1366 kop. XV w., obl. 1755 Swanrancz (Wp. 3 nr 1555), 1377 kop. 1442 Swanrzancz (Wp. 3 nr 1738), 1377 kop. 1512 Swarzecz (Wp. 6 nr 232), 1403 or. Swarzandz (KP nr 1466), 1419 Swarzącz (WR 1 nr 1046), 1417 Swarzancz (BulPol. 4 nr 29), 1421 Swarrzancz, 1422 Zwarrzancz (BulPol. 4 nr 792, 1004), 1422 Swazancz (WR 1 nr 1111), 1423 Swarzand (BulPol. 4 nr 1128), 1425 Swarzacz (PZ 8, 50), 1426 Swarzødz (WR 2 nr 827), 1443 Swanrzandz, Swanzancz (ACC 26 k. 76, 92), 1459 kop. 1461 Szwarzandz (ACC 41, 68), 1505 Swarandz (APP, D perg. 183), 1521 Szvarzvndz (ACC 96, 141v), 1553 Szwarząncz (PZ 32, 429v), 1557 Sfarzacz (MS 5 nr 7842), 10 km na E od Starego Rynku w Poznaniu.

1. 1397 n. pow. pozn. (Wp. 3 nr 1973); 1377 n. par. własna (Wp. 3 nr 1738), 1510 n. dek. pozn. (LBP 57).

2. 1353 Dębina k. S. (SzPozn. 394); 1380 wieś Gotartowo leży k. (prope) S. (Wp. 3 nr 1774); 1425 Mik. [Górka] kanclerz [kap. kat.] pozn. i Jadwiga z Wierzenicy odnawiają kopce gran. między S. i Zalasewem; kopce mają zostać nienaruszone przez 3 l. (PZ 8 k. 33v, 50); 1426 jez. w S.? →p. 5; 1531 S. graniczy z Gotartowem wsią kap. pozn.; kopce są w dobrym stanie (CP 111, 120).

1425 młyn k. S. [= Borowy Młyn?] (SBP s. 153 nr 443-444; →p. 3: mieszkańcy); 1578 młyn korzeczny w S. (ASK I 5, 716v; →p. 3).

1553 Marcin Nowowiejski tenut. w S. pozwany przez wdę pozn. Janusza Latalskiego dz. w Uzarzewie o nadmierne usypanie grobli na stawie w S. (in stagno villae S.)¹Staw ten należy identyfikować z obecnym Jez. Swarzędzkim, przez które przepływa rz. Cybina, lub ewent. z którymś ze stawów bez nazwy widocznych na MTop. 1998 na N i SW od S.; Jez. Swarzędzkie w znanych nam źródłach do pocz. XVII w. nie występuje. Na mapie Perthéesa widoczne jezioro bez nazwy na Cybinie, a u Gilly’ego w tym miejscu Sewirsenz See [Swarzędzkie]. SG 11 (1890), 631: Swarzędzkie jez. „zasilają wody Cybiny, która płynie przez jezioro, i strugi od [strony] Zalasewa”. Także →p. 5, pod 1426, co doprowadziło do spiętrzenia wody w stawie i zalania łąk położonych na brzegach rz. Cybiny, należących do Uzarzewa i Świączyna (PZ 32, 429v-432).

3. Własn. szlach. 1366-70 Tomisław z S.: 1366 tenże sprzedaje bpowi pozn. Janowi →Borowy Młyn na rz. Cybinie wraz z brzegiem [strugi] Rudka aż do wsi Kobylepole (Wp. 3 nr 1555, 1577 i s. 785); 1370 tenże z S. oraz Janek, Tomisław i Mikołaj bracia z Lutowa [pow. nak.], Kiełcz z Brudzewa [pow. pyzdr.], a także Sędziwój i Wojciech z Gotartowa oznajmiają, że Otto i jego siostrzeniec Świątek kupili sołectwo w Lutowie Nowym [pow. nak.] oraz określają obowiązki sołtysa i kmieci w Lutowie Nowym (Wp. 6 nr 232).

1377 Wincenty z S. chce sprzedać S. i oświadcza publicznie przed starostą gen. Wlkp. Domaratem [z Iwna], że Dzierżek z Łowęcina posiada 1/3 pr. patronatu kościoła par. w S. (Wp. 3 nr 1738).

1397 Mik. Srebrnogórski dz. w Srebrnej Górce [pow. kcyn., obecnie Srebrna Góra] zapisuje altarii Ś. Krzyża oraz ŚŚ. Piotra i Andrzeja Apostołów w kat. pozn. 3 grz. czynszu od sumy głównej 30 grz. na wsiach Srebrna Górka, S. i Gruszczyn (Wp. 3 nr 1973).

1403 Janusz z S. w sporze z Mik. Chwalmowskim (KP nr 1466).

1406 Mościc [ze Stęszewa] kaszt. pozn. pozwany przez Kiełcza z Paksina [pow. gnieźn., obecnie Pakszyn] o dziedziny S. i Gruszczyn z tytułu pr. bliższości (KP nr 2685).

1407 Maciej dz. [w S.?] →p. 4.

1407-30 Mikołaj [z Górki Miejskiej] kanclerz pozn. [właśc. S.; w sprawie nabycia S. przez Górkę →przyp. 3]: 1407 tenże →p. 4; 1417-20 tenże →p. 5; 1425 tenże →p. 2; 1424-29 tenże toczy proces z Boguszem z Budzisławia [Wielkiego w pow. gnieźn., obecnie Budzisław Kościelny] o dziedziny Gruszczyn i S.: 1424 tenże pozwany przez Bogusza, który twierdzi, że przysługuje mu do S. i Gruszczyna pr. bliższości po wuju; Mikołaj oświadcza, że kupił te dobra wieczyście od samego Bogusława i ma na to dok.; kiedy pisarz zaczął czytać dok., okazało się, że jest on „skrobany”; wezwano dwóch pisarzy starosty [gen. Wlkp.], pisarza starosty nak. oraz pisarza ziemskiego [podpiska] kośc. i wszyscy oni zgodnie stwierdzili, że dok. jest w 3 miejscach „skrobany”; pełnomocnik Mikołaja odpiera, że to nie Mikołaj skrobał dok., co gotów jest udowodnić zeznaniem pisarza, który dok. ten spisał, dziedzica, [który dobra sprzedał], cześnika i in. świadków; sąd odkłada sprawę do przybycia króla; po sprawdzeniu zaś w kancelarii król. sąd utrzymuje ten dok. w mocy; postanawia też, że jeśli Mikołaj wygra sprawę, to na roszczenia Bogusza winien odpowiadać Przedpełk z Opalenicy; 1428-29 cd. sporu, wspomn. Bogusz nie stawia się w sądzie (PZ 7 k. 156v-157, 200v; PZ 10 k. 146, 159; Górczak 219 – z różnicami w interpretacji zapisek); 1430 temuż kanclerzowi i Janowi pleb. w S. Mik. Górecki winien jest 20 grz. (PZ 11, 43v).

1422-23 Małgorzata z S.; w sporze z nią Mikołaj z Tulec dowodzi, że nie wziął pieniędzy za ojcowiznę tejże Małgorzaty ani nie sprzedał części ojcowizny, do której ma ona prawo; dowodzi ponadto, że nie sprzedał za 50 grz. ani nie zajął (nec ad se recepit) dziedziny zw. Poborka [cz. S.?] (WR 1 nr 1111; PZ 7, 67v).

1427 [szl. Stan.] Świnka [z →Gruszczyna] zarządca (procurator)²Szl. Stan. Świnka wielokrotnie występuje w źródłach jako pełnomocnik sąd. Mik. Górki w jego procesach z różnymi osobami i odnośnie różnych dóbr, nie tylko S. Wiadomo, że Świnka pozostawał w służbie Górków (m. in. był 1453 burgr. w Pobiedziskach, w których od 1442 Łukasz Górka był tenut.) i najpewniej, choćby przejściowo, mieszkał w należącym do nich Gruszczynie, z którego się pisał (nie znamy żadnych transakcji Świnki dot. Gruszczyna; →Gruszczyn, przyp. 2). Dlatego należy przyjąć, że „procurator de S.” oznacza w tej zapisce zarządcę Górków w S., który (co wynika z dalszej treści zapiski) reprezentował w sądzie Mik. Górkę, a potem także jego bratanków Łukasza i Wyszotę (Górczak 219). Stan. Świnka był także wicewdą pozn. 1442, burgr. pozn. 1447, burgr. gnieźn. 1452-53 (ACC 61, 72; GUrz. nr C 14, C 17, C 953, C 930; Koz. Nieznane nr 49a); wdą pozn. 1441-75 był Łukasz z Górki (UDR 1/1 nr 490), dz. w S w S. jest pełnomocnikiem sąd. kanclerza pozn. Mik. [Górki] (pozwanego z →Robakowa) w jego procesie z Mikołajem z Gądek (PZ 9, 114v; →Robakowo).

1451 opatrzni Marcin Wydrzyński i Szymon Sisarka mieszczanie z →Ostrowa [miasta kapituły pozn.] zeznają, że kupili 8 (albo 9) stogów żyta w S. od Wyszoty z Górki [bratanka kanclerza Mikołaja] protonotariusza Stol. Apost. i prepozyta kapituły kap. kat. pozn.; do ś. Michała [29 IX] mają za nie zapłacić 2 kopy półgr (ACC 33, 25v).

1464-70 Łukasz z Górki wda pozn., dz. w S. [bratanek kanclerza Mikołaja]: 1464 tenże sprzedaje kapitule pozn. 20 1/2 grz. czynszu od sumy głównej 200 kóp gr na S., Gruszczynie i Zalasewie (PG 7, 485; Górczak 225), czynsz wykupiony 1465 (CP 30, 44); 1470 tenże Górka z S. w rejestrze osób, które nie stanęły przed sądem pozwane przez starostę gen. Wlkp. o [zaległe] wiardunki król. (PG 57, 90).

1477 Uriel z Górki [syn Łukasza] prep. kapituł kat. pozn. i gnieźn., kanclerz Król. Pol., dz. m. in. w S. i Zalasewie (PG 9, 81); 1477 tenże, także dz. w S., na utrzymanie lampy wiecznej przed głównym ołtarzem w kat. pozn. zapisuje czynsz 6 grz. od sumy głównej 72 grz. na S.; pracowici Stan. Słowik i Mik. Płomień zobowiązują się w imieniu wszystkich kmieci [z S.], że będą płacić ten czynsz (Now. 1, 66; CP 23, 9 [druga foliacja]; CP 5, 150); czynsz wykupiony 1505 (MS 3 nr 2159; AAP, D perg. 183).

1512 Łukasz [II] z Górki kaszt. pozn. i star. gen. Wlkp. [bratanek Uriela, syn Mikołaja] zapisuje swej ż. Katarzynie z Szamotuł wszystkie swoje dobra, m. in. S. (MS 4 nr 10209).

1553 Marcin Nowowiejski tenut. w S. należącym do Stanisława, Łukasza i Andrzeja Górków →p. 2.

1557 Łukasz [III] z Górki wda brzeski [wnuk Łukasza II, syn Andrzeja] zastawia Marcinowi Nowowiejskiemu wsie S., Zalasewo, Jasienie i Gruszczyn za 1000 zł (MS 5 nr 7842).

1578-80 [Andrzej Górka syn Łukasza II] kaszt. międz. płaci pobór →niżej; 1578 testament jego żony Barbary →p. 6.

1508 pobór z wsi par. S. [formularz nie wypełniony] (ASK I 3, 20v); 1563 pobór od 4 1/4 ł. os., od 1 karczmy dor. (ASK I 5, 236); 1578 pobór ze wsi par. S. kasztelana międz. [Andrzeja z Górki] od 3 ł. po 20 gr i 1 kwarcie, od karczmy, od młyna korzecznego (ASK I 5, 716v); 1580 pobór z S. kasztelana międz. [Andrzeja Górki] od 2 1/2 ł., 3 zagr., od 1 pasterza od 30 owiec, od wyszynku gorzałki (ŹD 36).

1418 Piotr i Jan kmiecie [z S.] →p. 5; 1419 Torasa rybak (piscator) z S. [czy różny od Mik. Torasy?] w sporze z komandorem [joan. pozn. pozwanym] z Chrostowa (PZ 6, 27); 1419 Mik. Torasa rataj (colonus) z S. w sporze z komandorem joan. pozn. [pozwanym] z Chrostowa; wspomn. komandor dowodzi, że nie zaszedł drogi Mik. Torasie z 3 osobami równymi mu stanem i 12 osobami niższego stanu, nie zabrał mu broni i nie zamknął go w kłodzie (WR 1 nr 1047 – kmieć; PZ 6, 27 – colonus); 1419 Stanisław karczmarz i Jakub Wielki kmiecie z S. oraz Mik. Torasa kmieć z Gruszczyna! [błąd pisarza? czy może Torasa miał rolę na granicy Gruszczyna i S.?] i trzej in. kmiecie z Gruszczyna, świadkowie w sporze Mik. Szczodro rataja (colonus) z →Gruszczyna z [Piotrem z Kobylina] dziekanem [kap. kat.] pozn. (WR 1 nr 1046); 1420 Szpak kmieć z S. toczy proces ze szl. Alcją z Jasieni [k. S.], która dowodzi, że nie zabrała mu zboża wartości 6 grz. (WR 1 nr 1049); 1425 Jan i Mikołaj dzieci Marcina młynarza niegdyś w S. oraz ich matka [brak imienia]: 23 XI uczc. Wojtek syn Wojtka Bogatego [mieszcz. pozn.] zeznaje, że jest winien żonie i dzieciom [młynarza] z młyna k. S. 30 grz. i spłaci je w 3 ratach, aby uwolnić młyn od ciążącego na nim długu; 28 XI [mieszczanie pozn.] Mik. Tulecki, Jan Siwiec cieśla, Jan Slesziwicz, Wojc. Bogatka i Bartosz Talenga zobowiązują się dać na ś. Michała [29 IX przyszłego roku] 10 grz. tymże Janowi i Mikołajowi ss. Marcina młynarza niegdyś z S. (SBP s. 153 nr 443-444); 1477 Stan. Słowik i Mik. Płomień kmiecie z S. →wyżej; 1516 uczc. Dorota z S. →p. 5.

4. 1407 Mik. Górka kanclerz pozn. [właśc. →Szymankowa i Uchorowa k. Murowanej Gośliny oraz →Gruszczyna] rezygnuje z zakupu (revocavit empcionem) sołectwa w S., przywileje soł. ma zwrócić dziedzicowi Maciejowi [z S.?]³Zdaje się stąd wynikać, że Górka kupił S. od tego Macieja (ACC 2, 65v); 1414 sołectwo w S. (RH 14, 61).

5. 1377 kościół par. w S. →p. 3.

1417-20 Jan dz. z Łowęcina w sporze z Mik. [Górką] kanclerzem [kapituły kat.] pozn. [właścicielem S.] o pr. patronatu kościoła par. w S.: 1417 Mik. Głębocki prezentowany [przez Mik. Górkę] na plebana w S. prosi o inwestyturę na to beneficjum; pełnomocnik Jana Łowęckiego protestuje, powołując się na apelację złożoną do Stol. Apost. od wyroku przedstanowczego wydanego przez oficjała gnieźn. Benedykta [z Modły]; 1420 cd. sporu (ACC 3, 8; ACC 4 k. 108v, 111); 1417 tenże Głębocki kan. pozn. i altarysta w kat. pozn. oraz wik. wieczysty i altarysta w kat. gnieźn. toczy spór w Kurii Rzymskiej o kościół par. w S., którego dochód jest oszacowany na 15 grz. srebra (BulPol. 4 nr 29, 97, 128); 1418-23 ponieważ tenże Głębocki, nie mając święceń kapłańskich, od ponad roku bezprawnie posiada kościół w S., o prowizję na to beneficjum (1419 oszacowane na 10 grz. srebra) proszą: 1418 szl. Stan. Bogel syn Wacława de Pranky [niezident.], kleryk diec. pozn., 1419 Jakub syn Adama z Buku, 1422 Wawrzyniec syn Wacława z Dzierzążnej kleryk diec. płockiej (BulPol. 4, nr 211, 534, 958); 1419, 1420-23 tenże Głębocki wspomn. jako pleb. w S. (BulPol. 4 nr 376, 676, 782, 792, 965, 1004, 1128); [Mik. Głębocki w l. 1416-29 przebywał, z niewielkimi przerwami, w Kurii Rzymskiej].

1418-23 Jan pleb. w S. [może to wikariusz Mik. Głębockiego przebywającego w Kurii →wyżej] w sporach: 1418 z kmieciami Piotrem i Janem [z S.] (ACC 3, 38), 1423 z Dobrogostem z →Szymankowa [k. Murowanej Gośliny] (ACC 6, 31v).

1421-22 Wojciech wikariusz w S., śwd. (WR 1 nr 1107; ACC 5, 53v – tu określony jako viceplebanus).

1421 Mikołaj viceplebanus [wikariusz] w S. pozywa plebana [brak imienia] z Wilkowa o miecz, który zostawił w domu plebana wilkowskiego; miecz ten kobieta (mulier) plebana zastawiła w karczmie; wspomn. pleb. z Wilkowa zobowiązuje się zwrócić temuż Mikołajowi 17 gr [tyle wart był miecz?] (ACC 5, 119v).

1423 (kop. 1488-92) Łowęcin w par. S. (LBP 43).

1426 Dziersław wikariusz w S., śwd. kanclerza pozn. Mikołaja z Górki w jego sporze z Wojciechem z Góry o pr. łowienia [gdzie?, w jeziorze w S. czy na rz. Cybinie?]; świadkowie zeznają, że kanclerz pozwolił łowić ryby w swojej posiadłości (WR 2 nr 827).

1428-41 Jan syn Andrzeja ze Stawu [miasto w woj. sier.], pleb. w S. (Not. nr 177): 1428 tenże w sporze z Marcinem wikariuszem w Niepruszewie (ACC 11, 38); 1428 tenże pozywa Jakuba niegdyś kościelnego (minister) w S. o poczynione szkody; tenże pleb. zatrudnił Jakuba na 1 rok za wynagrodzenie (sallarium) z mesznego [brak wysokości]; gdy pleb. 2 tygodnie przed terminem wypłacił Jakubowi wynagrodzenie, ten po kryjomu uciekł nocą ze służby; tenże pleb. pozywa go o 1 wiard. z powodu zniszczenia łańcuchów i zawiasów w budynku szkoły [w S.] oraz spalenia (cremacio) budynków tej szkoły; wspomn. kościelny przyznaje się do wzięcia 3 miar pszenicy ponad przysługujące mu wynagrodzenie (ACC 11 k. 14, 22v, 47v); 1430 tenże →p. 3; 1433 tenże pozywa Marcina kościelnego w S. o kradzież, twierdząc, że powierzył mu klucze do kościoła, aby ten czuwał nad skarbcem (thezaurus) i rzeczami kościelnymi, a wspomn. Marcin otworzył pierwsze drzwi kościoła (hostium primum) i bez wiedzy tegoż Jana siłą otworzył nal. do niego skrzynię (cista) i zabrał z niej czarny płaszcz (palium) w połowie podbity żółtą tkaniną, o wartości 6 grz., a także postaw płótna kolońskiego wartości 1 grz.; tenże Jan domaga się zwrotu zabranych rzeczy oraz ukarania wspomn. Marcina; Marcin potwierdza, że posiadał klucze i służył kościołowi, także w dzień, kiedy wymienione rzeczy zostały zabrane, ale zaprzecza oskarżeniom o kradzież (AC 2 nr 1042); 1434 temuż Świętochna wd. po szl. Stanisławie z Gowarzewa winna jest z tytułu mesznego po 3 miary żyta i owsa (ACC 18, 77); 1436 temuż plebanowi w S. i notariuszowi publicznemu z mianowania cesarskiego (imperiali auctoritate) pap. udziela abolicji; tenże Jan pytał bowiem pap., czy nadal może sprawować swoje funkcje notarialne, skoro za czasów pap. Marcina V [1417-31] pewni ludzie oskarżali go o wystawienie fałszywego instrumentu notarialnego (BulPol. 5 nr 489); 1438 Piotr sołtys w Bojanowie w imieniu swoim oraz kmieci z Bojanowa i Żydowa zobowiązuje się płacić wiard. dzies. temuż plebanowi, który kwituje kmieci z zapłacenia wiardunków za 1437 (ACC 22, 90v); 1438 tenże pozywa sołtysa z Żydowa, który zeznaje, że plebanowi w S. należy się z Żydowa 5 wiard. od 5 ł., wiardunki te dostarcza wspomn. sołtys od 6 l., czynili tak też wcześniej jego poprzednicy; tenże pleb. pozywa o zaległe od 15 l. wiardunki z ról ponad owe 5 ł.: o 4 gr z 1/4 ł. i 1 prętu oraz o 2 gr z 1/4 ł., z której płacony jest czynsz dziedzicowi (ACC 22, 102); 1441 tenże Jan pleb. w S.; na jego rzecz Stanisław z Międzychodu altarysta altarii Ś. Andrzeja w kat. pozn. rezygnuje ze wspomn. altarii (AE I 69v); 1441 21 IX tenże Jan niegdyś pleb. w S.; szl. Maciej i Mik. Sokolniccy oraz kmieć Zdzich z Paczkowa winni są mu 15 grz. oraz 1 1/2 gr; teraz płacą 12 grz., a resztę na Boże Narodzenie [25 XII] (AE I 72).

1441-42 spór o pr. patronatu kościoła par. Ś. Marcina w S. między Janem Łowęckim i prezentowanym przez niego na pleb. Wojc. Siekiereckim [z Siekierek Wielkich] oraz prep. pozn. Wyszotą i Łukaszem [Górkami]; 1442 jedna ze stron [która?] okazuje wyrok [jaki?] sędziego delegowanego przez sobór w Konstancji i pap. Marcina V do rozpatrzenia sprawy (ACC 24, 155; ACC 25, 60).

1443 Mikołaj pleb. w S.: 1443 tenże pozywa Tomasza pleb. w Czempiniu o to, że wbrew statutom synodalnym od 3 l. pobiera dzies. z 1 1/2 ł. w →Piotrkowicach; dzies. z tego 1 1/2 ł. i z in. łanów [w Piotrkowicach] nal. do pleb. w S. (ACC 26, 76); 1443 temuż uczc. Jan młynarz w Obornikach winien jest 5 grz. (ACC 26, 92); 1443 tenże pleb. w S. (CP 29, 15).

1446 Mikołaj wikariusz z S. bierze w dzierżawę kościół par. w →Owieńskach (ACC 29, 28).

1450 pleban w S. [brak imienia], subkolektor pap. (AC 1 nr 388).

1459 Wojciech pleb. kościoła Ś. Marcina w S.⁴Now. 1, 300, podaje, że w l. 1458-59 pleban ten był altarystą altarii ŚŚ. Jakuba i Marii Magd. w kat. pozn., ale w cytowanych źródłach (ACC 38, 162v; ACC 39, 43) mowa jest tylko o altaryście Wojciechu i nie wiemy, by był on plebanem w S i Stanisław pleb. Ś. Małgorzaty w Śródce [k. Poznania] zawierają ugodę w sprawie dzies. snopowych z ról folw. we wsi →Jasienie [k. Swarzędza]: pleb. ze Śródki będzie pobierał dzies. z 2 pól w Jasieniach leżących od strony Kostrzyna oraz z 1/2 pola leżącego od strony S., a pleb. z S. otrzyma dzies. z drugiej 1/2 tego pola (ACC 41, 68); 1460 tenże Wojciech wspomn. jako zm.; z pieniędzy jego krewnego (nepos), kleryka Macieja, Andrzej Swarzędzki [→p. 6] z wyroku bpa [Andrzeja z Bnina] ma zapłacić Stanisławowi pleb. w Śródce 1/2 kopy gr (ACC 40, 32); 1460 tenże Wojciech wspomn. jako zm. pleb. w S. oraz altarysta altarii ŚŚ. Jakuba Apostoła i Marii Magd. w kat. pozn., który w testamencie zapisał wspomn. altarii 1 grz. czynszu na domu i gruncie w Chwaliszewie (ACC 40 k. 61, 90v).

1460 Maciej kościelny (minister) w S. [czy ident. z krewnym zm. plebana Wojciecha?] prezentowany na altarię ŚŚ. Jakuba i Marii Magd. w kat. pozn.⁵Now. 1, 300, nazywa go plebanem w S. – zapewne z powodu prezenty na altarię; wówczas plebani z S. obejmowali zwykle altarię w kat. pozn.; znane nam źródła nie notują Macieja jako pleb. w S (ACC 40, 61).

1463 Jan pleb. z S. pozywa kmieci z Borówka i z Piotrkowic o zaległe [od wielu lat] dzies. należne plebanowi w S.; spór toczy się m. in. o to, by zaległości wyliczyć we współcześnie obowiązującej monecie (ACC 43 k. 25v, 26v, 30); 1468 [tenże?] Jan pleb. w S. (SzPozn. 393).

1481 Hieronim z Inowrocławia wikariusz kat. pozn. i pleb. w S. z powodu podeszłego wieku i złego stanu zdrowia rezygnuje z kościoła par. w S. na ręce bpa pozn. [Uriela Górki] dziedzica w S.; bp przyjmuje rezygnację i zezwala mu w br. pobierać wiardunki, czyli czynsz z Czacza, należące do kościoła par. w S. (AE III 23v-24).

1509 Jan pleb. w S. pozwany przez Mac. Janika pleb. w Śródce o dzies. z folw. w Jasieniach: tenże Jan zeznaje, że od 9 lat pobiera należną mu dzies. z jednego pola w Jasieniach, a Janik twierdzi, że plebanom w S. należy się dzies. tylko z 1/2 tego pola [→wyżej, pod 1459] (ACC 86, 89).

1510 Maciej kościelny (minister) w S. w sporze Grzegorzem sołtysem z Krzesin (ACC 87, 33v).

1510 par. S. w dekanacie pozn. [formularz nie wypełniony] (LBP 57).

1510 plebanom w S. płacone są wiardunki dzies.: z 7 ł. w Borówku, z 8 1/4 ł. os. w Piotrkowicach (LBP 126-127; wg Ciepluchy 137, kmiecie z wymienionych wsi dawali pleb. w S. dzies. snopową).

1516-17 Benedykt Izdbieński [potem bp pozn. 1546-53] pleb. w S. [wg Now. 2, 97, z prezenty Łukasza Górki]: 1516 tenże pleb. w S. pozywa uczc. Dorotę z S. o to, że po śmierci poprzedniego plebana [brak imienia] zabrała pościele (lectisternia) wartości 2 grz., białą tkaninę za 8 gr, flanelową tunikę wartości 1 grz., garniec masła za 1 wiard., sery za 10 gr, 2 korce jęczmienia warte 5 gr; rzeczy te [także żywność?] podarowane zostały kościołowi w S. przez zm. bpa pozn. [Uriela Górkę (1479-98), dz. w S.] (ACC 92, 6v); 1516 tenże zobowiązuje się zrezygnować z kościoła par. w S. na rzecz Wojc. Strobiszewskiego [ze →Strobiszek k. Śremu] w zamian za posiadaną przezeń altarię w kat. pozn.; tenże Benedykt ma ponadto w ciągu roku zrezygnować wspomn. Strobiszewskiemu prebendę w kolegiacie Ś. Mikołaja in Summo w Poznaniu [na Zagórzu] albo in. prebendę o podobnym dochodzie (ACC 92, 68); 1517 tenże pleb. w S. i altarysta w kat. pozn. rezygnuje z kościoła par. w S., a bp pozn. Jan [Lubrański] instytuuje kapłana Piotra z Pyzdr, prezentowanego przez Łukasza z Górki dz. w S. (AE VI 31v-32); 1519, 1521 tenże →niżej; 1531 tenże pozywa Mikołaja zw. Róg (Cornus) z Książa, kanonika w kolegiacie Ś. Mikołaja [na Zagórzu] i pleb. w S., o pozbawienie pensji rocznej 6 grz. przysługującej temuż Benedyktowi z dochodów kościoła par. w S., a zaaprobowanej przez Stol. Apost. (ACC 106, 31v); 1531 tenże ponownie obejmuje kościół par. w S., z którego na jego rzecz rezygnuje wspomn. Mikołaj z Książa (ACC 106, 71v).

1517-21 Piotr z Pyzdr pleb. w S.: 1517 tenże →wyżej; 1519 tenże zobowiązuje się płacić 6 grz. rocznej pensji kan. pozn. Benedyktowi Izdbieńskiemu [poprzedniemu pleb. w S.], zarezerwowanej przez Stol. Apost. dla Benedykta z dochodów kościoła par. w S.; z tytułu tej pensji Piotr ustanawia Benedykta swoim pełnomocnikiem do pobierania wiard. dzies. ze wsi Piotrkowice i Borówko w par. Czempiń oraz z Gotartowa w par. S. (ACC 94, 73v); 1521 tegoż oficjał pozn. zobowiązuje do płacenia Benedyktowi Izdbieńskiemu 6 grz. pensji z dochodów parafii w S. (ACC 96, 141v).

1531 Mikołaj zw. Róg (Cornus) z Książa pleb. w S. →wyżej: Benedykt.

1580 do par. S. należą: S., Gruszczyn, Gotartowo, Paczkowo, Zalasowo, Jasienie, Łowęcin (ŹD 36).

6. 1408 Szczepan (Stephanus) z S., kan. głuszyński, śwd. (Wp. 5 nr 138).

1460-67 Andrzej Swarzędzki [z S.; może z rodziny poprzednich właścicieli S.? →przyp. 3]: 1460 tenże →p. 5; 1464 tenże pleb. w →Goślinie Kościelnej, spełniając swój ślub, udaje się jako krzyżowiec na wyprawę przeciw Turkom (AC 2 nr 1302); 1467 tenże pleb. w Goślinie Kościelnej (ACC 46, 141v); 1483 tenże wspomn. jako zm. altarysta [altarii ŚŚ. Andrzeja, Stanisława i Barbary (Now. 1, 421)] w kat. pozn. (ACC 61 k. 39v, 84v).

1578 24 III we dworze we wsi S. spisany testament Barbary z Fulsztyna [na Rusi] ż. Andrzeja z Górki (ACC 125, 127v-130).

7. Warschauer 255-258.

8. Obecny murowany kościół Ś. Marcina wzniesiony zapewne w XVII w. (wielokrotnie przebudowywany w XVIII-XIX w.); zachowane: późnogotycka rzeźba Matki Bożej Bolesnej z I ćwierci XVI w., barokowy kielich z XVII/XVIII w., dwa dzwony – z 1599 i 1749 (KZSz. V z. 20, s. 48).

Na W od S. przy brzegu Jez. Swarzędzkiego osada datowana na IX w.; przy wyspie na jeziorze znaleziono łódź dłubankę, a przy dawnej strzelnicy cmentarzysko szkieletowe (Hensel 6, 315-316).

Uwaga: 1. W 1398 Wojtek de Swarzøtsky był śwd. w sporze Jarosława z Czołowa [pow. pyzdr., k. Kórnika] z Czasławem [z Grabowca k. Bnina, pow. pyzdr.]; inni świadkowie w tym samym sporze to Mac. Grabowec [z Grabowca], Dzietrzych i Jasiek ze wsi Mroczki vel Mroczkowice k. Środy (obecnie nie istnieje), a także Mikołaj z Wysławic k. Środy oraz Tomasz Kocanka (WR 2 nr 66; Lek. 2 nr 737). Najpewniej chodzi tu zatem o dobrze potwierdzonego w końcu XIV w. Wojtka z Wysławic (Kartoteka SHG), który w tym samym czasie świadczył m. in. wraz z Mikołajem z Wysławic i Czasławem Grabowcem w sporze Jana i Marcina ze wsi Pieńki w par. Krerowo (pow. pyzdr., obecnie nie istnieje; WR 2 nr 68). Przypuszczalnie ów Wojciech mógł posiadać także S. (lub jego cz.).

2. W S. w XVII w. istniał szpital parafialny bez osobnego kościoła i prepozytury (znany ze wzm. z 1639 i 1647; Now. 2, 659). W I połowie XVII w. na gruntach wsi S. wda kal. Zygmunt Grudziński lokował miasto; osiedlili się w nim poznańscy Żydzi i niemieccy protestanci (Warschauer 255).