LIBRANTOWA

(1389 Hildbrantowa, 1394 Hilbrantowa, 1400 Helbranthowa, 1412 Lybranthow, Lybrantowa, Librantowa, 1448 Hilb[rantowa] utraque Maior et Minor, 1470-80 Ilbramtowa Maior, Ilbramtowa Minor, Ilbramthowa Maior, Ilbramthowa Minor, Ilbrantowa utraque Maior et Minor, 1529 Lybranthowa, Lubranthowa, 1581 Librantowa oboia) 6 km na NE od Nowego Sącza.

1. 1394, 1581 pow. sądec. (Mp. 4, 1030; ŹD s. 127); 1470-80, 1529, 1581 par. Nowy Sącz (DLb. 1 s. 560; 3 s. 83; LR s. 287; ŹD s. 127; Kumor Archidiak. s. 48, 51).

2. 1299, 1314, [ok. 1370-82], 1384 → p. 4; 1549 woźny ziemski Gąsiorek z Wojnarowej oraz szl. Świętosław Kawecki i Marcin Dobrocieski w imieniu opata kl. nowosądec. [Norbertanów] zakładają protest przeciwko szl. Stan. Wiernkowi komornikowi granicznemu pow. czchow. czyli sądec. oraz Stan. i Janowi Korzeńskim o to, że Wiernek usypał 13 kopców granicznych na gruntach opata, naruszając granice Boguszowej, Olchowej [dawniej Wolfowa, później Olchówka, dziś przysiółek Boguszowej, L. i Piątkowej; Pawłowski s. 83; UN 9 s. 112, 141] i L. (GS 4 s. 852-4); 1554 → Koniuszowa; 1564 → p. 4; 1570 przez L. prowadzi gościniec z Nowego Sącza przez Bobową i Ciężkowice do Biecza (LDK s. 38; B. Wyrozumska, Drogi w ziemi krakowskiej do końca XVI wieku, Wrocław 1977, s. 86).

3. Własn.: dominium sądec. księżnej wdowy krak., monarsza, następnie [po 1384 i przed 1394] dziedz. szlach., 1394 rajców nowosądeckich i z ich nadania szpitala Ś. Ducha w Nowym Sączu, następnie z ich cesji 1412 kl. Norbertanów w Nowym Sączu.

1299, 1314 → p. 4; 1347, 1350? → Uw.; [ok. 1370-82] → p. 4; 1384 → p. 4; [1384-9] → p. 4; 1389 → p. 4; 1394 królowa Jadwiga potwierdza, iż Zawisza Czerwony [z Oleśnicy w pow. sand.] sprzedał za 200 grz. rajcom Nowego Sącza jako wieczystym opiekunom i zarządcom szpitala ubogich w tymże mieście, fundacji Zydla [Langa] mieszcz. [sądec. i] krak., wsie Januszową, → Kwieciszową, H., Wolfową i Boguszową. Rajcy posiadać będą ww. wsie takim samym prawem [dziedz.], jakim Zawisza otrzymał je od królowej i na jakim sama królowa posiadała je uprzednio. Ponadto królowa nadaje wieczyście na utrzymanie ubogich w ww. szpitalu świadczenie 6 grz. rocznie, należne od dawna [→ p. 4, 1299] skarbowi król. (thesauro regali) od [dziedzicznych] użytkowników (possessores; → p. 4) tych wsi, oraz deklaruje wolę uzyskania takiego zwolnienia z opłacania ww. 6 grz. także od męża, króla Władysława [Jagiełły] (Mp. 4, 1030); 1400 bp krak. Piotr Wysz zatwierdza ufundowanie przez ww. Zydla Langa mieszcz. krak. szpitala Ś. Ducha w Nowym Sączu, wraz z uposażeniem i wsiami: Januszowa, Kwieciszowa, H., Wolfowa i Boguszowa oraz folw. z 100 sztuk owiec i bydła za m. Nowym Sączem, co potwierdzają dokumenty Ludwika Węg. [1370-382, → p. 4] i królowej Jadwigi [→ 1394, dotyczący uposażenia na ww. wsiach] (ZDK 1, 145); 1412 rajcy m. Nowego Sącza przekazują miejscowemu kl. Norbertanów uposażenie ww. szpitala, m.in. L. i inne ww. wsie (ZDM 5, 1242); → p. 4; Władysław Jag. na prośbę Jana opata ww. kl. zrzeka się 6 grz. opłaty z → Januszowej z przynależnymi wsiami, m.in. L., oddawanej w 6 grz. srebra do skarbu król. i zamienionej przez króla Ludwika [Węg., 1370-82] na 6 grz. gr pras., a przez królowę Jadwigę nadanych ww. szpitalowi [→ 1394] (ZDM 6, 1858); Jan [XXIII anty]papież zatwierdza fundację ww. szpitala i uposażenie, m.in. wsią L. w pow. sądec. (ZDM 5, 1250).

1470-80 I. Maior i I. Minor własn. kl. Norbertanów z Nowego Sącza, w obu wsiach z łanów kmiec. kmiecie dają daninę w postaci owiec, kogutów, sera oraz sep, mają też świadczyć robociznę i powabę, dodatkowo zaś z łanów kmiec. dzies. snop. i kon. bpowi krak. W I. Maior 6 ł. kmiec., karczmy, zagrody, folw. nie ma. W I. Minor 5 ł. kmiec., nie ma karczem, zagród, folw., młyna (DLb. 1 s. 560: tu jednak odnotowano istnienie zagród w I. Minor; 3 s. 83); 1518 Zygmunt I rozstrzyga spór między Janem opatem ww. kl. a rajcami Nowego Sącza, którzy rościli sobie pr. do majątku szpitalnego. Po zapoznaniu się z orzeczeniami komisarzy król., którzy badali prawa i przywileje obu stron, król wyrokuje, że kl. jest prawowitym właśc. → Januszowej, L. i innych ww. wsi, z dochodów których kl. winien corocznie opłacać szpital i ubogich (szczegóły → Kwieciszowa; J. Sygański, Historia Nowego Sącza, Lwów 1901, 1 s. 207, 3 s. 188-90 - tekst dok.; MS 4, 11828 - reg.).

1529 własn. kl. Norbertanów z Nowego Sącza, na rzecz kl. czynsz 3 1/2 grz 4 gr (LR s. 319); 1530 z → Januszowej cum suis villis [m.in. L.] pobór łącznie z 10 ł. (RP k. 41; w haśle → Kwieciszowa błędne stwierdzenie o poborze wart. 10 grz.); 1536 pobór j.w. (RP); 1541 Tomasz Wojnarowski z Jasiennej i jego poddane prac. Dorota i Zofia z Jeżowa oraz prac. Barbara c. zm. prac. Jakuba z Jasiennej poddana Jana Wojnarowskiego pozywają opata [kl. Norbertanów] z Nowego Sącza jako właściciela L. i Dąbrowy (ZCz. 12 s. 465-6); 1564 opat [kl. Norbertanów] sądec. oświadcza przed lustratorami, iż posiada obszar 100 ł., na którym lokowanych jest 5 wsi: Januszowa, L., Kwieciszowa, Boguszowa i Wolfowa, płacących czynsz 6 grz. [gr] pras., co udowadnia okazanym dok. Władysława Jag. z → 1412. Potwierdzają to rajcy sądec., dodając, iż ww. 6 grz. [gr] pras. zostały ustanowione w miejsce wcześniejszych 6 grz. srebra, przeznaczone są dla ww. klasztoru i szpitala, zaś miasto nie ma z owych 100 ł. żadnego dochodu, zaś na potwierdzenie zeznania przedstawili dwa dokumenty, Ludwika Węg. [ok. 1370-82, → p. 4] i królowej Jadwigi żony Władysława Jag. [→ 1394] (LK 1 s. 154); 1581 we wsiach opata [kl. Norbertanów] sądec. Januszowa, Kwieciszowa, Boguszowa i L. o. łącznie 14 ł. kmiec., 4 zagr. z rolami, 8 komor. z bydłem, 7 komor. bez bydła, 1 rzeźnik (ŹD s. 127).

4. Obszar 100 ł. (na którym powstała m.in. L.) w dziedzicznym użytkowaniu mieszczan sądeckich, posiadających pr. lokowania wsi i sądzenia osadników wedle pr. magd. osobiście lub poprzez swoich sołtysów [w lokowanych przez siebie wsiach] oraz podległych sądowi wyższemu pr. niem. w Sączu → 1299, 1314, [ok. 1370-82], 1384 i przypis 1.

1299 księżna Gryfina wdowa po ks. Leszku Czarnym i pani ziemi sądec. nadaje Janowi Bogaczowi mieszcz. z Kamienicy [Nowego Sącza] w dziedziczne użytkowanie obszar 100 ł. frankońskich [precyzyjnie opisany → Januszowa p. 2] z pr. lokowania wsi i obowiązkiem odprowadzania po wygaśnięciu wolnizny 16 lat sumy 6 grz. srebra czynszu na rzecz jej lub starosądeckiego kl. Klarysek. Prawa zwierzchnie zatrzymuje dla siebie Gryfina. Jan Bogacz otrzymuje pr. sądzenia osadników na podstawie pr. magd. osobiście lub przez swoich sołtysów [przez siebie osadzonych], zaś poważne sprawy sądzone będą przez sąd nadworny księżnej albo przez [sędziego ustanowionego przez] Klaryski sądec. Immunitet (Mp. 1, 132); 1314 ww. Jan Bogacz przekazuje ww. obszar 100 ł. miastu Nowemu Sączowi z uprawnieniami dziedzicznego użytkowania, → Januszowa p. 3; [ok. 1370-82] Ludwik Węg. zamienia czynsz z ww. 100 ł. z 6 grz. srebra na 6 grz. gr pras. i potwierdza immunitet sąd. dla osadników (ZDM 6, 1858; LK 1 s. 154; Mp. 1, 369); 1384 królowa Jadwiga poświadcza, iż Zydel (Seydel) [Lang] mieszcz. sądec. nabył prawnie → Januszową, z której ma płacić 6 grz. polskich rocznie skarbowi król. (ad fiscum nostrum regium). Osadzani przez niego chłopi mają być sądzeni przez swych sołtysów, sołtysi mają odpowiadać przed Zydlem, ten ostatni zaś podlega król. sądowi wyższemu leńskiemu] pr. niem. w Sączu (coram nobis seu nostro iudicio Theutunicali supremi iudicii curie nostre Sandacensis). Potwierdzenie immunitetu zagwarantowanego w przedłożonym dokumencie Ludwika Węg. (Mp. 1, 369; Pol. 3, 166)1Na obszarze 100 ł. nadanym Bogaczowi w 1299 r. i przekazanych przezeń miastu Nowemu Sączowi w 1314 r. powstały później wsie Januszowa, Boguszowa, Kwieciszowa, L. i Wolfowa (→ p. 3, 1564; K. Dziwik, Z badań, s. 111-27); [zapewne ok. 1384-9 lokacja L. przeprowadzona przez Zydla Langa mieszcz. sądec. i krak.] → Uw.; 1389 sąd leński sądecki poświadcza, iż Zydel Lang mieszcz. krak. [fundator szpitala w Nowym Sączu → p. 3, 1400] sprzedał Kasprowi Krugelowi mieszcz. ze Lwowa swe wsie: → Januszową, H., Boguszowa, Kwieciszową i Wolfową (AGZ 9, 4); 1412 Władysław Jag. na prośbę opata Norb. w Nowym Sączu przenosi z pr. pol. na pr. niem. średz. wsie klaszt. w pow. sądec, m.in. → Dąbrowa, → Januszowa i L. (ZDM 5, 1250; 6, 1762)2Było to potwierdzenie w tej formie dotychczasowego stanu prawnego, bowiem Jadwiga już 1384 [→ p. 4] potwierdzała przeniesienie Januszowej na pr. niem. i wzmiankowała wcześniejszy dokument Ludwika Węg. [1370-82] w tejże sprawie (Mp. 1, 369). S. Płaza, Sołectwa → p. 7, s. 63-64, przypuszcza, iż spośród wsi założonych na obszarze 100 ł. sołectwo było być może tylko w Januszowej, która miała osobny przywilej lokacyjny, zaś kl. Norbertanów nie dążył do osadzania sołtysów, lecz zakładał od razu folwarki. Jednak dokument z → 1384, nie jest przywilejem lokacyjnym, zaś propozycja ta może być tylko hipotezą). 1564 na obszarze ww. 100 ł. lokowano [po 1299] wsie Januszową, L., Kwieciszową, Boguszową i Wolfową [dziś Olchówka] → p. 3.

5. 1448 bp krak. Zbigniew [Oleśnicki] erygując kol. w Nowym Sączu, nadaje jej wikariuszom annony, poprzednio należne plebanowi sądec, m.in. z H. utraque Minore et Maiore w wysokości 1 ćwiertni owsa od każdego kmiecia i 1 gr od każdego komornika, zagrodnika, młynarza i pasterza (ZDK 2, 526; DLb. 1 s. 573)3Fragment dotyczący H. zniekształcono w obu wydaniach aktu fundacyjnego przez błędne umieszczenie przecinków. Tekst z pewnością winien brzmieć: Hilbrantowa utraque Minore et Maiore, Janvssowa, bowiem w ok. 1470-80 i 1581 potwierdzone jest istnienie L. Małej i Wielkiej (→ p. 3 powyżej), zaś odnośnie Januszowej brak takich informacji. W konsekwencji w haśle → Januszowa (w „główce”) błędnie przyjęto istnienie Januszowej Małej i Wielkiej; 1470-80 w I. Minor i I. Maior z łanów kmiec. dzies. snop. i kon. bpowi krak. (DLb. 1 s. 560; 3 s. 83); 1529 L. w grupie 8 wsi płacących dzies. snop. łącznej wart. 36 grz. bpowi krak.; L. ujęta zbiorczo w grupie wsi płacących meszne w owsie wikariuszom kol. w Nowym Sączu (LR s. 43, 287).

7. J. Sygański, Historia Nowego Sącza, t. III, Lwów 1902, s. 48-85; K. Dziwik, Z badań nad stosunkami własnościowymi w Sądecczyźnie. Januszowa, Librantowa, Boguszowa, Kwieciszowa i Wolfowa, Rocznik BPAN, 4, 1958, s. 113-27; tenże, Struktura i rozmieszczenie feudalnej własności ziemskiej w Sądeczyźnie w XV wieku, Rocznik BPAN 7/8, 1961/62 s. 72-4; S. Płaza, Sołectwa w powiecie sądecko - czchowskim w. XIII-XVIII, Rocznik Sądecki 9, 1968, s. 63-64 (nadbitka); J. Rajman, Osadnictwo okolic Nowego Sącza i kształtowanie się strefy podmiejskiej średniowiecznego miasta (XIII-XV) w., w: Dzieje miasta Nowego Sącza, pod red. F. Kiryka, W.-Kr. 1992, wg ind.; M. Barański, Dominium sądeckie. Od książęcego kręgu grodowego do majątku klasztoru klarysek sądeckich, W. 1992, s. 23.

Uw. 1347 Kazimierz W. potwierdził, iż Spycimir [z Tarnowa w pow. pilzn.] klan krak. zamienił z Charzem i jego synami Jakubem i Piotrem swe wsie Przesławice [w pow. prosz.] i Poręba Elbrandowa (Poramba Elbrandi) na ich dobra → Charzewice, → Gwoździec, Zawada [Lanckorońska], Gruszki [dziś Podbrzeże] i → Grodziska (ZDM 1, 51); jako dz. Poręby (Poramba) Charz został odnotowany także w 1350, kiedy to pozwany przez Konstancję księżną głogowską, opatkę kl. Klar. w Starym Sączu, zwrócił jej wieś Rogów [Rogi] (ZDM 1, 62). Kierując się podobnym brzmieniem nazwy Pawłowski s. 60 i J. Rajman, Osadnictwo → p. 7, s. 74, identyfikują hipotetycznie Porębę Elbrandową z L., podobnie przyjęto w niniejszym wydawnictwie w ww. hasłach związanych z zamianą z 1347. Identyfikacja taka wydaje się jednak wątpliwa, mimo podobnego brzmienia nazwy, bowiem: a) Spycimir mógł w L. dysponować tylko własnością dziedz. (jak → 1394 [p. 3] Zawisza Czerwony po cesji królowej), zaś informacje z → 1384 (p. 4) i → 1394 (p. 3) wskazują, iż własność zwierzchnia monarchy (królowej) nie zmieniała się aż do nadania obszaru dawnych 100 ł. przed 1394 Zawiszy Czerwonemu z Oleśnicy w dziedziczne władanie przez królową Jadwigę, zaś w l. 1299-1384, przed 1394 w roli dysponenta praw zwierzchnich w L. występowała zawsze księżna/królowa w roli reprezentantki skarbu król.; b) 1347-50 L. zapewne jeszcze nie istniała (lub jeszcze objęta była wolnizną), na co wskazuje dokument z → 1384 (p. 2), w którym informację o lokacjach i czynszu 6 grz. odniesiono tylko do Januszowej (zob. też K. Dziwik, Z badań → p. 7, s. 117-8); c) lokacja L. miała miejsce zapewne pomiędzy 1384 a 1389 (→ p. 4; mógł to być też okres, w którym wygasła wolnizna). Jednak położenie Poręby Elbrandowej w ziemi sądec. i w pobliżu Nowego Sącza nie ulega wątpliwości w świetle ww. dokumentu z 1350 r. Przychylić należałoby się raczej do opinii W. Dworzaczka, Leliwici Tarnowscy, W. 1971, indeks, który identyfikuje Porębę Elbrandową z dzisiejszą Porębą Małą (6 km na S od Nowego Sącza). W konsekwencji takiej identyfikacji nie można wykluczać, iż lokacja Poręby Elbrandowej i L. była dziełem tego samego zasadźcy, lub też że zasadźcy obu wsi byli spokrewnieni (ojciec i syn?).

1 Na obszarze 100 ł. nadanym Bogaczowi w 1299 r. i przekazanych przezeń miastu Nowemu Sączowi w 1314 r. powstały później wsie Januszowa, Boguszowa, Kwieciszowa, L. i Wolfowa (→ p. 3, 1564; K. Dziwik, Z badań, s. 111-27).

2 Było to potwierdzenie w tej formie dotychczasowego stanu prawnego, bowiem Jadwiga już 1384 [→ p. 4] potwierdzała przeniesienie Januszowej na pr. niem. i wzmiankowała wcześniejszy dokument Ludwika Węg. [1370-82] w tejże sprawie (Mp. 1, 369). S. Płaza, Sołectwa → p. 7, s. 63-64, przypuszcza, iż spośród wsi założonych na obszarze 100 ł. sołectwo było być może tylko w Januszowej, która miała osobny przywilej lokacyjny, zaś kl. Norbertanów nie dążył do osadzania sołtysów, lecz zakładał od razu folwarki. Jednak dokument z → 1384, nie jest przywilejem lokacyjnym, zaś propozycja ta może być tylko hipotezą).

3 Fragment dotyczący H. zniekształcono w obu wydaniach aktu fundacyjnego przez błędne umieszczenie przecinków. Tekst z pewnością winien brzmieć: Hilbrantowa utraque Minore et Maiore, Janvssowa, bowiem w ok. 1470-80 i 1581 potwierdzone jest istnienie L. Małej i Wielkiej (→ p. 3 powyżej), zaś odnośnie Januszowej brak takich informacji. W konsekwencji w haśle → Januszowa (w „główce”) błędnie przyjęto istnienie Januszowej Małej i Wielkiej.