[MARGRABSKA DROGA]

1251 [fals. z końca XV w.] via regia Nove Marchie, via regia Prussica (PU 1 nr 544; Wp. 1 nr 297), 1286 [recte 1290] Via Marchionis (Wp. 1 nr 570), 1313 Via Marchionis (Wp. 2 nr 960), 1314 antiqua Via Marchionis (Wp. 2 nr 967), 1374 Markgrauenwek, Markgreuen Wech (CDB A 18, s. 149, 150), 1549 Via Marchionalis (CMP nr 154; Wielopolski 102), 1559 Landtweg (AKsSzcz. 546 k. 59, 357v), 1564 Preusnische Landtwegk, Preusnische Wegk, Markgrawen Wegk (Wrede s. 113, 114), 1582 Marchionis Via (WG 3, 21a), droga biegnąca przez terytorium wałeckie; prowadziła z Niemiec i Nowej Marchii na NE w kierunku Lędyczka i Gdańska.

[Pow. wał.]

1251 → niżej: koniec XV w.; 1286 [recte 12901S.Krzyżanowski, Dyplomy i kancelaria Przemysława II, „Pamiętnik Akademii Umiejętności w Krakowie” 8, 1890, s. 178, 191 przesuwa datę na 1290, gdyż dopiero wtedy Przemysł II mógł użyć tytułu ks. Polski [Wlkp.] i Krakowa] gran. ziemi → Czaplinek biegnie od jezior Pile i Dołgie wzdłuż rz. Piławy aż do V.M., a następnie [skręca na W.] i idzie wzdłuż wspomn. drogi do trzech drzew nad jez. Lubizk2→ Czepe, jez., uwaga (Wp. 1 nr 570); 1313 Gunter z Kevernberg [Käfernburg] wyznacza termin [w imieniu margr. brand.] posłowi bpa pozn. Andrzeja dla wymierzenia 200 ł. dla bpa pozn. w ziemi wał. między V.M. a rzekami Plitnicą i → Gwdą (Wp. 2 nr 960).

1374 akt hołdu rodziny Wedlów dla Karola IV cesarza i jego ss. [Luksemburgów] oraz list lenny cesarza Karola i króla Wacława dla Wedlów wymieniają wśród ziem oddanych Wedlom w lenno m. in. 5000 włók, lasów i puszcz, które graniczą z Prusami wzdłuż rz. Gwdy, z Polską wzdłuż rz. Noteci, a z ks. [pom.] wzdłuż drogi M.3→ Gwda, przyp. 2; droga M. biegnie od Pławna [k. Czaplinka] do wsi [?] Preussenwalde4Źródło mówi wyraźnie o wsi. Może to być wieś Prusinowo (1944 Prützenwalde), 7 km na E od Gwdy i Lędyczka; występuje ona w źródłach od połowy XIV w. (M. Grzegorz, Osady Pomorza Gdańskiego w latach 1309-1454, Warszawa 1990, s. 42). Nie można jednak wykluczyć in. interpretacji, że za Gwda. M.D. wkraczała w pruskie lasy, lub w pruską puszczę, jak to formułuje opis gran. z 1564 r (CDB A 18 s. 149, 150).

1251 [fals. z końca XV w.] odcinek drogi król. stanowi [północną] gran. Turzego Błota, które należy do dóbr Falkenburg [obecnie Złocieniec]; droga ta idzie od wsi Brocz, [za Turzym Błotem] przecina rz. → Czochryń i dochodzi do rz. Piławy, a dalej biegnie do Lędyczka (tu nazwano ją drogą król. Nowej Marchii; PU 1 nr 544; Wp. 1 nr 297).

1436/41, 1549, 1564/65 pol. relacje o przebiegu gran. Wlkp. z Pomorzem: 1436/41, 1564/65 gran. ta od brodu [na Piławie] (→ Margrabin Bród) do Zgubionego Zdroju5Nazwa Zgubiony Zdrój, po niem. Verloren Born, przetrwała w nazwach nowszej osady Gross Born, obecnie Borne k. Sulinowa, 20 km na SSW od Szczecinka i do rz. Plitnicy idzie wzdłuż wielkiej drogi (1564/65 wzdłuż drogi bez bliższego określenia; Raczyński Wspomnienia 2, s. VII; LWK 1, 209), 1549 wspomn. gran. na opisanym wyżej odcinku biegnie wzdłuż wielkiej drogi V.M. (Wielopolski 102).

1564 pruska droga publiczna na odcinku od rz. Dobrzycy do rz. Piławy stanowi [północną] gran. puszczy zw. Turze Błoto (Turbruchische Heide) [była to nowomarchijska enklawa w Polsce]; dalej droga ta idzie w kierunku Pruskiej Puszczy (Preusnische Heide)6→ przyp. 4 i Lędyczka (Wrede 113, przyp. 3); 1564 droga M. stanowiła gran. między Wielkopolską a Nową Marchią [na N od Frydlandu (Mirosławca)] na odcinku od jez. → Kawiec Mały do → Kobylej Góry (Wrede 114).

1582 obl. 1587 Andrzej z Górki star. wał. w przyw. dla nowo lokowanej wsi Róża [zw. już w 1587 Dudelag, 1944 Doderlag, obecnie Dudylany] określa, że gran. tej wsi mają sięgać od rz. → Czerwonej [na S od wsi] do publicznej drogi król. zw. M.V. [na N od tej wsi] (WG 3, 21a).

Uwaga: Przebieg M.D. na terenie ziemi wał. oraz literaturę dot. tego zagadnienia omawia K. Górska-Gołaska, Zasadzki rycerstwa wielkopolskiego na Drodze Margrabskiej pod Turzą Górą w 1430 r., „Studia i Materiały do Dziejów Wielkopolski i Pomorza” 12, 1976, z. 1 (23), s. 53-62. Por. też sprostowanie → Jastrowie k. Piły, uwaga.

1 S.Krzyżanowski, Dyplomy i kancelaria Przemysława II, „Pamiętnik Akademii Umiejętności w Krakowie” 8, 1890, s. 178, 191 przesuwa datę na 1290, gdyż dopiero wtedy Przemysł II mógł użyć tytułu ks. Polski [Wlkp.] i Krakowa.

2 → Czepe, jez., uwaga.

3 → Gwda, przyp. 2.

4 Źródło mówi wyraźnie o wsi. Może to być wieś Prusinowo (1944 Prützenwalde), 7 km na E od Gwdy i Lędyczka; występuje ona w źródłach od połowy XIV w. (M. Grzegorz, Osady Pomorza Gdańskiego w latach 1309-1454, Warszawa 1990, s. 42). Nie można jednak wykluczyć in. interpretacji, że za Gwda. M.D. wkraczała w pruskie lasy, lub w pruską puszczę, jak to formułuje opis gran. z 1564 r.

5 Nazwa Zgubiony Zdrój, po niem. Verloren Born, przetrwała w nazwach nowszej osady Gross Born, obecnie Borne k. Sulinowa, 20 km na SSW od Szczecinka.

6 → przyp. 4.