(1303 Lippow, 1308 castrum Lypovecz, 1346 Lypow, 1391 Lipowecz, 1420 Lyppowecz, 1428 Lipouecz, 1432 Lyppowyecz, 1463 Lipowetz, 1470 Lypoviecz, 1476 Lipowec) zamek.

W haśle zastosowano skrót lipow. - lipowiecki

1. 1489 n. pow. krak., par. Babice (RP s. 131).

2. 1453 kościół w Babicach pod zamkiem L.; 1469 Babice pod zamkiem L. (OK 2 s. 455; Ep. 1 k. 27r); 1550 → 3c.

3. Własn. bpów krak. 3a. Zamek. Przed 1266 → 1470-80; ostatnia ćw. XIII w. budowa zamku w L. → p. 8; 1303 bp krak. Jan Muskata wystawia w L. dok. w sprawie lokacji wsi → Jeleń (ZDM 1,14): ok. 1305-6 bp i star. krak. Jan Muskata oddaje w zarząd szwagrowi Gerlachowi zamek L.; 1308 liczni świadkowie - prałaci kapituły krak. i inni - zeznali w procesie bpa Muskaty, że Gerlach i jego ludzie z zamku L. urządzali liczne zbrojne wyprawy na ziemię krak., grabiąc ją i czyniąc wiele zła; 1309 po procesie bp przyrzeka wierność ks. Władysławowi Łok. i wydanie zamku L., który uwolni z rąk Gerlacha. Do czasu, aż książę zdobędzie zamek lub bp uwolni go z rąk Gerlacha i wyda zamek kapitule krak, bp za zgodą kapituły przekazuje księciu m. Sławków z wszystkimi dochodami (MV 3, s. 86-90, 98; E. Długopolski, Władysław Łokietek na tle swoich czasów, Wr. 1951); 1432 bp. krak. Zbig. Oleśnicki wystawia dok. w zamku L. (ZDK 2, 311); 1443 Wojciech ksiądz z [kaplicy zamkowej w] L. (Cracovia artiflcum suppl. 1441-1450, 212)¹Nie wykluczone, że może tu chodzić o plebana z Babic. Por. Uw.

1456 zamek L. daje na potrzebę wojenną kopię z 4 końmi, 12 pieszych, 1 wóz, 2 rusznice (KH AA, 1930, s. 48); 1457→ 3b: Starostowie; 1462 kapituła krak. wyznacza [star. Janowi] Trepce subsydium na konserwację zamku w L. (AKH 6, 96; Bobrzyński i Smolka, Długosz, 219); → 3b. Starostowie.

1470-80 na górze i skale wznoszącej się nad wsią L. [właściwie nie Lipowiec, ale Lipowa] należącą do kl. staniąt. rozbójnicy zbudowali zamek, z którego urządzali łupieżcę wyprawy na ziemie Królestwa. Rycerze polscy zdobyli zamek, który wraz z L. [poprawnie Lipową] i innymi wsiami oddano bpowi krak. Prandocie. Ten, mając na uwadze troskę o dobro i obronę ojczyzny, zbudował piękny i potężny zamek, który nazwano L. od Lipowej. Wraz z Lipową bp przejął od kl. staniąt. jeszcze siedem wsi: Babice, Zagórze, Rozkochów, Luszowice, Długoszyn, Ciężkowice i Jaworzno [pół] (Dlb. 3 s. 297-8)²Cztery ostatnie wsie nie należały do klucza lipow. W sprawie datacji zamiany → Lipowa. .

1472, 1473, 1476 → 3b: Starostowie; 1483 ksiądz Michał z Ropczyc [pow. pilzn., pleb. w Babicach] mieszka w zamku L. → 3b. Burgrabiowie. 1437 opat brzeski chebdowski więziony ponad rok w zamku L. → Brzesko-Chebdow klasztor; 1517 bp Jan Konarski osadza na 4 lata w więzieniu bpim w L. dwóch zakonników kl. franciszkanów w Krakowie, którzy byli zamieszani w zabójstwo w r. 1516 dra Fantiniego przełożonego tego klasztoru (MPH 3 s. 90-1; Barycz → 7, s. 253-4); 1530 więzienie w wieży zamku L. (OK Al s. 933); 1550 w zamku L. uwięziono humanistę i wykładowcę Ak. Krak. Franciszka Stankara, który wnet ucieka z więzienia; 1551 w tymże zamku uwięziono mgra Jana Koźmińczyka (Barycz → p. 7, s. 110, 297-8).

3b. Starostowie, podstarości, burgrabiowie, służba. Starostowie, ok. 1305-9 Gerlach szwagier bpa krak. Jana Muskaty zarządza zamkiem L., obsadzając go własną załogą wojskową → p. 3a; 1409 Świętopełk z Zadusznik star. (GK la k. 142v); 1419-23 Święszek, Świętosław z Sarbkowa [pow. wiśl.] h. Pilawa burgr., star. z L. (SP 7/2, 324; ZK 6 s. 578 GK 1 s. 329, 343, 368; 2 s. 48, 53; Fed. s. 117); 1428-30 Mikołaj z Nieprześni burgr., star. (GK 3 s. 138, 350; 4s. 60; Fed. s. 117).

1431-50 rycerz pasowany Jan Czajka z Jawora [pow. rad.] h. Dębno, star., tenut. (CK 4 s. 238, 247, 255, 264, 310; 7 s. 319; ZK 13 s. 6, 137; ZDA: 2, 311; Fed. s. 117; J. Kurtyka, Tęczyńscy. Studium z dziejów polskiej elity możnowładczej w średniowieczu, Kr. 1997, s. 344, 477); 1449 pap. Mikołaj V zatwierdza fundację [w r. 1448] kolegiaty w Nowym Sączu, w której ustanawia 4 prałatów, 4 kanoników i 8 wikariuszy, rezygnując z pr. patr. prebend i beneficjów. Pr. patr. prałatur i prebend oraz wikariuszy będzie należeć do każdorazowego star. lipow. Prałatów będzie on prezentował bpowi, wikariuszy zaś dziekanowi krak. (Bullarium Poloniae 6, 224; BPAN rps 8477 s. 52-8³Pr. patr. starostów lipow. nie obejmowało jednak kustodii, gdyż bp. Zbig. Oleśnicki zastrzegł je dla rady miej. Nowego Sącza (Dlb. 1 s. 571-2). S. Salaterski, Kolegiata i kapituła Ś. Małogorzaty P. M. w Nowym Sączu (1448 1791), Nowy Sącz 1997, s. 45-57. Autor ten nie znał jednak bulli papieskiej z r. 1449, nie wiele też zebrał wiadomości w sprawie pr. patr. starostów lipow.

1457 na krak. kapitule generalnej orzeczono, że tenutariusze sławkowski i lipow. złożyli [polskiemu dowódcy zaciężnych Więc.] Kawce przysięgę wierności (homagium) w Mysłowicach bez wiedzy bpa krak. [Tomasza Strzępińskiego], który nie mógł ich od tego powstrzymać (AKH 6, 27).

Przed 1462 star. Rafał ze Skawiny; 1462 administrator kościoła krak. Jan Pniowski z Pniowa [woj. lub.] odbiera kan. krak. Rafałowi ze Skawiny zamek L. i daje go w zarząd kan. krak. Jakubowi z Radoszownicy [woj. sier.], którego mianuje starostą (AKH 6, 73; Bobrzyński i Smolka, Długosz, 211).

1462-4 Jan Trepka z Białej, Kamyka, Wilkowiecka i Obrazowie tenut., star. zamku L. (GK 16 s. 182; 17 s. 399, 467; OK 12 s. 244, 247, 358-9, w r. 1470 występuje jako ongiś tenut. w L., Ep. 1 k. 30r); 1462 tenże star. sądzi w zamku L. sprawę Jana z Dziemierzyc s. Nikła z Piotrem Tochołowskim o 30 grz. i bezprawie (GK 16 s. 182); 1463 → p. 3a.

1464 bp krak. Jan [Gruszczyński] daje w zarząd kan. krak. Rafałowi ze Skawiny zamek L. z przynależnymi doń dobrami, a ten przyrzeka bpowi i kapitule nie wyrządzać szkód i nie przekazywać go nikomu innemu poza nimi (Acta actorum 2 k. llv).

1468-70 Jan Skawiński wójt ze Skawiny, dz. Krzywaczki i Gniazdowic, bratanek kan. krak. Rafała ze Skawiny star., z ż. Anną nazywani tenutariuszami dóbr lipow. (SP 2, 3919→ Bęczarka; GK 18 s. 730; 19 s. 19, 137 → Bólów, 196, 1016 z r.1474 występują bez tytułu; ZK 17 s. 503; 152 s. 190-1; OK 12 s. 1006, 1083; Ep. 1 s. 29v): 1469 Rafał ze Świeradzic rezygnuje z archidiakonii sądec. na ręce bpa krak. Jana, a ur. Jan Skawiński star. lipow. jako aktualny patron archidiakonii z tytułu pełnienia urzędu starosty prezentuje na tę godność księdza z diec. krak. Jana Poturzyńskiego. Bp akceptuje przedstawionego kandydata (Ep. 1 k. 29v).

1471 Jan Rzeszowski administrator kościoła krak. i kapituła krak. po śmierci bpa Jana Lutkowica powierzają kan. Janowi Wątróbce ze Strzelec w zarząd zamek L. z przynależnymi doń wsiami oraz wieś Jangrot (AKap.Krak., Acta actorum 2 k. 60v); 1472, 1473 → p. 3a.

1476 Sędziwój z Tęczyna licencjat dekretów, prepozyt skalbmierski, kan. krak. i star. lipow. (OK 2 s. 464, 474; AKap.Krak., Acta actorum 2, k. 120r): tenże przysięga, że tylko bpowi krak. lub kapitule zwróci oddany mu w zarząd zamek L. (AKap.Krak., Acta actorum 2 k. 120r).

Przed 1486 Rafał Królewski tenut. L.→ 1488.

1486-7 Jan Ligęza z Bobrka młodszy (iuvenis) star., w r. 1487 poświadczony z tytułem, ma zapłacić 11 grz. Maciejowi z Szydłowa pleb. w Olkuszu za dzies. kupioną za 2 lata w Chrzanowie (Ep. 3 k. 384v, nie wykluczone, że kupił dzies. nie będąc jeszcze star.), w r. 1485 występuje bez tytułu (Ep. 3 k. 296v-7r ma sprawę o dzies., ale ze swoich wsi przynależnych do zamku Bobrek).

1488-9 Andrzej Rabsztyński kan. krak. po śmierci bpa krak. Jana Rzeszowskiego [zm. 28 I 1488] obejmuje w zarząd bpie klucze majątkowe lipow. i sądec; tenże jako star. lipow. przeciw Janowi Ligęzie z Bobrka tenut. L. za czasów tego bpa o zabór 3 wielkich sieci, 3 kotłów żelaznych, 3 koni z wozem i zboża z folwarków. Ligęza wyjaśnia, że sieci za zgodą bpa wziął na swój użytek poprzedni tenut. L. Rafał Królewski, który ma je obecnie zwrócić. Kotły Ligęza przekazał Królewskimu, ponieważ były one jego prywatną własnością. Zaraz po śmierci bpa Ligęza wziął zboże, gdyż przysługiwało mu ono z racji urzędu dla służby i koni (OK lik. 170-1); tenże Andrzej jako star. lipow. prezentuje Jana Boturzyńskiego na beneficjum prepozyta kolegiaty sądec. (J. Kurtyka, Rabsztyński Andrzej, PSB, 29, 1986, s. 566).

1489 bp krak. Fryderyk Jag. przejmuje w administrację zamek L. z dobrami od kan. krak. Mik. Primusa z Krajowa [pow. rad.] star. głównego lipow. Ten nie mógł się stawić do Krakowa osobiście, wobec tego w jego imieniu miał przekazać zamek i dobra pstar. lipow. Jan Sokołowski dworzanin króla czeskiego Władysława, Sokołowski z kolei wyznaczył swym pełnomocnikiem burgr. lipow. Jakuba Wojeńskiego (Acta actorum 2 k. 198v z 16 I).

1496-1503 Jan Iwan z Komorza [woj. kal.], Karmina [woj. pozn.], Aleksandrowie i Kleszczowa star., domownik i dworzanin kardynała Fryderyka Jag. (MBiecza 93; OK 17 s. 556; 24 s. 141-3, 403; GK 21 s. 1262-3; 28 s. 413, 442, 489, 1107-9, 1162, 1220, 1392; ZK23 s. 140, 160; 153 s. 207; 154 s. 55-6, 72 z 1504: bez tytułu); przed 14 III 1503 kardynał Fryderyk Jag. nadaje Iwanowi z Aleksandrowie przywileje dla dwu wsi Będusz i Żelisławice, leżących w dobrach kościoła krak. [w ks. siew.], które ten zobowiązał się przejąć od pewnych osób za własne pieniądze. 7 XII kapituła zatwierdza Iwanowi dokument pod wielką pieczęcią (Acta actorum 2 k. 229r).

1503 (13 IV) kapituła krak. po śmierci kardynała Fryderyka Jag. powierza dziekanowi krak. Mik. Krzyckiemu zarząd zamku i klucza lipow. (Acta actorum 2, k. 226).

1506-33 Piotr Dłuski z Długiego Starego [woj. pozn., pow. wschowski] h. Kotwicz, ojczym Stan. Pieniążka z Iwanowic, star. lipow., siewierski i sławkowski od 1524 (Mp. 5 T 89: świadek na dok. bpim wyst. w Kielcach; ZK 23, s. 752; 24 s. 375-6; 25 s. 127, 151; 26 s. 22, 175; 27 s. 215; 156 s. 181; 159 s. 138-43, 332-5; GK 33, s. 752; MS 4, 820, 1441, 13469, 15284, 17046; Acta actorum 2 k. 259v; Acta Tomiciana 7, 97, 337; OK 40 s. 84; 60 s. 1008; Ep. 11 k. 140; 14 k. 24v; LR s. 12-4; Bon. 4 s. 292); 1506 tenże jako jedyny patron i kolator dziekanii w kolegiacie sądec, po rezygnacji kan. krak. Bernarda Galii, prezentuje na to beneficjum dra sztuk wyzwolonych i medycyny Wojciecha z Szamotuł [woj. pozn.] (Ep. 5 k. 55v-6, 71); 1511 ur. Piotr Dłuski star. w L. składa przysięgę na wierność bpowi krak. Janowi na czas jego życia, i zobowiązuje się ustąpić po jego śmierci kapitule krak. zamek L i dobra (Acta actorum 2 k. 272v); 1519 tenże Dłuski, polując na zające z wielką liczbą ogarów, niszczy pola i zasiewy poddanych w → Libiążu Małym i Wielkim p. 3; 1528 Jan Dłuski z L. [s. Piotra] studentem Ak. Krak. (Al. 2 s. 241); 1531 ww. Piotr z racji urzędu star. patronem m.in. kanonii w kol. sądec. (Ep. 14, k. 24v); 1533 tenże Piotr zwolniony przez bpa Piotra Tomickiego z urzędu star. siew. [i star. lipow.], ponieważ, zajęty różnymi sprawami, nie wywiązywał się z obowiązków starosty (Acta Tomiciana 15, 439-40).

1537-47 szl. Jan Śladkowski [z Boguchwałowie] star. lipow., włodarz krak. dóbr bpich (Siew. s. 87v; Z. Noga, Słownik miejscowości księstwa siewierskiego, Katowice 1994, s. 27-8; OK 80 s. 83).

1550 szl. Jan Zaszczyński star. (AKap. perg. 785; BO rps 93 k. 24).

1557-66 szl. i sławetny Łukasz Babicki star. lipow.; 1566 tenże z tytułu pełnionego urzędu po śmierci Jakuba Pabianowskiego prezentuje na dziekanię w kol. sądec. Wojc. Skorka pleb. w Wilczyskach (Ep. 28 s. 470 -2; OK 105 s. 140, 251-2).

Podstarości. 1489 ur., pasowany rycerz Jan Sokołowski dworzanin obecnego króla czeskiego Władysława → wyżej: Starostowie.

Burgrabiowie. 1337 Miecsław (KK 1, 161); 1419-23 Święszek z Sarbkowa burgr. i star. → wyżej: Starostowie; 1428-30 Mikołaj z Nieprześni burgr. i star. → wyżej: Starostowie; 1454 szl. Jerzyk (GK 12 s. 419); 1457 Jan ze Świeradzic [dziś Sieradzice] s. Zdziebora, brat Stanisława archidiak. uniejowskiego i pleb. w Kościelcu [pow. prósz.] (OK 10 s. 132, 194 5); 1477 Tomasz Rafałowski h. Grzymała (OK 13 s. 818); przed 1483 Stanisław Łazicski (Lazyczsky) [z → Łazisk, par. Trzebinia]; ksiądz Michał z Ropczyc [pow. pilzn.] mieszkający w zamku L. procesuje się z Jadwigą Mysznarową z Kleparza; tenże Michał pleb. w Babicach jako egzekutor testamentu zm. Stan. Łazicskiego burgr. w L. przeciw ww. Jadwidze, której brat zapisał w testamencie 20 grz. (Ep. 3 k. 224r, 145r); 1489 szl. Jakub Wojeński (Acta actorum 2 k. 198v); 1519 NN burgr. (ZK 159 s. 328-32).

Służba zamkowa. 1506 Stan. Wróbel sługa alias kucharz z L., jego ż. Anna Jaźwińska z Wieliczki (OK 21 s. 403).

3c. Klucz lipowiecki. 1346 bp krak. Jan Grot postanawia, że kmiecie kl. tyn. z Rybnej i Przegini za dzies. będą płacić z łanu po 8 sk. i oddawać po ćw. pszenicy i żyta. Po pieniądze będzie przyjeżdżał wysłannik bpa, zboże natomiast będą zwozić własnymi wozami do zamku L. (Pol. 3, 97; Tyn. 66); 1391 Jan ks. opawski i raciborski nadaje bpowi krak. Janowi wsie Chełm, Jemielin i Kosztowy jako rekompensatę za zniszczenie bpowi dwu terytoriów czyli kasztelanii sławkowskiej i L.; tenże książę poświadcza, że odebrał od bpa Jana 500 grz. za ww. wsie, które mu nadał jako rekompensatę za szkody wyrządzone w kasztelaniach sławkowskiej i L. (KK 2, 381-2).

1420 burgr. lipow. Święszek pozwany przez Grzegorza karczmarza z Porąbki [= Poręby Żegoty], ponieważ zabrał mu na drodze publicznej 2 konie z wozem, na którym były 2 achtele piwa. Świętosław dz. Porąbki i pan Grzegorza występuje o karę (GK 1 s. 329, 343, 368); 1423 tenże burgr. zeznaje, że Mik. Adamek z Minogi spłacił mu dług (GK 2 s. 48, 53); 1429 → Kwaczała p. 3; 1430 star. lipow. Mikołaj pozywa Stanisława kmiecia z Poręby [Żegoty], ponieważ częściowo wyciął, częściowo doprowadził do uschnięcia 60 owocujących dębów [w lesie stwa] (GK 4 s. 60); 1431 Jan Czajka star. z L. w sporze z Mikołajem mieszcz. z Chrzanowa (GK 4 s. 255); 1440-1 Mik. Rusocki pozywa ww. Czajkę, który z sześcioma ze szlachty i sześcioma niższego stanu alias podleyschimy najechał na jego dziedziczne jezioro w Okleśnej i zabrał sagenam alias nyewod wart. 20 grz.; Rusocki oskarża też Czajkę o wypędzenie z jego dziedziny i zabicie 2 wieprzków wart. 6 grz.; decyzją pstarościego krak. Czajka ma dać do poręki sieć i 2 prosięta (GK 7 s. 289, 319, 350, 375); 1441 Rusocki ponownie pozywa Czajkę, ponieważ jego ludzie zajęli mu 60 świń w jego dziedzinie, z których zabili 2 prosięta wart. 6 grz., a z pędzonych zatracili 5 sztuk wart. 10 grz. (SP 2, 2948); 1446 Jan Czajka z Jawora star. lipow. przysięgą oddala roszczenia Mikołaja z Rusocic o wyłowienie ryb z jego jeziora. Czajka nie nakazywał poddanym, aby łowili ryby w jego jeziorze, które, jak powiedział Mikołaj, należy do dóbr Okleśnej. Przysięgą oddalił również oskarżenie Mikołaja o zakazywanie jego rybakom połowu ryb w tym jeziorze; 1447 tenże Rusocki zwalnia [star. lipow.] Czajkę ze sprawy o 20 grz. zakładu, którym poręczał za niego, że rybacy bpa krak. [z dóbr lipow.] nie powinni łowić ryb w jeziorze należącym do Rusockiego (ZK 13 s. 6,137); 1454 szl. Jerzyk burgr. z L. składa protest, ponieważ wczoraj i dzisiaj stawił się ze swoimi ludźmi, zgodnie z terminem wyznaczonym przez kardynała [bpa Zbig. Oleśnickiego] i wielkorządcę krak., przed sądem kardynała w sprawie z Janem Strzeszkowskim, ale ten nie przybył do sądu (GK 12 s. 419).

1456 Kazimierz Jag. mandatem skierowanym do urzędników ziemi i pow. krak. oznajmia, że dobra bpa krak. w kluczu lipow., ich sołtysi i mieszkańcy są wyjęci spod sądownictwa tychże urzędników (BJ rps 8059 IV k. 90).

1464 wielkorządca krak. Walter wnosi o karę król. XIV dla poddanych wsi przynależnych do zamku L.: Babice, Kwaczała, Zagórze, Jankowice i innych z powodu niezapłacenia łanowego i podwójnego poboru 6 gr; tenże Walter wnosi o karę król. XIV dla wsi przynależnych do zamku L.: Babice, Jankowice, Żarki, Zagórze, Kwaczała i Rozkochow w tenucie [Jana] Trepki z powodu niezapłacenia podwójnego poboru 5 gr (GK 17 s. 191, 467); 1469 przynależne do zamku L. Jankowice, Kwaczała i Zagórze nie zapłaciły 2 gr łanowego (GK 18 s. 826); 1470-80 → p. 3a; 1471 → p. 3b. Starostowie; 1472 przynależne do L. wsie skazane na karę XIV, a mianowicie Jankowice za niezapłacenie podwójnego łanowego Rafałowskiemu i podwójnego łanowego oraz poboru dwu groszy Szydłowieckiemu, Rozkochów zaś łanowego za r. 1466 (GK 19 s. 392); 1475 przynależne do L. wsie bpa krak.: Kwaczała, Rozkochów, Babice, Jankowice i Jeleń nie zapłaciły łanowego (GK 20 s. 125); 1488 folwarki; 1489 dobra i tenuta L. → 3b: Starostowie.

1489-1520 pobór z przynależnych do zamku L. w par. Babice wsi bpich: Babice, Jankowice, Kwaczała, Rozkochów, Zagórze i Żarki (RP k. 131; ŹD s. 433; RP k. lv, 31v, 63v-4, 102v, 145, 157v, 171, 187, 202, 221 v, 239v, 268v, 318v, 332v, 362, 535v, 562v, 590, 618v, 680, 685v, 705v, 726, 776, 804v, 819v, 843v)8⁴W rejestrach poborowych konsekwentnie wsie bpie w kluczu lipow. wymieniano pod nagłówkiem „sub castro L. Babice parochialis”. Tylko w 1. 1497-9 opuszczono pierwszą część tego nagłówka, nie wymieniono też tej części w rejestrze z r. 1530.

1503 klucz lipow. → 3b: Starostowie; 1508 bp krak. Jan [Konarski] wydzierżawia na rok star. lipow. Piotrowi Dłuskiemu wszystkie zbiory, dochody i czynsze z dóbr zamku L. Piotr zapłaci 60 fl., da przez dwa dni stację i wszystko co będzie potrzebne bpowi i całemu dworowi. Jeśli bp nie zjedzie do L., Piotr da na potrzeby stołu biskupiego 1 tuczonego wołu, 30 świnek, 30 tuczonych kapłonów, 1 kopę karpi i 1 tuczonego wieprza; 1514 Bernard Galii dziekan kielecki i włodarz krak. bpa krak. i ww. Piotr kupują za 200 fl. i za 20 kop ryb jeden spust lub wyłowienie nowo założonej sadzawki pod L. (Ep. 5 k. 93, 283v); 1519 → Libiąż Mały i Wielki p. 3; 1524 bp krak. Jan Konarski z powodu sędziwego wieku przybiera koadiutora, na którego król desygnuje bpa pozn. i kanclerza kor. Piotra Tomickiego, zezwalając Konarskiemu na dożywotnie [zm. 1525] posiadanie m.in. klucza lipow., należącego do dóbr stołowych bpstwa krak. (MS 4, 4418).

1529 w kluczu lipow. starosta w imieniu bpa krak. wybiera czynsz w: Babicach, Kwaczale z całej wsi, z karczmy i młyna, Rozkochowie z czynszem rzecznym, Jankowicach z czynszem rzecznym, Żarkach i Zagórzu wraz z czynszem leśnym w tych wsiach, czynsz z karczmy w Miejscu, czynsz z innym czynszem leśnym we wsiach: Okleśna, Jeleń, Chełm z karczmą, Jemielin z sołectwem i zagrodnikiem, czynsz rzeczny w Chełmie wraz z czynszem od stawów w tej wsi, dzies. pien. w Rybnej i Przegini, dzies. snop. w Zalasie, Frywaldzie, Regulicach, Zagórzu, Jankowicach, Kwaczale, Bolęcinie, Babicach i w 1/3 Płazy. Wszystkie dochody klucza wynoszą 156 1/2 grz. 7 gr (LR s. 12-3); role folwarczne pod zamkiem → Babice par. własna p. 5; 1530 wsie bpie w par. Babice: Babice, Jankowice, Kwaczała, Rozkochów, Zagórze i Żarki płacą pobór (RP k. 1); 1541 bp Piotr Gamrat założył w r. 1540 duży staw rybny nazwany Gamrat w miejscu Ługi w Chełmie przynależnym do zamku L. Na budowę tego stawu wydał on aż 1000 fl. W dobrach klucza lipow. założył też wiele innych stawów (KUJ 4, 343).

1550 bp Samuel Maciejowski zakłada na pr. magd. miasto o nazwie L. na gruntach wsi Babice. Daje miastu pewne role, łąki, lasy i całą okolice należącą z dawna do Babic z wyjątkiem pewnych ról, które obraca na folwark bpi. W zamian za nie daje inne role mieszczanom i zagrodnikom. Znosi czynsz w wysokości 14 fl., robocizny tygodniowe i inne ciężary, którymi byli dotąd obciążeni kmiecie, w zamian z łąk i ról później wykarczowanych oraz z domów w mieście ma być płacony na św. Marcin [11 Xl] czynsz w ten sposób: z każdego łanu wymierzonego po karczunku ma być płacona 1 grz., z ogrodów po 12 gr, z domów w rynku po 6 gr, z domów w ulicach po 6 gr Rzeźnicy (lanii), piekarze, szewcy, krawcy, tkacze i prasołowie (salis venditores) oraz inni rzemieślnicy od każdej ławy czy jatki wzorem miasta Sławkowa mają dawać sep i inne podatki (proventus). Zrównuje m. L. w prawach i obowiązkach ze Sławkowem. Wolnizna od karczowanych łanów i budowanych domów ma wynosić 12 l. Wójtostwo dostaje obecny star. klucza lipow. szl. Jan Zaszczynski. Ma on prawo wykarczować dla siebie w lasach 3 ł. począwszy od drogi poprzecznej, schodząc od sadzawki bpiej Dąmbrowiny i stąd droga, która idzie do zamku L., od rzeczki Zimna Rzeczka [płynie w granicach Mętkowa- UN 4 s. 13] od dębu, na którym jest znak krzyża do dąbrowy Zagórskiej na N od Ochodzy Babickiej do sadzawki zw. Stokowy Stawek i do ścieżki, która idzie do kościoła w Lipowcu [właściwie w Babicach] niedaleko od zamku. Ponadto bp Maciejowski daje wójtowi siedlisko w [wytyczonym] rynku na wybudowanie domu, w miejscu gdzie mu się spodoba, i inne siedlisko pod karczmę, w której będzie miał pełną wolność warzenia piwa oraz propinacji wina i miodu bez sprzeciwu starosty. Może wybudować młyn na Zimnej Rzeczce, ale bez uszczerbku dla młynów bpich, a koło młyna otrzymuje miejsce na siedlisko i ogród oraz część lasu do wykarczowania pod łąkę. Dostaje także miejsce na stawek poniżej Ponikowego Stawku nie daleko od nowej sadzawki Stokowy Stawek. Wszystko to zwalnia od czynszów dla siebie i miasta, Wójt otrzymuje także [pr. wybudowania] łaźni z ogrodem w dogodnym miejscu, które wskaże przy lokacji miasta. Będzie pobierał trzeci denar od ław i jatek rzeźników, szewców, piekarzy, krawców i prasołów i trzecią cz. z dochodów z tych kramów. Trzeci denar od kar sądowych, pozostałe 2/3 mają iść do biskupa. Wójt będzie miał wolny wrąb do lasów biskupich na potrzeby opału i budowy, ale za wiedzą i zgodą starosty. Sądzić ma wójt wg pr. magd., a sam ma odpowiadać wobec biskupa lub starosty. Biskup zapisuje na wójtostwie Zaszczyńskiemu 200 grz.; (AKapKrak. perg. 785; BO rps 93 k. 24; F. Kiryk, Rozwój urbanizacji Małopolski, mps, lokacja nie doszła do skutku).

1557 bp Andrzej Zebrzydowski wydzierżawia na 3 lata sławetnemu Łukaszowi Babickiemu za 5500 fl., płatnych w ratach po 1500, 2000 i 2000 fl. stwo lipow. (Ep. 28 s. 470-2); 1574 ordynacja dla klucza lipow., dekret w sprawie robocizn między dzierż, klucza lipow. Balcerem Porębskim a poddanymi (Kuraś, Ordynacje, 42).

5. 1529 dzies. z folwarku zamkowego plebanowi w → Babicach, p. 5.

6. 1431 husyci napadają na kl. kartuzów w Lechnicy [Węgry] i z łupami zmierzają w kierunku Gliwic [Śląsk] Bp Zbigniew Oleśnicki z zebranym w pośpiechu rycerstwem przybywa do L., chcąc zatrzymać łotrzyków, ale ci, uprzedzeni przez szpiegów, omijają zamek L. (DH 4 s. 437-8); 1444 Jan Długosz wypłaca wysłannikom księcia cieszyńskiego Wacława za kupione przez bpa Zbigniewa księstwo siewierskie ostatnią ratę i dostaje pokwitowanie na zamku lipowieckim (MPHn. 5 s. 110, przyp. 7); 1450 Andrzej z Tęczyna dowodzi odsieczą dla bpiego zamku L. i star. Jana Czajki, zagrożonego przez najazd ks. toszeckiego Przemka, a później przez napady ze Śląska niepłatnych zaciężnych dowodzonych przez syna Czajki i Jana Capka (J. Kurtyka, Tęczyńscy, Kr. 1997, s. 344, 477); 1470 80 → p. 3a.

7. Wybór literatury: Architektura gotycka w Polsce, red. M. Mroczko i M. Arszyński; H. Barycz, Historia Uniwersytetu Jagiellońskiego w epoce humanizmu, Kr. 1935; Guerąuin s. 182 3; B. Gedlowa, Wyniki wstępnych badań wykopaliskowych na zamku w Lipowcu i na grodziskach w Płazie, pow. Chrzan., Zeszyty Naukowe UJ, Prace Archeologiczne, z. 12, 1970, s. 119-24; S. Kołodziejski, Uwagi o średniowiecznym budownictwie obronnym biskupów krakowskich, Teki Krakowskie, 3, 1996, s. 140-1; tenże, Obronne siedziby biskupów krakowskich. Zarys problematyki badawczej, w: Siedziby biskupów krakowskich na terenie dawnego województwa sandomierskiego. Materiały z sesji naukowej, Kielce 20.09.1997, Kielce 1997, s. 19; T. Małkowska-Holcerowa, Lipowiec dawny zamek biskupów krakowskich, W. 1989; taż, Zamek Lipowiec, mps bardzo obszernego i b. dobrego opracowania dokumentacyjno-konserwatorskiego w posiadaniu Autorki; J. Rajman, Pogranicze śląsko-małopolskie w średniowieczu, Kr. 1998, wg ind.; O. Zagórowski, Lipowiec zamek biskupi i dom poprawy dla księży, Nasza Przeszłość, 12, 1960, s. 173-220; Informator, 1967-1974; Archiwum PKZ w Kr.

8. Ruiny zamku wzniesionego pod koniec XIII w., przebudowanego k. połowy XV w., następnie po pożarze w 1629 r. Gruntowna przebudowa miała miejsce w 1732 r. Od końca XVIII w. w ruinie, murowany z kamienia i cegły. Po średniowiecznym zamku pozostały: usytuowanie, ogólny układ, obwodowe mury obronne wzniesione w XV w. z kamienia i podparte szkarpami, dwie półbaszty z XVI w. otwarte do wnętrza tarasu obronnego., zrekonstruowany częściowo na podstawie zachowanych reliktów czworoboczny bastion z 1-szej połowy XVI w., stare bruki we wschodnim tarasie obronnym, przedzamcze powstało w końcu XV w. na E od zamku górnego, na niższym terenie, częściowo sztucznie wyrównanym, fragmenty przedbramia, przebudowywanego w XV i XVI w. wykuta w litej skale fosa., budynek bramny, kamienna cylindryczna wieża więzienna, a zapewne także dolne części murów głównego korpusu (węższa część sieni wjazdowej, skrzydło południowe, zewnętrzny mur skrzydła zachodniego i północnego). W wewnętrznym dziedzińcu na ścianach skrzydła północnego kamienne herby (wyjęte z różnych miejsc) z epoki gotyku i renesansu: na tarczy prostokątnej h. Dębno bpa Zbig. Oleśnickiego z 2-ej ćw. XV w., płyta z h. Jastrzębiec bpa Wojciecha Jastrzębca z pocz. XV w., płyta z dwukrotnie powtarzającym się h. Jastrzębiec i maswerkami z pocz. XV w., herb złożony: Radwan, Kotwicz, Topór i Łodzia pod infułą bpa Andrzeja Zebrzydowskiego z 3-ciej ćw. XVI w. (Kat.Zab. 1 s. 100 2; Małkowska-Holcerowa, Lipowiec → p. 7, s. 16- 30).

Uw. W1. 1524-31 występuje Stan. Bzowski z Bzowa pleb. w L. Nie było par. o nazwie L. W ten sposób określano czasem kościół w Babicach leżących pod zamkiem, który faktycznie był kościołem parafialnym (Ep. 11 k. 20; KUJ 4, 356; Wypisy 1530-3, nr 541), w zamku L. mogła być co najwyżej kaplica. W 1. 1474-1507 występował bardzo często na kartach krak. ksiąg grodzkich i ksiąg kościelnych ksiądz Jakub z Lipowca, który na dodatek z prezenty starosty lipow. został archidiakonem sądec. (por. np. GK 24 s. 952, 954, 560, 977, 984-5, 995, 1039; 25 s. 570; OK 2 s. 29, 49, 72, 407, 430, 464, 474, 504, 557-8, 562, 661, 786; 20 s. 98, 245 ; 25, s. 327; Ep. 4 k. 76, 81, 108, 170). W tym wypadku nie chodziło o plebana lipow. czyli babickiego, ale o Jakuba s. Andrzeja z Lipowca na Mazowszu. Był on notariuszem apostolskim, sekretarzem król. i archidiak. sądec. W końcu XV w. pojawia się też w źródłach krak. jego bratanek Jakub junior z Lipowca kan. płocki (OK 20 s. 98).