1. 1446, 1465, 1466, 1476, 1514 zamek w R.¹Preibisz 15-16, niewątpliwie słusznie, choć bez wyraźnego dowodu źródłowego, budowę zamku przypisuje już Janowi Rydzyńskiemu (zm. 1423). Według starszej literatury (KZSz V 12, 79; E. Kręglewska-Foksowicz, Rydzyna. Urbanistyka i zabytki, Poznań 1969, s. 29-30) relikty zamku z XV w., ujawniające też pierwotny czworoboczny rzut, widoczne są w murach barokowego zamku wzniesionego przez Leszczyńskich (przebudowa 1685-95). Sondażowe badania z 1973 i 1977 nie stwierdziły znaczniejszych śladów z XV w., co dało nawet asumpt do wniosku, że zamek średniowieczny nie był zamieszkały (Informator Archeologiczny, Badania 1973, wyd. 1974, s. 291-292; Wiadomości Archeologiczne 41, 1976, z. 3, s. 342-358). Domysł taki wydaje się jednak chybiony wobec licznych świadectw źródeł pisanych (PG 2, 168v; KoścZ 15, 2; Preibisz 159-160; PG 9, 45; KoścZ 19, 51; KoścZ 22, 47v).

Burgrabiowie (bliższe informacje → p. 3): 1422 burgr. Jana Rydzyńskiego [może chodzi tu u urzędnika zastępującego Jana w charakterze starosty wsch. lub kośc.?] (WR 1 nr 1105; WR 3 nr 950); 1423 Jędrzych Czirnar burgr. Stefana Rydzyńskiego (WR 3 nr 994); [1454-66] Jan z Sarnowy i Żołędnicy (Preibisz 159-160); 1508 Jan Grzybowski (M Rydzyna I 40, 2); 1525 Jan Zimnicki (M Rydzyna I 40, 4v-5); 1527 Andrzej nabywa ogród i rolę → Rydzyna – miasto, p. 3 (M Rydzyna I 40, 6); 1528 Wojciech (factor dziedzica, M Rydzyna I 40, 6v-7); 1530 Piotr (M Rydzyna I 40, 7v).

3. Własn. szlach. 1399-1423 Jan z R., Rydzyński²Jan pisał się z R. po raz pierwszy w 1399 (Wp. 6 nr 376). W haśle tym zbieramy jednak także przekazy, w których występował jako dz. Czerniny, także Czerniński, z Czerniny³Jan z Czerniny pochodził z rodziny wywodzącej się od możnych panów z Wierzbnej (k. Świdnicy). W XIII w. Wierzbnowie należeli do możnowładczej elity Śląska, w XIV w. zaś podupadli (A. Tarnas-Tomczyk, Ród Wierzbnów do końca XIV wieku, Wrocław 1993, z licznymi błędami i nieścisłościami). Potomkowie głównej linii osiedli wtedy na Morawach, gdzie w XV w. nabyli wielkie dobra wokół Bruntalu (pod Opawą) i należeli do elity czeskiej szlachty (w XVII w. uzyskując tytuł hrabiowski). Dziedzice Czerniny stanowili boczną gałąź, wywodzącą się od Wierzbnów widocznych w XIII w. na dworze książąt głogowskich (Krystyn 1239-53, Piotr 1298-1300). W 1356 jako dziedzice Czerniny występowali bracia Jakusz, Peczko i Michał (RŚ 3 nr 379). Michał ten to najpewniej ojciec naszego Jana Rydzyńskiego. Bartosz Paprocki, powołując się na nieznaną skądinąd kronikę Wojciecha Strepy (będącą, jak się okazuje z cytatu, przeróbką kroniki Jana z Czarnkowa), wspomina bowiem pod 1384 Jana syna Michała z Wierzbnej, brata stryj. (patruelis) Jaśka z Melsztyna [kaszt. krak., zm. 1380/81], towarzyszącego Sędziwojowi z Szubina w podróży na Węgry (B. Paprocki, Herby rycerstwa polskiego, wyd. K. Turowski, Kraków 1858, s. 742). To najpewniej nasz Jan Czerniński, którego rzeczywiście łączyć mogło odległe pokrewieństwo (powinowactwo?) z Melsztyńskimi – siostra Jaśka z Melsztyna wydana była za śląskiego możnego Mirzana z Prochowic, a małżeństwo to wymagało dyspensy z powodu zbyt bliskiego pokrewieństwa. Obok Jana z Czerniny w Wielkopolsce osiedli w początkach XV w. także jego krewni. Jednym z nich był na pewno Pietrasz Wierzbieński (DBL nr 135; WR 3 nr 701), w 1408-09 burgrabia (czy tylko starszy zamku?) w Kościanie z ramienia Rydzyńskiego jako starosty kośc. (ZSW po nrach 1292, 1294, 1296, 1297, 1349; MHP przed numerami 85, 90), ident. zapewne z Pietraszem z Szelejewa (jego syn Krystyn z Szelejewa i Dalabuszek, kaszt. krzyw. 1443-57, pieczętował się herbem Wierzbnów: UDR 1/1, 131; DBL nr 227). Krewnym Jana Rydzyńskiego był też zapewne Bota z Czerniny dz. w → Gołaszynie k. Ponieca (1404-28) [na Śląsku, tuż obok R.] (Wp. 3 nr 1866; Wp. 6 nr 376; Lek. 2 nr 2092; Wp. 7 nr 551; KP nr 1430; PZ 6, 6v; KoścZ 4, 175v; Wp. 5 nr 348)⁴Przytaczana przez Preibisza 17, zapiska z 1407, w której jako śwd. wyst. Jan Czirninski i Bieniak Czirninski (WR 1 nr 618) dotyczy Zarembów z Czermina w pow. kal, h. Wierzbno⁵Herb Jana przedstawiono na jego nagrobku (P. Mrozowski, Polskie nagrobki gotyckie, Warszawa 1994, s. 225, il. 107), zachowana pieczęć jest zatarta (Wp. 11 nr 1951). Wierzbnowie pochodzili z rodu Lisów, ale w połowie XIII w. ich główna linia przyjęła nowy herb z 6 liliami (prawdop. naśladując francuskich Kapetyngów). Jeszcze w I połowie XV w. w użyciu była (poświadczona przez zachodnioeureopejskie herbarze) złożona wersja herbu, łącząca Lisa w polu 1 i 4 z liliami w polu 2 i 3 (A. Heymowski, Herby polskie w sztokholmskim Codex Bergshammer, SŹ 12, 1967, s. 96 nr 72; tenże, Herby polskie w brukselskim Armorial Gymnich, recte Lyncenich, SŹ 29, 1985, s. 111 nr 65; F. Piekosiński, Heraldyka polska wieków średnich, Kraków 1899, s. 368). Ten złożony herb wiązać można tylko z pierwszymi Rydzyńskimi, Janem lub Stefanem. To samo godło powtarza się wszak w herbie miasta R. (→ Rydzyna miasto, p. 8). Poza tym jednak Rydzyńscy (a także ich osiadli w Wielkopolsce krewni, → przyp. 3) używali herbu z liliami, kaszt. międz. 1418-23 (UDR 1/1, 13), star. wsch.⁶T. Jurek, Starostwo wschowskie w latach 1343-1422, w: Homines et societas. Czasy Piastów i Jagiellonów, Poznań 1997, s. 242 n., przyjmuje, że Jan był lennym posiadaczem starostwa wraz z Jarosławem z Iwna 1405-23 (UDR 1/1, 175), star. kośc.⁷Wyraźnie nazywany star. od 1409, ale musiał nim być już 1408, kiedy to jako burgrabia (starszy zamku?) w Kościanie występuje Pietrasz Wierzbieński, krewny Jana (→ przyp. 3) 1408-23 (G.Star. 80), zm. 23 X 1423 (PSB 33, 455-456; Preibisz s. 9-17, 175-176): 1388-94 tenże wraz z Andrzejem i Przybysławem z Gryżyny toczą proces z Jutką Weszorową mieszcz. pozn. o 150 grz. poręczonego przez nich długu Mac. Borkowica⁸Spora suma i obecność Gryżyńskich wskazuje, że chodzić tu może o znanego wojewodę pozn. Mac. Borkowica zm. 1358/60. Zdaje się więc, że poręczycielem musiał być już ojciec Jana (Lek. 1 nr 289, 1680, 1710); 1394 [tenże?] Jan z Dąbcza toczy proces z dziećmi zm. Janka z Tworzanic (Lek. 2 nr 1636); 1395 tenże wraz z Henichem Tworzyjańskim [z Tworzanic] proszą sąd o wyznaczenie woźnego dla dokonania rozgraniczenia Dąbcza i Tworzanic; Jana zastępuje w sądzie Kurowski (Lek. 2 nr 1790); 1396 tenże toczy proces z Tomisławem i Andrzejem z Kurowa [k. Kościana]; star. zakazuje sądowi w Kościanie rozpatrywania tej sprawy (Lek. 2 nr 1936); 1396 tenże toczy proces z Hanlinem i Grzymkiem z Murzynowa o Dąbcze (Lek. 1 nr 2211; Lek. 2 nr 1912); 1396 tenże pozywa Mik. Pigłowskiego i Mac. Sulęckiego o nieuwolnienie Dąbcza od roszczeń osób trzecich (Lek. 2 nr 492); 1397 tenże toczy procesy z dziedzicami Tworzanic: Wojciechem, Maciejem, Piotrem, Mikołajem, Stefanem i Florianem (Lek. 2 nr 1997, 2004, 2005); 1402 tenże toczy proces z Trestramem z Dusiny w sprawie człowieka, za którego ręczył Trestram, a który jako podpalacz wyrządził Janowi szkody wysokości 80 grz.; Trestram nie zjawia się w sądzie, gdyż pojechał z cesarzem [tj. królem niem. i węg. Zygmuntem] w sprawach cesarstwa (cum imperatore pro imperio; KKal. nr 604, 622); 1402 tenże toczy proces z Witkiem ze Strupiny [na Śląsku] dz. w Konarzewie [pow. kośc.] o poręczenie długu 600 grz. (KKal. nr 623); 1403 tenże toczy proces z Mik. Lubiatowskim (KP nr 1116); 1403 tenże jednym z rozjemców w sporze między żoną Pietrasza z Szelejewa⁹Pietrasz był bliskim krewnym Jana → przyp. 3 a Dobroszką z Zalesia [pow. kośc.] (KP nr 1127);

1405 tenże Jan wraz z synem Stefanem zobowiązuje się płacić Winc. Drzeczkowskiemu po 10 grz. rocznie aż do spłaty sumy 100 grz. (Wp. 5 nr 81); 1406 tenże Czerniński toczy proces z Mik. Kotarbą z Rokosowa o Karsiec i dowodzi, że Piechno był wieczystym dziedzicem tej dziedziny¹⁰Zdaje się stąd wynikać, że Jan Rydzyński kupił Karsiec właśnie od tego Piechna. Z Mik. Kotarbą procesowała się też Małgorzata z R. ż. Karsieckiego (KoścZ 3, 97v), o którym → przyp. 23 (WR 1 nr 595; Preibisz 159; KoścZ 3 k. 30, 34v); 1406 tenże przez posła Świętosława Iłowieckiego sprzeciwia się, by sąd ziemski rozpatrywał sprawę Mirka z Moraczewa, który jest jego wasalem¹¹Dla sprawy wasali w Moraczewie → niżej (spory Stefana z R. z Moraczewskimi 1427-29). Sprawę w szerszym kontekście omawia T. Jurek, Omagialitas alias manowstwo. Przyczynek do dziejów recepcji prawa lennego w późnośredniowiecznej Wielkopolsce, w: Kościół – kultura – społeczeństwo, Warszawa 2000, s. 259-271 (omagialis: KoścZ 3, 20); 1408 tenże toczy proces z Jakuszem Wyciążkowskim (czyli Grunowskim), któremu nie wydał 12 dok. kościelnych, 2 dok. w sprawie zastawu i dok. sołeckiego¹²Zdaje się z tego wynikać, że Jan sprzedał Jakuszowi jakieś dobra i w związku z tym miał wydać dot. tych dóbr dokumenty (KoścZ 3 k. 74v, 84); 1409 w uznaniu zasług tegoż król Władysław [Jag.] wydaje dok. dla miasta R. → Rydzyna miasto, p. 4; 1410 temuż Przybysław z Gryżyny ma zapłacić 500 grz. z sumy 1000 grz., za jaką król zastawił Janowi Kościan [do wykupu nie doszło] (Wp. 5 nr 160); 1410 tenże za zbawienie przodków swoich i Szymona z Kaczkowa kan. pozn.¹³Szymon należał do rodziny, niem. pochodzenia, von Der (prawdop. z Diera w Miśni). Wśród jego przodków pojawia się 1322-54 Krystyn von Der dz. w Kaczkowie (na Śląsku). Dziedziczenie we wsi znanej skądinąd jako posiadłość panów z Czerniny oraz imię charakterystyczne dla Wierzbnów wskazują, iż matka Krystyna musiała pochodzić z tej właśnie rodziny. Zapewne była to córka Piotra z Wierzbnej, którego uważać należy za dziada lub pradziada Jana Rydzyńskiego. Zob. JurObce 212 funduje w kat. pozn. altarię pod wezw. Znalezienia Krzyża Ś. i Poczęcia NMP; Jan zapisuje jej 20 grz. czynszu ze swych wsi Dąbcze, Robczysko, Kłoda i Pawłowice; pr. patronatu ma należeć do potomków Jana (Wp. 5 nr 167; o altarii Now. 1, 388-389); 1410 w uznaniu zasług tegoż Jana bp pozn. czyni nadanie dla kościoła par. w R. → Rydzyna miasto, p. 5;

1412 tenże Jan w procesie z Mac. Lasockim o 1/2 Przybiny ma postawić świadków, którzy zeznają, o ile więcej Jan z ojcem zapłacili za te dobra niż 22 grz., o których mówi Maciek¹⁴Zdaje się, że Jan kupił 1/2 Przybiny od Donina z Sarnowy: w 1404 toczył bowiem proces z Mac. Lasockim, który dowodził, że ma pr. bliższości do Przybiny lepsze niż Jan, gdyż Frącek [ojciec Macieja?] uzyskał te dobra już w czasie, gdy miał je Donin (WR 1 nr 572) (WR 3 nr 464); 1413 tenże toczy proces z Febronią siostrą Liska [Wyskoty] o 1/3 Pawłowic [k. Rydzyny] (KoścZ 4 k. 44, 60v, 88v; WR 3 nr 504); 1415-18 tenże toczy proces z Jarosławem [z Iwna] podkom. kal. o wójtostwo we Wschowie¹⁵Prawdop. chodziło o spory kompetencyjne między posiadaczami starostwa wsch., por. T. Jurek, Starostwo, op. cit., s. 243 (PZ 4, 93; KoścZ 5, 350); 1415 tenże toczy proces z pleb. w Goniębicach; w trybie apelacji sprawa trafia przed oficjała gnieźn., a na życzenie abpa zostaje odłożona do rozstrzygnięcia przez panów duchownych i świeckich¹⁶Zapewne chodziło o dzies., w której to sprawie zawrzeć miano ogólne porozumienie między szlachtą a biskupami (AC 2 nr 40, 41; reg.: Wp. 5 nr 248); 1415-16 tenże pozwany przez Kat. Lubońską o napad na jej dobra w Luboni, zniszczenie kopców gran. i zagarnięcie 30 barci; granica między Lubonią a Robczyskiem ma zostać wyznaczona przy pomocy [instytucji zw.] opolem (KoścZ 4 k. 166v, 170, 185v, 220v); 1417-18 tenże toczy proces z Henichem, Januszem i Dziersławem z Tworzanic o granice między Pawłowicami a Przybiną; mają one zostać wyznaczone przy pomocy [instytucji zw.] opolem (KoścZ 4 k. 305, 313v-316; WR 3 nr 669); 1418 tegoż spór z dziedzicami Tworzanic oraz Mikołajem i Tochną z Moraczewa mają rozstrzygnąć sędziowie polubowni (KoścZ 5, 147); 1418 tenże dowodzi przy pomocy świadków, że nie napadł na dom Olbrachta Kromno i nie zabrał mu 50 grz., a także, że słał do Olbrachta posłów z wezwaniem, by był mu posłuszny jako staroście [wsch.] (WR 3 nr 701, 706); 1418 temuż i Maciejowi plebanowi w R. ma dać Tochna z ss. Mikołajem i Wawrzyńcem wwiązanie w cz. Moraczewa zw. Pomykowo, obejmującą 3 1/2 ł., na sumę 100 grz. (KoścZ 4, 329; KoścZ 5, 82v-83); 1418 tenże toczy proces z Janem synem Mik. Rula z Ponieca o 2 ł. w Moraczewie, które uzyskał od pani Tochny wyrokiem sądowym (KoścZ 4, 395); 1418 tenże toczy proces z Marcinem Brzozakiem z Tworzanic [kmieciem?], który odstąpił mu swą „uprawiznę” [gdzie?] i przeniósł się do Tworzanic (WR 3 nr 708); 1419 tenże pozwany z Drzeczkowa w procesie z kmieciami z Drobnina (KoścZ 5, 186v-187);

1420 tenże Jan toczy proces z [Szymonem] Kaczkowskim kan. pozn.; oficjał poleca kanonikowi, by zwrócił Janowi przywilej altarii [w kat. pozn., którą obaj fundowali] (ACC 4, 89v); 1421 tenże zawiera ugodę z Szymonem; rozjemcami są Andrzej [Łaskarz] bp pozn. oraz Paszek z Rozdrażewa [i Gogolewa] sędzia pozn.; stwierdzają oni, że altaria Znalezienia Ś. Krzyża i Poczęcia NMP została kanonicznie erygowana; or. dokumentu erekcyjnego ma otrzymać kolator [Jan], a altarysta [Szymon] notarialnie uwierzytelnioną kopię, która zostanie złożona w skarbcu katedry pozn. (AE XI 298v-302v, oblata w 1567); 1421 tenże otrzymuje od pap. pr. słuchania nabożeństw w miejscach objętych interdyktem (BulPol. 4 nr 870); 1421 tenże zatwierdza sprzedaż sołectwa w Pawłowicach (BR 176, 1); 1421 tenże toczy proces z miastem Kościanem (KoścZ 7, 4); 1422 tenże w procesie z Fryczem z Jędrzychowic dowodzi przy pomocy świadków, że burgrabia Jana dał Tyma Laswicza „na ręki”¹⁷Tak zgodnie oba przekazy. Być może chodzi jednak raczej o wydanie Tyma na męki, co nadawałoby sens całej zapisce za zgodą Frycza (WR 1 nr 1105; WR 3 nr 950); 1422 tenże jednym z poręczycieli długów Bartosza Sokołowskiego z → Ponieca (KoścZ 5, 368v); 1423 tenże dz. w Piotrowicach [par. Goniębice] (ACC 6, 12v).

1423 Pietrasz Malewski w procesie z Januszem Sulewskim dowodzi, że poniósł 10 grz. straty z powodu poręczenia za pana Rydzyńskiego (WR 3 nr 988).

1405-36 Stefan z R., Rydzyński, syn Jana¹⁸W haśle → Pawłowice za syna Jana Rydzyńskiego uznano także Mik. Pawłowskiego występującego 1425-32 (w tabl. genealogicznej dodając mu jeszcze bezpodstawnie nazwisko Rydzyński). Filiacja taka nie jest jednak nigdzie potwierdzona, a Mikołaj wydaje się raczej przynależeć do rodziny poprzednich właścicieli Pawłowic, od których dobra te kupił Jan Rydzyński, h. Wierzbno¹⁹Herb pokazuje pieczęć z 1432 (Wp. 9 nr 1289, pieczęć 35), niekiedy określany jako stren. [a więc rycerz pasowany] (Preibisz 17-18; KoścZ 8, 259v; KoścZ 9 k. 142v, 150v, 168v, 194v, 195, 195v; KoścZ 10, 7; WR 3 nr 1481; WR 1 nr 1652): 1405 tenże → wyżej: Jan; 1422 tenże toczy proces z Wacławem kmieciem z Wonieścia; Stefana zastępuje w sądzie Świętomir sołtys z Witosławia²⁰W innej zapisce z tego roku występuje Świętomir, „który siedzi w Witosławiu u pana Jana” (WR 3 nr 948). Tak więc wieś tę nabył już Jan Rydzyński. Skoro zatem w 1424 Stefan kupował Witosław od Borka z Osiecznej (→ niżej), mogło chodzić tylko o kolejną cz. tej wsi. Wspomn. Świętomir to zapewne szlachecki klient Rydzyńskich, osadzony przez nich na sołectwie (KoścZ 7, 55); 1422 woźny zapowiada dobra tegoż w R., Dąbczu, Kłodzie, Drzeczkowie, Wolikowie, Piotrowicach, Pawłowicach, Witosławiu i Robczysku (KoścZ 7, 57); 1423 tenże jednym z poręczycieli długów Bartosza Sokołowskiego z Ponieca [→ wyżej: Jan] (KoścZ 8, 5v-6); 1423 tenże toczy proces z kramarzem ze Wschowy (KoścZ 7, 97); 1423 tenże pozwany przez Jana z Goliny dowodzi, że jego czeladź nie uczyniła gwałtu w dobrach Jana i Mikołaja, że nie kazał pojmać Mikołaja [z Goliny], a Jędrzych Czirnar²¹Prawdop. pochodził z Czerniny (niem. Tschirne), a więc mógł być krewnym Rydzyńskich nie był wtedy jego burgrabią ani chlebojedźcą; Stefan ma sam wymierzyć sprawiedliwość winnym²²W or.: ius iuvare (czyli „dopomóc prawa”, osądzić), co wydawcy WR błędnie odczytali jako ius iurare (czyli przysięgać) – co uczyniło całą zapiskę zupełnie niezrozumiałą. Chodzi tu o ludzi zależnych od Rydzyńskiego, których tylko on miał pr. sądzić: Junochowi, Janowi Karsieckiemu²³Niewątpliwie to jego dotyczą zapiski z 1408 o Małgorzacie z R. ż. Karsieckiego (→ przyp. 10 i 27), oraz z 1421 o Karsieckim z R. (WR 3 nr 1212, 1212a). Nie ma żadnych śladów, by miał własność w Karścu. Nazwisko przyjął być może po żonie, bo to ona procesowała się o tę dziedzinę. W R. Jan nie był na pewno mieszczaninem (bo wymienia się go wśród osób, które miano osądzić wg pr. pol., osobno od mieszczan z R. sądzonych wg pr. niem.). Najpewniej upatrywać w nim trzeba pozbawionego własnych dóbr szlachcica pozostającego w służbie dziedzica R. i stale mieszkającego w jego siedzibie (na zamku w R.?) i Machnikowi Zenwiczowi²⁴O szlacheckiej rodzinie Zenwiczów → KObceRyc. 92-93 wg pr. pol., a [mieszczanom z] R. wg pr. niem.; jeżeli [Mik.] Gil [z Goliny] nie uwierzy, Stefan ma złożyć przysięgę, że nie wie, by był tam ktoś jeszcze (WR 3 nr 994, 995); 1424 tenże w procesie z Wacławem z folw. [król.] pod Kościanem dowodzi przy pomocy świadków, że wraz z ojcem Janem nie zabrali mu dóbr po zm. Michale, bracie Wacława (WR 3 nr 1095, 1237, 1237a); 1424 tenże toczy proces z rektorem kaplicy w Drzeczkowie (ACC 7, 201v); 1424 tenże kupuje od Borka z Osiecznej całą wieś Witosław [por. wyżej, pod 1422 i przyp. 20] (KoścZ 8, 25); 1424 tenże toczy proces z Janem Grunowskim o Piotrowice [k. Osiecznej]; Jan zostaje utrzymany przy pr. bliższości do tej wsi i może wykupić ją od Stefana za 200 grz.; Stefan jednak dowodzi, że jego ojciec dał za tę wieś o 50 grz. więcej (WR 3 nr 1077, 1244); 1425 woźny wywołuje dok. nabycia 1/2 Piotrowic przez Jana ojca tegoż Stefana od Mikołaja z Piotrowic (KoścZ 8, 135); 1425 tenże toczy proces z Piotrem Laswiczem ze Strzyżewic (KoścZ 8, 134v); 1425 tenże ręczy staroście gen. wlkp. za Mik. Twardogórskiego [z Twardogóry na Śląsku], że spory z ks. oleśnickim Konradem Kąckim będzie on rozstrzygał na drodze prawnej (KalG 17, 142v); 1427 tegoż pisarz i sługa (scriptor et familiaris) Jan ustanowiony pełnomocnikiem kmieci z Pawłowic w ich sporze z pleb. z Pawłowic (Wp. 9 nr 1118) oraz pełnomocnikiem Stefana jako pisarz jego dworu (notarius aule; CoPr II 67v); 1427 tenże sprzedaje Pawłowi Długiemu mieszcz. w Osiecznej i jego ż. Katarzynie 17 grz. czynszu ze wsi Dąbcze z zastrz. pr. odkupu za 204 grz. (Wp. 9 nr 1135; reg.: Wp. 5 nr 326); 1427-29 tenże toczy spory z Moraczewskimi: 1427 tenże sprzeciwia się, by sąd ziemski rozpatrywał sprawę Mikołaja z Moraczewa przeciwko Janowi, Wojciechowi i Helenie z Moraczewa; z przedłożonego przez Stefana dok. starościńskiego wynika bowiem, że jego ojciec kupił ich dobra w Moraczewie i nadał im je jako lenno (in libertacionem alias w manowsthwo); sąd uznaje ważność dok. i postanawia, że Moraczewskich ma sądzić sam Stefan, ale nie może z tego wynikać uszczerbek dla służb należnych królowi (KoścZ 8, 334v); 1429 sąd utrzymuje tegoż Stefana w pr. do zwierzchnictwa lennego (omagialitas alias manowstwo) nad Mikołajem z Moraczewa i jego dobrami, zgodnie z dok. starościńskim; jeżeli Mikołaj będzie chciał się uwolnić od tej zależności, musi zapłacić 100 grz., o jakich mówi się w dok. albo odstąpić Stefanowi swą cz. Moraczewa²⁵Por. też wyżej, Jan (pod 1406). Z zestawienia tych zapisek wynika, że Jan Rydzyński kupił części Mikołaja (za 100 grz.) i Mirka w Moraczewie, ale zostawił ich w tych dobrach w charakterze swoich wasali. Jako pan lenny miał prawo wykonywać nad nimi sądownictwo i dlatego Rydzyńscy sprzeciwiali się pozywaniu Moraczewskich przed sąd ziemski. Nie znamy okoliczności, w których zależność Moraczewskich uległa zatarciu (KoścZ 9, 220);

1428 tenże Stefan toczy procesy z Hanuszem Gołaszyńskim [z Gołaszyna k. Ponieca] (KoścZ 9, 88v; → Rydzyna miasto, p. 3); 1428 tenże sprzeciwia się rozgraniczeniu Jurkowa i Jezierzyc, gdyż wicepodkom., wicesędzia i wicepodsędek musieliby wejść na jego dziedzinę [Witosław] (Kośc Z 9, 24v); 1428 tenże z Witosławia toczy proces z Kat. Jurkowską (KoścZ 9 k. 13av, 37v, 52v); 1428-29 tenże toczy proces z Borkiem z Osiecznej o spiętrzanie wody w mł. w Witosławiu (KoścZ 9 k. 2, 32, 39v, 92v, 238); 1428-29 tenże toczy proces z Januszem Korzbokiem [z Zawad] (KoścZ 9 k. 39, 76, 122, 151v, 175, 183; WR 3 nr 1317); 1429 tenże toczy proces z Małgorzatą z Klonowca jako poręczyciel wypłaty posagu jej córki wydanej za Jana Laskę [z Łęgu w pow. kal.] (KoścZ 9 k. 147v, 183v); 1429 tenże jednym z rozjemców w sprawie Krystyna Szelewskiego [z Szelejewa]²⁶Krystyn (także z → Dalabuszek) pieczętował się h. Wierzbno (DBL nr 227); jego ojcem był Pietrasz Wierzbieński, najpewniej bliski krewny Jana Rydzyńskiego, → przyp. 3 z Mac. Zaleskim (KoścZ 9, 235v); 1430 tenże dz. w R. i Robczysku, wspomn. czynsz z Robczyska sprzedany przezeń z zastrz. pr. Mikołajowi oraz Mac. Krowinom i przeznaczony przez nich na fundację altarii w Gostyniu (Wp. 9 nr 1238); 1432 tenże → p. 6; 1434 tenże zapisuje nowo erygowanej kaplicy w Drzeczkowie czynsz z Drzeczkowa, Pawłowic i Wolikowa (ACC 18, 4v-5); 1436 tenże wraz z [siostrą?²⁷Tak też przyjęto w haśle → Pawłowice. Według Preibisza 17, córką Jana Rydzyńskiego była również Małgorzata z R., ż. Karsieckiego (1408: KoścZ 3, 97v). Chodzi tu jednak o ż. ubogiego szlachcica, który pisał się z R. jako chlebojedźca Jana Rydzyńskiego (→ przyp. 23)] Ofką z R. wd. po Piotrze Tarchale zapisują czynsz z Rojęczyna [na Śląsku, w sąsiedztwie R.] dla altarii w R. → Rydzyna miasto, p. 5 (pod 1514); 1444 tenże wspomn. jako zm. → niżej.

1444-54 Jan Rydzyński²⁸W haśle → Pawłowice przypisano mu także wystąpienie w 1428 (WR 3 nr 1346: Jan Pawłowski). Identyfikacja taka wydaje się jednak mocno wątpliwa (ów Jan z 1428 to raczej przedstawiciel in. rodziny, → przyp. 18) (KoścZ 12, 435; KoścG 1, 155v-156), zm. 18 XI 1454: 1444 tenże wraz Janem Tworzyjańskim winni są Winc. Cybkowi z Dzięczyny 80 grz. i 2 kopy gr (KoścZ 12, 482); 1444 tenże toczy proces z Janem Malechowskim, który ma przysiąc, że uwolnił zm. Stefana Rydzyńskiego od zobowiązań [wynikających zapewne z poręczenia] wobec dzieci zm. Magnusa z Czerniny i ich stryja Dawida (KoścZ 12, 483); 1446 tenże zapisuje swej ż. Agnieszce po 400 grz. posagu i wiana na 1/2 swych dóbr w pow. kośc., tzn. na mieście R. (bez zamku) i wsiach Dąbcze, Pawłowice, Robczysko, Kłoda, Tarnowa oraz na 1/2 Przybiny (PG 2, 168v); 1446 tenże wykupuje czynsze: dla altarii w Krzywiniu od sumy 18 fl. 10 gr (AE I 131), a dla altarii w Gostyniu od sumy 100 grz.; kolatorzy altarii w Gostyniu protestują przeciwko zwrotowi sumy głównej we fl. węg., domagając się zgodnie z dok. fundacyjnym zapłaty w szer. gr pras.; bp pozn. orzeka jednak, że mają przyjąć fl., licząc (zgodnie z informacją kupców z Kościana) za każdą grzywnę po 13 fl. (AE I 134v); 1449 woźny zapowiada dobra tegoż w Pawłowicach, Dąbczu, Robczysku i Kłodzie (Preibisz 159; KoścZ 13, 455a); 1454 tenże → p. 6.

1465-79 Wawrz. Rydzyński²⁹Po podziale dóbr z bratankami w 1466 Wawrzyniec osiadł w → Pawłowicach i w R. już nic nie posiadał. Niekiedy jednak zarówno on, jak i jego potomkowie Pawłowscy, pisali się jeszcze z R., np. w 1521 Maciej z R. dz. w Pawłowicach (BR 176, 1-2), brat Jana: 1465 tenże pozywa Sędziwoja Grodzickiego [z Grodziska Wlkp.] o najście wraz z drugim sobie podobnym [czyli szlachcicem] na zamek w R. i zagarnięcie stamtąd złota, srebra, aksamitu i pereł wartości 500 fl.; pozwany przysięgą oczyszcza się z zarzutów (KoścZ 15, 2); 1466 tenże pozywa Jana z Sarnowy i Żołędnicy, którego po śmierci swego brata Jana Rydzyńskiego ustanowił burgrabią w zamku R.; on jednak wraz z drugim sobie podobnym [czyli szlachcicem] i jednym niższego stanu wyłamał zamek i zrabował ze skrzyni kubek srebrny, srebrną pokrywkę, 7 pierścieni złotych z drogocennymi kamieniami – to wszystko wartości 130 fl. węg., a ponadto złotą zaponę wartości 100 fl. węg. (Preibisz 159-160); 1466 tenże → niżej; 1467 tenże brat rodz. Barbary ż. Sędziwoja niegdyś Grodzickiego (PG 7, 254v); 1470 tenże Pawłowski → niżej; 1472 tenże sprzedaje Szymonowi z Przybiny 1/2 Przybiny za 200 grz. (PG 8, 134); 1474 tenże zapisuje swej ż. Adzie po 400 grz. posagu i wiana na Robczysku i Pawłowicach (PG 9, 11v); 1479 tenże Pawłowski → niżej.

1466-79 Jan młodszy, 1467-76 Jan starszy i 1469-82 Wojc. Rydzyńscy, ss. Jana: 1466 Jan młodszy z R. daje swemu stryjowi rodz. Wawrz. Rydzyńskiemu w działach swe części w Pawłowicach, Robczysku, Nowej Wsi [k. Rydzyny], 1/2 Przybiny w pow. kośc. oraz 1/2 Czerniny i Rojęczyna w księstwie [śląskim] (PG 7, 247a); 1466 Jadwiga z Sędzina³⁰Prawdop. pochodziła z Jarogniewic (tak Cieplucha 209, a za nim przyjęto to w haśle → Jarogniewice). W 1472 Jadwiga dała Janowi Jarogniewskiemu z Sędzina wieś Sędzino, a otrzymała w zamian 1/2 Jarogniewic i 1/2 Mikoszek (PG 8, 162v) – co wygląda na działy z bratem. W 1476 oddała 1/2 folw. w Mikoszkach Wojc. Jarogniewskiemu w zamian za 1/2 Jarogniewic (PG 9, 62v). W 1494 mówi się wyraźnie o ojcowiźnie Jadwigi w Jarogniewicach (PG 7, 16, → niżej). Z wywodu szlachectwa Jana Rydzyńskiego (wnuka Jana i Jadwigi) wynika jednak, że jego babka ojczysta była h. Wyskota (→ p. 6), a Jarogniewscy nosili przecież h. Szaszor ż. [tegoż Jana starszego] Rydzyńskiego (PZ 18, 144); 1467 Jan Rydzyński starszy zapisuje swej ż. Jadwidze 200 grz. wiana na 1/2 swych dóbr należnych z działów ze stryjem i braćmi w R., Kłodzie, Dąbczu i Nowej Wsi (PG 6, 240v); 1469 ciż Jan [starszy], Jan [młodszy] i Wojciech bracia rodz. z R. kupują od Mik. Stęszewskiego wieś Gorzyce i 1/2 Gorzyczek za 1200 grz., po czym oddają mu ją w dożywotnie posiadanie (PG 8, 19v); 1470 ciż Jan starszy i Jan młodszy pozwani przez stryja Wawrz. Pawłowskiego o niedopełnienie zobowiązań [wynikających najpewniej z ustaleń podziałowych]: mieli uwolnić go od długów w wysokości 60 fl. na rzecz Mik. Gradka, 12 fl. na rzecz Markusza Wilkowskiego i 21 fl. na rzecz Andrzeja Strzempińskiego; mieli uwolnić go od pozwu swej siostry rodz. Jadwigi, ż. Jana Młyńskiego, w sprawie pereł wartości 200 grz.; mieli przenieść z Pawłowic i Robczyska oprawę Jadwigi ż. Jana starszego (chodzi o sumę 40 grz. 3 wiard.); mieli oddać mu i powzdać przed miejscowym księciem Rojęczyn i 1/2 Czerniny w okręgu Góry [na Śląsku]; mieli uwolnić go od czynszu 8 grz. na rzecz altarii w kolegiacie NMP in Summo w Poznaniu, ciążącego na Pawłowicach i Robczysku (KoścZ 15 s. 450-452, 505); 1472 ciż Janowie zapisują Mik. Stęszewskiemu 50 grz. czynszu z Gorzyc i Dąbcza (PG 8, 134v); 1476 działy braci Rydzyńskich: Jan [starszy] i Wojciech otrzymują miasto i zamek R. oraz wsie Kłoda, Tarnowa, Dąbcze w pow. kośc. i Kaczkowo w dystr. Góry, zaś Jan młodszy otrzymuje Gorzyce i Gorzyczki; Jan starszy na wspomn. dobrach zapisuje ż. Jadwidze 200 grz. wiana; Jan [starszy] i Wojciech sprzedają Janowi młodszemu 1/2 Dąbcza z zastrz. pr. odkupu za 500 grz. (PG 9, 45-46v); 1479 Jan [młodszy] i Wojciech, zm. Jan [starszy], 1482 tenże Wojciech → niżej; 1483-84 tenże Wojciech → Rydzyna miasto, p. 5; 1494 wd. po Janie starszym Jadwiga, ż. Wojc. Kobylińskiego → niżej.

1479-1520 Piotr, 1479-1507 Wojciech i 1479-1523 Mik. Rydzyńscy ss. Jana starszego: 1479 ciż ss. zm. Jana [starszego] Rydzyńskiego (w towarzystwie stryjów Jana [młodszego] Rydzyńskiego i Wawrz. Pawłowskiego oraz wujów Bartosza Koszuckiego i Melchiora Kozłowskiego) wraz ze stryjem rodz. Wojc. Rydzyńskim zapisują swej matce Jadwidze wd. po Janie [starszym] 200 grz. wiana na Dąbczu, a ona unieważnia dokonany przez zm. męża zapis wiana na R., Kłodzie, Tarnowej Łące, Dąbczu i Kaczkowie (PG 9, 105v); 1482 ciż ss. zm. Jana wraz z Wojciechem z R. [swym stryjem] prezentują kandydata na altarystę altarii w kat. pozn. (ACC 60, 107); 1483-85 ciż → Rydzyna – miasto, p. 5; 1488 ciż toczą proces z Jadwigą Mchowską (KoścZ 17, 176); 1489 ciż Piotr i Wojciech sprzedają z zastrz. pr. odkupu Eliaszowi Rokossowskiemu 2 ł. os. [w Gorzycach] za 60 grz.³¹Tej samej transakcji dotyczy ponawiane w 1494 i 1499 przez Piotra i Wojciecha poręczenie, że sprzedane Eliaszowi z zastrz. pr. odkupu 2 ł. w Gorzycach uwolnią od roszczeń osób trzecich (KoścG 4, 22v; KoścG 5, 5). Sprzedaż mogła być wynikiem długów Rydzyńskich: w 1486 wspomn. o poręce Marcina Krzekotowskiego wobec Eliasza za dług Wojc. Rydzyńskiego wysokości 30 fl. (KoścZ 17, 91) (PG 10, 134); 1490 ciż Piotr, Wojciech i Mikołaj toczą proces z Anną ż. Mac. Kawieckiego [z Kawcza] i jej siostrą Katarzyną ż. Jana Miaskowskiego, cc. zm. Marcina Krzekotowskiego (KoścZ 17, 202v; BR 628 nr 226); 1493 ciż Piotr i Wojciech zobowiązują się zapłacić 100 kóp gr posagu swej siostrze Agnieszcze ż. Jana Siedleckiego (KoścG 3, 345); 1493 ciż wraz z Piotrem z Opalenicy ustanowieni dziedzicami sumy 2500 zł na wypadek bezpotomnej śmierci Katarzyny c. Jana z Szamotuł (ż. Mikołaja z Kościelca), Piotra z Bnina bpa włocł. i Hieronima [Mosińskiego] z Bnina³²O tę samą sumę chodziło w 1520, kiedy to król przysądził ją Hieronimowi Mosińskiemu, oddalając roszczenia Winc. Świdwy z Szamotuł, Jana i Mik. Młyńskich oraz Piotra i Mikołaja z R. (MR 4 nr 3323) (MS 2 nr 221); 1493 temuż Piotrowi ma Jan Gołanicki zapłacić 700 zł posagu i 200 zł wyprawy za swą siostrę Annę, ż. tegoż Piotra; Piotr zobowiązuje się zaś oprawić Annie 100 zł na Gorzycach i Gorzyczkach (PZ 22, 108); 1494 ciż zawierają ugodę z matką Jadwigą obecnie ż. Wojc. Kobylińskiego; za 200 grz. otrzymują od niej jej oprawę na 1/2 Dąbcza i jej ojcowiznę w Jarogniewicach; jej syn z drugiego małżeństwa Wierzbięta ma dać wspomn. braciom 60 grz. (KoścG 4, 38; PG 7, 16; PG 11, 24); 1494 tenże Piotr za zgodą braci Wojciecha i Mikołaja zapisuje swej ż. Annie c. zm. Baltazara Gołanickiego³³W PSB 33, 456 (biogram Piotra Rydzyńskiego), błędnie podano, że Anna była przyrodnią siostrą prymasa Andrzeja Krzyckiego; w rzeczywistości był to jej brat stryj. (→ Krzycko) po 900 zł węg. posagu i wiana na Gorzycach, Gorzyczkach i 1/2 Jarogniewic; oprawa będzie zmieniona w razie dokonania działów między braćmi (PG 7, 18; PG 11, 26v); 1496 ciż prezentują kandydata na altarystę altarii w kat. pozn. (ACC 73, 137v); 1497 ciż zapisują z zastrz. pr. odkupu Mac. Kawieckiemu 10 grz. czynszu rocznego na 8 ł. w Kłodzie³⁴W 1501 ciż bracia Rydzyńscy ręczyli synom Mac. Kawieckiego, że sprzedane 8 ł. uwolnią od roszczeń osób trzecich (KoścG 5, 104v; BR 628 nr 254). W 1506 Kawieccy pozywali Rydzyńskich o niedopełnienie tego zobowiązania (BR 628 nr 260) (PG 7, 157v; BR 628 nr 245, 247); 1498 ciż winni są Jadwidze Łaszczyńskiej 48 grz. w 3 ratach po 16 grz., 1501 mają oddać drugą ratę Mikołajowi synowi zm. Jadwigi, a 1502 kwituje ich on z zapłaty całej sumy³⁵Już w 1493 Jadwiga ż. Stan. Łaszczyńskiego toczyła proces z Piotrem z Opalenicy sędzią pozn. o należne jej czynsze z R. i Kłody, które Piotr zajął w czasie, gdy był jej opiekunem (PZ 22, 38v). Prawdop. zobowiązania Rydzyńskich wynikały z wykupu tych czynszów (KoścG 5 k. 42v, 108v, 153v); 1501 tenże Piotr zapisuje swej ż. Annie po 900 zł posagu i wiana na 1/2 swych dóbr, jakie otrzyma z działów z braćmi (PG 12, 251); 1504 ciż sprzedają kapitule kat. pozn. 10 grz. czynszu na mieście R., przedmieściu i wsi Kłoda z zastrz. pr. odkupu za 100 kóp gr (PG 13, 9); 1505 tenże Piotr otrzymuje od Mikołaja i Wawrz. Gołanickich wieś Niechłód w zastaw na 4 lata na poczet posagu ich ciotki Anny, ż. Piotra; jeżeli przez 4 lata Piotr nie wybierze z Niechłodu 120 grz., Gołaniccy dopłacą mu brakującą sumę (WsG 1, 50v; PG 65, 49); 1505 ciż Piotr i Mikołaj → Rydzyna – miasto, przyp. 11; 1507 ciż Wojciech i Mikołaj dziedzice R. (MS 4 nr 8332); 1509 ciż Piotr i Mikołaj wykupują za 100 kóp gr czynsz zapisany [1497] na Kłodzie (BR 628 nr 261; KoścG 7, 52v); 1510-11 Anna ż. tegoż Mikołaja, wd. po Sędziwoju Brodnickim (KoścG 7 k. 120, 253); 1511-20 ciż Piotr i Mikołaj → Rydzyna – miasto, p. 2; 1511 tenże Piotr, 1511, 1514 ciż Piotr i Mikołaj → Rydzyna – miasto, p. 5;

1514 działy tychże braci: Piotr otrzymuje 1/2 miasta R. z zamkiem, przedmieściem i stawem Lubosza, 1/2 Jarogniewic i Gorzyczek oraz całe wsie Gorzyce, Kłoda i Tarnowa [Łąka], zaś Mikołaj otrzymuje 1/2 miasta i przedmieścia R. oraz 1/2 Dąbcza (KoścZ 19, 51; KoścZ 22, 47v); 1515 tenże Mikołaj daje swej ż. Annie wd. po Sędziwoju Brodnickim w dożywocie wieś Dąbcze (KoścZ 19, 56v; KoścZ 22, 50v); 1515 ciż Piotr i Mikołaj prezentują [swego bratanka] Jana Rydzyńskiego jako kandydata na altarystę [altarii Rydzyńskich] w kat. pozn. (AE V 144); 1516 ciż Piotr i Mikołaj prezentują kandydata na pleb. w R. → Rydzyna miasto, p. 5; 1518 ciż Piotr i Mikołaj zapisują swej matce Jadwidze Kobylińskiej w dożywocie po 7 grz. czynszu: Piotr na Kłodzie, a Mikołaj na → Brodkach [czyli cz. Dąbcza] (PG 15, 221); 1520 ciż Piotr i Mikołaj → przyp. 32; 1521 tenże Piotr wspomn. jako zm. → niżej [wd. Anna żyła jeszcze 1534, → niżej]; 1521 tenże Mikołaj → Rydzyna – miasto, p. 2; 1523 tenże Mikołaj kupuje od Bartłomieja Pawłowskiego 5 ł. os. w Nowej Wsi z zastrz. pr. odkupu za 70 grz. (PG 15, 505v); 1529 tenże Mikołaj wspomn. jako zm. → niżej.

1499 Jan Sowiński posiada sumy nabyte z zastrz. pr. odkupu na R., Kłodzie i Pawłowicach³⁶Prawdop. zapisu dokonać musiał wspólny dz. wymienionych wsi, a więc miało to miejsce jeszcze przed działami rodzinnymi z 1466 (kiedy wyodrębniono dobra rydzyńskie i pawłowskie) (KoścG 5, 12).

1511-56 Jan, 1521-67 Wojciech³⁷Według epitafium synów w kat. pozn. (1583, → niżej), Wojciech spędził wiele lat na Podolu. Ten rozdział jego życia wiązać chyba należy z latami młodości. Później bowiem dość regularnie występuje w źródłach wielkopolskich, 1518-60 Piotr i 1523-76 Łukasz sędzia wsch. 1554-72 (UDR 1/2, 182) Rydzyńscy, także „hrabiowie z Wierzbnej Rydzyńscy”³⁸W znanych nam źródłach jako pierwszy podpisał się tak kanonik Piotr w 1530 (M Rydzyna I 40, 7v). Jego brat Łukasz i brat stryj. Stanisław dodawali sobie Wierzbną do nazwiska dopiero od 1558 (TD). Wydaje się, że zmiana była związana z odnowieniem kontaktów z dalekimi krewnymi, morawską rodziną Bruntalskich z Vrbna (von Würben auf Freudenthal); być może Piotr zetknął się z którymś z nich podczas studiów w Krakowie. , ss. Piotra: 1511 tenże Jan kolator altarii w R. → Rydzyna – miasto, p. 5; 1511-56 tenże Jan, 1518-60 tenże Piotr, duchowni → p. 6; 1521 ciż Jan, Wojciech i Piotr winni są swemu szwagrowi (gener) Janowi Daleszyńskiemu [mężowi Małg. Rydzyńskiej] 100 grz. (KoścZ 24, 139v); 1521 ciż Jan, Piotr, Wojciech i Łukasz → Rydzyna – miasto, p. 2; 1521 tenże Wojciech prezentuje Mac. Pawłowskiego na altarystę altarii Znalezienia Krzyża Ś. i Poczęcia NMP w kat. pozn. (BR 176, 2); 1523 ciż Jan, Wojciech, Piotr i Łukasz dziedzice Gorzyc i Gorzyczek (KoścZ 24, 302v); 1527 ciż Jan, Piotr i Maciej³⁹Mac. Rydzyński nie jest skądinąd znany. Niewątpliwie chodzi tu o Mac. Pawłowskiego (również pochodzącego od fundatora altarii), którego pisarz pomyłkowo uznał za brata Jana i Piotra Rydzyńskich wraz z bratem stryj. Stanisławem przedkładają do oblatowania dok. erekcyjny altarii ufundowanej przez ich przodków w kat. pozn. (ACC 102 k. 110v, 114); 1529 ciż Jan, Wojciech i Łukasz ss. Piotra wraz bratem stryj. Stanisławem synem zm. Mik. Rydzyńskiego (PG 16, 277); 1530 tenże Piotr sprzedaje dom w R. (M Rydzyna I k. 40, 7v; → Rydzyna – miasto, p. 3); 1531 ciż Jan, Piotr, Wojciech i Łukasz wraz matką Anną wd. po Piotrze Rydzyńskim (KoścG 8 k. 196, 255; KoścZ 25, 59); 1534 tymże braciom matka Anna zobowiązuje się nie odstępować w obce ręce swej oprawy zapisanej na R. (KoścG 8, 290); 1534 ciż bracia sprzedają altarii w R. czynsz z Jarogniewic → Rydzyna – miasto, p. 5; 1537 ciż → Rydzyna – miasto, p. 2; 1538 tenże Wojciech zapisuje swej ż. Annie c. Jana z Danaborza po 2000 zł posagu i wiana na 1/2 miasta i przedmieścia R. oraz 1/2 wsi Kłoda, Tarnowa, Gorzyce, Gorzyczki i Jarogniewice (PG 17, 236); 1539 tenże Wojciech kupuje od Mac. Zakrzewskiego wsie Nowiec, Trąbinko i opust. Malinie za 6000 zł, a 1540 sprzedaje Nowiec i Malinie Wojc. Daleszyńskiemu z zastrz. pr. odkupu za 600 zł (PG 17 k. 324, 359; KoścG 8, 482v);

1540 tenże Wojciech wraz z ż. Anną z Danaborza (ona w towarzystwie Jana z Tęczyna i Hieronima Oporowskiego) zapisują sobie wzajemnie całość dóbr w dożywocie (MS 4 nr 20076, 20077); 1543 tenże Wojciech zapisuje swej [drugiej] ż. Annie c. zm. Andrzeja Jaktorowskiego⁴⁰Była wnuczką Pawła z → Rozwarowa. Później nazywana przeważnie Jankowską. W TD znajduje się zapiska z KoścG 8, 552v, w której Anna Jankowska ż. Wojciecha występuje już 1536. Musiała tu zajść pomyłka w dacie (w układzie kart w księdze?), gdyż jeszcze 1538 żoną Wojciecha była Anna Danaborska po 2800 zł posagu i wiana na 1/2 wsi Nowiec, Trąbinko, Malinie, na częściach Gorzyc, Gorzyczek i Jarogniewic oraz na mieście i przedmieściu R., Kłodzie i Tarnowej (PG 18, 10); 1544 tenże Wojciech kupuje od Jana Jeżewskiego wieś Jeżewo i 1/2 Wycisłowa za 2500 zł, a od Bartłomieja Sośnickiego wieś Jawory za 1500 zł (PG 18 k. 116, 122; KoścG 8, 610; KoścZ 27, 180-182); 1544 tenże Łukasz zawiera z bratem Janem scholastykiem pozn. układ o wzajemnym dziedziczeniu dóbr w R. (miasto i przedmieście), Kłodzie, Tarnowej, Jarogniewicach, Gorzycach i Gorzyczkach (PG 18, 92v); 1545 tenże Łukasz kupuje od brata Wojciecha jego dobra w Jarogniewicach za 600 grz. (PG 18, 204); 1546 tenże Łukasz zapisuje swej ż. Annie c. Kaspra Siedlnickiego po 1500 zł posagu i wiana na 1/2 swych części Kłody, Tarnowej, Jarogniewic, Gorzyc i Gorzyczek oraz na 1/2 Tarchalina i 1/2 cz. Kowalewa, które to dobra otrzymał od Kaspra Siedlnickiego jako zabezpieczenie posagu (PG 18, 248; WsG 3, 81v; KoścZ 27, 183); 1546 tenże Wojciech ustanawia swą ż. Annę Jankowską oraz swych braci Jana scholastyka pozn. i Łukasza opiekunami swych dzieci: Katarzyny z pierwszej ż. Anny oraz Gabriela, Zofii i Anny z drugiej ż., wspomn. Anny Jankowskiej (PG 18, 286v; → niżej, pod 1549); 1548 tenże Łukasz kupuje od Kat. Objezierskiej wd. po Kasprze Dłuskim jej cz. Siedlnicy za 2000 zł (PG 18, 395); 1548 tenże Łukasz sprzedaje z zastrz. pr. odkupu Marcinowi Zawadzkiemu wieś Tarchalin za 1580 zł (PG 18, 411v); 1549 tenże Wojciech ustanawia swych braci Jana i Łukasza, braci żony Łukasza i Andrzeja Jankowskich oraz samą żonę opiekunami dla swych dzieci Katarzyny z pierwszej żony Anny z Danaborza oraz Gabriela, Mateusza, Zofii i Jadwigi z drugiej ż. Anny Jankowskiej (PG 18, 469v); 1553 ciż Jan, Wojciech, Piotr i Łukasz → Rydzyna miasto, p. 2; 1553 tenże Wojciech dz. Jeżewa, Wycisłowa i Jaworów przekazuje swej c. Katarzynie 1500 zł, z racji posagu (tytułem którego miała zapisanych 1000 zł na wsi Nowiec) oraz sumy 500 zł spadku po Petroneli z Oporowa starościnie nak.⁴¹Matką Katarzyny była Anna c. Jana z Danaborza star. nak (PG 97, 791v); 1554 tenże Łukasz dokonuje z Wojciechem i Mac. Dłuskimi działów dóbr w Siedlnicy i Kowalewie (WsG 3, 265); 1555 tenże Wojciech zapisuje swej ż. Annie Jaktorowskiej w dożywocie swe dobra: miasto i przedmieście R., Kłoda, Tarnowa, Gorzyczki, Gorzyce, cz. Nowca, cz. Jeżewa, cz. Wycisłowa, całe Jawory (PG 19, 255v); 1556 tenże Wojciech sprzedaje bratu Łukaszowi dobra w Jarogniewicach za 600 zł (PG 100, 916); 1557 ciż Piotr kan. pozn., Wojciech i Łukasz kolatorzy kościoła par. w R. → Rydzyna – miasto, p. 5; 1559 tenże Wojciech winien jest Feliksowi Brodnickiemu narzeczonemu swej c. Katarzyny 1500 zł posagu i 500 zł wyprawy; Feliks zapisuje jej po 2000 zł posagu i wiana (KoścG 12, 179v; PG 19, 700v; PG 103, 97); 1560 tenże Piotr⁴²Określony tu jako „szl. i ur.”, co wskazuje na osobę świecką, a nie duchownego. Nie znamy jednak wówczas wśród Rydzyńskich innego Piotra. Kontekst zapisek, ukazujących wyraźnie konflikt braterski (spory o podział dóbr ojcowskich), świadczy zaś, że musi to być Piotr brat Wojciecha i Łukasza, znany skądinąd jako duchowny. Możliwe, że pod koniec życia Piotr porzucił stan duchowny (wiadomo, że nigdy nie przyjął wyższych święceń) pozywa [swych braci] Wojciecha i Łukasza o bezprawne wyłowienie ryb ze wspólnego stawu Lubosza, o dokonanie działów dóbr po ojcu, o wpisanie jego imienia do pozwu przeciwko Stan. Rydzyńskiemu w sprawie wycięcia lasów w R., Kłodzie, Tarnowej [Łące] i Dąbczu oraz o przejęcie sumy za korzystanie z podmokłych lasów w mieście i przedmieściu R. (KoścZ 57, 90); 1561 tenże Łukasz kupuje od Andrzeja Zaremby z Kalinowej Kawczyn za 3000 zł (PG 20, 24; PG 105, 279v; KoścG 14, 161; WsG 14, 98v); 1562 ciż Wojciech i Łukasz → Rydzyna miasto, p. 4;

1563 król Zygmunt August zaświadcza, że ciż Wojciech, Łukasz i [ich brat stryj.] Stanisław Rydzyńscy, „hrabiowie z Wierzbnej”, na prośbę swych krewnych Bruntalskich z Wierzbnej (Jana star. opawskiego i jego brata Stefana oraz Jana i Stefana młodszych)⁴³Bruntalscy zabiegali wówczas o uzyskanie tytułu hrabiowskiego i to właśnie było przyczyną wystawienia tego dok, poddanych cesarza Ferdynanda, zeznali pod przysięgą, że Bruntalscy są ich krewnymi i stryjami urodzonymi ze wspólnych przodków; na dowód tego wskazali wspólny herb (6 lilii w błękitnym polu przedzielonym belką, a w klejnocie złota włócznia przebita strzałą⁴⁴Pod tą postacią uchowała się w klejnocie pierwotna postać herbu rodziny: przekrzyżowana strzała (herb Lis). Podobnie klejnot Rydzyńskich opisał już kilkadziesiąt lat wcześniej Marcin Bielski (→ przyp. 51)); pokazali też dokumenty ks. śląskiego Henryka sprzed 300 lat, w których jeden ze świadków tytułowany jest hrabią (comes) z Wierzbnej, a również zapisy ze starego kościoła franciszkanów w Świdnicy na Śląsku sprzed 343 lat⁴⁵Chodzi o tablicę upamiętniającą fundację kościoła jakoby w 1220 przez panów z Wierzbnej. Wystawiono ją najpewniej w XIV w., a wiarogodność podawanych w niej informacji jest wątpliwa, zob. K. Dittrich, Die Gedenktafeln des Schweidnitzer Gymnasiums, „Schlesische Geschichtsblätter” 1935, nr 3, s. 62-64 (z dobrej reprodukcji); L. Radler, Das Franziskanerkloster zu Schweidnitz im Mittelalter, „Archiv für schlesische Kirchengeschichte” 27, 1969, s. 54), poświadczające hrabiowską godność i pobożność rodziny; król poświadcza te świadectwa, chociaż w Polsce pr. szlachectwa jest równe dla wszystkich i szlachcica wyróżniać może nie urodzenie, lecz tylko zasługi wobec króla i państwa oraz urzędy, niegdyś jednak istniało zróżnicowanie i hrabiowskie tytuły (PG 107, 339-339v);

1564 tenże Łukasz dz. w Kawczynie uzyskuje od bpa pozn. przeniesienie Kawczyna z par. Oborzyska (opanowanej przez innowierców) do par. Bonikowo (AE XI 70); 1566 tenże Łukasz → Rydzyna – miasto, p. 5; 1566 tenże Łukasz kupuje od Jakuba Rokossowskiego plac na przedmieściu Wschowy, który dotychczas posiadali wspólnie (PG 20, 475); 1567 tenże Łukasz zapisuje ż. Annie Siedlnickiej po 4000 zł posagu i wiana, ona zaś daje mu swą cz. Siedlnicy (WsG 16, 7; WsG 6, 3v); 1567 ciż Wojciech i Łukasz wśród spadkobierców Samuela Gołanieckiego (WsG 16, 6); 1570 tenże Wojciech wspomn. jako zm. (PG 21, 76v); 1576 tenże Łukasz ustanawia opiekunów dla swych cc. Anny i Katarzyny (PG 21, 681); 1577 tenże Łukasz wspomn. jako zm. (WsG 7, 13).

1521-70 Małgorzata c. zm. Piotra Rydzyńskiego: 1521 tejże mąż Jan Daleszyński zapisuje po 200 grz. posagu i wiana oraz 50 grz. wyprawy⁴⁶Syn z tego małżeństwa, Jan Daleszyński, w 1538 określił się siostrzeńcem panów z R. (KoścZ 26, 121v), choć kontekst sprawy wcale nie wymagał przypomnienia tego pokrewieństwa. Świadczy to o dużym szacunku, jakim cieszyli się Rydzyńscy w okolicy (KoścZ 19, 86; KoścZ 22, 74v); 1527-30 taż ż. Tomasza Marszewskiego pisarza ziemskiego kal. [zm. 1539/40 (UDR 1/2, 61)] (KoścG 8, 104v; PyZ 20, 485); 1541-70 taż wd. po Tomaszu Marszewskim⁴⁷Córka Małgorzaty i Tomasza, Katarzyna, wyszła za Stan. Rydzyńskiego, brata stryj. swej matki, → niżej (PG 17, 476; KalG 3, 254).

1527-63 Stan. Rydzyński syn Mikołaja: 1527 tenże, 1529 tenże syn zm. Mikołaja → wyżej: Jan, Wojciech, Piotr i Łukasz; 1535 tenże wraz z siostrami Agnieszką, Katarzyną i Barbarą toczy proces z Wawrzyńcem i Feliksem Brodnickimi o oprawę ich zm. matki Anny [ż. Sędziwoja Brodnickiego, a następnie Mik. Rydzyńskiego] (KoścG 8, 300v); 1535 tenże kupuje od Mik. Moraczewskiego cz. Moraczewa, Mirkowic i Pomykowa za 500 zł, a od Mac. Moraczewskiego cz. Moraczewa za 200 grz. (PG 16, 744v; PG 17, 39v); 1536 tenże zapisuje swej ż. Katarzynie c. Tomasza Marszewskiego [i Małg. Rydzyńskiej, c. Piotra] po 1100 zł posagu i wiana na 1/2 miasta i przedmieścia R. oraz całej wsi Dąbcze Brodki, a 1542 odnawia ten zapis (PG 17 k. 161, 500v); 1537 tenże → Rydzyna miasto, p. 2; 1538 tenże kupuje od swych sióstr Katarzyny ż. Krzysztofa Koszuckiego i Agnieszki panny ich dobra w Luboni po zm. matce Annie; Agnieszce tenże zapisuje 25 grz. czynszu z miasta i przedmieścia R. oraz z części Luboni i Moraczewa z zastrz. pr. odkupu za 500 grz. (PG 17, 234-235; KoścG 8, 388); 1549 tenże kupuje od siostry Barbary ż. Mik. Wilkowskiego jej dobra po matce w Luboni za 500 zł (WsG 3, 126); 1551 tenże kupuje od Piotra Racadowskiego cz. Przybiny za 1000 grz. (KalG 39, 320; KalG 40, 26), a 1552 sprzedaje ją Janowi i Andrzejowi Przybińskim (PG 19, 37); 1553 tenże → Rydzyna miasto, p. 2; 1557 tenże jest jednym z kolatorów kościoła par. w R. → Rydzyna – miasto, p. 5; 1558 tenże „hrabia z Wierzbnej” daje swym ss. Janowi i Stanisławowi połowy Oporowa i Oporówka (WsG 5, 4v); 1562 tenże → Rydzyna miasto, p. 4; 1563 tenże → wyżej: Jan, Wojciech, Piotr i Łukasz; 1563 tenże zapisuje 300 zł swej siostrzenicy Annie Koszuckiej (PG 107, 288v); 1565 Katarzyna z Marszewa wd. po tymże Stanisławie (KoścG 16, 111v), jako wd. żyła do 1585⁴⁸Przeprowadzała duże transakcje, kupując z zastrz. pr. odkupu: 1558 dobra czempińskie od Stan. Górki (PG 20, 739), a 1575 Poniec od Barbary Pampowskiej (PG 21, 525v) (TD).

1533-43 Anna Rydzyńska c. Piotra: 1533-34 mąż Wojc. Dłuski zapisuje jej po 470 zł posagu i wiana (KoścG 8, 256; WsG 2, 134v), a 1543 po 500 zł posagu i wiana (PG 18, 56v).

1534-80 Urszula Rydzyńska c. Piotra: 1534 taż panna (KoścG 8, 291v); 1535 tejże mąż Krzysztof Kokorzyński zapisuje po 600 zł posagu i wiana (PG 16, 760); 1548-67 taż ż. Krzysztofa Kokorzyńskiego (KoścG 9, 73; WsG 16, 6), 1575-80 taż wd. (TD).

1534-41 Jadwiga Rydzyńska c. Piotra: 1534 taż panna (KoścG 8, 291v); 1541 tejże mąż Jan Przybyszewski ma zapisać po 500 zł posagu i wiana (WsG 3, 19).

1535 Agnieszka, Katarzyna i Barbara cc. Mikołaja, 1538 Agnieszka panna, Katarzyna ż. Krzysztofa Koszuckiego → wyżej: Stanisław; 1538 Katarzynie mąż Krzysztof Koszucki zapisuje po 600 zł posagu i wiana (PG 17, 235v), a 1542 wszystkie swe dobra w dożywocie (PyZ 17, 156v-157); 1549 Barbarze mąż Mik. Wilkowski [z Wilkowa Niemieckiego] zapisuje po 600 zł posagu i wiana (WsG 3, 127; → też wyżej: Stanisław); 1553 Katarzyna wspomn. jako zm. (PG 97, 341); 1560 Barbara ż. Mik. Wilkowskiego, a 1563-67 wd. (TD).

1546-49 dzieci Wojc. Rydzyńskiego: 1546 Katarzyna z pierwszej ż. Anny [Danaborskiej] oraz Gabriel, Zofia i Anna z drugiej ż. Anny Jankowskiej, 1549 Katarzyna z pierwszej ż. Anny z Danaborza oraz Gabriel, Mateusz, Zofia, Jadwiga z drugiej ż. Anny Jankowskiej, 1553 Katarzyna, 1559 taż narzeczona Feliksa Brodnickiego → wyżej; 1559-71 taż Katarzyna ż. Feliksa Brodnickiego (PG 19, 700v; PG 21, 223), a 1578-80 wd. (PG 133, 561v; PG 136, 456); 1565 Zofia ż. Jakuba z → Rozwarowa (PG 20, 397v); 1570-79 Jadwiga ż. Jana Miaskowskiego (PG 21, 76v; PG 134, 826), a 1581-87 wd. (TD).

1546-89 Gabriel, 1575-81 Stanisław⁴⁹Stanisław, Andrzej i Wojciech ur. się po 1549, w którym to roku ojciec nie wymienił ich jeszcze przy ustanawianiu opiekunów dla swych dzieci, 1578-82 Andrzej, 1575-91 Wojc. Rydzyńscy ss. Wojciecha, ich siostra Dorota 1578 narzeczona, a 1579 ż. Bartłomieja Pawłowskiego (TD); 1580 działy tychże braci: Gabriel otrzymuje cz. miasta, zamku i przedmieścia w R., oraz części Tarnowej Łąki i Kłody; Stanisław otrzymuje Nowe Trąbinko i Malinie; Wojciech otrzymuje Jawory oraz części Jeżewa i Wycisłowa wraz z mł. Ziemek; Andrzej otrzymuje części w Gorzycach i pr. do spadku po Samuelu Gołanieckim (PG 136, 637); 1581 ciż → Rydzyna, p. 2; 1583 ciż Gabriel i Wojciech wystawiają w kaplicy Rydzyńskich w kat. pozn. epitafium swym braciom Stanisławowi i Andrzejowi, którzy zmarli nie przeżywszy nawet 36 lat (Andrzej zm. 2 lata po Stanisławie), a cnotami i wiarą katolicką dorównywali przodkom: ojcu Wojciechowi, który wiele lat walczył na Podolu z Tatarami i 2 razy był w tatarskiej niewoli, oraz stryjowi Janowi scholastykowi pozn., który ufundował dla siebie anniwersarz, chcąc naśladować w pobożności pradziada Jana kaszt. międz. i star. wsch., który zbudował kościół w R. wraz z kaplicami w Czerninie, Dąbczu, Pawłowicach, Kłodzie i Czarnkowie, ufundował tę kaplicę [w kat. pozn.], a także zbudował zamek w R. (tekst przekazany tylko przez S. Starowolskiego, Monumenta Sarmatarum, podają Preibisz 15 oraz Now. 1, 661-662 [z ważnymi poprawkami]); 1584 tenże Wojciech zapisuje swej ż. Annie c. Stan. Tworzyjańskiego po 1100 zł posagu i wiana na 1/2 wsi Jawory oraz 1/2 swych części w Jeżewie, Wycisłowie i mł. Ziemek (PG 22, 419v); 1589 tenże Wojciech zapisuje swej przyszłej ż. Agnieszce Złotkowskiej po 2000 zł posagu i wiana na częściach Jeżewa i Wycisłowa (KalG 6, 311); 1589 tenże Gabriel zapisuje swej ż. Katarzynie c. Wojc. Zebrzydowskiego po 3000 zł posagu i wiana na 1/2 zamku i miasta R. oraz 1/2 folw. w Kłodzie (PG 23, 315v); 1589-90 Kat. Zebrzydowska wd. po tymże Gabrielu (TD).

1558 Jan i 1558-86 Stan. Rydzyńscy ss. Stanisława (TD): 1558 ciż → wyżej: Stanisław; 1572 tenże Stanisław zapisuje ż. Barbarze c. zm. Hieronima Rozdrażewskiego po 15000 zł posagu i wiana na 1/2 Luboni, Oporowa, Oporówka i Moraczewa, zaś swej matce Katarzynie daje R. i Dąbcze (PG 21 k. 418v, 498); 1581 tenże Stanisław → Rydzyna miasto, p. 2; 1584 tenże Stanisław zapisuje swej ż. Gertrudzie c. Andrzeja Opalińskiego po 9000 zł posagu i wiana na Luboni, Oporowie, Oporówku, Moraczewie, na 1/2 Gorzyczek oraz na 1/2 połówek w Jaszkowie, Słoninie, Jasieniu, Gołębinie i Witowlu (NG 29, 390), a 1585 po 10000 zł na Jaszkowie, Gołębinie, Jasieniu, Słoninie, Witkówkach, częściach Gorzyczek, Luboni, Oporowa i Oporówka, sobie zachowując R. z przyległymi wsiami i Kaczkowo (PG 22, 575v); 1585 tenże sprzedaje z zastrz. pr. odkupu Mik. Sepieńskiemu wieś Kaczkowo za 5500 zł (PG 22, 602v); 1585 Agnieszka c. tegoż Stanisława i Barbary Rozdrażewskiej (PG 147, 247); 1585 tegoż dzieci z Barbary: Jan i Anna (WsG 7, 78); 1587-90 Gertruda Opalińska wd. po tymże Stanisławie (TD).

1568-75 Jadwiga c. Łukasza Rydzyńskiego, ż. Jerzego Turewskiego (TD).

1576 Anna i Katarzyna cc. Łukasza Rydzyńskiego; 1579 Anna ż. Jana Tomickiego, 1581-84 wd.; 1581-88 Katarzyna ż. Łukasza Gułtowskiego (TD).

1577-85 Jan i 1577-90 Łukasz Rydzyńscy ss. Łukasza (TD): 1579 działy tychże: Łukasz otrzymuje cz. Siedlnicy i Kowalewa, całe Jarogniewice, Kawczyn, Szczypiorno i Łęgnowo; Jan otrzymuje części R. z miastem i zamkiem, Kłody, Tarnowej, Gorzyc i Gorzyczek oraz cały Tarchalin (WsG 18, 157); 1585 tenże Łukasz zapisuje swej ż. Annie c. Jakuba Rokossowskiego po 12000 zł posagu i wiana na Jarogniewicach, Kawczynie, Siedlnicy, Kowalewie i Łęgnowie (PG 146, 440v); 1588 tenże Łukasz dz. w Jarogniewicach, Kawczynie, Siedlnicy, Kowalewie i Łęgnowie (PG 22, 486v).

1585-89 zm. 1590 Jan Rydzyński syn Stanisława (TD).

1588-89 Andrzej Rydzyński, 1591 Gabriel, Andrzej i Wojc. Rydzyńscy ss. Wojciecha (TD).

[W I połowie XVII w. dobra R. przeszły częściowo, drogą małżeństw córek Rydzyńskich, w ręce rodzin Gajewskich i Ciświckich, ich części wykupili w połowie XVII w. Leszczyńscy, którzy też 1693 kupili cz. R. należącą do ostatnich Rydzyńskich (Preibisz 25-28).]

6. 1432 Stefan z Czerniny i R. opatruje swą pieczęcią akt, którym szlachta i miasta woj. pozn. zobowiązuje się po śmierci Władysława Jag. uznać królem jednego z jego synów (Wp. 9 nr 1289, pieczęć 35).

1454 Jan Rydzyński ginie w bitwie pod Chojnicami⁵⁰Według Kroniki Marcina Bielskiego (wyd. K. J. Turowski, Sanok 1856, s. 736 n.), Jan Rydzyński zabił w tej bitwie ks. żagańskiego Rudolfa, walczącego po stronie krzyżackiej (DH 5, 187).

1511-56 Jan Rydzyński: 1511 tenże prezentowany na altarystę w R. (ACC 88, 39v); 1512 tenże syn Piotra, student w Krakowie (AS 2, 134); 1515-35 tenże altarysta altarii Rydzyńskich w kat. pozn. (Now. 1, 389; AE V 144); 1516 tenże pleb. w R., 1517 tenże pleb. i altarysta w R. oraz altarysta w kat. pozn., 1519 zamienia kościół par. w R. na kanonię kat. pozn. i kanonię w kolegiacie NMP in Summo w Poznaniu → Rydzyna – miasto, p. 5; 1520 tenże przyjęty do kapituły kat. pozn. dowodzi, że jest szlachcicem z herbów Grabia⁵¹Herb Rydzyńskich określa się jako Wierzbno, acz nazwa ta nie jest poświadczona dla średniowiecza (J. Szymański, Herbarz średniowiecznego rycerstwa polskiego, Warszawa 1993, s. 292 n.) i zrodziła się chyba nie wcześniej niż w połowie XVI w., kiedy to Rydzyńscy zaczęli podkreślać swe pochodzenie z Wierzbnej na Śląsku (→ przyp. 38). Grabia to chyba wcześniejsza nazwa tego herbu, której nie należy w każdym razie kojarzyć z występującym na Mazowszu i Małopolsce rodem Grabiów (tamże, s. 128). Nazwa ta być może nawiązuje do tytułu hrabiowskiego, który Rydzyńscy przydawali sobie w XVI w. Kronika Marcina Bielskiego, s. 737, określa w początku XVI w. herb Rydzyńskich omownie jako „lilie, które mają bydź białe, a na hełmie słup i strzeła przezeń”. Także dok. z 1563 (→ p. 3 i przyp. 44) podaje tylko opis herbu, bez nazwy i Wyskota po ojcu a Kotwicz i Jastrzębiec po matce⁵²Wskazuje to, że Jan był synem Piotra Rydzyńskiego, którego ż. Anna Gołanicka nosiła h. Kotwicz (MHP nr 278); 1521-56 tenże scholastyk pozn. (LutKap 51; Now. 1, 389; PG 70, 588; KoścZ 24 k. 139, 302v; PG 16 k. 177, 647v; KoścG 8 k. 196, 255; KoścZ 25, 59; KoścZ 19, 165v; PG 17, 234; AE VII 310-311; AE VIII 145v; WsG 3 k. 19, 21; PG 18 k. 92v, 286v; PG 93, 308); 1529-40 tenże pleb. w Modrzu (ACC 104, 86v; AE VIII 145v); 1556 tenże wspomn. jako zm. (PG 100, 916); 1557 tenże wspomn. jako zm. scholastyk pozn. i pleb. w R. → Rydzyna – miasto, p. 5.

1518-60 Piotr Rydzyński syn Piotra (→ p. 3 i przyp. 42): 1518 tenże student w Krakowie (AS 2, 189); 1524-58 tenże kan. pozn., nie przyjął jednak wymaganych święceń; autor (podpisywał się jako Risinius) pism polemicznych przeciwko luteranom, poematów religijnych i epigramatów, wydawca najstarszej historii obrazu częstochowskiego (PSB 33, 456-457); 1531 tenże pleb. w Strzelcach [Wielkich k. Gostynia] (KoścZ 25, 59).