DZIEWIĘCIOŁY

(1325 Dzewantek z kop., 1384 Dzeuacel, 1388 Dzeuandzel, Dzeuaczel, 1405 Dzewanthle, 1429 Dzewanczole, 1440 Dzewiczyle, 1448 Dzyevathle, 1453 Dzewyathce, 1462 Dzewyatle, 1476 Dzieviathlye, 1489 Dzyewyąthlye, 1529 Dzyevyącziele) 10 km na NE od Słomnik.

1. 1462 pow. krak. (Mp. 5 J 13); 1490 n. pow. krak. [-prosz.] (ŹD s. 440); 1553, 1581 pow. prosz. (Kniaz. 583; ŹD s. 38); 1470-80 n. par. Nasiechowice (DLb. 2 s. 81).

2. 1564 barcie w lesie, lasy, stawek i 2 sadzawki → p. 3; 1584 granica między Nasiechowicami i Miechowicami a Dz. poczyna się blisko ściany wsi Marchocice k. przekopy w gaju zw. Smolka [zapewne dziesiejszy Smolny Dół, cz. sąsiednich Racławic ― UN 7 s. 66] i tu na E usypano 2 kopce narożne: z lewej strony Nasiechowic i Miechowic, a z prawej Dz. Stąd przeprowadzono granicę na E pod górą do drogi do lasu, między gajami zw. Osiczki, które z prawej strony należą do Nasiechowic i Miechowic, a z lewej do Dz. Dalej granica biegnie kopcami usypanymi po obu stronach tej drogi przez gaje, w pobliże pola zw. Wieloniwy (Wielyoniwy) i gaju dziewięcielskiego, dalej tą drogą w lewą stronę i wraca do drogi krzyżowej z Nasiechowic do Marchocic, przechodzi ją w lewo do doliny zw. Czapacz i biegnie przez gaj do drogi z Miechowic do Dz. Wraca z tej doliny w lewo blisko drogi do kopca ściennego i od niego biegnie na E przez tę dolinę do roli, gdzie wykarczowano las w tej dolinie. W końcu tej roli usypano kopiec ścienny z prawej strony drogi. Od tego kopca biegnie granica przez środek ról do łąk należących do Dz., które leżą pod lasem zw. Wielki Gaj Jodłowy, i k. tych ról na W kopcami po obu stronach drogi blisko ról Nasiechowic „aze polezayem lączek asz pod groblią dictam Stawiska Dziewyączielskiego sub piscina” mie-chowicka. Stąd od kopca w lewo do końca stawu miechowickiego i na górę starym ujazdem do drogi z Nasiechowic do Janikowic i tą drogą, która z dawna jest graniczną, do ściany Janikowic, gdzie k. tej drogi usypano kopce narożne Nasiechowic i Dz. (ZK 406 s. 214-9).

3. Własn. rycerska, od r. 1548 król. 1325 Piotr komes z Dz. (DSZ 2)1Wiadomość niepewna, gdyż komes Piotr mógł pochodzić z nie istniejących dziś Dziewiątli w par. Gawłuszowice w pow. sand. Jeśli przyjąć, że również w początkach XIV w. Dz. należały do Jelitczyków z Mokrska, to w r. 1325 Piotr z Mokrska był kaszt. sand., chodziłoby więc o innego Piotra, zapewne protoplastę Rejów z Szumska, do których należały Dziewiątle; 1384-8 Piotr kmieć z Dz. (SP 8, 2165, uw. 109/7, 113/14, 114/3, 119/9); 1388-94 [Klemens z Mokrska i] z Dz. kaszt. rad. w l. 1388-1419, h. Jelita, s. Klemensa z Mokrska kaszt. rad. (SP 8, 4794; ZK 1c s. 21, 54, 230; PSB, 21, s. 604-5); 1389-90 Marcin kmieć z Dz. (SP 8, 5401; ZK 1 c s. 21); 1390 4 kmieci z Dz. (ZK 1c s. 54); 1404-5 Maciej, Maciek kmieć z Dz. (ZK 3bs. 472, 496; 4 s. 116); 1419 z podziału dóbr między Piotrem, Florianem, Janem i Mikołajem ss. Floriana z Mokrska Piotrowi przypadają Dz., Komorniki [pow. chęc.], Dziemierzyce i Obrazowice (Paprocki s. 257-8; RI s. 238 ― regest bez szczegółów); 1427 Beata wd. po Klemensie z Dz. (ZK 196 s. 35); 1429 Jan karczmarz z Dz. (SP 2, 2275); 1430 Mikołaj z Rębieszyc i Jan z Mokrska poręczają Beacie wd. po panu radomskim [kaszt. rad. Klemensie] za jej s. Piotra z Mokrska, że ten zapłaci jej roczny czynsz z Dz. i ustąpi jej z tych dóbr (GK 4 s. 163-4); 1431 Piotr Mokrski s. Beaty wd. po kaszt. rad. [Klemensie] zobowiązuje się zwrócić jej w wyznaczonym terminie wieś Dz. (GK 4 s. 254); 1440 Mikołaj, Jakub i Marcisz z Cudzynowic i Dz. (OK 6 s. 57); 1448 Piotr Mokrski z Komornik burgr. krak. poręcza scholastykowi sand. Stanisławowi swoją wsią Dz. za dług Jana z Czyżowa [pow. sand.] kaszt. krak. (ZK 13 s. 232-3); 1453 Jan Bejzat z Mokrska chorąży krak. i marszałek dworu król. bierze w opiekę Mikołaja, Piotra i Jadwigę dzieci Pawła ze Sprowy i ich dobra: całe Dz., części w Dziemierzycach i Obrazowicach w ziemi krak., oraz Góry i Komorniki w ziemi sand. za opłatą 80 grz. (ZK 151 s. 174-5; SP 2, 3510)2Paweł Odrowąż ze Sprowy ożenił się z Jadwigą z Komornik c. Piotra Mokrskiego i w ten sposób Dz. z cz. w Dziemierzycach i Obrazowicach przeszły w ręce Odrowążów; 1462 własn. Pawła Odrowąża ze Sprowy → p. 4; 1468-9 Zygmunt kmieć z Dz. (ZK 16 s. 477, 503); 1470-8 dz. Paweł ze Sprowy [zm. 1478] h. Odrowąż, 13 ł. kmiec., karczma i 2 zagrody z rolami, folwark szlach. (DLb. 1 s. 62; 2 s. 81); 1476 Mik. i Piotr Odrowążowie z Dz. (SP 2, 4179); 1489-94 pobór z 4 ł., 1496-9 z 4 1/4 ł. (RP s. 137; ŹD s. 440; RP s. 163, 179, 193, 209, 79, 116, 43, 13); 1527 Piotr [Herburt] Odnowski pkom. lwowski i star. sądec., dz. w Dz. (SP 6, 418)3Brak bezpośrednich wiadomości o sposobie objęcia Dz. i cz. w Dziemierzycach i Obrazowicach przez Herburtów Odnowskich. Z badań genealogicznych przeprowadzonych przez prof. Jerzego Wiśniewskiego wynika, że ww. dobra po bezpotomnej śmierci Mikołaja i Piotra Odrowążów odziedziczyła ich siostra Anna ż. Mikołaja Romanowskiego podczaszego halickiego. Po nim dziedziczył je Jakub Romanowski podczaszy lwowski. Córka tegoż Jakuba Beata w r. 1488 wyszła za Piotra Herburta Odnowskiego i wniosła mu w posagu te dobra; 1529 folwark, łany kmiece (LR s. 134, 180); 1530 pobór z 6 1/2 ł. i karczmy dorocznej (RP k. 12); przed 1548 Zygmunt Stary daje w dożywocie Mik. Odnowskiemu stwo lwowskie w zamian za jego dobra dziedz. Dz. z cz. w Dziemierzycach i Obrazowicach → 1564 (Kniaz. 721); 1552 Zygmunt August nadaje wieczyście dworzaninowi Mik. Rejowi z Nagłowic wieś Dz. w ziemi krak. z cz. w Obrazowicach i w Dziemierzycach. Dobra te przypadną królowi po śmierci Mik. [Herburta] Odnowskiego (Kniaz. 553); 1553 Mik. Rej otrzymuje wwiązanie w ww. dobra (Kniaz. 573); Mikołaj z Felsztyna i Odnowa [ziemia lwowska] wwda sand. i star. lwowski tenut. dóbr król. Dz. i cz. w Dziemierzycach i Obrazowicach zrzeka się wszystkich praw do tych dóbr na rzecz Mik. Reja (Kniaz. 572); 1564 Zygmunt August poświadcza, że zm. Mik. Odnowski wwda krak. i star. lwowski dał Zygmuntowi Staremu dobra dziedz., czyli wieś Dz. z cz. w Dziemierzycach i Obrazowicach w ziemi krak. i pow. prosz. w zamian za dożywocie na stwie lwowskim, ale zarezerwował sobie dożywocie na tych dobrach. Dożywocie to odstąpił on Mik. Rejowi z Nagłowic, a po śmierci Odnowskiego [1555] król przekazał swe pr. dziedz. do tych dóbr Mik. Rejowi (Kniaz. 721); wieś król. Dz. w tenucie Reja, 9 kmieci na półlankach płaci czynsz po 1 grz., za kapłony i jaja po 11 gr, dają sep owsianą miary słomnickiej po 5 korcy, 5 chałupników płacących po 1 grz. czynszu, 1 chałupa pusta, karczmarz z roli i karczmy płaci 2 grz. czynszu, 2 zagr., którzy nie płacą czynszu, gdyż robią dla dworu. W lesie 15 barci osiadłych, bywało ich więcej, ale opustoszały, pobierano za miód 5 grz., a tego r. tylko 1 grz. Na folwarku uprawia się: pszenicę, żyto, jęczmień, owies, groch, tatarkę, proso, len, konopie i siano. W oborze bydło i drób. Stawek na 10 kop karpi i 2 sadzawki na tarliska. Chmielnik na 40 korcy, browar z czynszem 19 grz. Przez warzenie piwa lasy są bardzo zniszczone, zwłaszcza sosnowe, których „tam w tem kraju bardzo skąpo”. Do dzierżawy dziewięcielskiej należy folwarczek z 2 zagr. w Dziemierzycach, który obrabiali poddani z Dz. i rodziło się na nim ok. 30 kop żyta, tyleż owsa, a zagrodnicy płacili po 1 grz. czynszu. To wszystko pan Rej bezprawnie zamienił za 2 kmieci w Topoli z kan. krak. Konarskim. Do tej dzierżawy należały także pewne role w Obrazowicach, które uprawiał wójt, a Rej również bezprawnie się ich pozbył (LK 1 s. 115-7).

4. 1388 (Klemens z Mokrska) kaszt. rad. okazuje przyw. pr. niem. w Dz. (SP 1, 126; 8, 4794); 1462 Kazimierz Jag. na prośbę Pawła Odrowąża ze Sprowy stolnika lwowskiego przenosi z pr. pol. na magd. jego wsie: Dz., Dziemierzyce i Obrazowice w ziemi i pow. krak., nadając mu imm. sądowy (Mp. 5 J 13).

5. 1405 Maciek kmieć z Dz. przeciw Piotrowi siostrzeńcowi kan. krak. Abrahama o bezprawne zabranie mu w poprzednim roku dzies. (ZK 4 s. 169); 1470-80 dzies. snop. i kon. z folwarku plebanowi w Pacanowie [pow. wiśl.], z reszty wsi wart. 16 grz. prebendzie Dziewięcielskiej w kat. krak. (DLb. 1 s. 62; 2 s. 81); 1529 dzies. snop. z folwarku wart. 5 grz. prebendzie w kościele w Pacanowie; łanów kmiecych wart. 8 grz. prebendzie Dziewięcielskiej w kat. krak. (LR s. 134, 180).

7. Kniaz. 583 i n. wg ind.

1 Wiadomość niepewna, gdyż komes Piotr mógł pochodzić z nie istniejących dziś Dziewiątli w par. Gawłuszowice w pow. sand. Jeśli przyjąć, że również w początkach XIV w. Dz. należały do Jelitczyków z Mokrska, to w r. 1325 Piotr z Mokrska był kaszt. sand., chodziłoby więc o innego Piotra, zapewne protoplastę Rejów z Szumska, do których należały Dziewiątle.

2 Paweł Odrowąż ze Sprowy ożenił się z Jadwigą z Komornik c. Piotra Mokrskiego i w ten sposób Dz. z cz. w Dziemierzycach i Obrazowicach przeszły w ręce Odrowążów.

3 Brak bezpośrednich wiadomości o sposobie objęcia Dz. i cz. w Dziemierzycach i Obrazowicach przez Herburtów Odnowskich. Z badań genealogicznych przeprowadzonych przez prof. Jerzego Wiśniewskiego wynika, że ww. dobra po bezpotomnej śmierci Mikołaja i Piotra Odrowążów odziedziczyła ich siostra Anna ż. Mikołaja Romanowskiego podczaszego halickiego. Po nim dziedziczył je Jakub Romanowski podczaszy lwowski. Córka tegoż Jakuba Beata w r. 1488 wyszła za Piotra Herburta Odnowskiego i wniosła mu w posagu te dobra.