KRZYŻANOWICE MAŁE

(1394 Criszanouicz, 1402 Crziszanouice, 1412 Krzyzanowice, 1414 Crzyszanowice, 1425 Crzysanowicze, 1426 Crzissanowicze, 1470-80 Krzyzanowicze minor, 1565 Krzizanowicze Zarabnie, 1581 Proszówka alias Krzizanowice) dziś Krzyżanowice Małe, cz. wsi Proszówki (UN 2 s. 9), ok. 5 km na N od Bochni.

1. 1489 n., 1581 pow. szczyrz. (RP k. 140r; ŹD s. 59); 1470-80 n., 1597 par. Krzyżanowice Wielkie (DLb. 1 s. 118; WR k. 198).

2. 1427 K. leżą nad rz. Rabą; 1462 K. leżą nad rz. Rabą k. Bochni → p. 3a; 1527, 1528 → Bochnia p. 2.

3. Własn. szlach. -a. Dziedzice. 1402 Mikołaj z K. zobowiązuje się zapłacić 6 1/2 grz. długu za ż. Helenę przekupce krak. Agnieszce pod karą XV sądowi i królewską (ZK 3 s. 431); 1403 taż Helena oddala przysięgą roszczenia Gawła z Racławic o 12 grz. długu żyd. u Osmana z Krakowa; oddala też roszczenia Jana z Łaganowa o 10 grz. długu u tegoż Żyda (ZK 3 s. 572 3); taż Helena ż. Mikołaja ze Skalnika [pow. biec.] i K. ma złożyć przysięgę przeciwko Janowi z Łaganowa, że nie kazała mu poręczać w sądzie 12 grz., ani też sama nie wzięła od niego 10 grz. (ZK 3b s. 84).

1412 Jakusz z K. (ZDM 5, 1245); 1414-29 Mikołaj Siestrzeniec z K., od 1415 sołtys w → Chlinie, od 1414 mąż Doroty sołtyski w Chlinie (KSN 3522; Teut. 1a s. 337); 1414 → Chlina p. 3; Maciek z Tworzyjanic [Wielkopolska] i Rafał z Jaworznika [Małego lub Wielkiego] poręczają za Mikołaja z K., że zapłaci on 20 grz. z tytułu całego wiana ż. Doroty c. Jaszka z Mietniowa na ręce tegoż Jaszka i Marcisza z Suchej, zabezpieczając te pieniądze na jakiejkolwiek dziedzinie w ziemi krak.; tenże Mikołaj z br. stryj. Wojtkiem Siestrzeńcem zobowiązują się wobec poręczycieli wypełnić ww. zobowiązanie. Jaszek pełnomocnik zeznaje, że dokonano wpłaty (ZK 5 s. 401, obydwie zp.).

1415 Dziersław ze Skotnik [pow. szczyrz.] s. Jaszka [z → Czuszowa i Doroty c. Jaszka Bruna z Sobolowa, Proszowic (dziś Prószowki), Gumnisk, Zegartowic, Wierzbanowej] ma dać 26 grz. Piotrowi Janikowskiemu [→ z Janikowic, mężowi Jadwigi c. ww. Jaszka Bruna] na K., w przeciwnym razie utraci trzecią cz. dziedz. [po matce] w Proszowicach (ZK 6 s. 81).

1425 Klemens z Łowczowa sprzedaje za 300 grz. Helwigowi z Bieździedzy [pow. pilzn.] całą cz. w K. Zygmunt z Bobowej i Spytek z Jeżowa zatrzymują dok. (ZK 195 s. 313); 1426 stren. Tomasz z Kałów [woj. sier.], Andrzej Gałka z Niedźwiedzia i Jan z Szarbi poręczają Zdzieborowi z Sieradzic za stren. Mikołaja z Wiśnicza spłatę 200 grz. pod rygorem podwojenia długu i kary XV. Podobnie poręczają za tegoż Mikołaja, że wypłaci on Zdzieborowi należny mu czynsz i przychody z cz. K., którą trzyma Helwig z Bieździedzy; Mikołaj z Wiśnicza zobowiązuje się uwolnić ww. poręczycieli od poręki, którą za niego złożyli na wniosek Zdziebora, pod rygorami jak wyżej; tenże Zdziebor gotów był odebrać od tychże poręczycieli czynsz i przychody z K.; tenże Mikołaj z Wiśnicza gotów był wysłać swoich poręczycieli, aby poręczyli Zdzieborowi z Sieradzic czynsz i przychody ze wsi K., które mu się zgodnie z zapisem należą za jeden rok, jeśli nie pojadą na zjazd w Nowym Korczynie; Gdyby ww. nie wywiązali się z poręki spłaty czynszu i dochodów z K., to Andrzej Gałka zapłaci 28 grz. (GK 2 s. 498, 559 60 i 563: jako poręczyciel Mikołaj z Szarbii a nie Jan, 569); 1427 jeśli Spytek z Jeżowa zapłaci 200 grz. Helwigowi z Bieździedzy, to odzyska pr. bliższości od Helwiga połowę wsi K. nad rz. Rabą (ZK 146 s. 42, 56); 1432, 1433 → Jeżów p. 3; 1436 Elżbieta wd. po Spytku z Jeżowa i jej s. Stanisław zastawiają za 45 grz. Janowi Kotce włodarzowi z Wrzosowic [dziś Wrząsowice] całą cz. w K. z zasiewami, z której mają 4 1/2 grz. czynszu. Ponadto Kotka będzie im płacił, jak długo będzie trzymał zastaw, 2 grz. za trawę na łące, a także zwracał nadwyżkę czynszu, jeśli go będzie więcej niż 4 1/2 grz. w zastawionej mu cz. w K. (ZK 11 s. 79); 1437 Stanisław z Jeżowa sprzedaje za 300 grz. Wojc. Łąckiemu K. pod warunkiem, że jeśli w ciągu 4 lat zwróci Łąckiemu 200 grz., to odzyska tę wieś (ZK 146 s. 349).

1457 Mik. Łącki z Łąki wydzierżawia na 4 lata za 60 grz. Mik. Kołudskiemu wieś K. i poręcza za swego młodszego br. Jana pod zakładem 100 grz., że nie będzie go niepokoił (ZK 14 s. 326-7); 1460 tenże Mikołaj z Łąki zapisuje ż. Katarzynie c. Piotra z Łososiny po 100 grz. posagu i wiana na połowie dóbr dziedz. w Łące i K. oraz na połowie dworu i ról dworskich alias wzoru (ZP 3 s. 97); 1462 br. nie podzieleni Mikołaj i Jan z K. alias z Łąki sprzedają za 350 grz. Mik. Wielopolskiemu K. nad rz. Rabą k. Bochni (ZK 15 s. 268).

1470-80 Jan Wielopolski h. Stary Koń dz. K. M., bachmistrz bocheński (DLb. 1 s. 118; 2 s. 131; GK 20 s. 137-9); 1489, 1491-3 w K. cz. Wielopolskiego, Proszowskiego [dz. Proszowic, zapewne h. Jastrzębiec], Łąckiego, Ambrożowskiego, Klimuntowej; 1495-1501, 1511 cz. Stan. Glińskiego; 1489, 1508-10,1512-6, 1519-20 cz. Sudy (RP k. 20v, 49r, 86v, 122r, 140r, 163v, 182v, 196v, 258v, 287r, 349r, 372r, 551v, 579v, 604r, 635r, 715v, 741r, 797r, 835r, 857r)1Dziedziców K. M. ustalono jedynie na podstawie zapisów w RP z ww. lat → przyp. 3. W RP z 1492 r. wykreślono nazwiska wszystkich właścicieli, możliwe więc, że w tym czasie K. M. były już własnością rodziny Sudów. W 1493 r. jako dz. sąsiednich Proszowic występuje Maciej Sud (ZB 2 s. 273); 1527 Jakub Suda dz. K. (MS 4, 5211, 5213, 5327; → Bochnia p. 2); 1530, 1564 w K. cz. Suda (RP k. 25; LK 2 s. 85); 1581 w Proszowicach alias w K. cz. Sudy (ŹD s. 59).

3b. Włodarze w K.: 1394 Mikołaj włodarz nie stawił się przeciwko Jaszkowi z Proszowic o zabranie kmiecia i wycięcie gaju (ZK 2 s. 22); 1455-6 prac. Maciej włodarz (GK 12 s. 634; 13 s. 5).

3c. Areał i pobór, folwark. 1470-80 w K. M. 8 ł. kmiec., dwór z folw., karczma z rolami (DLb. 2 s. 131; 1 s. 118); 1489 n. pobór: 1489 z 3 ł.; 1490-7, 1500-1, 1508-15, 1564 z 4 ł.; 1499 z 3 ł. i z 4 ł. cz. Glińskiego; 1498, 1502-7, 1516-20 brak danych (ŹD s. 445; RP k. → p. 3a2W RP traktowano K. W. i Krzyżanowice Małe jako jedną wieś Krzyżanowice, odnotowując nazwiska właścicieli poszczególnych części. Zawsze wybierano pobór z 5 ł. z cz. bocheńskiej czyli → Krzyżanowic Wielkich, z pozostałych części czyli z K. M. z 4 ł. Jedynie w 1491 r. zapisano pobór z 5 ł. z par. Krzyżanowice, i powtórzono zapis przy cz. bocheńskiej. Błędnie zapisano też w 1495 r. pobór z 4 ł. z cz. bocheńskiej „alias Glinsko” i z 5 ł. z par. Krzyżanowice [Wielkie], ponieważ w l. następnych pobór z cz. Glińskiego [K. M.] i bocheńskiej wynosił kolejno z 4 i 5 ł; 1530 brak danych (RP k. 25).

5. 1409 Wierzbięta z Branic sprzedał dzies. z obu wsi K. (in binis Crzisanovicze) za 16 grz. (GK 1a k. 118v); 1470-80 dzies. snop. i kon. po 4 kity z 6 ł. kmiec. wart. do 3 grz. prebendzie żyrawskiej w kat. krak., z ról folw. i pozostałych 2 ł. kmiec. dzies. snop. plebanowi w Krzyżanowicach Wielkich; dzies. z ról karczemnych oddawana jest ww. prebendzie w gonitwę (DLb. 1 s. 118; 2 s. 131); 1529 dzies. snop. z całych Krzyżanowic [Wielkich i K. M.] wart. 7 grz. ww. prebendzie; dzies. snop. z 2 ł. w K. M. wart. 24 gr i meszne plebanowi w Krzyżanowicach Wielkich (LR s. 108, 163).

6. 1565 Stan. Kuszek z. K. Z. s. Zofii i Mik. Łaszczka przyjęty do pr. miej. w Bochni (Księga przyjęć do prawa miejskiego w Bochni 1531-1656, wyd. F. Kiryk, Kr. 1979, nr 560).

8. Powierzchniowe znaleziska ceramiki wczesnośredn. w K. z XI-poł. XIII w. (K. Reguła, Sprawozdanie z badań powierzchniowych w dolinie Raby wli. 1965 i 1966, SA, 20, 1969, s. 391).

Uw.: Krzyżanowice Małe i Wielkie do końca XIV w. były jedną wsią, położoną po obu brzegach Raby. Cz. Krzyżanowic na lewym brzegu tej rzeki graniczyła z Gawłowem i Puszczą Niepołomską, o czym świadczy dok. z 1365 → Krzyżanowice Wielkie p. 2, natomiast inna część z kościołem par. leżała na prawym brzegu, co poświadcza rozgraniczenie z 1527 r. To właśnie tę drugą część Krzyżanowic w 1392 r. Dzierżek Momot sprzedał mieszczanom bocheńskim, i którą nazwano później Krzyżanowicami Wielkimi, dla odróżnienia od części szlach. czyli K. M., a w XVI w. nazwanych nawet Zarabnimi (= Za Rabą), włączonych następnie do sąsiednich Proszowic. Z tego powodu dane dotyczące Krzyżanowic sprzed 1392 r. zestawiono w haśle Krzyżanowice Wielkie.

1 Dziedziców K. M. ustalono jedynie na podstawie zapisów w RP z ww. lat → przyp. 3. W RP z 1492 r. wykreślono nazwiska wszystkich właścicieli, możliwe więc, że w tym czasie K. M. były już własnością rodziny Sudów. W 1493 r. jako dz. sąsiednich Proszowic występuje Maciej Sud (ZB 2 s. 273).

2 W RP traktowano K. W. i Krzyżanowice Małe jako jedną wieś Krzyżanowice, odnotowując nazwiska właścicieli poszczególnych części. Zawsze wybierano pobór z 5 ł. z cz. bocheńskiej czyli → Krzyżanowic Wielkich, z pozostałych części czyli z K. M. z 4 ł. Jedynie w 1491 r. zapisano pobór z 5 ł. z par. Krzyżanowice, i powtórzono zapis przy cz. bocheńskiej. Błędnie zapisano też w 1495 r. pobór z 4 ł. z cz. bocheńskiej „alias Glinsko” i z 5 ł. z par. Krzyżanowice [Wielkie], ponieważ w l. następnych pobór z cz. Glińskiego [K. M.] i bocheńskiej wynosił kolejno z 4 i 5 ł.