(1374 ferrificium seu malleum na rz. → Kostrzynie, 1397 fabrica vulgariter Kusznycza, 1448 fabrica ferri, 1470-80 fabrica ferri, quae vocatur Herboldi, 1485 ferrifodina Herbortowa, 1488 Minera Herbołt, 1530 ferrificium Costryna, 1552 ferrifodina Herborthowska, minera Herborthowska, 1553 minera Herbortowszka, 1563 kuźnica Panek, 1564 kuźnica Herbułthowska) kuźnica nad rz. Kostrzyna od XVI w. zw. zamiennie Herbołtowską lub Panki, w XVIII i XIX w. położona w obrębie wsi o nazwie Panki (Mat. do MWK s. 217; SG 7 s. 842-3) 12 km na S od Krzepic.

1. 1374, 1397 dystr. krzepicki (ZDM 1, 144, 219); 1581 pow. lel. (ŹD s. 79); 1448, 1470-80, 1598 par. Kłobuck (ZDM 4, 1506; DLb. 3 s. 171; WR k. 349).

2. 1374, 1397, 1564 → p. 3; 1470-80 K. H. na rzece [Kostrzynie] (DLb. 3, s. 171); 1488 kuźnica blisko Krzepic; 1492 K. H. blisko Kłobucka → p. 3.

3. Własn. król. w stwie krzepickim. 1374 Władysław ks. opolski, pan Rusi i ziemi wiel. zezwala uczc. Janowi zw. Pasternakiem zbudować kuźnicę na rz. Kostrzynie w dystr. krzepickim na prawach jakimi cieszą się inne kuźnice oraz użytkować na potrzeby własne i kuźnicy okoliczne lasy, role, łąki i sadzawki. Udziela mu 3 lat wolnizny, a po jej upływie ma płacić na każde Suche Dni po 1 grz. czynszu [czyli 4 grz. czynszu rocznie], Kuźnika sądzić będzie książę lub jego kasztelan (ZDM 1, 144); 1397 Spytek z Melsztyna pan Podola, wwda i star. krak. dla polepszenia stanu dystr. krzepickiego pozwala Miczkowi zw. Pasternak założyć staw przy jego kuźnicy na rz. Dzirzadlnej [czyli Żerdzinie przepływającej przez folwark o tej nazwie i uchodzącej do Kostrzyny przy K. H. - Mat. do MWK s. 217; Nazwy Warty s. 43, 226] (ZDM 1,219); 1429 Mik. Mikita sędzia dystr. krzepickiego, wyznaczony przez Jana Mężyka [star. niegrodowego krzepickiego 1411-37], Niklos Chosisko burmistrz m. Krzepic wraz z rajcami jako sędziowie polubowni rozsądzają spór między Andryszem Herbołtem kuźnikiem (Andris Herbolth ferrificem) a Janem s. Michała Sziszdacha krawca z Opola [Śląsk] o zabójstwo tegoż Michała (ZDM 5, 1377); 1448 → p. 5; 1451 Kazimierz Jag. na prośby Jana Herbołta zatwierdza dok. Władysława Opol. z 1374 i dok. Spytka z Melsztyna z 1397 na kuźnicę i nadaje temuż Janowi 4 sadzawki na rz. Białej, Krepie i Żerdzinie (Mp. 5 A 38; MS 4 S 857); 1454 → p. 5; 1470-80 K. H. należy do króla, posiada role obsiewane na jej potrzeby (DLb. 3 s. 171); 1485 Frona Herbołtowska mieszczka z Kłobucka i posiadaczka K. H. domaga się od prowincjała kl. Paulinów w Częstochowie wydania dok. w sprawie kuźnicy, 50 fl. i pasa srebrnego pozłacanego wart. 30 fl. Prowincjał zeznał, że dok. wydał jej synowi Janowi a pieniądze i pas zostały ukradzione (OK 11 167r; Cracovia artificum suppl., cz. 3, s. 121); 1488 Andrzej Panek kuźnik z kuźnicy blisko Krzepic zobowiązuje się zapłacić siostrze Dorocie Haczedowej 8 fl., które należą się jej jako ojcowizna i macierzyzna z tejże kuźnicy; Andrzej Panek z K. H. winien siostrze Elżbiecie 10 fl., należnych jej z tej kuźnicy po rodzicach (OK 14 s. 300, 328; Cracovia artificum suppl., cz. 3, s. 124 - tu błędnie jako Andrzej Jurek, zamiast Panek); 1492 Andrzej Herbort alias Panek kuźnik z K. H. blisko Kłobucka zapłacił siostrze Elżbiecie z Krakowa 4 fl. i jeszcze ma jej zapłacić 6 fl.; 1493 Stan. Panek kuźnik z K. H. zapłacił siostrze Kat. Pieleszy, zamieszkałej na ul. Ś. Anny w Krakowie, ostatnie 3 1/2 fl. z sumy 10 fl. zapisanej w aktach oficjała krak. (OK 14 s. 809, 920); 1530 Zygmunt I na prośbę Jana Panka kuźnika [stwa] krzepickiego [z K. H.] konfirmuje dok. Kazimierza Jag. z 1451 r. wystawiony dla Jana Herbołta na Kuźnicę Kostrzynę [czyli K. H.] (MS 4, 5743; Cracovia artificum 5, 685); 1532 kuźnica w stwie krzepickim, kuźnik Panek płaci do stwa 8 zł. 24 gr (In. 0 2 K. 1, k. 26v.); 1550 Zygmunt August na prośbę Jana Panka transumuje dok. z 1530, zatwierdzający dok. z l. 1374, 1397 i 1451 dotyczące kuźnicy [H.] na rz. Kostrzynie w dystr. krzepickim (MS 5, 920); 1552 tenże król przyznaje Zygmuntowi Pankowi tenut. i posiadaczowi K. H. w stwie krzepickim tę kuźnicę w dożywocie (MS 5, 5609); tenże zezwala Janowi Brzeskiemu z Kunic Wielkich [Śląsk Cieszyński] wykupić z rąk Anny Pankowej kuźnicę [H.] w stwie krzepickim (MS 5,1171); 1553 tenże król za wstawiennictwem Izabelli królowej Węgier zachowuje Annę Pankową i jej s. Stan. Pankowica w dożywotnim posiadaniu K. H. należącej do stwa krzepickiego (MS 5, 1438): 1560 ugoda kończąca krwawe spory między kuźnikami Pankami a kuźnikami Łojkami → Krzepice p. 3c; 1563 Zygmunt August zezwala Baltazarowi Błędowskiemu wykupić kuźnicę [H.] w stwie krzepickim z rąk Anny Pankowej i jej dzieci (MS 5, 9247); w K. P. 3 koła i 13 robotników (Rybarski → Kuźnica s. 325); 1564 K. H. w stwie krzepickim na rz. Kostrzynie płaci 5 grz. 24 gr czynszu rocznie, posiada 2 piece dymarskie i 1 kowalski (LK 2 s. 7); 1567 Zygmunt August zachowuje Jakuba Panka w dożywotnim posiadaniu połowy K. H. w stwie krzepickim i zezwala mu na dokonanie zapisu na niej ż. Annie Radwańskiej; tenże król zachowuje Stan. Panka br. Jakuba w dożywotnim posiadaniu drugiej połowy tej kuźnicy (MS 5, 9898-9); 1581 w K. P. 1/2 ł., 3 koła kuźnicze i 12 robotników (ŹD s. 79).

5. 1448 Zbigniew [Oleśnicki] bp krak. określa uposażenie kośc. par. Ś. Marcina w Kłobucku. Należy do niego m. in. czynsz roczny zw. stołowe z 3 kuźnic [K. H., Kuźnicy Ławy lub Łojek i Kuźnicy Piły] w par. Kłobuck (Mp. 4, 1506 - dwa or. uszkodzone; AJG rps 106 k. 5-6 - kopia)¹Nazwy tych 3 kuźnic w par. Kłobuck podaje w innym miejscu J. Długosz. Jedną z nich jest właśnie kuźnica Herbołda czyli Herbołtowska, drugą Hankowa identyczna z Kuźnicą Ławy czyli Łojek, trzecią zaś Kuźnica Piła (DLb. 3s. 171); 1454 Kazimierz Jag. nadaje kościół w - Kłobucku wraz z uposażeniem kanonikom reg. Do klasztoru należy m. in. czynsz roczny zw. stołowe z 3 kuźnic [K. H., Kuźnicy Ławy lub Łojek i Kuźnicy Piły] w par. Kłobuck (AJG rps 133 k. 9-11)²→ przyp. 1; 1470-80 z K. H. czynsz roczny zw. stołowe z tytułu dzies. od każdego domu 1 gr klasztorowi w Kłobucku (DLb. 3 s. 171).

7. O. Łaszczyńska, Ród Herburtów w wiekach średnich, Poznań 1948, s. 385-7; Zientara → Kuźnica s. 80, 91, 104, 115, 198-9, 201, 233, 249-51, 253-5, 258, 260, 262, 270.