HARTMAŃSKI MŁYN

(1368 molendinum Hethmany cum taberna, 1396 molendinum Jartmanow, 1397 molendinum in Hartmanow, 1399 molendinum Hertmani, 1442 Gyartmanszky Mlin, 1459 taberna Schyszkij, 1460 Hertmansky mlyn, 1462 molendinator de Szchijszcy, 1529 Shiski, 1530 taberna et molendinum [in] Zischky, 1531 Schiski, 1532 Syski) młyn leżący nad rz. Pilicą, w 2. poł. XV w. bez nazwy, włączony do powstającej wsi Szyszki, 8 km na NW od Szczekocin.

1. 1460 n. pow. lel. (ZK 314 s. 154-6; RP k. 57; ŹD s. 72); 1530, 1598 par. Nakło (RP k. 57; WR k. 340).

3. Własn. szlach. 1368 sąd ziemski krak. rozsądzając spór między br. Szczepanem i Marcinem z Nakła a Przedborem z Koniecpola [woj. sier.] star. kujawskim o dziedziny: Nakło, Witów i młyn H. z karczmą i borem Żary (Zare) postanawia, że Przedbor będzie trzymać te dziedziny w zastawie do czasu zwrócenia mu przez dziedziców Nakła 150 grz. gr pras. (DSZ 5); 1394 Jakusz [z Koniecpola] star. [i wwda] sier. w sporze z Imramem z Nakła o las zw. bór [Żary] (ZK 311 s. 17); Jakusz wwda sier. ma przedłożyć sądowi dok. król. przeciwko Imramowi z Nakła o bór [Żary] i szkodę 6 grz. (ZK 2 s. 176); 1396 Klichna [ż. Imrama] z Nakła w sporze z tymże Jakuszem o dziedzinę Nakło, Witów, o młyn J. i bór [Żary] (ZK 2 s. 410); 1397 Klichna z Nakła z matką Ogarchną przeciw temuż Jakuszowi [z Koniecpola] wwdzie sier. o dziedzinę w Nakle, Witowie i o młyn w H. (SP 8 uw. 229/44); 1399 Klichna ż. Imrama z Nakła sprzedaje za 1000 grz. Jakuszowi [z Koniecpola] wwdzie sier. swe wsie: Nakło z borem, młyn H. i Witów z borem [Żary] (SP 8, 8702); 1442 Przedbor z Koniecpola kaszt. rospierski i star. przem. zapisuje swej ż. Elżbiecie córce Olbrachta ze Sztembarku [Węgry] 1000 grz. z tytułu wiana na całych swych dziedzinach: Nakło, G. M., Witów, Woźniki i na częściach dziedzin w Biełej i w Rędzinach (SP 2, 3039); 1459 Jakub Szyszka ze swym s. Janem z karczmy Sz. (ZK 314 s. 98); 1460 Przedbor z Koniecpola wyznacza swej ż. Elżbiecie 2000 fl. węg. z tytułu wiana na wsiach: Nakło, Witów, Biała, H. m., Woźniki, Podlesie, Bodziejowice, Rędziny, Wyczerpy i Lubojenka w pow. lel. [ta ostatnia wieś w ziemi wieluńskiej], Lubiczko i Karsy [w pow.] wiśl., Rosochy w pow. sand. oraz 2 futra, 5 czarek, 6 talerzy, 4 kubki srebrne pozłacane, które ma w użytkowaniu (ZK 314 s. 154-6); 1462 Jan młynarz de Sz. (ZK 315 s. 7); 1529 role kmiece w Sh. (LR s. 145); 1530 w Z. pobór z karczmy i młyna dorocznego o 1 kole (RP k. 57); 1531 sąd ziemski krak. poświadcza, że br. Maciej, Piotr i Krzysztof Myjomscy [z Myjomic woj. łęczyckie] zrezygnowali ze wszystkich dóbr po zm. babce Nawojce z Koniecpola wwdzinie pozn. [wd. po Macieju z Bnina zm. 1492/3 PSB] na rzecz swego ojca Andrzeja, m. in. z dóbr: Nakło, Witów, Woźniki, Bodziejowice, Biała, Sch., Turzyn, Podlesie, Rędziny, Konopiska, Lubojenka (DP 2 maszynopis); 1532 Zygmunt Stary zatwierdza ugodę między Hieronimem Moszyńskim z Bnina [woj. kaliskie], s. zm. Nawojki z Koniecpola a Andrzejem Myjomskim w sprawie ww. dóbr m. in. S. (MS 4, 16 248).

7. F. Sikora, Testament Przedbora z Koniecpola z roku 1460, „Studia Hist.”, 26, 1983, s. 211 – tu przy zapisie wiennym Przedbora dla żony Elżbiety z r. 1460 mylnie podano 2 puchary zamiast 2 futra.

Uw. Łączenie młyna Hartmańskiego z osadą Szyszki ma swe uzasadnienie w tym, że zarówno młyn Hartmański występujący łącznie z karczmą na przełomie XIV i XV w., jak też powstała w 2. połowie XV w. osada Szyszki obejmująca karczmę i młyn, znajdowały się w dobrach nakielskich należących do Koniecpolskich. W źródłach brak danych o młynie w samej wsi Nakło, nie leżącej zresztą nad rzeką, co w zasadzie wyklucza ewentualny domysł, iż młyn ten znajdował się na terenie samego Nakła, Szyszki zaś były najbliższą osadą nadrzeczną, a zatem najpewniej na ich gruncie leżał młyn zwany wcześniej Hartmańskim. Wprawdzie w niewielkiej odległości od Szyszek, również na rzece Pilicy, leżały z końcem XVIII w. 3 młyny zw. Foltyny, ale we wsi Siedliska i Starzyny, nie mogą więc być brane pod uwagę w powyższych ustaleniach. Poświadczone w źródłach w l. 1418 i 1425 młyny → Drużykowski Młyn i → Starzyński Młyn, należące do dóbr starzyńskich są niewątpliwie identyczne z Foltynami. Szyszki w XV w. i później wraz z młynem i tartakiem na Pilicy należały do Nakła (Mat. do MWK s. 55, 302).