ILMANOWA NOWA

(1489 Ilmanowa, 1490 Ilmanowa nowa, 1496 Ylmanowa, 1498 Ilnia, Ilianowa, 1529 Hilmanowa, 1530 Ilmanow, 1565 Wilmanow!, 1583 Limanowa!), dziś Limanowa, wieś, od 1565 r. miasto.

1. 1530, 1581 pow. sądec. (RP k. 41; ŹD s. 131); 1529 par. własna (LR s. 339-40; → p. 5); 1529 dek. Dobczyce (LR s. 339); 1596 dek. Nowy Sącz (WR k. 20)1Gromnicki Świętop. s. 364-5 podaje za wykazami kolektora świętop. Walentego Brzostowskiego z l. 1551-63, że H. należała do dek. lipnickiego (1551-2). Informację tę należy chyba traktować jako pomyłkę Brzostowskiego.

2. 1510 Janusz z Mstowa i Piotr Słupski umarzają wszystkie terminy w procesie o granice między wsiami Słopnica i I. (ZCz. 7 s. 366); 1516 n. młyn, → p. 3; 1530 sąd ziemski odsyła od sądu podkomorskiego sprawę o granice pomiędzy Siekierczyną i Przyszową Jakuba Wierzbięty a I. i Mordarką Achacego Jordana dzierżawcy ceł ziemi sand. (ZCz. 12 s. 3); do tegoż sądu podkomorskiego zostaje odesłana sprawa o granice pomiędzy I. i Mordarką ww. Achacego Jordana a Siekierczyną i Kaniną Stanisława, Jakuba i Hieronima Bobowskich z Brzeżnej (ZCz. 12 s. 3-4; Kanina skreślona); 1534 droga publiczna z I. [Nowej] do Sącza [przez Kaninę] (ZCz. 10 s. 333-6; → Ilmanowa Stara); 1551 woźny sądowy na polecenie Spytka Jordana z Melsztyna podskarbiego Królestwa ogłasza we wsiach Łącko, I. i Barcice, że jedyna komora celna w tym powiecie [sądec.] znajduje się w Nowym Sączu i kupcom nie wolno jej omijać pod karą konfiskaty towaru (GS 5 s. 263-4)2I. leżała przy lokalnej odnodze traktu z Krakowa do Nowego Sącza i Koszyc, a kupcy próbowali omijać komorę celną w Nowym Sączu, podążając m. in. przez I. (F. Bujak, → p. 7, s. 9; F. Kiryk, → p. 7, s. 125; A. Wojs, → p. 7, s. 99-100; B. Wyrozumska, Drogi w ziemi krakowskiej do końca XVI w., Wr. 1977, s. 86 i przyp. 550); 1574 ogród nad → Ilmanowską rzeką, przykopa, młyn; 1576 przykopa młyńska, pola za rzeką na Podlipiu [dziś cz. Starej Wsi zw. Podlipowe – UN 6 s. 60]; 1581 miedza Macieczyna; 1582 pole przy potoku → Jabłonieckim, sięgające po miedzę Bulandzińską; 1583 ogród zw. Na Młyńczyskach leżący pomiędzy dwoma rzekami, jedną płynącą od Starej Wsi [→ Ilmanowska rzeka] i drugą, która płynie od Mordarki [dziś rzeczka zw. Mordarką – Mapa Obrębów; → limanowska Rzeka; ogród Na Młyńczyskach musiał leżeć w widłach obu rzeczek; też → 1574, 1576 r.]; 1583 rola Lipowska; 1596 zabudowa miejska sąsiaduje z gruntami Starej Wsi [wszystkie zapiski od 1574 r. → p. 3b.].

3. Własn. szlach.: – a. Stosunki własnościowe. Przed 1489 Piotr Słupski dz. → Słupi, Krasnego [pow. szczyrz.], Męciny [pow. sądec.], I. i przynależnych doń wsi, h. Drużyna, występuje od 1449 r., zm. ok. 1489 (BJ rps 5348 II cz. 1 s. 207, 506, cz. 2 s. 134; ZCz. 4 s. 37, 52-3; DLb. 3 s. 276; → Uw. i przyp. 3); 1489 synowie Andrzeja Słupskiego dzielą pozyskane po zm. stryju Piotrze Słupskim dobra: I., Lipowe, Starą Wieś [Ilmanową Starą] i Męcinę (BJ rps 5348 II cz. 2 s. 134); 1490 br. Jan i Mikołaj Strzałowie ss. Jerzego alias Irzyka Strzały z Sosnowic oraz ich siostra Anna ż. szl. Janusza z Kleczy sprzedają za 400 fl. br. Piotrowi, Janowi i Stanisławowi ze Słupi [ss. Andrzeja] dobra po swoim dziadzie [wujecznym] zm. Piotrze Słupskim, mianowicie cz. we wsiach: Krasne, Wolica, Słupia, Podsadcze, I. Nowa i Stara, Lipowe, Męcina (BJ rps 5348 II s. 207, 506; → Uw.)3Zapiski z 1489-90 r. nie są najstarszymi dotyczącymi I. Starsze wzmianki znajdowały się w księdze ZCz. 5a obejmującej l. 1476-1528, która zaginęła w 1939 r. (s. 190, 194, 199-200, 219, 233, 287, 329; strony wg starych indeksów w APKr.). Cz. dóbr Piotra przejściowo dziedziczyli potomkowie boczni po kądzieli, dzieci Jerzego Strzały h. Waldorf. Żoną Jerzego była Barbara c. Mikołaja Słupskiego, znana z 1. 1464-71 (Mp. V L-69; SP 2, 4055). Mikołaj zaś, występujący do r. 1486, był s. Piotra ze Słupi (wg ind. WAP; ZCz. 5 s. 104), a bratem Piotra i Andrzeja;

1489-1514, zm. 1514/15, Piotr Słupski ze Słupi, h. Drużyna, dz. I., Lipowego, Starej Wsi [Ilmanowej Starej], Nawłóczyny, Woli [Jabłońca] oraz Krasnego, s. Andrzeja ze Słupi (BJ rps 5348 II cz. 1 s. 207, 219, 506, 522, cz. 2 s. 134, 138, 146, 184; GK 24 s. 470, 1009; 25 s. 489, 495; GS 1 s. 271, 374; ZCz. 5 s. 314; 7 s. 62, 78-9, 366; 9 s. 501-3; ZK 23 s. 299; 24 s. 5-6; 25 s. 147-9; → przyp. 3); 1489-90 Jan Słupski z I., h. Drużyna, s. Andrzeja ze Słupi (BJ rps 5348 II cz. 1 s. 207, 506, cz. 2 s. 134; GK 22 s. 1119; ZK 23 s. 199); 1489-98 Stanisław Słupski dz. Słupi i I. z przynależnymi doń wsiami, h. Drużyna, s. Andrzeja ze Słupi (BJ rps 5348 II cz. 1 s. 207, 506, cz. 2 s. 134, 138; GK 24 s. 470; ZCz. 7 s. 78-9).

1494 br. nie podzieleni Piotr i Stan. Słupscy zastawiają za 100 fl. Janowi Wierzbięcie z Kocmyrzowa całą wieś zw. I. (GK 24 s. 470-1); 1495 tenże Piotr zastawia za 100 fl. Janowi Wierzbięcie z Raciborzan swoje wsie I., Stara Wieś, Lipowe, Nawłóczyna i Wola [= Jabłoniec] należące do [klucza] I. (GK 24 s. 1009); 1496 → p. 3b.; 1498 Jan Janusz z Mstowa winien 6 wiard. Piotrowi Słupskiemu z I. (ZCz. 7 s. 62); 1504 Anna [z I.] c. Andrzeja ze Słupi, ż. Jakuba z Zebrzydowic (ZK 23 s. 199); 1508 Piotr Słupski ze Słupi zastawia za 126 grz. Jakubowi z Lubomierza [h. Drużyna] sędziemu ziemskiemu i grodzkiemu krak. wsie I. Nowa i Stara oraz Lipowe (ZK 24 s. 5-6); 1510 → p. 2.

1511 Piotr Słupski z I. za zgodą ż. Małgorzaty i syna Mikołaja sprzedaje za 230 fl. Janowi Krzeszowi z Męciny całą swoją cz. w Męcinie Dolnej wraz z folwarkiem (ZCz. 8 s. 21-2); 1511-28 Mikołaj Słupski, h. Drużyna, dz. Krasnego, I. Nowej i Starej, Lipowego i Woli [Jabłońca], s. Piotra i Małgorzaty (BJ rps 5348 II cz. 1 s. 522, cz. 2 s. 217; GS 1 s. 97-8, 135, 153-4, 176-8, 181-3, 245, 266, 271, 305, 374-5; 2 s. 81; ZCz. 8 s. 241; 9 s. 129, 210, 501-3; ZK 25 s. 147-9); 1515 br. Jan i Mik. Słupscy ze Słupi dziedzice I., sprzedają z pr. odkupu za 100 grz. Jakubowi z Lubomierza sędziemu ziemskiemu i grodzkiemu krak. dobra: Lipowe, I. Nowa i Stara, na których ciąży już suma 126 grz. zastawu dokonanego przez ich ojca Piotra (ZK 25 s. 147-9); 1515-28 Jan Słupski dz. I. i wsi doń przynależnych, h. Drużyna, s. Piotra i Małgorzaty (BJ rps 5348 II cz. 1 s. 522, cz. 2 s. 217; GS 1 s. 271; 2 s. 81; ZCz. 9 s. 501-3; ZK 25 s. 147-9); 1516 br. Jan i Mik. Słupscy z I. zabezpieczają 100 fl. Piotrowi Strońskiemu na 2 karczmach z [karczmarzami] Pełczyną i Głodem oraz na młynie w I. (ZCz. 8 s. 278); 1517 Piotr Stroński ze Stronia posesor zastawny (tenutarius) w I. zastawia ze 100 fl. szl. Marcinowi Janowskiemu swój zastaw, jaki ma w I. od Jana i Mik. Słupskich za tę sumę, tj. 2 ww. karczmy i młyn; Jankowski wydzierżawia Strońskiemu ten zastaw z obowiązkiem płacenia 8 fl. dzierżawy rocznie (ZCz. 9 s. 50-1); 1518 Mik. Słupski z I. pozywa o 300 fl. wadium Mik. Marcinkowskiego z Marcinkowic i Chomranic w sprawie o porękę, jaką Marcinkowski wraz z Mik. Bobowskim z Siedlisk dali Słupskiemu za Jana Rozembarskiego z Zawady, ręcząc, że ten wypłaci 300 fl. posagu swej siostry Anny ż. Słupskiego (ZCz. 9 s. 129); 1519 tenże Mik. Słupski z I., ręcząc za swego br. Jakuba, zastawia za 9 grz. Stanisławowi sołtysowi z Gostwicy swój młyn we wsi Podsadcze w pow. krak. [pow. szczyrz.!] z 3 wiard. czynszu (GS 1 s. 97-8); 1519-28 Jakub Słupski z I. i Krasnego, h. Drużyna, s. Piotra (GS 1 s. 97-8, 271, 374; ZCz. 9 s. 501-3); 1520 Mik. Słupski z I. i Krasnego, wierzyciel Mik. Marcinkowskiego, ma zabezpieczone 300 fl. na wsiach Korzenna, Teluszowa i Świegocin; tenże Słupski otrzymał od tegoż Marcinkowskiego 8 fl. z sumy 140 fl. długu (GS 1 s. 135; 153-4); tenże Słupski przeciw temuż Marcinkowskiemu o niedopuszczenie do wwiązania do Marcinkowic i o karę XV (ZCz. 9 s. 210).

1521 Mik. Marcinkowski pozywa Mik. Słupskiego dz. wsi I. i Lipowe o wadium 300 fl.; tenże Marcinkowski rezygnuje na rzecz ww. Mik. Słupskiego ze swych praw, które ma do pewnych ról w Siedliskach zastawionych za 140 fl. przez Jana Rozembarskiego i jego ż. Martę, oraz z uprawnień do wsi Żelazówka z racji sumy 160 fl. posiadanej od Hieronima Rozembarskiego, którą ten uzyskał w drodze zapisu od Hieronima Chrząstowskiego (GS 1 s. 176-8, 181-2); → Ilmanowa Stara p. 4; 1523 → Ilmanowa Stara p. 4; 1524 tenże Słupski otrzymuje od Mik. Bobowskiego sędziego grodzkiego sądec. 30 fl. zabezpieczonych na kilku kmieciach w Siedliskach i zapisanych przez Martę Rozembarską; tenże Słupski z Y. wydzierżawia temuż Bobowskiemu 8 kmieci w Siedliskach; tenże Słupski gwarantuje spłatę 10 grz. szl. Stan. Gostwickiemu dziedz. sołtysowi w Gostwicy wwiązaniem do swego kmiecia Marcina w I. i zobowiązuje się zabezpieczyć wierzyciela przed pretensjami swych br. nie podzielonych Jana i Jakuba (GS 1 s. 266, 271); Mik. Słupski z I. zastawia za 10 fl. Janowi Krzeszowi z Męciny rolę w Starej Wsi Ilmanowej, na której teraz siedzi kmieć Szymon zw. Macura (Maczora, Maczura; GS 1 s. 305).

1526 Jakub Słupski ze Słupi i Krasnego oświadcza, że został spłacony z dochodów i bydła we wsi I. przez swego br. Mik. Słupskiego (GS 1 s. 374); tenże Mikołaj z I. i Starej Wsi oświadcza, że oddał w zastaw za dług 33 fl. Janowi Krzeszowi z Męciny 2 role osiadłe w Starej Wsi wraz z kmieciami Wojciechem sołtysem i Szymonem zw. Macura (Maczura; GS 1 s. 375); 1527 Mikołaj, Stanisław i Jakub Słupscy sprzedają całe swoje wsie I. Nowa i Stara, Lipowe i Wola wraz z pr. patronatu kościołów w Łososinie i I. Achacemu Jordanowi z Zakliczyna za 800 fl. i za wieś Nowa Wieś [w 1548 r. zw. Łany, dziś przysiółek na NE Sieprawia zw. Łany], położoną pomiędzy Kawęczynem [dziś Kawęciny], Łyczanką i Byszycami w pow. krak. [szczyrz.] (ZCz. 9 s. 494); 1528 [brak karty z początkowymi fragmentami zapiski] bracia Słupscy dają temuż Jordanowi wwiązanie do swych dóbr: I., Stara Wieś [w innym miejscu: Stara Wieś Ilmanowa], Lipowe i Wola w zamian za wieś zw. Nowa Wieś (ZCz. 9 s. 501-2); Jan, Mikołaj, Stanisław i Jakub br. Słupscy ze Słupi i Krasnego ręczą pod wadium 800 fl. Achacemu Jordanowi dz. Bobowej i I., że Anna ż. Mikołaja Słupskiego nie będzie wysuwała pretensji z racji posagu i wiana do dóbr: I., Stara Wieś, Lipowe i Wola (ZCz. 9 s. 502-3)4W tym roku Achacy Jordan z Zakliczyna kupił od Jana Siestrzeńca wsie Sowliny, Mordarkę i Łososinę leżące tuż obok Ij (BJ rps 5348 II s. 270), a od 1529 r. występuje jako tenut. pobliskie. Przyszowej (GS 2 s. 101, 122, 134); 1528 Stanisław Słupski z I., Słupi i Krasnego, h. Drużyna, s. Piotra, brat Jana, Mikołaja i Jakuba, 1520 kan. sand., prebendarz kościoła ŚŚ. Filipa i Jakuba Ap. w m. Kleparzu (ZCz. 9 s. 494, 502-3; BJ rps 5348 II cz. 2 s. 207).

1528-47, zm. w r. 1547, Achacy Jordan z → Zakliczyna, h. Trąby, s. Jana kaszt. biec. i m. in. star. spiskiego, w źródłach poświadczony od 1508 r., dz. I., Starej Wsi, Lipowego oraz Bobowej, Drogini, Banowic, Bieśnika, Brzączowic, Mordarki, Popowic, Słonej, Stróżnej, Łużnej, Siedlisk, Szalowej, Sieprawia, Sowlin, Podolan, Przyszowej, Wysokiego, dzierżawca ceł (celnik) sand. od 1513, krak. od 1516, lubel. od 1522, dzierżawca ceł małopolskich i lwowskich 1543, star. muszyński 1516, star. sądec. 1540, kaszt. żarnowski 1536, kaszt. zawichojski 1543, kaszt. biec. 1547 (Paprocki s. 954; W. Urban, Jordan Mikołaj, PSB, 11, s. 281-2, niedokładnie o Achacym; J. Wyrozumski, Jordan Jan, PSB, 11, s. 276-8; MS 4 wg ind.; Teut. 6 s. 408; BJ rps 5348 II cz. 1 s. 179, 223, 239, 241-3, 252, 253, 267, 439, 513, 522, 524, 566, cz. 2 s. 228; GS 2 s. 81; 4 s. 638-42; OK 61 s. 930; ZCz. l0a s. 56; 12 s. 3; → przyp. 4); 1528 szl. Stan. Gostwicki pstar. sądec. zeznaje, że Achacy Jordan zapłacił mu 10 grz. zapisanych mu przez Mik. Słupskiego na [roli] kmiecia Marcina zw. Jeż w I. (GS 2 s. 81).

1530 → p. 2; 1531-5 Achacy Jordan z Zakliczyna i I. procesuje się z Marcinem i Stan. Bylinami z Wojnarowej o porękę złożoną przez Stan. Bylinę (ZCz. l0a s. 97, 128, 145, 159, 287); 1535 → p. 5; 1537 Stan. Jordan z Zakliczyna dz. Drogini, I., Sowlin i Mordarki oprawia posag ż. Annie c. zm. Jana alias Janusza (Janosch) Kocmyrzowskiego (BJ rps 5348 II s. 178); 1537-83 Stan. Jordan z Zakliczyna h. Trąby, s. Achacego, dz. I. z wsiami (→ 1548 r.)., Drogini, Banowic, Brzączowic, Popowic, Lipnika, Sieprawia, Kawęczyn, Słonej, Niegowanic (BJ rps 5348 II s. 178, 439; GS 4 s. 638-42; AP Kr., rps depozytowy 94: Księga miejska Limanowej, s. 12-45 [dalej: Księga]; ZCz. 11 s. 404-9, 412; A. Wojs, → p. 7, s. 99-102; B. Kumor, → p. 7, s. 35; Paprocki s. 954); 1548 br. Stan. i Mik. Jordanowie ss. Achacego Jordana z Zakliczyna dzielą się dobrami. Stanisław otrzymuje wsie: I., Lipowe, Mordarka, Sowliny, Stara Wieś, → Góra Wałowa, młyn i karczmę w Łososinie, Droginia, Banowice, Brzączowice, Popowice, Lipnik, Siepraw, Kawęczyny, Łany, Słona, Ratanice, Luśnice i Niegowanice. Mikołajowi przypadają: m. Bobowa z przynależnościami, przedmieściami i całym dworem, Stróżna, Bieśnik, Siedliska, obie wsie Morawiny, Krzyszkowice i Łany (GS 4 s. 638-42; por. W. Urban, Jordan Mikołaj, PSB, 11, s. 281-2); 1574 → p. 5; 1574, 1576, 1580-3 → p. 3b.

3b. Sprawy gospodarcze i miejskie. 1496 Piotr Wołoch kmieć z Y., poddany Piotra Słupskiego z I., procesuje się z szl. Januszem z Mstowa o zabór 12 baranów i wołów wart. 4 grz. (GK 25 s. 489, 495); 1524, 1528 Marcin zw. Jeż kmieć z I., → p. 3a; 1529 folw. w I., → p. 5; 1530 z I. pobór z 1 ł. i 9 prętów oraz z młyna dziedz. o 1 kole (RP k. 41); 1536 z I. pobór z 1 3/4 ł. (RP); 1538 w I. pobór z 2 ł. i 3 prętów, karczmy i młyna dziedz. (RP k. 308); 1542 z I. pobór łącznie ze Starą Wsią i Lipowym z 1 1/2 ł., młyna dorocznego o 1 kole i karczmy dziedz. (RP); 1552, 1565 → p. 4; 1574 Stan. Jordan z Zakliczyna dz. I. sprzedaje za 50 grz. swemu poddanemu Jakubowi Głodzikowi swój dom w I. stojący w rogu przy rynku przy ulicy z jednej i k. [domu] Wojciecha z Czchowa z drugiej strony, wraz z położonym z tyłu ogrodem sięgającym od → limanowskiej rzeki do przykopy, którą doprowadzana jest woda do młyna, oraz z polami za rzeką po lipowskiej stronie [od strony wsi Lipowej], które dotąd trzymał [w dzierżawie] tenże Wojciech; 1576 tenże Jordan sprzedaje za 50 grz. Jakubowi Głodzikowi swój dom w I. leżący na rogu [rynku] k. kościoła z jednej i k. domu kowala Jana Żmiąckiego z drugiej strony, wraz z położonym z tyłu ogrodem i z drugim ogrodem, który leży [k.] nawsia z jednej i k. przykopy młyńskiej aż do pagórków z drugiej strony, a także pola za rzeką na Podlipiu, które trzymał Wojciech Jaroszek z Czchowa (Księga, s. 12, 15; → p. 2); 1580 szl. Balcer Feledy sprzedaje za 12 grz. pani Annie Jordanowej Kocmyrzowskiej [ż. Stanisława Jordana] swój dom w I. przy rynku wraz z ogrodem i polami (Księga, s. 31); 1581 w I. należącej do Stanisława Jordana pobór z 2 ł. kmiec. (ŹD s. 131)5Rejestr poborowy z 1581 r. wymienia w wykazie miast woj. krak. m. in. miasto ,,Jordanów alias Ilmanowa” (po Pilicy i Nowej Górze a przed Wieliczką – ŹD s. 161). F. Kiryk, → p. 7, s. 125 identyfikuje je z I. W ogłoszonych drukiem RP z 1629 i 1680 r. i rejestrze miast w RP z 1655 r. miasto I. (Limanowa) figuruje zawsze w sąsiedztwie Starego Sącza, Zakliczyna, Tymbarku, Brzeżka i Krościenka, zaś Jordanów obok Olkusza, Skały, Nowej Góry i Wieliczki (zob. wg ind.). Tak więc dane dotyczące Jordanowa alias Ilamnowej z 1581 r. należy odnieść do Jordanowa. Dok. lokacyjny m. Jordanowa z 1564 r. informuje, że miasto to powstało na surowym korzeniu na terenie wsi Malejowa (F. Kiryk, → p. 7, s. 232); tenże Jordan dz. miasteczka I. sprzedaje za 20 grz. Tomaszowi Głowaczce mieszcz. z I. i jego ż. Katarzynie ogród leżący przy wygonie miejskim z jednej a k. miedzy Macieczynej z drugiej strony; 1582 tenże Jordan sprzedaje za 20 grz. Stanisławowi Chrastowi mieszcz. z I. ostatek pola, który został po wymierzeniu niwek miejskich przy potoku → Jabłonieckim, sięgający po miedzę Bulandzińską (Księga s. 33-4, 40-1); 1583 tenże Jordan sprzedaje za 15 grz. Krzysztofowi Węgrzynowi alias Warszawskiemu mieszcz. z I. ogród zw. Na Młyńczyskach leżący pomiędzy rzekami, tj. z jednej strony [nad tą], która idzie [od] Starej Wsi [→ Ilmanowska rzeka], a z drugiej strony [nad rzeczką], która idzie albo płynie od Mordarki (Księga s. 44-5; → p. 2); 1583 Piotr Jordan z Zakliczyna [s. Stanisława] sprzedaje za 15 grz. Marcinowi zw. Głodowy swój grunt w I., który poprzednio dzierżyli zagrodnicy, ciągnący się od roli Lipowskiej. Actum in L.! (Księga s. 41); Kacper Jordan [s. Stanisława] otrzymał ostatnią ratę 5 grz. od Tomasza Głowaczki [mieszcz. z I.] za dom sprzedany Katarzynie ż. ww. Tomasza, służącej zm. księdza Stanisława [Faluńskiego] plebana w I. (Księga s. 42); 1596 na miejscu dawnego gruntu plebańskiego znajduje się zabudowana ulica, zabudowa miejska sąsiaduje z gruntami Starej Wsi, a cz. pól kmiecych została rozdzielona pomiędzy mieszczan (WR k. 20-1).

4. 1552 Maciej Jeż wójt (advocatus) z I. przewodniczy sądom gajonym w I., w obecności Stan. Jordana dz. I. i Bartłomieja plebana w I. (WAP Kr. rps Inwentarz tymczasowy 230, s. 3, 8; A. Wojs, → p. 7, s. 99-100)6Wójt Maciej Jeż zapewne stał na czele sądu leńskiego włości ilmanowskiej, w skład której wchodziły wsie w par. I., należące do Jordanów. Utworzenie sądu leńskiego z siedzibą w I. było jednym z etapów działań, które doprowadziły do lokacji miasta na pr. magd. w centrum włości. W r. 1565 proces lokacji miasta był już zapewne zaawansowany, a król zatwierdził istniejący wówczas stan rzeczy. W ten sposób można chyba tłumaczyć zapoczątkowanie prowadzenia księgi miejskiej w tym samym roku i przyjęcie pierwszych osób do pr. miej; 1565 Zygmunt August zezwala Stan. Jordanowi z Zakliczyna na lokację we wsi i na gruntach jego wsi dziedz. zw. W. w ziemi krak. miasta I. na pr. magd. Mieszczanie otrzymują imm. sądowy i będą odtąd odpowiadać przed wójtem, a ten przed dziedzicem. Król nadaje miastu 2 jarmarki na ś. Marii Magdaleny [22 lipca] i na ś. Mikołaja [6 grudnia, w dzień odpustu], oraz targ tygodniowy w soboty. Wolnizna 30 lat (A. Wojs, → p. 7, s. 100-2, wydanie wg or.); 1565 – pocz. XIX w., Księga miejska Limanowej, nagłówek: AD 1565. Miasteczka nowo za[sadzone]go rzeczonego Ilmanów regestr przymowania i wpisowania ludzi ku miesczkiemu prawu i po[słu]szeństwu JMci Pana Stanisława Jordana i potomków JMci (2 pierwsze karty pisane po polsku, następne po łacinie, od 1574 r. ponownie po polsku; w niniejszym haśle zamieszczono tylko wybór zapisek z XVI w.; F. Bujak, → p. 7, s. 9-10)7Oprawa księgi miejskiej Limanowej pochodzi z księgi rejestru poboru starego cła krak. z r. 1518. Wytłoczono na niej h. Trąby. Z pewnością należała do Achacego Jordana, który dzierżawił cła krak. od r. 1516 (por. też F. Bujak, → p. 7, s. 10); 1565 pr. miejskie w I. przyjęli: Jan Wierzbięta, Ambroży mieszcz. z Tymbarku, Stanisław Chrast z Sowlin, Marcin krawiec z Pisarzowej, Grzegorz z Jabłońca, Stanisław Kłosarz z Tymbarku, Wojciech z Sowlin, Szymon Wykrat z Sędziszowa, Marcin z Siewierza, Maciej Gloth z I. (Księga, s. 1-2; F. Bujak, → p. 7, s. 10); 1570 Ambroży Mrozek burmistrz i rajcy z I. (F. Kiryk, → p. 7, s. 125); 1574 Maciej Kosiński wójt z I. oraz rajcy z I., m. in. Jan zagrodnik (Księga, s. 11); Stanisław Chrast burmistrz miasteczka I. (jw. s. 11-12); 1574, 1576, 1580 rynek w I., → p. 3b.; 1576 nawsie w I., → p. 3b.; 1576 Grzegorz Chrast wójt z I. i 7 rajców (Księga, s. 15); 1580 → p. 3b; 1581 Walenty burmistrz I. (Księga, s. 32); 1582 ostatek pola, który pozostał po wymierzeniu niwek miejskich, → p. 3b.; 1581-3 Tomasz Głowaczka, 1582 Stanisław Chrast, 1583 Krzysztof Węgrzyn alias Warszawski, mieszczanie z I., → p. 3b.; 1596 pr. miejskie w I. przyjęło 19 osób, w tym 4 z I. (Księga, s. 2; F. Bujak, → p. 7, s. 10; F. Kiryk, → p. 7, s. 125).

5. 1513 Y., wikary wywiązał się z opłat (minister solvit; AKapKrak., Regestrum contribucionis per unum fertonem a marca argenti ad clerum a. D. 1513, k. 34)8Nazwa I. wpisana w dek. Dobczyce pomiędzy parafiami Łososina i Rybie, innym atramentem i mniejszymi literami niż nagłówki parafii. Nie podano wysokości ponoszonych opłat. Usytuowanie I. w księdze wskazuje na podległość w stosunku do par. Łososina; 1527 → p. 3, 8; ksiądz Jan z Olkusza wikariusz w Drogini, prezentowany na plebana w I. przez Achacego Jordana, domaga się dopuszczenia do par. I. i procesuje się z Feliksem z Rajbrotu pleb. w Łososinie i I., który twierdzi, że kościół w I. jest filialny w stosunku do kościoła w Łososinie i wchodzi w skład tej par.; mgr Wawrzyniec z Wolborza prokurator tegoż Jana domaga się uznania jego pretensji do par. I., ponieważ tenże Feliks nie stawiając się w sądzie nie udowodnił przynależności kościoła w I. do par. Łososina. Sąd postanawia, że w obecności mgra Szymona z Kalisza, prokuratora Feliksa, Jan ma przedłożyć dokumenty na poparcie swych pretensji do probostwa i przeciwko przynależności kościoła w I. do par. Łososina (Ep. 11 k. 178-178v, 181v); 1528 → Góra Świętego Jana, p. 5; 1529 ze wsi J. i Lipowe łącznie dzies. snop. wart. 10 grz. bpowi krak.; Bartłomiej pleban w H. ma w uposażeniu meszne: w H. 10 korcy owsa miary sądec. wart. 40 gr, Sowlinach 2 miary owsa wart. 8 gr, Mordarce 2 korce owsa i 2 pszenicy wart. 24 gr, Lipowym 2 korce owsa wart. 2 gr, mensalia: w H. wart. 20 gr, Sowlinach wart. 8 gr, Woli [Jabłońcu] wart. 4 gr., Lipowym wart. 2 gr, dzies. snop.: z folw. w H. wart. 3 grz., dzies. pien.: z ról sołectwa w Sowlinach wart. 8 gr, razem 5 grz. 20 gr (LR s. 44, 339-40)9Nie wiadomo, na czym oparte jest twierdzenie KatZab. 1 s. 191, że par. I. powstała w 1525 r. Podane w p. 3 i 5 wiadomości eliminują ustalenia literatury, jakoby Achacy Jordan był fundatorem kościoła par. w I. w r. 1527 lub 1528; 1535 Achacy Jordan dz. m. Bobowa i I., jako patron i kolator kościoła par. w I., wyraża zgodę na inkorporację parafii I. do konwentu „marków”, mającego swe siedziby w Trzcianie i przy kościele Ś. Marka w Krakowie, zachowując dla siebie i swoich potomków pr. patronatu. Prepozyt z Trzciany i przeor od Ś. Marka będą wybierali i przedstawiali patronom jednego z braci z ww. konwentów jako kandydata na plebana, patronowie zaś będą prezentowali na plebana tylko jednego z członków ww. konwentów, a nie księdza świeckiego (OK 61 s. 930; B. Kumor, → p. 7, s. 34); 1551-2 z par. H. świętop. 2 sk. (Gromnicki Świętop. s. 364-5); 1552 pleb. Bartłomiej, → p. 4; 1558 konsekracja kościoła par. w I. pod wezw. Ś. Walentego Męczennika, Ś. Mikołaja Bpa i in. (B. Kumor, → p. 7, s. 34); 1565 do par. I. należą: I., Stara Wieś, Lipowe, Sowliny, Mordarka, Jabłoniec [= Wola] (A. Wojs, → p. 7, s. 99 i przyp. 72; RP)10RP z 1542 w stosunku do wykazu wsi par. I. z 1565 r. pomija tylko Jabłoniec; 1574 Anna Jordanowa ż. Stan. Jordana z Zakliczyna funduje drewn. szpital w I. (F. Bujak, → p. 7, s. 12; B. Kumor, → p. 7, s. 36); 1576 położenie kościoła w I., → p. 3b.; 1596 kościół drewn., do par. Ś. Walentego w I. należą: Stara Wieś, Lipowe, I., Sowliny, Jabłoniec, Mordarka i Rzeka (WR k. 20-1).

7. L. Białkowski, Ziemia sandecka, stan jej społeczno-gospodarczy w pierwszej połowie XIV w., skreślony na podstawie ksiąg grodzkich sandeckich (z lat 1516-1550) i niektórych akt ziemskich czchowskich, PH, 12, 1911, s. 94, 99, 228; F. Bujak, Limanowa, miasteczko powiatowe w zachodniej Galicji. Stan społeczny i gospodarczy, Kr. 1902, s. 8-12; M. Karaś, O nazwie miejscowej Limanowa, „Małopolskie Studia Historyczne”, 8, z. 3/4, 1965, s. 83-9; F. Kiryk, Rozwój urbanizacji Małopolski XIII-XVI w. Województwo krakowskie (powiaty południowe), Kr. 1985, s. 47, 124-6, 189-90; B. Kumor, Archidiakonat sądecki, ABMK, 8-9, Lublin 1964, s. 33-6; Pawłowski cz. 1 s. 60 (autor notuje po raz pierwszy formę „Limanowa” dopiero w r. 1673); H. Stamirski, Rozmieszczenie punktów osadniczych Sądecczyzny w czasie (do 1572 r.) i w przestrzeni, „Rocznik Sądecki”, 6, 1965, s. 13, 41; tenże, Zarys ryzwoju miasta Piwnicznej (lata 1348-1807), Nowy Sącz 1961, s. 48, 110-12; A. Wojs, Początki Limanowej, „Małopolskie Studia Historyczne”, 8, z. 3/4, 1965, s. 91-102; tenże, Z dziejów Limanowskiej szkoły parafialnej, „Małopolskie Studia Historyczne”, 2, z. 2/3, 1959, s. 107-113.

8. W kościele par. chrzcielnica z datą 1527; w ołtarzu głównym Pieta z końca XIV w. (KatZab. 1 s. 191).

Uw. I. Nowa powstała najpóźniej w połowie XV w. w pobliżu starszego ośrodka, → Ilmanowej Starej (Starej Wsi). Z zapisek z 1489 i 1490 r. wynika, że obie te wsie posiadał na pewno Piotr Słupski występujący w źródłach co najmniej od r. 1449. H. Stamirski, Rozmieszczenie → p. 7, s. 41 sądzi, że I. powstała w przybliżeniu w l. 1400-54, opierając się jedynie na ustaleniach F. Bujaka o metryce okolicznych wsi sięgającej początków XV w. Obaj ci autorzy, jak i piszący po nich A. Wojs, nie wiedzieli jednak, że istniały dwa ośrodki noszące nazwę I. – Nowa i Stara. Stąd też hipotezy dotyczące początków I. nie są precyzyjne, zaś propozycje odnoszące się do założenia Starej Wsi oparte są częściowo na błędach i na nieświadomości, że był to najstarszy ośrodek noszący nazwę I. (Ilmanowa Stara).

1 Gromnicki Świętop. s. 364-5 podaje za wykazami kolektora świętop. Walentego Brzostowskiego z l. 1551-63, że H. należała do dek. lipnickiego (1551-2). Informację tę należy chyba traktować jako pomyłkę Brzostowskiego.

2 I. leżała przy lokalnej odnodze traktu z Krakowa do Nowego Sącza i Koszyc, a kupcy próbowali omijać komorę celną w Nowym Sączu, podążając m. in. przez I. (F. Bujak, → p. 7, s. 9; F. Kiryk, → p. 7, s. 125; A. Wojs, → p. 7, s. 99-100; B. Wyrozumska, Drogi w ziemi krakowskiej do końca XVI w., Wr. 1977, s. 86 i przyp. 550).

3 Zapiski z 1489-90 r. nie są najstarszymi dotyczącymi I. Starsze wzmianki znajdowały się w księdze ZCz. 5a obejmującej l. 1476-1528, która zaginęła w 1939 r. (s. 190, 194, 199-200, 219, 233, 287, 329; strony wg starych indeksów w APKr.). Cz. dóbr Piotra przejściowo dziedziczyli potomkowie boczni po kądzieli, dzieci Jerzego Strzały h. Waldorf. Żoną Jerzego była Barbara c. Mikołaja Słupskiego, znana z 1. 1464-71 (Mp. V L-69; SP 2, 4055). Mikołaj zaś, występujący do r. 1486, był s. Piotra ze Słupi (wg ind. WAP; ZCz. 5 s. 104), a bratem Piotra i Andrzeja.

4 W tym roku Achacy Jordan z Zakliczyna kupił od Jana Siestrzeńca wsie Sowliny, Mordarkę i Łososinę leżące tuż obok Ij (BJ rps 5348 II s. 270), a od 1529 r. występuje jako tenut. pobliskie. Przyszowej (GS 2 s. 101, 122, 134).

5 Rejestr poborowy z 1581 r. wymienia w wykazie miast woj. krak. m. in. miasto ,,Jordanów alias Ilmanowa” (po Pilicy i Nowej Górze a przed Wieliczką – ŹD s. 161). F. Kiryk, → p. 7, s. 125 identyfikuje je z I. W ogłoszonych drukiem RP z 1629 i 1680 r. i rejestrze miast w RP z 1655 r. miasto I. (Limanowa) figuruje zawsze w sąsiedztwie Starego Sącza, Zakliczyna, Tymbarku, Brzeżka i Krościenka, zaś Jordanów obok Olkusza, Skały, Nowej Góry i Wieliczki (zob. wg ind.). Tak więc dane dotyczące Jordanowa alias Ilamnowej z 1581 r. należy odnieść do Jordanowa. Dok. lokacyjny m. Jordanowa z 1564 r. informuje, że miasto to powstało na surowym korzeniu na terenie wsi Malejowa (F. Kiryk, → p. 7, s. 232).

6 Wójt Maciej Jeż zapewne stał na czele sądu leńskiego włości ilmanowskiej, w skład której wchodziły wsie w par. I., należące do Jordanów. Utworzenie sądu leńskiego z siedzibą w I. było jednym z etapów działań, które doprowadziły do lokacji miasta na pr. magd. w centrum włości. W r. 1565 proces lokacji miasta był już zapewne zaawansowany, a król zatwierdził istniejący wówczas stan rzeczy. W ten sposób można chyba tłumaczyć zapoczątkowanie prowadzenia księgi miejskiej w tym samym roku i przyjęcie pierwszych osób do pr. miej.

7 Oprawa księgi miejskiej Limanowej pochodzi z księgi rejestru poboru starego cła krak. z r. 1518. Wytłoczono na niej h. Trąby. Z pewnością należała do Achacego Jordana, który dzierżawił cła krak. od r. 1516 (por. też F. Bujak, → p. 7, s. 10).

8 Nazwa I. wpisana w dek. Dobczyce pomiędzy parafiami Łososina i Rybie, innym atramentem i mniejszymi literami niż nagłówki parafii. Nie podano wysokości ponoszonych opłat. Usytuowanie I. w księdze wskazuje na podległość w stosunku do par. Łososina.

9 Nie wiadomo, na czym oparte jest twierdzenie KatZab. 1 s. 191, że par. I. powstała w 1525 r. Podane w p. 3 i 5 wiadomości eliminują ustalenia literatury, jakoby Achacy Jordan był fundatorem kościoła par. w I. w r. 1527 lub 1528.

10 RP z 1542 w stosunku do wykazu wsi par. I. z 1565 r. pomija tylko Jabłoniec.