DZIAŁOSZYCE

(ok. 1220 bez nazwy, 1326 Czalosicz, Zalosicz, 1335 Dzalossovicz, 1351 Dzalossicz, 1363 Dzyaloszicze, 1376 Dzalosicz, 1381 Dzalouicz, 1409 Dzialoschicze, 1419 Dalosycze, 1440 Dzelaschoczicze, 1515 Dzialoschicza) wieś, od 1409 miasto.

1. 1409 n. miasto; na granicy ziemi krak. i sand. w pow. wiśl. (ZDM 6, 1730); 1448 ziemia krak. (ZK 150 s. 346); 1498 n. pow. ksiąs. (MS 2, 1172); 1326-36 n. par. własna, dek. Czarnocin [pow. wiśl.], prepozytura Wiślica (MV 1 s. 154, 229, 376, 386); 1345-49 dek. Kazimierza Mała [pow. wiśl.] (MV 2 s. 197, 206, 216, 225); 1350-1 dek. Czarnocin (MV 1 s. 235, 244); 1352-5 dek. Sokolina [pow. wiśl.] (MV 2 s. 253, 261, 269, 276); 1356-7 dek. Kazimierza Mała (MV 2 s. 284, 292); 1358 dek. Sokolina (MV 2 s. 299); 1373-4, 1529 dek. Sokolina w prepozyturze Wiślica (Rejestr Świętop. k. 18, 41; LR s. 253).

2. Granice i obiekty fizjograficzne. 1363, 1512 rz. Dzierzążna → Drogi; 1381 gaje, przekopa → p. 3; Tomek z Dz. nie stawił się przeciw Grzegorzowi z Madejowa w sprawie o role orane powyżej granic [Chmielowa i Dz.] i gdzie indziej w trzech miejscach zaoranych, o skoszoną łąkę, o 5 kop owsa., spasienie łąki, ścięte olchy i bezprawnie zabrane zastawy z dworu (SP 8, 930); Grzegorz z Maciejowa godzi się z Tomkiem z Dz. w sprawie przeorania granic i zaoranie 360 brózd i o to, że zniszczył wszystkie granice [między Chmielowem a Dz.], o wycięcie olch i zrobienie tam łąki, wycięcie 60 drzew w Zapuście, zabranie 5 kop owsa, zabranie 2 wołów ze dworu oraz dwukrotne spasienie łąki i szkodę na 20 wozów siana (SP 8, 977, 1016, 1254); 1404-5 Szymek z Dziekanowic przeciw kaszt. lubelskiemu Michałowi [z Chmielowa] o granicę między Dz. a Dziekanowicami i nieudzielenie mu satysfakcji z cz. jego młyna (ZK 3b s. 302, 511, 529, 564, 587, 598); 1416 młyn; 1470-80 4 stawy → p. 3; 1596 role plebana z Dz. nad rz. Jakubówką [Dzierzążną] (GK Rel. 27 s. 1600); 1598 pola Zakościelne i Doły → p. 5.

Drogi i cło. 1363 Kazimierz W. zezwala swemu służebnikowi Andrzejowi dz. Dz. pobierać cło w Dz. na rz. Dzierzążni od wozu po 2 den., gdyby ktoś w obrębie 1 mili od punktu poboru opłat usiłował go przekroczyć bez uiszczania takowych, traci cały swój towar (ZDM 1, 105); 1419 Władysław Jag. wyznacza mieszczanom m. Tarnowa [pow. pilzn.] wolną od ceł drogę do Wrocławia i z powrotem przez Opatowiec [pow. wiśl.], Dz., Lelów i Krzepice (AGZ 4, 45); 1430 niwa wsi Dziekanowice leży między wielkimi drogami wychodzącymi z Dz., naprzeciw mostu, obok znaków [granicznych] (ZK 197 s. 67); 1512 Zygmunt Stary powiększa Stan. z Ostroroga [woj. pozn.] kaszt. kaliskiemu cło dziedz. k. dóbr Dz. na rz. Dzierzążni z 2 den. do 1 gr od wozu, zw. furmański, i 5 oboli od konia (MS 4, 10 305); tenże król zatwierdza nadanie dziedzicowi Dz. [Andrzejowi] przez Kazimierza W. [w r. 1363] mostowego w Dz. na drogach z Rusi na Śląsk do Wrocławia i na drodze do Tęczyna [Tęczynek, pow. chęc.] i Jędrzejowa w kierunku Krakowa i żupy wielickiej (AS rps 19 s. 251); 1520 tenże król wyrokuje, że Więcław (Venceslaus) z Ostroroga kaszt. kaliski w m. dziedz. Dz. będzie miał prawo pobierać tylko 2 obole cła od poddanych arcybiskupstwa gnieźn. i bpstwa włocławskiego oraz od mieszczan z Gostynina, Sochaczewa, Gąbina i Bolemowa [Mazowsze] (MS 4, 3317); 1540 tenże król zezwala kancelarii król. wydać mieszczanom gostynińskim dekret król. z r. 1520 w sprawie cła w Dz. (MS 4, 6758).

3. Własn. szlach. Stosunki własnościowe. 1363-77 Andrzej dz. Dz. (ZDM 1, 105; SP 8, 279, 496); 1381-2 Tomek Marmos z Dz. (SP 8, 631, 709, 872, 1455, 1463, 1591, 1633, 1849); 1381 Święszek z Dz. (SP 8, 1118); Grzegorz z Chmielowa przeciw Tomkowi z Dz. o dziedzinę, 3 grz. z tytułu bezprawnie uprawianych ról, wycięcie gaju i o przekopę (SP 8, 766); 1384-5 Klemens z Dz. (SP 8, 2711, 2939, 2944, 3005, 3190-1); 1396 Świętochna ż. Spytka z Kobylan [pow. sand.] sprzedaje za 500 grz. Janowi z Łaganowa swemu stryjowi swoje cz. w Jastrzębnikach [pow. wiśl.], Dz. i Szczodrkowicach (S. Maciejowski, Historia prawodawstwa słowiańskiego, 6 s. 17); 1404-32 dz. Dz. Michał z Chmielowa, Bogumiłowic [pow. pilzn.] i Czyżowa [pow. sand.] h. Półkozic, kaszt. sand., występujący w źródłach od r. 1369 → Chmielów; [1432]-58 dz. Dz. Jan z Czyżowa kaszt. krak.→ Chmielów; 1440 Katarzyna z Dz. (SP 2, 2873, → też niżej 1467); 1448 Jan z Czyżowa kaszt. i star. krak. zapisuje ż. Barbarze, c. Piotra Odrowąża ze Sprowy wwdy i star. lwowskiego 2000 grz. posagu i wiana na m. Dz. i wsiach: Chmielów, Dziekanowice, Szczodrkowice [dziś Szczotkowice], Pirocice [dziś Pierocice], Jazdowice, Irzykowice [dziś Jerzykowice], Niewiatrowice Wielkie i Małe w ziemi krak. (ZK 150 s. 346); 1458 Kazimierz Jag. poświadcza, że Jan z Czyżowa kaszt. krak. wyznaczył ż. Barbarze 2000 grz. szer. gr posagu i wiana na m. Dz. i wsiach: Chmielów, Dziekanowice, Szczodrkowice, Pirocice, Jazdowice, Irzykowice, Niewiatrowice [Wielkie] i Niewiatrowice Małe w ziemi krak., Szyszczyce i Jakubowice w ziemi sand. [pow. wiśl.], Ochodza, Komorzyn i Chwałowice w ziemi lubelskiej, i dał jej w dożywocie wieś Zdziechowice w pow. urzędowskim (MS 4 Suppl. 917); 1467 Katarzyna ż. Macieja z Dz. odstępuje br. Jakubowi Kuropatwie bliższość do Gołyszyna po zm. br. Janie Grzegrzółce z Gołyszyna [i z Łowini] (ZK 152 s. 138); [1470-5] dz. m. Dz. Jan Czyżowski h. Półkozic, s. kaszt. krak. Jana (DLb. 2 s. 416, 455, → Chmielów); 1470-80 w m. Dz. 6 ł. mieszczan, folwark, 4 stawy plebana k. jego dworu (DLb. 2 s. 416, 455); 1498 Jan z Ostroroga kaszt. pozn. dz. Czyżowa w pow. sand., Zdziechowic w pow. urzędowskim oraz Dz. i Chmielowa w pow. ksiąs. Dobra te przypadły mu po śmierci Barbary Czyżowskiej niedawno zmarłej wd. po kaszt. krak. Janie Czyżowskim (MS 2, 1172 błędny reg. → A. Gąsiorowski, Koligacje panów z Ostroroga w XV wieku, „Studia i materiały do dziejów Wielkopolski i Pomorza”, 1981, s. 88); 1499 Jan Olbr. poświadcza, że Jan z Ostroroga kaszt. pozn. i Hieronim Zaklika z Międzygórza [pow. sand.] podzielili się dobrami, które im przypadły po zm. ich krewnym Janie Czyżowskim [zm. 1475]. Jan wziął połowę m. Dz., folwarku Chmielów i wsi: Jakubowic, Szyszczyc, Parszywki, Woli [Wolicy], Jastrzębnik [wszystkie te wsie w pow. wiśl.], Niewiatrowic, Dziekanowic, Jazdowic, Słupowa, Pirocic, Irzykowic i Szczodrkowic, dom w Krakowie z ogrodem w m. Kazimierzu, sadzawki na rz. Rudawie, pr. patronatu kościołów w tych dobrach, a także dobra król.: m. Stopnicę [pow. wiśl.] z wsiami Białoboże, Kargów, Klempice, Szklanów, Wolica, Wola i Kąty. Hieronim zaś wziął: m. Wojsławice [woj. lubelskie] z wsiami: Surochów, Krasne, Tuczępy, Popkowice, Skorczyce, Rzeczyca Wielka i Mała, Wola, Zdziechowice, cz. w Rachowie, Opoka, Jakubowice, Chwałowice, Komorzyn, Ochodza, Witowice; zamek Czyżów z wsiami: Poturzyn, Chrapanów, Wola, Łęg; dom w Sandomierzu, wieś Psary, a także połowę ww. dóbr działoszyckich (MS 2, 1365); tenże król poświadcza, że Hieronim sprzedał za 4000 fl. węg. Ostrorogowi połowę ww. dóbr działoszyckich (MS 2, 1372).

1503 ur. Jan Odrowąż ze Sprowy pozywa Więcława z Ostroroga o bezprawne wyzucie go z tenuty m. Dz. i wsi doń przynależnych: Chmielowa, Dziekanowic, Szczodrkowic, Jazdowic, Irzykowic, Niewiatrowic, Szyszczyc i Jakubowic (SP 2, 4545); 1515 Zygmunt Stary zatwierdza wyrok arbitrów, którzy przysądzili Stan. Ostrorogowi kaszt. kaliskiemu posiadanie dóbr dziedz.: m. Dz. z wsiami: Chmielów, Irzykowice, Jazdowice, Szczodrkowice, Dziekanowice, Jakubowice, Niewiatrowice, Szyszczyce, Wola Szyszczycka [Wolica], Słupów, Jastrzębniki, Parszywka, Pirocice w ziemi krak. i sand., Łękawy i Ulgi w pow. piotrkowskim, Gunicy i Solecznej w pow. pyzdrskim i połowę Ciernicy w pow. konińskim. Jego br. Więcławowi arbitrzy przysądzili imiennie wymienione dobra w pow. kaliskim, sieradzkim i pyzdrskim oraz sumę 150 grz. na rzecz Stanisława za szkody w związku z jego poselstwem od króla do Stolicy Apostolskiej (MS 4, 2460); 1523 Wojciech z Mikołajem i Sebastianem Śmigielscy [ze Śmigla, woj. pozn.], Bartłomiej i Maciej Pawłowscy [z Pawłowic, woj. pozn.] oraz Beata Ćmachowska [z Ćmachowa, woj. pozn.], Mikołaj, Stanisław i Wiktoryn Goślubscy [z Goślubia, woj. łęczyckie] oraz Małgorzata [ze Śmigielskich] Rozdrażewska dziedzice swych cz. w Dz. pozywają Więcława z Ostroroga i Dz. o wykupienie ich szóstej cz. m. Dz. z wsiami: Chmielów, Dziekanowice, Szczodrkowice, Pirocice, Gniazdowice, Irzykowice, Niewiatrowice [Wielkie] i Małe Niewiatrowice w ziemi krak., Szyszczyce i Jakubowice w ziemi sand., Ochodza, Komorzyn i Chwałowice w ziemi lubelskiej, przypadłej im po bezpotomnej śmierci ur. Jana Czyżowskiego [syna kaszt. krak. Jana z Czyżowa], a także o część tych dóbr w ziemi krak. po zm. Sędziwoju Siekowskim [z Siekowa, woj. pozn.], zabitym przez tegoż Więcława jego brata ciotecznego. Do części tej zabójca winien utracić pr. bliższości. Ww. dobra Więcław wykupił wraz ze zm. bezpotomnie swym br. Stanisławem kaszt. kaliskim po śmierci Barbary Czyżowskiej wd. po Janie Czyżowskim z Czyżowa kaszt. krak. z rąk Jana Odrowąża ze Sprowy spadkobiercy Barbary, która na tych dobrach miała zabezpieczoną oprawę od męża w wysokości 1000 grz. szer. gr czeskich. W trakcie wykupu Odrowąż oddał im dok. król. [Kazimierza Jag. z r. 1458] w sprawie tej oprawy, opuścił im także z tej sumy 220 grz. na wykup dóbr Niewiatrowice zapisanych przez Barbarę szl. Leonardowi Wiertlowi. Wg pozywających szósta część tych dóbr, albo tyle, ile im prawnie zostanie przeznaczone, ma należeć do nich po zm. Sędziwoju Siekowskim br. ciotecznym Więcława. Wyrokiem sądu król. z powodu zabójstwa Sędziwoja owa jego część dóbr w ziemi krak., przypadła mu po zm. bezpotomnie jego dziadzie Janie Czyżowskim [synu kaszt. krak. Jana], zostaje przysądzona pozywającym, co do części dóbr w ziemi lubelskiej i sand., to Więcław ma przyjąć od nich 110 grz. z tytułu wykupu tych dóbr, a jeśli tego nie uczyni, wówczas mogą oni wystąpić przeciw niemu o całą sumę 1000 grz. (SP 6, 233); sąd król. nadworny oddala pozew Wojciecha Śmigielskiego oraz Stan. i Wiktoryna Goślubskich przeciw Więcławowi Ostrorogowi kaszt. kaliskiemu o wykupioną przezeń cz. dóbr m. Dz. i folwarku Chmielów z wsiami do tego miasta należącymi, która to część przypadła po Janie Czyżowskim z Czyżowa pr. bliższości zabitemu przez Więcława Sędziwojowi Siekowskiemu, ponieważ Siekowski miał siostrę rodzoną Annę [Rychwalską, zm. przed r. 1518], która po nim dziedziczyła. Więcław zapłacił córce Anny główszczyznę, a rozjemcami w sporze byli Mik. Obornicki i Maciej Pawłowski. Sąd skazuje pozywających na karę XV albo 3 grz. na rzecz Więcława (SP 6, 253); 1525 wyrokiem sądu nadwornego król. Więcław Ostroróg kaszt. kaliski ma ustąpić ur. Wojciechowi i jego bratankom Mikołajowi i Sebastianowi Śmigielskim z piątej cz. wszystkich dóbr w ziemi krak., mianowicie m. Dz. z wsiami: Chmielów, Dziekanowice, Szczodrkowice, Jazdowice i Irzykowice. Nie było pozwu o Szyszczyce i Jakubowice w ziemi sand., Ochodzę, Komorzyn i Chwałowice w ziemi lubelskiej, ponieważ Więcław zgodził się wziąć od nich piątą część z sumy 780 grz. i ustąpić im z piątej cz. tychże dóbr. Co się tyczy wsi Niewiatrowic Wielkich i Małych i Pirocic, to Więcław zanegował ich posiadanie, gdyż już przez zm. Jana Czyżowskiego były zastawione i zapisane; tenże sąd wyrokuje, że Więcław ma ustąpić ww. Śmigielskim piątą cz. ww. dóbr działoszyckich, a z dóbr w ziemi lubelskiej i sand. ma przyjąć od nich 222 grz. i 12 gr i ustąpić im piątą część Szyszczyc i Jakubowic. Więcław zanegował posiadanie Niewiatrowic Wielkich i Małych i Pirocic oraz Chwałowic, Ochodzy i Komorzyna, ponieważ, kiedy Więcław wykupywał dobra od spadkobierców zm. Barbary Czyżowskiej kasztelanowej krak., nie mieli oni już tych wsi, gdyż na długo wcześniej pozbył się ich już Jan Czyżowski. Śmigielscy dostają wwiązanie w piątą cz. dóbr m. Dz. z wsiami: Chmielów, Dziekanowice, Szczodrkowice i Irzykowice oraz Szyszczyce i Jakubowice (SP 6, 309); br. Stanisław i Mikołaj oraz ich bratanek Wiktoryn Goślubscy dz. cz. w Dz. pozywają Więcława Ostroroga kaszt. kaliskiego dz. cz. w Dz. o piątą cz. dóbr m. Dz. z wsiami: Chmielów, Dziekanowice, Szczodrkowice, Pirocice, Jazdowice, Jerzykowice, Niewiatrowice [Wielkie] i Małe Niewiatrowice w ziemi krak., wykupione z rąk spadkobierców zm. Barbary ze Sprowy kasztelanowej krak. Goślubscy wyrokiem król. z Piotrkowa mają zapłacić przynależną do tej części dóbr sumę z oprawy Barbary. Odnośnie do dóbr w ziemi sand. i lubelskiej Więcław zeznaje to, co w poprzednim wyroku z tym, że połowa dóbr w ziemi krak. i sand. nie może być przedmiotem sporu, ponieważ została przezeń pozyskana prawem ojcowskim od Hieronima Zakliki, od którego kupił ją jego ojciec [Jan, wwda pozn., zm. 1501]. Wyrokiem sądu król. Więcław ma ustąpić Goślubskim z dziesiątej cz. dóbr m. Dz. z wsiami: Chmielów, Dziekanowice, Szczodrkowice, Jazdowice i Irzykowice w ziemi krak. oraz Szyszczyc i Jakubowic w ziemi sand. oraz wziąć od nich 111 grz. i 7 gr. Co się tyczy Niewiatrowic Wielkich i Małych, Pirocic, Ochodzy, Chwałowic i Komorzyna, to sentencja jest taka jak w poprzednim wyroku. W wypadku połowy dóbr działoszyckich, kupionej przez ojca Więcława od Hieronima Zakliki, Więcław ma przeprowadzić sądowe uznanie prawa własności; tegoż Więcława pozywają następnie Maciej Pawłowski, Beata Ćmachowska, Wawrzyniec, Maciej, Piotr i Mikołaj ss. zm. Bartłomieja Pawłowskiego dziedzice swej cz. w Dz. o odebranie od nich części pieniędzy z tytułu wykupu z rąk sukcesorów Barbary ze Sprowy kasztelanowej krak. tych dóbr przez Więcława wraz ze zm. jego br. Stanisławem kaszt. kaliskim. Więcław wyłącza ze sporu połowę dóbr działoszyckich kupioną przez ojca od Hieronima Zakliki i dobra, których się wyzbył już Jan Czyżowski. Wyrokiem sądu król. Więcław ma ustąpić pozywającym dziesiątą cz. dóbr m. Dz. z wsiami: Chmielów, Dziekanowice, Szczodrkowice, Szyszczyce i Jakubowice i wziąć od nich 111 grz. i 7 gr. W sprawie innych dóbr wyrok jak wyżej; tegoż Więcława pozywa też Małgorzata [ze śmigielskich] ż. Jana Rozdrażewskiego dz. swej cz. Dz. o dziesiątą cz. dóbr działoszyckich. Sąd król. przysądza jej dwudziestą część dóbr działoszyckich, ale ma wypłacić Więcławowi 55 1/2 grz. i 3 gr. Dalsza cz. wyroku taka jak w poprzednich. Wyznaczeni arbitrzy dokonują podziału dóbr działoszyckich między występujące w tym procesie strony (SP 2, 319); Zygmunt Stary zatwierdza podział dóbr Dz. z wsiami: Chmielów, Dziekanowice, Szczodrkowice, Jazdowice, Irzykowice, Szyszczyce i Jakubowice pomiędzy Wojciechem Śmigielskim z bratankami Sebastianem i Mikołajem; Maciejem Pawłowskim z bratankami Mikołajem, Janem, Maciejem, Piotrem, Wawrzyńcem i Beatą Ćmachowską siostrą Macieja Pawłowskiego; Mikołajem, Stanisławem i Wiktorynem Goślubskimi i Małgorzatą Rozdrażewską z jednej strony, a z drugiej Więcławem z Ostroroga kaszt. kaliskim (MS 4, 14 262).

1527 sąd asesorski nakazuje Więcławowi Ostrorogowi odebrać od Wojciecha, Stan. i Mik. Śmigielskich, od Macieja, Wawrzyńca, Jana, Mikołaja, Piotra i innego Macieja Pawłowskich, Beaty Ćmachowskiej, Mik., Stan. i Wiktoryna Goślubskich, od Małgorzaty Rozdrażewskiej i Anny Spinkowej 1000 albo 800 grz. z dóbr król. stobnickich [należały do spadku po Czyżowskim] (SP 6, 395); Zygmunt Stary poświadcza, że Anna wd. po Piotrze Wspinku z Będkowa [woj. łęczyckie] kaszt. brzezińskim sprzedała za 6000 fl. Janowi Rozdrażewskiemu kaszt. kamieńskiemu swoją cz. dóbr m. Dz. z wsiami: Chmielów, Dziekanowice, Szczodrkowice, Jazdowice, Irzykowice, Szyszczyce, Jakubowice, Pirocice, Słupów, Niewiatrowice, Jastrzębniki, Parszywka, Przecławka i Wolica (MS 4, 15 167); tenże król poświadcza, że taż Anna dała swej siostrze z jednej matki Małgorzacie ze Śmigla ż. Jana Rozdrażewskiego własność dziedz. swych cz. dóbr m. Dz. z przynależnymi wsiami (MS 4, 15 177); 1530 Hieronim Rozdrażewski w imieniu swoim i br. Więcława i Stanisława sprzedaje za 2000 fl. węg. br. [przyrodniemu] Rafałowi Leszczyńskiemu współdziedzicowi w m. Dz. swoje cz. i braterskie w Dz. (MS 4, 5538); Wojciech Śmigielski daje Rafałowi Marszałkowicowi Leszczyńskiemu [synowi Rafała marszałka nadwornego koronnego i Małgorzaty ze Śmigielskich] swoje cz. m. Śmigiel i wsi Nietaszkowo w pow. kościańskim i pr. bliższości do wsi Popowo oraz 1000 fl. w zamian za cz. dóbr działoszyckich (MS 4, 5548); tenże Rafał w zamian za cz. dóbr śmigielskich rezygnuje ze swych cz. m. Dz. i wsi: Jakubowic, Szyszczyc, Dziekanowic, Jazdowic, Szczodrkowic, oraz części pozyskanej od br. [przyrodniego] Hieronima Rozdrażewskiego (MS 4, 5549); Zygmunt Stary na prośbę Wojciecha Śmigielskiego potwierdza dok. Kazimierza Jag. z r. 1458 w sprawie posagu i wiana zapisanego na m. Dz. Barbarze ż. Jana z Czyżowa kaszt. krak. (MS 4, 5651); 1538 ur. Mik. i Sebastian Śmigielscy br. rodzeni nie podzieleni dz. Dz. z wsiami: Chmielów, Dziekanowice, Janikowice, Chwaścice, Wolica [pow. wiśl.], Niewiatrowice, Szczodrkowice i Irzykowice w pow. ksiąs. i wiśl. (ZK 30 s. 885).

Sprawy gospodarcze. 1376 Andrzej z Dz. ma termin z kmieciami z Tępoczowa o łąkę, bezprawne zabranie ziarna, o płaszcz, kaptur, „pro jaka”, o koszulę i 1 1/2 grz. (SP 8, 279, 361); 1381, 1404-5 → p. 2; 1416 Święch kmieć z Dz. nie stawił się w sprawie z Piotrem z Sancygniowa o zbiegostwo (ZK 194 s. 22, 33); Bartosz kowal z Dz. (ZK 193 s. 18); Marcin młynarz z Dz. (ZK 194 s. 29); 1430 Piotr zw. Wołowiec mieszcz. z Dz. (ZK 197 s. 76); 1433-4 Staszek kmieć z Dz. (ZK 197 s. 228, 374); 1457 Mik. „Vyadro” mieszcz. z Dz. (GK 13 s. 823, 841); 1460-3 Jan Oxat [mieszcz.] z Dz. (ZK 15 s. 72, 103); 1477 Maciej, Mikołaj i Wit ss. Wojciecha Dosedaja [mieszcz.] z Dz. (F. Kiryk, → 7); 1480-8 rajca Maciej krawiec z Dz. (OK 2 s. 560, 727); 1530 m. Dz. płaci 4 grz. i 32 gr szosu (RP k. 66).

4. 1409 Władysław Jag. zezwala Michałowi z Bogumiłowic [pow. pilzn.] kaszt. lubelskiemu założyć miasto na pr. magd. we wsi Dz. i nadaje mu imm. sąd. oraz targ w poniedziałki (ZDM 6, 1730); 1480-8 → p. 3: Sprawy gospodarcze.

5. Przed 1220 kościół z kamienia zbudowany przez bpa krak. Iwona Odrowąża (Schematyzm diec. kieleckiej z r. 1881); 1326-7 pleb. z Z. Czechosław, par. oceniona na 5 grz. (MV 1 s. 154, 229); 1326 świętop. z par. Cz. 14 sk. (MV 1 s. 310); 1335 świętop. z par. Dz. i Wolica [pow. wiśl.] 19 sk. (MV 1 s. 376); 1336-58 świętop. 19 sk. [Wolica opuszczona, ale nie wymieniona jako osobna parafia] (MV 1 s. 386, 389; 2 s. 197 i n. wg ind.); 1377 Mikołaj kapelan z Dz. (SP 8, 429); 1379-1405 Stanisław kapelan, wikary z Dz. (SP 8, 584, 891, 4301, 7249; ZK 1c s. 389; 2 s. 393; 3b s. 526); 1379 Maciej kapelan z Dz. (SP 8, 529); 1383-5 Bernard kapelan z Dz. (SP 8, 2074, 2143, 3005, 3097, 3100); 1383 Jakub pleban z Dz. (SP 8, 2143); 1388-1400 Bogusław pleban z Dz. (SP 8, 4550, 10 763; ZK 1c s. 212; 2 s. 78); 1394 Stanisław kapelan z Dz. (ZK 2 s. 82); 1404 Mikołaj wikary z Dz. (ZK 3b s. 465); 1413 bp krak. Wojciech potwierdza ugodę zawartą pomiędzy Michałem z Chmielowa kaszt. sand. a Piotrem z Sancygniowa w sprawie wydzielenia z par. Dz. nowo ufundowanej przez Piotra par. w Sancygniowie. Piotr rezygnuje na rzecz Michała z pr. patronatu kościoła w Dz., a Stanisław pleb. kościoła Ś. Floriana w Dz. za zgodą patronów tegoż kościoła rezygnuje na rzecz kościoła par. w Sancygniowie z dzies. z ról folw. Piotra w tej wsi oraz z przynależności do jego parafii wsi Opatkowice, która zostaje włączona do par. w Sancygniowie, z tym że on będzie z niej pobierał świętop. Tytułem rekompensaty pleban z Dz. dostaje od Michała dzies. snop. z jego ról folw. w Chmielowie i Jazdowicach. Piotr zaś gwarantuje temuż plebanowi wieczyste posiadanie dzies. z jego ról folw. w Jastrzębnikach oraz łanu roli z siedliskiem, łąką i innymi przynależnościami z dawna do plebana należącymi (ZDK 1, 199); 1417 Michał z Chmielowa i Piotr z Sancygniowa przebudowują kościół w Dz. (Schematyzm diec. kieleckiej z r. 1881 ― data nieprawdziwa, gdyż już w r. 1413 Piotr zrzekł się prawa patronatu kościoła w Dz.); Mikołaj wikary plebana z Dz. (ZK 194 s. 96); Maciek wikary z Dz. (ZK 194 s. 96); 1438 Maciej ongiś rektor szkoły w Dz. zwolniony przez plebana z powodu zaniedbań w obowiązkach (OK 5 s. 268); 1444 Maciej rektor szkoły w Dz. (OK 6 s. 697, 712, 735); 1470-80 kościół murowany z białego kamienia, do plebana należy dzies. snop. i kon.: z łanów mieszczan w Dz. wart. 5 grz., z folwarku w Dz. wart. 8 grz., z folwarków w: Szyszczycach, Podgaju i Pirocicach z folwarku Jana Czyżowskiego, z 1 pola w Dziewięczycach, z folwarków w Dziekanowicach, z karczmy w Podgaju, która ma role wyłączone z folwarku, z łanów kmiecych w Kucharach [pow. wiśl.], z 4 ł. w Niewiatrowicach, które należały ongiś do folwarku, w Słupowie z połowy wsi i folwarku. W Pirocicach pleban z Dz. okupował dzies. z folwarku o 2 ł., którą odebrał mu kan. krak. Zbigniew z Oleśnicy, gdyż należy ona do preb. Goszyckiej w kat. krak.; do par. należą: Dz., Chmielów, Pirocice, Dziekanowice, Jazdowice, połowa Słupowa z folwarkiem, Jakubowice, Szczodrkowice, Niewiatrowice, Januszowice; par. w Sancygniowie została wyłączona z par. w Słaboszowie i Dz. (DLb. 1 s. 42, 104, 108, 267, 528; 2 s. 11, 66, 74, 112, 356, 416, 442, 455-6); 1473 Maciej pleb. z Dz. (Wypisy 3, 60); 1488 Klemens pleb. z Dz. skarży Mikołaja Prasołka z Dz. o to, że nie płaci mu czynszu z zagrody od 12 lat, nie odrabia dnia oraz pustoszy zagrodę i wnosi o skazanie go na 9 grz. za czynsz, robociznę i pustoszenie zagrody (OV 6500 s. 18); 1529 pleb. w Dz. Jan z Blinowa [pow. urzędowski], uposażenie: dzies. snop. z połowy ról folw. w Chmielowie, z ról folw. w Jakubowicach, z 3 folwarków w Pirocicach, z folwarków w: Szyszczycach, Podgaju [pow. wiśl.], Jastrzębnikach, Niewiatrowicach i Dziewięczycach (LR s. 253); 1548 Marcin Dąbrowski pleb. z Dz. (ZDK 1, 199); 1598 kościół par. Ś. Floriana, kaplica Ś. Leonarda przy szpitalu, pleban ma m. in. dzies. z pól mieszczan w Dz. zw. Zakościelne i Doły, w par.: m. Dz., Dziekanowice, Jazdowice, połowa Słupowa, Jakubowice, Szczodrkowice, Niewiatrowice, Januszewice, Pirocice, Chmielów (WR k. 214v).

6. 1381 Tomek z Dz. skazany na karę XV przeciw woźnemu Adamowi zw. Kocioł, gdyż powiedział mu w sądzie: spalę cię jak... (SP 8, 872); 1480 Mikołaj s. Wojciecha z Dz. pisarzem rektora Ak. Krak. (Ind. s. 210); 1529 Więcław z Dz. plebanem w Knyszynie (LR s. 148).

Studenci Ak. Krak. z Dz.: 1425 Stanisław s. Jana; 1432 Mikołaj s. Stanisława; 1457 Mikołaj s. Marcina; 1472 Mikołaj s. Wojciecha; 1473 Mikołaj s. Wojciecha; 1488 Jakub s. Stanisława (Ind. s. 282, 231, 222, 210, 109).

7. SG 2 s. 263; F. Kiryk, Rozwój urbanizacji Małopolski w XIII-XVI wieku, maszynopis w Pracowni; A. Winczakowicz, Dawne i nowe dzieje miasta Działoszyc, W. 1899; Wiśn. P. s. 52-62.

8. Kościół gotycki kamienny z XV w. przebudowany w XVII w. (KatZab. 3 s. 18).