GROMIEC

(1463 Gromyecz), 6 km na NE od Oświęcimia.

1. 1489 pow. krak. (RP s. 132; zapewne chodzi o pow. skarbowy); 1581 pow. śl. (ŹD s. 96); 1470-80, 1598 par. Oświęcim (DLb. 2 s. 223; WR k. 50v)1RP z l. 1492 – 99 niewłaściwie zaliczają G. do parafii Jaworzno (s. 172, 188, 202, 65, 104, 33, 3). Błąd powstał poprzez mechaniczne opuszczenie nagłówków z nazwami trzech parafii: Mysłowice, Oświęcim i Sławków, następujących w RP zawsze po Jaworznie. Od r. 1500 RP podają poprawnie G. w par. Oświęcim (l. 1500-20; s. 241-844, 1530 k. 3; 1564 w LK 2 s. 74; 1581 w ŹD s. 96).

2. 1563 G. zaznaczony na Mapie księstwa oświęcimsko-zatorskiego Stanisława Porębskiego; 1596 granica pomiędzy m. Chrzanowem a Libiążem, Bobrkiem i G. rozpoczyna się w polu k. posiadłości i lasu zw. Konotop należących do wsi G. i Bobrek (Gromiec seu Bobrek), od 3 kopców granicznych: dóbr Libiąż Wielki ku W; dóbr Libiąż Mały ku E; dóbr G. i Bobrek (Gromiec Bobrek) ku S. Spod lasu Konotop granica biegnie na W, skręcając k. lasu zw. Bagno, należącego do Libiąża Małego [może dziś pole Bagienko w Libiążu Małym – UN 4 s. 28], dalej k. drogi, która prowadzi z grobli nowej sadzawki zw. Kasztelan [dziś pole i łąka w G. zw. Kasztelan – UN 4 s. 18] i tą drogą prosto do [lasu] Bagno. Dalej przez miejsca błotniste i wilgotne, przez błota k. bagien prosto na N z dala od grobli stawu zw. Kasztelan lub Niżny Staw (Castelan seu Nizny Staw), następnie k. wolno stojącego świerka i nie opodal wspomnianej grobli, drogą prowadzącą z lasu i grobli na N. Następnie granica prowadzi wzdłuż kopców do lasu zw. Słotwiny [może dziś pole i łąki zw. Słotwina w Libiążu Małym – UN 4 s. 29] i do drogi poprzecznej zw. Wozowa Droga, gdzie kończy się las Bagno, a zaczyna las Słotwiny. Na skrzyżowaniu tych dróg usypano kopiec, od którego linia graniczna wiedzie prosto na W ww. drogą Wozową pomiędzy lasami, pozostawiając na prawo las Słotwiny należący do Libiąża Małego, a na lewo las Stawiska przynależny do Bobrka [zapewne dziś łąka Stawiska w G. – UN 4 s. 18]. Nie usypano kopców w miejscu, gdzie Wozowa Droga opuszcza granice dóbr Libiąż Mały i Wielki, gdyż w tym miejscu drogą płynie woda z młyna. Dalej granica bieży ww. drogą do lasu zw. Łącki Las (Lączki) i do [lasu?] Słotwiska (Słothwiska), stąd na N k. Łąckiego Lasu należącego do Libiąża Wielkiego i Małego drogą prowadzącą z obu Libiążów i między lasami Łąckim należącym do Libiąża Małego, a Wolgaz, przynależnym do Bobrka i Libiąża Małego (Bobrek seu Nor [= Minor] Libiąż), dalej z prawej strony ww. drogi z Libiąża, k. ww. lasu zw. Łącki do łąki i prosto k. lasu Łąckiego pomiędzy rolami Libiąża Małego i Wielkiego, stąd do drogi publicznej z Chełmka do Żarek i w kierunku rzeczki Byczynki (Byczanka)2Byczynka lub Ponikwica (1596 Byczanka), lewy dopływ Czarej Przemszy. Rzeczka o początku w północnej cz. wsi Byczyna, uchodzi do Przemszy k. dzisiejszej wsi Dąb (HW s. 5; SG 8 s. 779; MWK; Mapa Obrębów). W tym fragmencie tekstu nazwa Byczynki została użyta dla docelowego wskazania kierunku rozgraniczenia, które zakończono właśnie nad Byczynką (zob. niżej).

Tu [tj. w okolicy drogi z Chełmka do Żarek] granica ta styka się z granicą ról wójta z Bobrownik i k. ww. drogi publicznej idzie na W między wsiami Libiąż Wielki i Mały, pozostawiając te wsie na prawo. Dalej skręca na lewo, opuszczając ww. drogę, i biegnie wygoniskiem należącym do Libiąża Małego, stąd prosto na NW przez pola, pomiędzy rolami Libiąża Wielkiego po lewej i Libiąża Małego po prawej stronie, schodzi do górki zw. Stokówka, potem w górę do wygonu libiąskiego, przez łąkę na górce na N ww. wygonem do chaty zw. Woźnicka (ad Gazam Wozniczka dictam) należącej do Libiąża Małego. Dalej biegnie pomiędzy chatami Woźnicką i Jana Szyty, która należy już do Libiąża Wielkiego przez łąkę pomiędzy Libiążem Wielkim i Małym na NW aż do drogi z Libiąża Wielkiego do Chrzanowa i przez tę drogę na NW między piaskami (inter Arenis), i przez te piaski, prosto k. drogi, prowadzącej z obu Libiążów do lasu, cały czas prosto na NW do lasu zw. Chrostek, należącego do Bobrka [może pozostałością po tym lesie jest pole zw. Chrostki w Libiążu Małym – UN 4 s. 28], który zostawia pod lewej stronie. Stąd granica prowadzi prosto na W starą drogą zw. Górka k. ww. lasu Chrostek, mijając go po lewej stronie, ku łące, z łąki zaś błotami i moczarami prosto do lasu zw. Mościska, przez ten las na N i W, przez rzeczkę zw. Strużek, dalej do granicy lasu Mościska i stąd prosto do Rostkowej Górki na NW do miejsca, gdzie jest wjazd do lasu zw. Rostkowa Górka, następnie przez ten las najpierw na NW, a potem na W do starej drogi zw. drożysko stare. Dalej starym drożyskiem aż do lasu zw. Lipowa Góra, należącego do Bobrka. Tam granica skręca na N i biegnie przez wodę ze stawu należącego do Chrzanowa, która przepływa przez ww. drogę; następnie na N, omijając po lewej stronie tę drogę, przez błota do rzeki Byczynki i do pola, a stąd przez drogę poprzeczną do innej drogi prowadzącej od Byczynki. Tą drogą zw. Byczanka granica bieży na NW prosto do rzeczki zw. Byczynka i do dróg, jednej z Chrzanowa do Jelenia, drugiej ze wsi Byczyna do Bobrka. Tu kończą się granice pomiędzy obydwoma Libiążami. W miejscu nad brzegiem Byczynki, k. ww. dróg i k. granic wsi Byczynka usypano dwa kopce narożne, jeden dóbr Libiąż Wielki i Bobrek, drugi dóbr Libiąż Mały (BCzart. rps 2878 s. 84-87).

3. Własn. szlach., klucz → Bobrek. 1463 → Chełmek; 1464 → Bobrek; 1469 panna Małgorzata córka (filia) zm. Jana z Bobrka kaszt. biec. darowuje swemu bratu (fratri suo) Stanisławowi Ligęzie z Gorzyc [pow. wiśl.] i jego potomkom całą trzecią cz. swojego działu dóbr dziedzicznych, mianowicie zamku Bobrek i wsi do niego przynależnych: Bobrowniki, G., Gorzów, Chełmek, Libiąż Wielki, Libiąż Mały oraz m. Chrzanowa, młyna, cła i wsi Psary; taż panna Małgorzata córka (filia) Jana kaszt. biec. dwie pozostałe cz. swojego działu, tj. ww. dóbr, zastawia za 1000 grz. Stanisławowi Ligęzie z Gorzyc i Bobrka (ZK 17 s. 631, 657-8)3Obie zapiski z r. 1469 na różnych stronach księgi ziemskiej określają pannę Małgorzatę jako c. kaszt. biec. Jana Ligęzy, a równocześnie jako siostrę Stanisława Ligęzy z Gorzyc. W literaturze (por. np. Bon. 14 s. 250-1; A. Kamiński, Ligęza Jan z Bobrku, PSB, 17, s. 317-8) przyjmuje się, że kaszt. biec. Jan nie pozostawił żadnego potomstwa, Stanisław zaś był synem jego brata kaszt. małogojskiego Stan. Ligęzy z Gorzyc, zmarłego w r. 1464 (ZK 152 s. 87). W źródłach do r. 1467, a może jeszcze w r. 1470, występuje panna Małgorzata, która zapewne była siostrą rodzoną kaszt. biec. Jana (→ Bobrek) i kaszt. małogojskiego Stanisława. Nie może więc o nią tu chodzić, gdyż zostałaby określona jako siostra (soror, a w żadnym wypadku filia) kaszt. bieckiego, a zatem cedowałaby dobra nie „fratri suo” jak w zapiskach sądowych, ale „filiastri suo”, bo tak należałoby również skorygować drugą z filiacji. Byłaby to jednak zbyt dowolna i za daleko idąca interpretacja tekstów zapisek, która miała miejsce, bez jej uzasadnienia, w hasłach → Chełmek i Chrzanów (p. 3); 1469 wsie Libiąż Wielki i Mały, Bobrowniki, G. i Gorzów należące do dóbr Bobrek nie zapłaciły 2 gr łanowego (GK18 s. 826); 1470-80 własn. król.4J. Długosz (DLb. 2 s. 223) wymienia jako królewszczyzny także → Bobrowniki, Chełmek i Gorzów, które należały do klucza → Bobrek Ligęzów. Gdyby dane Długosza były zgodne z prawdą, to należałoby przyjąć, iż dysponował nimi najwcześniej w l. czterdziestych XV w. (por. zestawienie S. Kurasia, Regestrum ecclesie Cracoviensis, W. 1966, s. 40-3; K. Jelonek, W sprawie „Liber beneficiorum” Jana Długosza, „Studia Historyczne”, 12, 1969, s. 429-39, a zwłaszcza s. 437). Zebrany materiał nie potwierdza istnienia własności król. w ww. wsiach w tym czasie. Dobra bobreckie przeszły na własność Ligęzów z rąk Strzałów w l. 1390-1402 (→ Bobrek). Być może informacje DLb., bardzo skąpe w odniesieniu do ww. wsi, są odbiciem utrzymującej się tradycji sięgającej XIV w, łany kmiece (DLb. 2 s. 223); 1471, 1472 → Bobrek; 1471 Libiąż Wielki i Mały, Bobrowniki, Chełmek, G., „Gozecz” (Gorzów?), wsie pana Ligęzy należące do dóbr Bobrek, zostały skazane na karę XIV za niezapłacenie 2 gr łanowego (GK 19 s. 392); 1472 wsie pana Ligęzy: Bolęcin, Libiąże [Libiąż Wielki i Mały], Bobrowniki, Chełmek, G., Gorzów skazane na karę XIV za nieuiszczenie 2 gr łanowego (GK 19 s. 613); 1487 wsie Bobrowniki, G., Gorzów, Libiąż Wielki i Mały, i Chełmek należące do dóbr Bobrek skazane na karę XIV za zaleganie z łanowym (GK 22 s. 678); 1489 pobór z 1 ł., 1490-94, 1497-99, 1502, 1507-9 w G. pobór łącznie z Bobrownikami i Gorzowem z 3 ł. (RP s. 132; ŹD s. 433; RP s. 96, 145, 158, 172, 188, 104, 33, 3, 295, 319, 334, 363); 1517 Piotr Ligęza dz. Balina i m. Chrzanowa wraz z ż. Nawojką sprzedają z prawem wykupienia za 1400 fl. rajcom krak., opiekunom nowo ufundowanej mansjonarii przy kościele NMP w rynku krak., czynsz roczny 70 fl. z m. Chrzanowa, wsi Balin i Psary, zamku murowanego Bobrek i wsi do niego przynależnych: Libiąż Wielki i Mały, Bobrowniki, G., Gorzów i Chełmek; tenże Piotr Ligęza sprzedaje z prawem wykupienia za 300 fl. czynsz roczny 15 fl. [z tych samych dóbr] rajcom krak. i doktorowi Erazmowi kaznodziei z kościoła Ś. Barbary na cmentarzu przy kościele NMP w rynku krak. (BJ rps 5348 II s. 246, cz. 2 s. 196); 1530 w G. pobór łącznie z Bobrownikami i Gorzowem z 3 ł., karczmy dziedz. i karczmy dorocznej (RP k. 3).

5. Przed 1470 dzies. snop. i kon. z łanów kmiecych bpowi krak. (DLb. 2 s. 223); 1470 wymienieni imiennie patronowie fundują prepozyturę i mansjonarie przy kościele NMP w Oświęcimiu. Do mansjonarzy należy m. in. dzies. ze wsi G. (błędnie: Grodziecz!; Mp. 5 M-123); 1529 dzies. snop. z całej wsi G. wart. 30 gr prepozytowi w Oświęcimiu (LR s. 210).

1 RP z l. 1492 – 99 niewłaściwie zaliczają G. do parafii Jaworzno (s. 172, 188, 202, 65, 104, 33, 3). Błąd powstał poprzez mechaniczne opuszczenie nagłówków z nazwami trzech parafii: Mysłowice, Oświęcim i Sławków, następujących w RP zawsze po Jaworznie. Od r. 1500 RP podają poprawnie G. w par. Oświęcim (l. 1500-20; s. 241-844, 1530 k. 3; 1564 w LK 2 s. 74; 1581 w ŹD s. 96).

2 Byczynka lub Ponikwica (1596 Byczanka), lewy dopływ Czarej Przemszy. Rzeczka o początku w północnej cz. wsi Byczyna, uchodzi do Przemszy k. dzisiejszej wsi Dąb (HW s. 5; SG 8 s. 779; MWK; Mapa Obrębów). W tym fragmencie tekstu nazwa Byczynki została użyta dla docelowego wskazania kierunku rozgraniczenia, które zakończono właśnie nad Byczynką (zob. niżej).

3 Obie zapiski z r. 1469 na różnych stronach księgi ziemskiej określają pannę Małgorzatę jako c. kaszt. biec. Jana Ligęzy, a równocześnie jako siostrę Stanisława Ligęzy z Gorzyc. W literaturze (por. np. Bon. 14 s. 250-1; A. Kamiński, Ligęza Jan z Bobrku, PSB, 17, s. 317-8) przyjmuje się, że kaszt. biec. Jan nie pozostawił żadnego potomstwa, Stanisław zaś był synem jego brata kaszt. małogojskiego Stan. Ligęzy z Gorzyc, zmarłego w r. 1464 (ZK 152 s. 87). W źródłach do r. 1467, a może jeszcze w r. 1470, występuje panna Małgorzata, która zapewne była siostrą rodzoną kaszt. biec. Jana (→ Bobrek) i kaszt. małogojskiego Stanisława. Nie może więc o nią tu chodzić, gdyż zostałaby określona jako siostra (soror, a w żadnym wypadku filia) kaszt. bieckiego, a zatem cedowałaby dobra nie „fratri suo” jak w zapiskach sądowych, ale „filiastri suo”, bo tak należałoby również skorygować drugą z filiacji. Byłaby to jednak zbyt dowolna i za daleko idąca interpretacja tekstów zapisek, która miała miejsce, bez jej uzasadnienia, w hasłach → Chełmek i Chrzanów (p. 3).

4 J. Długosz (DLb. 2 s. 223) wymienia jako królewszczyzny także → Bobrowniki, Chełmek i Gorzów, które należały do klucza → Bobrek Ligęzów. Gdyby dane Długosza były zgodne z prawdą, to należałoby przyjąć, iż dysponował nimi najwcześniej w l. czterdziestych XV w. (por. zestawienie S. Kurasia, Regestrum ecclesie Cracoviensis, W. 1966, s. 40-3; K. Jelonek, W sprawie „Liber beneficiorum” Jana Długosza, „Studia Historyczne”, 12, 1969, s. 429-39, a zwłaszcza s. 437). Zebrany materiał nie potwierdza istnienia własności król. w ww. wsiach w tym czasie. Dobra bobreckie przeszły na własność Ligęzów z rąk Strzałów w l. 1390-1402 (→ Bobrek). Być może informacje DLb., bardzo skąpe w odniesieniu do ww. wsi, są odbiciem utrzymującej się tradycji sięgającej XIV w.