1285 kop. 1646 Ratagin (Wp. 1 nr 557), 1285 wzm. 1431 Rathahin (Obra 2), 1398 or. Rathay (WR 3 nr 37), 1412 Rataye (KoścZ 3, 188), 1418 na Radayach (WR 3 nr 652), 1420 w Rathayech (WR 3 nr 820), 1422 Rathaye (WR 3 nr 935), 1427 Ratage (WR 1 nr 1243), 1436 Rathage (KoścZ 11, 254v), 5 km na S od Grodziska Wlkp.

1. 1466 n. pow. kośc. (PG 6, 222v); 1510 n. par. Gnin (LBP 165).

2. 1435 Glinki (→ przyp. 3), opust. dwór → p. 3: Chwał; 1510 wiatrak, folw., 1563, 1580 wiatrak → p. 3.

3. Własn. szlach. 1285 komes Burchard z R., śwd. (Wp. 1 nr 557).

1398 Maciej z R., śwd. (WR 3 nr 37).

1402 Siemek Ratajski, śwd. (WR 3 nr 191).

1404 Janek Ratajski, śwd. (WR 3 nr 241).

1407 Mirosław [z R.?] toczy proces z Mirosławą Ratajską, która dowodzi, że „nie żdżyła” [nie zużyła?] jego dóbr po matce wartości 20 grz. (WR 3 nr 332); 1407 [tenże?] Miroszek Ratajski dowodzi w procesie z ciotką (matertera) [Mirosławą?] i swymi braćmi z R., że Budka [jego matka?] wniosła do R. 50 grz. posagu (WR 3 nr 334); 1409 tenże Mirosz śwd. (WR 3 nr 412); 1418 tenże Mirosław → niżej.

1412 Beata Ratajska zawiera ugodę z Grzymką i Kachną z R. swymi pasierbicami w sprawie podziału R.; każda ze stron jeszcze przed podziałem otrzyma obiekty, do których swe wyłączne pr. wykaże przysięgą świadków lub in. dowodem; resztę podzieli się na równe części dla każdego z dzieci [tj. Grzymki, Kachny oraz dzieci Beaty]; z podziału wyjęta będzie suma 30 grz., którą Beata ma na R., a która przypadnie jej dzieciom (PZ 3, 182v); 1412 taż Beata zobowiązuje się odstąpić Szczepanowi (Stephanus) [Rzeszotarzewskiemu] dwie części R.; ręczą za nią Sasin Karniński i Jan Wolikowski (KoścZ 3, 188).

1418 proces Boguchwała Ratajskiego ze Szczepanem Rzeszotarzewskim; sąd utrzymuje Boguchwała w pr. do cz. R., kupionej od jego brata¹Zapiska nie jest jasna i dopuszczalna jest zarówno interpretacja, że to Boguchwał kupił dobra od brata Szczepana, jak i odwrotna: że to Szczepan kupił je od brata Boguchwała (KoścZ 4, 325, dawniej k. 69); 1418 sąd nakazuje Januszowi Rzeczycy odstąpić Szczepanowi Rzeszotarzewskiemu zastaw w R. za 22 grz. (KoścZ 4, 356v, dawniej k. 100v); 1418 Szczepan Rzeszotarzewski pozywa Chwała Ratajskiego o zaoranie ról w R. należących do Szczepana (WR 3 nr 652); 1420 Boguchwał Ratajski w procesie ze Szczepanem Rzeszotarzewskim dowodzi, że po rozdzieleniu ról w R. glinę brał ten, na którego roli się znajdowała²→ przyp. 3 (WR 3 nr 820).

1418-20 Boguchwał Ratajski → wyżej; 1418 tenże toczy proces z Mirosławem Ratajskim (KoścZ 4, 391, dawniej 134).

1418-35 Chwał [= Boguchwał?] Ratajski, z R. (WR 3 nr 935, 1027, 1082, 1159): 1418 tenże → wyżej; 1434 tenże w procesie z Wincentym z R. dowodzi, że śl. w Budziłowie jest jego ojcowizną, a nie dobrami jego brata (WR 3 nr 1485); 1435 tenże zawiera ugodę z Wincentym i Mikołajem z R.; ma im odstąpić półł. w R., na którym leżą Glinki³Niewątpliwie chodzi o miejsce, gdzie kopano glinę, to samo, o którym mowa w sprawie Chwała z Rzeszotarzewskim z 1420 (→ wyżej) wraz z 1/2 zapustu i 1/2 roli za opust. sołectwem, zachowując pr. do zebrania plonów z uczynionych zasiewów; w sprawie kątów [kawałków roli] w Budziłowie, arbitrzy mają ocenić, kto ma ich więcej i ten powinien oddać temu, kto ma mniej; w sprawie opust. dworu postanowiono, że jeśli Maciej ma do niego pr., Wincenty i Mikołaj mają z nim się procesować; za dotrzymanie warunków ugody przez Chwała ręczy Mac. Ratajski, a za Wincentego i Mikołaja ręczy Mik. Karniński (KoścZ 11, 77v-78).

1427-40 Winc. Ratajski (Ratajewski), z R. (WR 1 nr 1243): 1427 tenże ma w procesie Jakusza Sepieńskiego z panią Kokalewską zaświadczyć, że zajął jej konie w dobrach swego pana [Jakusza] w Sepnie (WR 3 nr 1303); 1429 tenże toczy proces z Zygmuntem Korzbokiem z Zielęcina i R. o wycięcie 200 dębów (KoścZ 9 k. 222, 231v), 1430 sprawę Zygmunta ma przejąć jako zachodźca Szczepan Rzeszotarzewski⁴Zapewne w związku z tym Zygmunt pozywał Szczepana (KoścZ 9, 256). (KoścZ 9, 274); 1434 tenże, 1435 tenże z bratem Mikołajem → wyżej; 1440 tenże Ratajewski zastępuje w sądzie Katarzynę wd. po Korzboku (KoścZ 12, 228).

1429-30 Zygmunt Korzbok [także z Zielęcina, Gnina] → wyżej, 1432 tenże → niżej.

1432 Piotr Trang z R. toczy proces z Zygmuntem [Korzbokiem] z Zielęcina, który dowodzi, że sługa Zygmunta zabrał [Piotrowi?] „kęsik” [?] w Zielęcinie, gdy ten rąbał mu wiśnie (WR 3 nr 1462).

1435 Mikołaj z R. [czy tożsamy z imiennikiem z 1478?]: 1435 tenże brat Wincentego → wyżej; 1449 tenże zapisuje swej ż. Jadwidze po 80 zł węg. posagu i wiana na 1/2 swych dóbr w Budziłowie (PG 3, 101).

1435 Mac. Ratajski → wyżej; 1448 Katarzyna [c. Sędziwoja Brloka z → Manieczek], ż. Mac. Ratajskiego (KoścZ 13, 317).

1466 Stanisław z Gnina kupuje od Jana Jabłkowskiego i jego siostry Anny ich dobra po matce w Gninie, Zielęcinie, Lechowie, R. i Budziłowie za 300 grz. (PG 6, 222v); [1466?] tenże kupuje od Małgorzaty ż. Stan. Głębockiego i Beaty ż. Mac. Jastrzębickiego ich dobra po matce w Gninie, Budziłowie i R. za 100 grz. (PG 6, 207v); 1483 tenże sprzedaje Janowi Ręcskiemu 2 ł. w Budziłowie i R. za 50 grz. (PG 9, 173).

1466-72 Jan Ratajski, z R. [czy tożsamy z Janem Ręcskim 1482-92?]: 1466 tenże → p. 5; 1472 tenże zapisuje swej ż. Helenie po 50 grz. posagu i wiana na 1/2 swych dóbr w R. i Budziłowie (PG 8, 134v); 1493 tenże zm. → niżej.

1478 Mik. Ratajski [czy tożsamy z imiennikiem 1435-49?] zapisuje swej ż. Katarzynie po 100 grz. posagu i wiana na 1/2 swej cz. R. (PG 9, 104); 1484 tenże zm. → niżej.

1482 Jakub, Wincenty i Stanisław bracia niedz. z R. sprzedają Janowi z Ręcska swą cz. R. za 70 grz. (PG 9, 152).

1482-92 Jan Ręcski, z Ręcska [czy tożsamy z Janem Ratajskim 1466-72?] → wyżej; 1484, 1492 tenże → niżej.

1484 Jakub Zakrzewski kupuje dobra w R.: od Jana Ręcskiego za 120 grz.; od Jadwigi i Katarzyny cc. zm. Mikołaja z R. (występujących w towarzystwie stryja Jana Ręcskiego i wuja Stan. Gruszczyńskiego) ich cz. po ojcu i matce za 210 zł węg. (PG 8, 1); od Anny i Doroty ż. Wojc. Niemierzyckiego, cc. zm. Wojc. Ratajskiego, ich cz. po ojcu za 90 grz. (PG 10, 8); 1501 [tenże?] wspomn. jako zm. → niżej.

1487 Jakub Ratajski ręczy za Piotra Iłowieckiego (KoścG 3, 50v).

1491 Jakub Golski z R. sprzedaje Dorocie ż. Jana Brodzkiego, siostrze Jana Jaromirskiego, pr. do 3 ł. w Godziszewie, z wyłączeniem 1 ł. w Zakrzewie [obok Godziszewa], z zastrz. pr. wykupu za 40 grz. (PG 10, 144; KoścG 3, 133).

1493 Barbara i Dorota cc. zm. Jana Ratajskiego oraz Maciej, Marta i Jadwiga dzieci [tegoż] Jana mają postawić po 2 arbitrów, którzy dokonają działów ich dóbr w R. i Budziłowie; z podziału wyjęta być ma oprawa Heleny wd. po Janie (PZ 22, 14v); 1494 ugoda podziałowa między Heleną wd. po Janie Ratajskim a jego dziećmi Maciejem, Katarzyną, Barbarą i Dorotą; z 1/4 R. i Budziłowa, jaką miał Jan, Helena otrzymać ma 1/4, zaś Katarzyna, Barbara i Dorota 3/4 (KoścG 4, 45).

1493-1511 Mac. Ratajski, syn Jana: 1493-94 tenże → wyżej; 1510 tenże → niżej: areał.

1501-21 Mik. Ratajski, syn Jakuba, brat Macieja: 1501 tenże → niżej; 1510 tenże → niżej: areał; 1511 tenże wraz z bratem Maciejem otrzymują od swej matki Heleny wd. po Jakubie Ratajskim jej cz. w R. (KoścZ 19, 18v; KoścZ 22, 19); 1521 tenże występuje jako wuj rodz. dzieci Mik. Robaczyńskiego [i Kat. Ratajskiej, → niżej] (KoścG 8, 48).

1501 Katarzyna c. zm. Jakuba Ratajskiego, ż. Mik. Robaczyńskiego, który zapisuje jej po 40 grz. posagu i wiana (PG 12, 149v); 1501 taż toczy proces z Jadwigą i Barbarą z Rzeszotarzewa [wnuczki Szczepana po synu Teodoryku] o 17 grz. (KoścG 5, 101); 1501 taż kwituje swego brata Mik. Ratajskiego z dóbr po ojcu i matce Helenie (KoścG 5, 113v); 1511 taż Katarzyna ż. Mik. Robaczyńskiego (KoścG 7, 65).

1503-13 Mac. Ratajski [nie wiadomo, syn Jana czy syn Jakuba?]: 1503-13 tegoż ż. Anna c. Wawrz. Króla Granowskiego (PG 64, 61v; PG 65, 61v; KoścZ 18 k. 120, 183v, 194; KoścZ 19, 10; KoścZ 22, 12v; KoścG 7, 130v); 1511 tenże zapisuje swej ż. Annie Granowskiej po 100 grz. posagu i wiana na 1/2 swej cz. R. (KoścZ 19, 19; KoścZ 22, 19v).

1510-11 Mac. Ratajski, syn Jakuba, brat Mikołaja: 1510 tenże → niżej: areał; 1511 tenże → wyżej: Mikołaj.

1527 Zofia c. zm. Mac. Ratajskiego [którego?], ż. Benedykta Dąbrowskiego, który zapisuje jej po 120 zł posagu i wiana (PG 16, 161v); 1566-69 taż wd. po Dąbrowskim (KoścG 19, 167; PG 117, 599).

1544-70 Mac. Ratajski syn Macieja [którego?]: 1544 tenże zapisuje swej ż. Katarzynie c. zm. Jana Izdbieńskiego po 700 grz. posagu i wiana na 1/2 swych dóbr w R. i Budziłowie (PG 18, 109); 1546 tenże daje wspomn. żonie w dożywocie swą cz. R., a dostaje od niej jej 1/2 Pierwoszewa (KoścZ 19, 208-209); 1551 tenże daje swej c. Urszuli pannie swą cz. w R. (KoścZ 19, 216v; wwiązanie 1554: KoścG 10, 292); 1556 tenże wraz z ż. Kat. Izdbieńską sprzedają Hieronimowi Kobylnickiemu 1/2 Pierwoszewa za 2000 zł (PG 19, 380v; PG 100, 714); 1560 tenże kupuje z zastrz. pr. odkupu od Jana Żegrowskiego role 4 kmieci w Tarnowie za 400 zł (KoścZ 20, 34v); 1561 tenże kupuje z zastrz. pr. wykupu od Jana Opalińskiego cz. Jabłony Nowej za 1200 zł (PG 20, 49v); 1566 tenże → niżej; 1569 tenże wraz z siostrami Zofią wd. po Benedykcie Dąbrowskim i Emerencją ż. Mac. Niałeckiego, dzieci Mac. Ratajskiego i Anny Granowskiej (PG 117, 599); 1570 tenże daje 1/2 R. i Budziłowa swemu synowi Janowi, a 1/2 R. daje w dożywocie ż. Kat. Izdbieńskiej (PG 21, 49v); 1570 tenże sprzedaje z zastrz. pr. wykupu Janowi Dachowskiemu i Janowi Gnińskiemu Jabłonę Nową za 1200 zł (PG 21, 125); 1575 tenże wspomn. jako zm. (KoścG 29, 50), wd. po nim Kat. Izdbieńska (KoścG 29, 109).

1549 Merencja (Emerencja) c. zm. Mac. Ratajskiego [którego?], ż. Mac. Niałeckiego, który zapisuje jej po 150 grz. posagu i wiana (PG 18, 478; KoścG 9, 203); 1549 taż Merencja Proska [może po pierwszym mężu?] (KoścG 9, 213); 1569 taż Emerencja → wyżej.

1551-66 Urszula c. Mac. Ratajskiego (1544-70): 1551 taż panna → wyżej; 1556 taż daje swemu mężowi Wojc. Urbanowskiemu swe dobra w R., a on daje jej 1000 zł (PG 19, 345); 1566 taż ż. Wojc. Urbanowskiego (KoścZ 19, 121v; PG 20, 494v).

1568-90 Zofia c. Mac. Ratajskiego, ż. Marcina Drzewieckiego (TD): 1568 mąż zapisuje jej po 700 zł posagu i wiana (PG 20, 690v).

1570-99 Jan Ratajski syn Macieja (TD): 1570 tenże → wyżej; 1570 tenże zapisuje swej ż. Dorocie c. zm. Jana Drzewieckiego po 1200 zł posagu i wiana na 1/2 swych dóbr w R. i Budziłowie (PG 21, 49v); 1582 tenże kupuje Kołatę w pow. gnieźn. (PG 141, 712v); 1583-99 tenże mąż Zofii Popowskiej, siostry Kaspra (TD).

1579 Melchior Jaskólecki zobowiązuje się sprzedać Piotrowi [Korzbok] Łąckiemu synowi Jakuba połowy R. i Budziłowa oraz opust. wsi Niedara⁵Jest to najstarsza znana nam wzmianka o wsi Niedara; K 5, 67, zna o niej przekaz tylko z 1711, które to dobra kupił od Anny Sokolnickiej wd. po wspomn. Jakubie, ona zaś kupiła je od Jana Ratajskiego (PG 135, 40v), a 1583 dopełnia tej sprzedaży (PG 22, 142v).

1581 Katarzyna c. Mac. Ratajskiego, ż. Wojc. Drzewieckiego (TD).

1581-95 Barbara c. Mac. Ratajskiego: 1581 taż narzeczona, a 1584-89 ż. Jana Otuskiego (który zapisuje jej 1584 po 650 zł posagu i wiana: PG 22, 273v), 1593-95 taż wd. (TD).

1581-1600 Mac. Ratajski syn Jana, od 1597 mąż Doroty Popowskiej, siostry Kaspra [a więc siostry Zofii, drugiej ż. ojca Macieja] (TD).

1581-99 Anna c. Mac. Ratajskiego, ż. Łukasza Goniębickiego (TD).

1510 we wsi R. jest 3 panów: [bracia] niedz. Maciej i Mikołaj mają 7 ł. os., 6 ł. opust., które częściowo uprawiają, 3/4 folw., 1 karczmę; [in.] Mac. Ratajski ma 1 ł. os., 1 ł. opust., który rzadko uprawia, 1/4 folw.; wspomn. bracia mają wiatrak (LBP 165); 1530 pobór od 2 1/2 ł. (ASK I 3, 126); 1563 pobór od 7 3/4 ł., 1 komor., 1 wiatraka (ASK I 4, 166v); 1566 pobór z cz. Mac. Ratajskiego od 6 3/4 ł., 3 zagr. (ASK I 4, 259); 1580 pobór od 3 ł., 5 zagr., 1 komor., 2 ratajów od pługa, 1 pługa dworskiego, wiatraka (ŹD 69).

4. 1435 opust. sołectwo → p. 3: Chwał; 1436 Michał sołtys z R. (KoścZ 11, 254v).

5. 1466 Jan Ratajski zawiera ugodę z Pawłem pleb. w Wielichowie i zobowiązuje się płacić mu dzies. snop. ze swej części R. (AE II 153); 1510 wiard. dzies. z R. płacą plebanowi w Wielichowie (LBP 165, → p. 3).

Uwaga: Nie wiemy, czy do R. odnieść można Wojc. Ratajskiego, który w 1450 był śwd. złożonego w konsystorzu w Poznaniu zeznania testamentowego Przedpełka z Kopydłowa [w pow. kon.] (AC 2 nr 1241). W Wielkopolsce nie ma in. wsi Rataje, z której wywodziłaby się rodzina szlach. o nazwisku Ratajski (także Rataje k. Pyzdr były królewszczyzną). Wojc. Ratajski mógł pochodzić spoza Wielkopolski, a nie wiadomo też, czy był w ogóle szlachcicem.