227-9; 23 s. 149; 21 s. 143; ŹD s. 545); 1436 w Druszkowie [par. Czchów] droga do przewozu [na D. w Filipowicach] (ZCz. 3 s. 110); 1437, 1460, 1465, 1510 przewóz z osadą zw. Pobrzeże poniżej Lusławic (ZCz. 3 s. 139; 4 s. 201, 313; 7 s. 351); 1448 w ugodzie granicznej między Lusławicami a Roztoką i Pobrzeżem dziedzice tych wsi przyjęli, że obie strony będą posiadać przewóz [w Pobrzeżu na D.] powyżej przewozu przynależnego do Olszyn (ZCz. 4 s. 23-4); 1542 most na D. w Sączu Nowym, mostowe (MS 4, 6931); 1467 przewóz [na D.] w Filipowicach i przewoźnik Jan Paluszek (ZCz. 4 s. 339); 1453 Kazimierz Jag. zezwala mieszcz. sądec. wybudować długi i szeroki most przez D., ponieważ kupcy mają trudności w przeprawianiu się z towarami przez D. tuż przy m. Nowym Sączu z powodu częstych wylewów D., a także niemożności przeprawy, i szukali innych miejsc ze szkodą dla miasta. Przy średniej wodzie kupcy i kmiecie mogą swobodnie przeprawiać się przez D. i wówczas nie płacą mostowego (AGZ 9, 57); 1521 Zygmunt Stary zezwala mieszczanom wojnickim wybudować most na [odnodze] D. (MS 4, 3914; LDK s. 53); 1525 tenże król powiększa opłatę mostowego w Wojniczu z powodu „pontis in vado divisi fluminis D. extruendi” (MS 4, 4789; WAP dep. 169); 1534 → Bieg rzeki; przed 1548 most na odnodze D. k. Wojnicza → Bieg rzeki; 1550 pod Melsztynem most na D. (AS rps 19 s. 212-3); 1564-5, 1570 w Wojniczu duży most „przez odnogę dunajeczną”, drugi mostek „przez smugę jakiegoś kawalec jeziorzyska” (LDK s. 52); 1564-5 pod zamkiem Melsztyn na D. most warownie a mocno zbudowany na palach dębowych okowanych żelazem, długi na 180 łokci, szeroki na 12. Poręcze mocne i warowne, a przed mostem są „strożnice do psowania mostu kosztem, bo wszędzie żelazem dobrze okowane” (LDK s. 50 przyp. 90); 1570 w Sączu Nowym most na D. przy granicy [miasta] i most na D. pod miastem, który każdego roku wielkim kosztem naprawiają, bo go woda często psuje (LDK s. 36); bród w Kurowie (LDK s. 34-5); pod zamkiem Melsztyn dobry przewóz na D. ― „łodzi wespół spiętych cztery, gdzie przedtem był most” (LDK s. 50).

Zamki nad D. 1241, 1287 zamek Pieniny nad nurtami D. blisko Krościenka i w pobliżu Nowego Sącza (DH 2 s. 270, 490); po 1288 po śmierci Leszka [Cz.] Niemcy [ze Spisza] okupowali ziemię sądec. i zamek Lemiesz [k. Białejwody] (MPH 4 s. 717); 1320 zamek Wronin nad D. (Mp. 2, 579); 1370, 1448 zamek Rożnów nad D. (Mp. 1, 306; ZCz. 4 s. 4); 1404, 1564 zamek Czorsztyn nad D. (MS 4, 11 583; LK 1 s. 199); 1470-8 zamki Lemiesz i Czorsztyn miejscami ukrytych skarbów (DLb. 3 s. 353-5); 1535 zamek Tropsztyn [we wsi Wytrzyszce] z dwoma karczmami po obu brzegach D. (AS 5, 259).

Wiadomości archeologiczne w oprac. S. Kołodziejskiego, który od 3 zeszytu Słownika opracowywuje materiały archeologiczne do p. 8. Grodziska i osady wczesnośredn. nad D.: Biegonice ― grodzisko na Winnej Górze; Chełmiec Polski na Górze Chełmowej na lewym brzegu D., Marcinkowice ― grodzisko łużyckie, być może także wczesnośredn., na lewym brzegu D., Naszacowice na wzgórzu Zamczysko na lewym brzegu D., Podegrodzie osada lub grodzisko na wzgórzu Zamczysko na lewym brzegu D., Zawada Lanckorońska ― grodzisko na „Mieścisku” i „Zamczysku”, Wojnicz ― grodzisko.

Zamki i grodziska średn.: Wronin, Czorsztyn, Niedzica, Sromowce Wyżne, Pieniny, Zabrzeż ― Babia Góra, Lemiesz, Nowy Sącz, Kurów, Gródek, Rożnów, Tropsztyn, Czchów, Melsztyn, Trzewlin w Wielkiej Wsi na Panieńskiej Górze.

Literatura: Żaki wg ind.; E. Dąbrowska, Wielkie grody dorzecza górnej Wisły, W. 1973; K. Dziwik, Gródek biskupa Jana Muskaty w Kurowie nad Dunajcem, „Rocznik Sądecki”, 12, 1971, s. 79-89; S. Kołodziejski, Zamek Pieniny w świetle badań archeologicznych, „Wierchy”, 49, 1981, s. 320-6; H. Langerówna, System obronny doliny Dunajca w XIV wieku, Kr. 1929; K. Mosingiewicz, Ród Gryfów w ziemi sądeckiej do połowy XV wieku, „Studia Historyczne”, 23, 1979, s. 243-64; A. Żaki, Wędrówki Sącza, Kr. 1974.

Osady i obiekty fizjograficzne nad D. 998 Ś. Świerad [Andrzej] zamieszkiwał pustelnię pod skałą, dziś jeszcze widoczną, nad rz. D., w pobliżu m. Czchowa (DH 1-2 s. 222; PSB, 1, s. 100-1); 1229 pap. Grzegorz IX zatwierdza kl. tyn. zwolnienie od świadczenia zw. „słone” [zapewne od stróży] nadane przez księżnę Grzymisławę ludziom z wsi klaszt. [położonych między rz.] Wisłoka, Biała i D. (Tyn. 9 ― może tu chodzić zarówno o wsie tyn. Rudka i Rudno w pow. pilzn., jak i Opatkowice [Zakliczyn], Zdania i Ujazd [Wesołów] w pow. sądec); 1276 Gołkowice i Kosowice [dziś nie istnieją] (Mp. 2, 482); 1292 D. z całym jego sąsiedztwem jedną z granic Opalanej (Mp. 2, 519); 1293 Gabań (Mp. 2, 523); 1303 wyniosłe wzgórze, na którym powstaje m. Nowy Sącz, jest otoczone P. D. i Białą [Kamienicą] (DH 3 s. 11-2; DHn. 1-2 s. 113); 1313 wieś i las Pryniec [Spisz] blisko rz. D. (Mp. 2, 559); 1320 las wsi Frydman [Spisz]; w lesie nad D. powstaje wieś Kluszkowce, powyżej grodu Wronin, schodząc od jaskini poniżej w kierunku potoku Ciechorzyn (Mp. 2, 579); 1325 [1335] → Dębno między rz. D. i Białą, las nad D. (Mp. 1, 198); 1333 → Młyny; 1336 Tylmanowa osadza się po obu brzegach D. (Mp. 3, 648); 1359 role m. in. w kierunku góry zw. Obidowa aż do D. są, jak wiemy, jałowe, i ciężkie mrozy dłużej ściskają ziemię tak, że przez krótki okres roku tam się pracuje, dlatego bp krak. Bodzanta, pragnąc postąpić łaskawiej z mieszkańcami tych dystryktów, obniża im dzies. do 3 sk. z łanu (Mp. 3, 730); łany wsi Lubcza [pow. pilzn.] położone k. D. (Mp. 3, 731); 1361 pole z brzegiem D. w Łukanowicach [pow. pilzn.] k. Wojnicza (ZDM 1, 97); 1376 Zdania (Tyn. 102; Pol. 3, 158 ― określenie położenia raczej orientacyjne); 1393 kl. kartuzów w Lechnicy [dziś Czerwony Klasztor w Pieninach, Spisz] (MS 2 Suppl. 26).

1403 Janowice za D. (ZK 3b s. 200); 1404 spór kl. w Lechnicy z tenut. zamku Czorsztyn o rz. D. oraz lasy i łąki nad nią (MS 4, 11 583); w Ostrowsku sołectwo z lasami nad D. (ZDM 1, 269); 1408 w Faliszowicach Łęg, las za D. (DSZ 131); 1409 Janowice (ZCz. 1 s. 230); 1441 w Lusławicach droga brzegiem D. ad magnam sareptam alias naszep wylgego langu (AGZ 1, 21); rola w Olszynach blisko D. (AGZ 5, 88); 1443 łąki w Lusławicach od Roztoki do D. i do rzeczki alias strugi. Do łąk należą łęgi, lasy i brzeg D. (ZCz. 3 s. 205); 1446 dziedzina w Woli [par. Wojakowa] na brzegu D. (ZCz. 3 s. 249); 1451 niwa i wielkie pole w Trąbkach dochodzą do D. (ZCz. 4 s. 109); 1456, 1460 Dębno (GK 13 s. 91; ZK 15 s. 97-8); 1456 w Wiatrowicach niwa na brzegu D. (ZCz. 4 s. 147); 1460 dziedzina w Lusławicach poniżej drogi zw. Praczka z tej strony D. i stawu; role, łąki i zarośla w Zabierzowie z drugiej strony D. i stawu, przewóz w Pobrzeżu z rolami i zaroślami (ZCz. 4 s. 203); 1461, 1480 Opatkowice [Zakliczyn] i Lusławice (Tyn. 231, 271); 1462 → Zmiany koryta; 1465 role folwarczne z zagrodami w Lusławicach dawne i nowo wykarczowane z tej strony D. i za D. alias w Zabierzowie (ZCz. 4s. 315); 1468 w Biskupicach lasy za D. (ZK 152 s. 151-2); 1470-80 folwarki i młyny k. Nowego Sącza należące do kl. klar., dwie osady (coloniae) → Gocz i Hamplowa, Nowy Sącz, Kurów nad nurtem D., Gródek [wieś zatopiona jez. Rożnowskim]; Zbyszyce na wysokim miejscu; w Opatkowicach [Zakliczynie] kościół blisko D. (DLb. 1 s. 16, 176, 544, 548, 563; 2 s. 142, 197, 272-3, 300, 337, 353); Lusławice, role kmiece po obu brzegach D., dzies. dla kl. Brzesko-Chebdów zmniejszona o dwie części z 3 folwarków i z łanów kmiecych z powodu wylewów D. (DLb. 1 s. 176; 2 s. 273); Jodłówka [pow. pilzn.] (DLb. 1 s. 15-6); 1470 sarepta alias ląg w Lusławicach (ZCz. 4 s. 432); 1471 kapituła krak. wysyła zaufanego do oceny szkód wyrządzonych przez zaciężnych w dzies. [we wsiach] k. D. (AC 158); 1479 → Charzowice (Tyn. 267-8); 1480 → Zmiany koryta; 1483 siedlisko Michałowski w Nieznamirowicach [Znamirowicach] (ZCz. 5 s. 55); 1486 → Biskupice [Melsztyńskie]; 1487 niwa w Nieznamirowicach (ZCz. 5 s. 125); 1490 dziedzina w Lusławicach Dolnych po obu brzegach D. z wolnościami w jeziorach, D. i lasach (ZCz. 5 s. 231); 1491 karczma w Roztoce (ZCz. 5 s. 247); 1499 w dolnej cz. Lusławic rz. D. z oboma brzegami poniżej [drogi] Praczki aż po granice z Olszynami i Janowicami (ZK 153 s. 203).

1507 zarośla i role w Lusławicach między stawem a D., niwa za D., role w Rogalczowie za Strugą i naprzeciw Rogalczowa Podwyspy (ZCz. 7 s. 269-70); 1510 nawsie w Lusławicach od jeziora zw. Praczka do D. i poza tę rzekę (ZCz. 7 s. 362-3); 1516 Pierściec [dziś nie istnieje] (PH, 12, s. 194); 1532 Wygnanowice [Wyglanowice]: Chochorowice, Przezna, Podrzecze, narożnik Starego Sącza, kopiec z kamieni w D. (BO rps 13 709 III 14a); 1534 Nowy Targ, Nowy Sącz, Sromowce, Trzemeśnia (MPH 3 s. 109); 1545 role wsi Chełmce (PH, 12, s. 191, 225); 1558 m. Zakliczyn (WAP ― Wawel dep. 424 s. 50); 1564 → Zmiany koryta; kl. w Lechnicy (LK 1 s. 199); 1567 w m. Zakliczynie ogrody nad D. przy ul. Bieckiej i za szpitalem (WAP ― Wawel dep. 424 s. 27); 1569 w m. Nowym Sączu miej. „mury się walą i blanki, albowiem iż nie będzie li opatrzenia, tedy do siedmiu laty mury paść muszą w D.” (F. Kiryk, Rozwój urbanizacji Małopolski ― maszynopis w Pracowni); 1570 karczma wsi Kurów po drugiej stronie D. przy drodze, bród w Kurowie, we wsi Wielogłowy droga ciasna i nad samym D. (LDK s. 34-5); Kurów i Dąbrowa (ZK 409 s. 152-5); 1571 Dogalin alias Podbrzezie, Filipowice (ZK 43 s. 1643); 1585-6 k. Nowego Sącza, Roszkowic i Zabełcza miejsce Zabłocie blisko D.; Gwoździec, Roztoka, Olszyny i Szkodna (ZK 409 s. 59, 83); 1595 D. w granicach m. Krościenka od ujścia Czarnego Potoku [Ścigockiego Potoku, prawego dopływu] do granic wsi Kłodne (WAP ― Wawel dep. Krościenko); 1597 Jurków, Tworkowa, Biskupice i Złota; 1599 Wielopole i Zabełcze (ZK 409 s. 195, 338).

Młyny i jazy młyńskie. 1273 w Podegrodziu młyn „in littore et fluvio D.” (Mp. 2, 479); 1292 → Rybołówstwo; wójt Nowego Sącza może budować młyny po obu brzegach D., oraz łowić ryby w granicach miasta (Pol. 3, 67); 1320 sołtys wsi Kluszkowce może zbudować młyn nad D. i jaz na D. od brzegu do brzegu (a littore ad litus), ale połowę ryb z połowów będzie oddawał kl. starosądec. (Mp. 2, 579); 1323 sołtys Przekopu może zbudować na brzegu D. młyn o 2 kołach (Mp. 2, 584); 1325 [1335] sołtys Dębna może zbudować młyn o 2 kołach lub 2 młyny po 1 kole na D., albo gdzie indziej (Mp. 1, 198 ― datę poprawił wyd.); 1333 sołtys Woli k. Gabania może zbudować młyn o dowolnej ilości kół na D. (Mp. 3, 632); 1336 młyn w Tylmanowej (Mp. 3, 648); 1338 sołtys Opalanej może zbudować na brzegu D. młyn o 5 kołach i przenosić go z miejsca na miejsce (Mp. 3, 652); 1348 wójt Krościenka może budować młyny po obu brzegach D. (Proch. 1); 1349 [interpol. z połowy XVI w.] w Wojniczu rola k. D. od młyna zw. Belkowski (ZDM 1, 58).

1400 młyn w Faliszowicach → Zmiany koryta; 1406 sołtys Ostrowska może zbudować młyn o 2 kołach (ZDM 1, 269); 1409 w Janowicach młyn Olszyński (ZCz. 1 s. 230); 1427 jazy młyńskie na D. → Żegluga; 1465 młyn w Lusławicach (ZCz. 4 s. 313); 1470-80 młyn w Jurkowie [par. Czchów] (DLb. 2 s. 239); 1486 → Zmiany koryta; 1493 młyn w Lusławicach i jezioro naprzeciw środka wsi alias poniżej [drogi] Praczki (ZCz. 5 s. 325); 1509 młyn w Wojniczu (MS 4, 9016); 1518, 1527 kmiecie Siemiechowa raz w roku naprawiają jaz młyński w Czchowie (AKH 9, 10, 22); 1536 młyn w Isepie (ŹD s. 546); 1564 w Czchowie był młyn pod miastem na D. o 3 kołach mącznych i 1 stępnym z foluszem i traczem, ale przed r. 1560 opustoszał (LK 1 s. 97); w Wojniczu młyn królewski miejski na łodziach na D. (LK 1 s. 118).

Rybołówstwo, jazy rybne, bobry. 1292 sołtys wsi Na Łękach [dziś nie istnieje] między Gołkowicami a Kosowicami może łowić kiełbie (Mp. 2 s. 518); sołtys i kmiecie Opalanej mogą łowić ryby w D. wszelkiego rodzaju sieciami, a także bobry przy brzegu D., gdzie ma być młyn, zwolnieni są od bobrowego (Mp. 2, 519); → Młyny; 1317 sołtys i osadnicy z Wietrznicy mają wolny połów ryb i bobrów w D. i w Białym Potoku z wyjątkiem jazu na D. i Białym Potoku (Mp. 2, 630 ― datę 1344 w dok. poprawił wyd.); 1320 jaz rybny na D. → Młyny; 1325 [1335] sołtys Dębna może łowić ryby w D. wraz z plebanem, który ponadto dostaje zezwolenie na utrzymywanie 1 rybaka (Mp. 1, 198); 1338 sołtys Opalanej uzyskuje wolny połów ryb w D. (Mp. 3, 652); 1357 opatka starosądec. zezwala mieszczanom Starego Sącza na wolny połów ryb w wodach Popradu i D., a jeśli w jakimś czasie płynie drzewo tymi rzekami, to mogą go wyławiać w granicach swoich ról (AGZ 4, 1); 1370 dziedzice zamku Rożnów i wsi doń przynależnych dzielą się dobrami, z których każdemu przypada połowa tego zamku i m. in. korzystanie bez przeszkód z D. z pr. połowu ryb (Mp. 1, 306); 1381 spór tenut. czorsztyńskiego z kl. w Lechnicy o połów ryb w D. na własne potrzeby (MS 4, Suppl. 304); 1406 → Osady; 1425 star. czorsztyński nie może zabraniać kl. w Lechnicy połowu ryb w D. (MS 4, Suppl. 599); 1427 → Żegluga; 1437 sadzawka rybna na D. między Łukanowicami a Błoniem (ZP 34 s. 41); 1441 pleban z Olszyn łowi ryby w D. w granicach Roztoki wszystkimi sieciami, sagena, gulgustro alias drgubicz et cum plachta (AGZ 5, 88); 1448 jaz na D. pod zamkiem Rożnów (ZCz. 4 s. 4); 1462 → Zmiany koryta; 1478 jaz na D. k. Opatkowic [Zakliczyna] (Tyn. 265); 1495 w sporze mieszczan Nowego Targu z tenut. Markiem Ratołdem o połów ryb [w D., Dunajcu Białym i Dunajcu Czarnym] starosta krak. wstrzymuje się z wyrokiem do powrotu króla, a tymczasem mieszczanie nie będą łowić ryb bez zgody tenutariusza (GK 25 s. 357-8); 1519 pleban z Melsztyna ma pr. połowu ryb w D. (M. Smoleński, Melsztyn, s. 98-100); 1526 Zygmunt Stary uposaża plebana w Maniowach, któremu m. in. zezwala na wolne rybołówstwo w D. od granic wsi Dębno do Czerwonego Klasztoru (dok. w Arch. Parafialnym w Maniowach. Odpis udostępnił mi zm. w r. 1984 Stefan Mateszew); 1558 mieszczanie z zakładanego na gruncie Opatkowic m. Zakliczyna uzyskują od Spytka Jordana zezwolenie na połów ryb w D. w granicach miasta wszystkimi sieciami z wyjątkiem okrajek, niewodów i drgubiczy (WAP ― Wawel dep. 424 s. 50-1); 1564 kmiecie z Dębna łowią w D. wałami [rodzaj sieci] i dają daninę rybną w postaci suszonych pstrągów i lipieni, a jak trafi się łosoś, to oddają go dla dworu; kmiecie Ostrowska obow. łowić na D. ryby wałami wg rozkazu i wszystko oddawać dla dworu, także łososie, ile ich ułowią, a lipieni i pstrągów winni dać kopę; kmiecie Gostwicy dla dworu w Nowym Sączu mają obowiązek wg rozkazu łowić ryby w D. niewodami i wałami „od zejścia zimy aż do drugiej zimy przez wszystko lato” (LK 1 s. 161, 177).