OSIECZNA

1393 or. Oszeczno, Oseczno (Lek. 2 nr 1477, 1515), 1399 Osseczne (Wp. 3 nr 2019), 1400 Osszeczna (Lek. 2 nr 2461), 1404 Osszyeczno (ACC 1, 36), 1406 Oszeczna (KoścZ 3, 31v), 1412 Osseczna (KoścZ 4, 8), 1418 Osseczno (ACC 3, 36v), 1420 Oscheczsna (AS 1, 46), 1428 Ossyeczno (Wp. 9 nr 1176), Oscheczno (KoścZ 9, 118), 1432 Opyeczna! (Wp. 5 nr 528), 1436 Oseczna (Wp. 5 nr 587), 1437 Ossyeczna (PZ 14, 12v), 1465 Osszyeczna (KoścZ 15, 133), 1467 Ossiczna (AC 2 nr 1315), 1498 Oschyeczna, Oszyeczna (ACC 75 k. 45, 46).), 1512 Olesznycza! (MS 4 nr 10202). Po niem. zw. Storchnest: 1404 Sturnacht (SBP s. 54 nr 68), miasto 12 km na SW od Krzywinia.

1. 1464 n. pow. kośc. (KoścZ 14, 322); 1397 n. par. własna (Lek. 1 nr 2503).

1393 miasto1Data lokacji m. O. nie jest znana. Z przywileju dla m. O., wydanego w 1635 przez Adama Olbrachta Przyjemskiego, wynika, że w XVII w. żyła pamięć o przywileju, wydanym dla tego miasta przez Wojsława Gryżyńskiego. Może to był przyw. lokacyjny, → p. 4 (Lek. 2 nr 1477: civis); 1399 civitas O. (Wp. 3 nr 2019).

2. 1426 młyn → p. 3.

1468-1522 zamek (fortalicium, castrum) w O. [położony na S od miasta nad obecnym Jez. Łoniewskim] – Osieczna – dobra, p. 2.

1475-1580 przedmieście [bez nazwy; nie wiadomo, czy identyczne z przedmieściem Łącko, → niżej]: 1475, 1478, 1501, 1504 Osieczna – dobra, p. 3 (PyG 4, 6v); inne wzmianki → p. 3: Mieszczanie; → p. 3: Podatki i świadczenia; → p. 5.

1448 [recte: ok. 1458] jez. → Piegzino leży przy m. O. (adiacet opidi; KoścZ 18, 536v); a. 1480 jez. Wonieść ciągnie się od m. O. aż do wsi Kurza Góra i tam łączy się z rz. Obrą2Jez. Wonieść leży w środku rynny jeziernej łączącej O. z rz. Obrą pod Kościanem (k. Kurzej Góry); znamy kilka starych nazw odnoszących się do poszczególnych jezior z tego ciągu. Objęcie całej rynny jedną nazwą „Wonieść” pochodzi prawdop. od informatora, który widział to miejsce w okresie, gdy poziom wody był podwyższony, np. w czasie roztopów (DA I-II, 92).

1499 dom narożny w mieście, folw. pod m. O. we wsi → Łącko → p. 3; 1510 rynek, ul. Długa [która prowadziła do] bramy (LBP 216); 1513 droga z O. do lasu zw. Kozi Las stanowi gran. między wsiami Leszno i Dąbcze (PZ27, 79).

1518 opłata cła na naprawę dróg → p. 3: podatki.

1551 spór graniczny między m. O. a Świerczyną: poddani ze Świerczyny zajęli (abgerunt) bydło mieszczanom z O. (KoścG 9, 410v); 1563 droga do O. w Świerczynie (KoścG 14, 256).

1635 Łącko przedmieście [a. 1635 uważane za osobną wieś → Łącko], wzgórze Stara Winnica → p. 4; 1672 trzy pola [trójpolówka] w O.: pole przy wiatraku za konwentem reformatów [klasztor ten fundowany w XVII w. leżał za miastem (na NE) przy drodze do Krzywinia], pole naprzeciw wiatraka, pole u Kaczego Dołu (AV 17, 430v).

3. Własn. szlach. → Osieczna – dobra. Mieszczanie: 1393 Wojc. Kąkol mieszcz. z O. w sporze z [Tomisławą] Czewlejową z Wyskoci, która ręczyła Wojciechowi na sumę 3 grz. za [niezn.] Mikołaja; [mieszczanami z O. są zapewne również 2 świadkowie] Jakub Biegun i Bartłomiej rzeźnik (WR 3 nr 52; Lek. 2 nr 1477, 1515, 1562).

1400 Kata [Katarzyna?] z O. toczy spór ze Stoszem i z Jarochną [z Klonowca] o 20 grz. za żyto i o rany (Lek. 2 nr 2460, 2461, 2463); 1403 Stanek mieszcz. z O. w sporze z Czewlejem ze Strogomicka3Osada w znanych nam źródłach z XV w. nie występuje, jednakże wg AV 4, 131 z 1619 pod m. O. leżały 2 folw.: Stradomicki i Krowi Lasek z powodu obcięcia palca (ZSW nr 579); 1406 Katarzyna z O. [identyczna z wyżej wspomn. Kata?] w sporze z sołtysem z Wolikowa [prawdop. k. Osiecznej, obecnie Wolkowo] (KoścZ 3, 31v); 1412 Maciej mieszcz. z O. w sporze ze Stopaczem [z Czacza?] o dobra zabrane kmieciowi (KoścZ 4, 8); 1420/21 ?-29 Paweł Długi mieszcz. w O.4Prawdop. ten sam Paweł Długi występuje w l. 1430-36 jako mieszcz. w → Kościanie, p. 3A → p. 4, → p. 5; 1427 temuż oraz jego ż. Katarzynie Stefan z Rydzyny zapisuje czynsz 17 grz. z zastrz. pr. wykupu za 204 grz. na wsi Dąbcze [k. Rydzyny] (Wp. 9 nr 1135).

[1424-30?] Jan Draag [Drąg?] kmieć z O. (Wp. 5 nr 6, 36; DBL nr 138 pod błędnymi datami 1400 i 1403); 1426 Jan młynarz w O. pozwany przez Mikołaja kapelana w Drzeczkowie o 2 grz., które Stanisław ojciec tegoż Jana był winien Mikołajowi (ACC 9, 258v); 1427 Jakub cieśla (carpentarius) z O. (KoścZ 8, 310v); 1427 w domu Wincentego mieszcz. w O. spisano instrument notarialny dot. → Pawłowic [k. Rydzyny]; świadkowie: wspomn. Wincenty oraz [mieszczanie] Grzegorz, Oleszno i Knapik (Wp. 9 nr 1118); 1428 Jakub kmieć z O. w sporze z Henrykiem z Kleszczewa [k. Krzywinia] (KoścZ 9k. 102, 118); 1428 Mac. Kropiec5Nie wiemy, czy Janusz Kropiec, występujący jako strona w sądzie ziemskim kośc. i procesujący się z różnymi szlachcicami, m. in. z Borkiem Osieckim, też był mieszcz. w O. (KoścZ 9, 15v) mieszcz. z O. dowodzi, że Mac. Ziemkowicz z Sienna ranił w jego domu „panicza” Karsieckiego; Janusz Sulewski [z Sulewa k. Osiecznej, obecnie Sulejewo] ręczy Borkowi Osieckiemu i władzom m. O. za wspomn. Macieja, że stawi się on na sąd (WR 3 nr 1352; KoścZ 9, 87); 1430 Wojciech syn Jurgi z O. w sporze z Janem Wyciążkowskim (KoścZ 9 k. 248v, 258v, 269v); 1441 Maciej szewc → p. 5; 1445 Mikołaj rzeźnik z O. → p. 6; 1464 uczciwa Osanna [z O.?] pozywa opatrznego Pawła z O., który obiecał jej małżeństwo i któremu urodziła chłopca; Paweł ma zapłacić Osannie 1 grz. w 2 ratach (AE II 100); 1451 Agnieszka z O. → p. 6; 1466 opatrzny Mikołaj mieszcz. z O. w sporze z Wojciechem opatem lub. (KoścZ 15, 205); 1468 świadkowie: Jan i Mikołaj, mieszczanie z O. (KsLub. nr 4468); 1468 Mac. Zapała z O., brat zm. Jakuba plebana w Witosławiu (ACC 47, 157v); 1468 Dominik mieszcz. w O. (DBL nr 271); 1468-88 Jan Jerecki mieszcz. z O., syn Wojciecha sołtysa w Jerce: 1468 rajca, 1468 tenże bierze udział w podziale sołectwa w → Jerce, 1470 tenże sprzedaje 1/3 sołectwa w Jerce, 1488 śwd. (DBL nr 271, 274, 284, 290, 340); 1494 szl. Jadwiga Gostkowska wd. po Michale Ponorze mieszcz. z O. ma syna Marcina plebana w [niezident.] Lipnicy6Wg ACC 70, 39v, tenże Marcin Fomor (!) w 1493 kupił dom w Krobi (PG 7, 32); 1493 Marcin zw. Marcisz Charabasz [zw. też Tarabasz → p. 4] mieszcz. z O. w sporze z Elżbietą Jerecką mieszkającą w Śremie (ACC 75, 46); 1498 opatrzny Wawrz. Czarnota szewc z O. w sporze z Mik. Łuszkowskim altarystą w Kościanie o zwrot 6 grz., które Czarnota miał otrzymać w Lubiniu w związku ze swym małżeństwem z Apolonią [sprawa niejasna] (ACC 75, 45); 1498 Wojc. Czajka z O.; na mocy zawartej ugody Mac. Żakowski, brat zm. Jana Żakowskiego plebana w O., ma mu zapłacić 3 wiard. za piwo, które wziął od niego wspomn. zm. pleban → p. 5 (ACC 75, 45v); 1499 Piotr rzeźnik z O. z ż. Dorotą zapisują Mac. [Mrozowi] altaryście w Krzywiniu czynsz 14 sk. od sumy 7 grz. (przeniesiony z ról w Krzywiniu) na domu, mielcuchu i siedliskach (aree) położonych k. domu narożnego nal. do Andrzeja Sikory [w mieście O.] oraz na folw. pod miastem we wsi Łącko (ACC 76, 169).

1508 Jakub Żyła (Ziła) mieszcz., Mik. Wolikowski mieszkaniec przedmieścia (ACC 85, 96v); 1509 Mik. Spoth szewc, Michał Zdzymirsko (Sdzymirsko) → p. 5; 1509 opatrzny Andrzej Sikora mieszcz. z O. jest egzekutorem testamentu zm. Piotra Siekierzeckiego (ACC 87, 154v); 1510 Marcin bednarz i Jan Słupski mieszczanie z O. → p. 5: altarie).

1510 17 osób z O. wymienionych imiennie płaci czynsze ze swoich ogrodów prepozyturze Ś. Ducha w O. → p. 5; 1511 Andrzej Sikora mieszcz. → p. 5: pleban; 1532 Bartłomiej mieszcz. z O. w sporze z Michałem pleb. z Witosławia (ACC 107, 104v).

Rzemiosło i handel: 1393-1510 przedstawiciele różnych rzemiosł w O: rzeźnik (2 wzm.) cieśla, szewc (4 wzm.), bednarz, kuśnierz, tkacz, malarz (?), krawiec, kołodziej → wyżej: Mieszczanie, → p. 4, → p. 5: Szpital.

1510 postrzygalnia sukna → p. 5: Altarie.

1529 Łukasz Górka kaszt. pozn. i star. gen. wlkp., dz. O., zatwierdza wilkierz cechu krawców w O. i wilkierz cechu krawców w Miejskiej Górce, wzorowany na wilkierzu z O.; starsi cechu krawców w O.: Franciszek Kukiełka i Mac. Hab (?) (Cechy: Osieczna 2, Miejska Górka 5 i 6); 1530 król Zygmunt na prośbę tegoż Łukasza Górki ustanawia jarmark w O. na poniedziałek po święcie ś. Wawrzyńca [po 10 VIII] (M Osieczna I 1).

1563, 1569 rzemieślnicy → niżej: podatki i świadczenia; 1583 Stanisław z Górki nadaje przyw. cechowi garncarzy w O. (Cechy, Osieczna 1); 1597 Andrzej Czarnkowski, dz. O., nadaje przyw. cechowi krawców w O. (Cechy, Osieczna 3).

1635 w O. istnieje bractwo strzeleckie, cech sukienników i in. cechy; w O. odbywają się cotygodniowe targi, a jarmarki odbywać się mają w pierwszy poniedziałek Wielkiego Postu i w poniedziałek po ś. Wawrzyńcu → p. 4.

Podatki i świadczenia: 1458 m. O. ma dostarczyć 10 pieszych na wyprawę do Malborka (CMP 129; „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 28, 1980, s. 396); 1462-65 m. O. płaci cyzę: raty 3-4, 6-12, [ogółem 11 grz. 44 gr – uwzględniono stawki podatku z podstawy źródłowej] (Cyza s. 545-549; M Poznań I 1854).

1492-1515 zobowiązania finansowe władz m. O. → p. 4.

1501 czynsz roczny [dla dziedzica?], nazwany szosem7Nazwa szos oznacza zazwyczaj podatek płacony królowi z miast. W cytowanym źródle nazwano tak dochód z miasta (czynsz) płacony właścicielowi miasta, z ratusza w O. wynosi 16 zł węg. rocznie → Osieczna – dobra p. 3: Andrzej.

1507 m. O. płaci 6 grz. szosu (ASK I 5, 2v); 1511 władze m. O. zeznają, że m. O. jest [częściowo] opust. i podatki miejskie (exactiones civiles) czyli szos nie są zbierane w całości → p. 5.

1518 król Zygmunt zezwala, aby w O., mieście dziedzicznym Andrzeja Górki, syna Łukasza kaszt. pozn., pobierano 2 gr cła od wozu na naprawę dróg (MS 4 nr 11635).

1563 m. O. płaci 12 grz. podwójnego szosu oraz pobór od 70 rzem., 13 komor., 4 „hultajów”, 4 handlarzy wędrownych (revenditores), 6 kotłów gorzałki i 6 młynów korzecznych (ASK I 4, 179); 1580 z przedmieścia płacą pobór od 3 zagr., 40 owiec, 3 wiatraków dor. i 1 mł. korzecznego o 4 kołach (ŹD 78); 1583 m. O. płaci 19 zł i 6 gr podwójnego szosu oraz od 59 rzem., 2 handlarzy solą (revenditores salis), 3 komor., 1 handlarza biednego (propola pauper), 4 kotłów gorzałki (ollae vini cremati), 8 ł. miejskich, 8 ł. i 1 kwarty roli w Łącku oraz 5 3/4 ł. w Jeziorku; razem 76 zł 10 gr (ŹD 95; ASK I 6, 580v).

4. [Ok. 1360-73] (wzm. z 1635) Wojsław z Gryżyny wydaje przy w. [lokacyjny?] dla m. O. (WsG 162, 4-5v; M Osieczna I 2 – obie kopie z błędami); 1399 Paweł Długi (Longus) burmistrz oraz Jan Orszula [może identyczny z wójtem w Śremie w 1400], Mika i Paweł Krótki, rajcy m. (civitas) O., ogłaszają treść wyroku sądu polubownego w sprawie między opatem lub. a kmieciem Barto (Wp. 3 nr 2019); 1399 Jan Orszula rajca (Wp. 6 nr 1400); 1420 (wzm. z 1784) Paweł zw. Długi Paszek burmistrz w O. → p. 5.

1468 władze miejskie w O.: Mik. Szafranek burmistrz, rajcy: Jan Cleynsmith [ślusarz – zawód czy nazwisko?], Paweł tonsor [golarz], Mik. Cieluch i Jan Jerecki [→ p. 3]; Stefan dawny wójt; wzm. o księdze miejskiej osieckiej (DBL nr 271).

1492 Maciej burmistrz i cala społeczność (communitas) m. O.; Jan Bacch pleb. z Bonikowa i altarysta ołtarza Ś. Jana tamże kwituje im odbiór 2 zł węg. czynszu oraz sumy głównej (ACC 69, 36); 1492 wykup czynszu z m. O. dla altarii w Krzywiniu (ACC 69, 7); 1493 władze m. O. na zlecenie Jana zw. Sapalska [sic] altarysty we Wschowie przetrzymywały w więzieniu przez 3 tygodnie opatrznego Bartłomieja Muskę z Krzywinia i traktowały go jak człowieka skazanego na śmierć (ACC 70, 67v); 1498 Mik. Chwałkowski burmistrz i Andrzej Sikora rajca (ACC 75 k. 4, 16); 1499 Mac. Zawada burmistrz i Michał Niewczas rajca z O. w imieniu rady, wójta i ławy oraz całej społeczności m. O., za zgodą Andrzeja Borka dz. w O., zobowiązują się do wypłacania Mac. Mrozowi, synowi wójta z Krzywinia 2 czynszów: jeden z tych czynszów należy mu się jako altaryście w → Kościanie (p. 5Bs), drugi jako altaryście w → Krzywiniu (p. 5Bd); każdy czynsz wynosi 1 grz. od sumy 12 grz. (ACC 76 k. 75, 75v); 1499 Mac. Zawada burmistrz oraz rajcy Grzegorz kuśnierz, Marcin Tarabasz [występuje również jako Charabasz → p. 3: Mieszczanie], Marcin Kocur i Wojc. Gerwsa zaświadczają, że wspomn. wyżej Mac. Mróz wykupił u nich 2 [inne] czynsze (każdy w wysokości 1 grz. od sumy 12 grz.); jeden z nich przeznaczony jest dla plebana, altarystów i kapłanów w Krzywiniu, pod warunkiem odprawienia 30 mszy oraz wigilii za ofiarodawcę i jego krewnych, a drugi dla franciszkanów w Śremie (ACC 76, 158-159); 1507 Mik. Ostrowski, niegdyś altarysta w Kąkolewie, skazany jest przez oficjała na zapłacenie 10 gr, ponieważ nieodpowiednim zachowaniem naraził burmistrza i rajców m. O. na fatygę i wydatki (propter indebitum tractum proconsulis et consulum; ACC 84, 129); 1510 rada miejska (consules) i dziedzice m. O. płacą czynsz dla altarii w Kąkolewie (LBP 135); 1510 rada miejska i cała społeczność miejska płacą 1 grz. czynszu altarii w → Kościanie, p. 5Bs (LBP 192); 1510 rada miejska w O. płaci 1 grz. czynszu altarii w → Krzywiniu (LBP 206); 1511 Mac. Zawada burmistrz oraz Jan Szafranek, Marcin C... [nazwisko nieczytelne] i Marcin Wijewski rajcy m. O. (ACC 88, 160v); 1512-15 na mocy wyroku sądu polubownego burmistrz (w 1515 Jan Szafranek) z radą m. O. spłacają w ratach 18 grz. (wg aktu z 1515: 16 grz.) Andrzejowi Lubiatowskiemu [z → Lubiatowa] (w 1515 mieszcz. w Dolsku) i jego cc. Barbarze i Dorocie; sumę tę Lubiatowscy mieli zapisaną na łanach opust. zw. Zegadło [stanowiących] sołectwo we wsi Jeziorko (KoścG 7 k. 69v, 70v, 165); 1514 Andrzej Sikora burmistrz i Grzegorz kuśnierz rajca → p. 5: Altarie.

[1593-97] (wzm. z 1635) Andrzej Czarnkowski [dz. O.] wydaje przy w. dla m. O.; 1635 Adam Olbracht Przyjemski oboźny koronny, dz. O., wydaje przy w. dla m. O. (WsG 162, 4-5v; M Osieczna I 2 – dwie kopie z brakami i błędami); 1635 król Władysław IV na prośbę dz. Adama Olbrachta Przyjemskiego potwierdza [w sposób bardzo ogólny] przywileje m. O. (M Osieczna I 2).

5. 1397 Mikołaj pleb. w O. śwd. (WR 1 nr 325).

1418 Jerzy pleb. w O. w sporze z plebanem z Goniębic (ACC 3 k. 35v, 36); 1418 Jan [sic] pleb. z O. w sporze z Janem pleb. w Goniębicach o 1/2 kościoła w Tulcach8Kościół w Tulcach miał przez dłuższy czas w XV w. równocześnie 2 plebanów [każdy z nich miał więc 1/2 kościoła!] (ACC 3 k. 36v).

1419-1514, 1619 wezwania kościoła par. w O.: 1419 Ś. Trójcy → niżej: altarie; 1464 NMP (Now. 2, 430 – cytowany akt, AE II 100, nie zawiera informacji o wezwaniu); 1468 kościół par. Ś. Trójcy (DBL nr 271), 1475 Ś. Trójcy i Ś. Doroty (ACC 55, 68), 1514 Ś. Trójcy (ACC 90, 114v); 1619 Ś.Trójcy, NMP, ŚŚ. Wawrzyńca i Doroty (AV 4, 128v).

1444 Jan. pleban w O. → niżej: Altarie.

1451 Mikołaj witryk w O. pozywa Adama sołtysa w Tworzanicach (a poprzednio w Grunowie), który uprawia rolę w Jeziorku; na roli tej ciąży czynsz 1 wiard. od sumy 3 grz. zapisany niegdyś [kościołowi par. w O.?] przez Jana Scheue (?) na roli w Jeziorku nal. do Marcina z Dąbcza; Adam, następca wspomn. Marcina na tej roli, pozwany jest o zapłacenie zaległego czynszu lub zwrot sumy głównej (ACC 33 k. 15, 19).

1459 Tomasz z Rogaczewa [Wielkiego k. Krzywinia], pleb. w O. (AE II 8); 1462 tenże wraz z Mac. Kostrychem (?) altarysta [w O.?] i Wojc. zw. Węgałek (Wangalek) [osoba duchowna niezident.] mają na mocy wyroku sądu polubownego zapłacić 5 zł węg. [duchownemu] Janowi synowi Marcina z O. (ACC 42, 94); 1464 zamiana plebanii: Andrzej Górzyński pleb. w Jaraczewie obejmuje par. w O., a Tomasz [z Rogaczewa Wielkiego] obejmuje par. w Jaraczewie (AE II 100).

1460 Jan wikariusz w O. → niżej: prepozytura Ś. Ducha.

1464-79 Andrzej Górzyński pleb. w O., brat Łukasza i Jana [z Górzna] (AE II k. 328, 330): 1464 tenże → wyżej; 1466 tenże → niżej: Altarie; 1467 świadkowie: tenże Andrzej pleb. z O., Jakub Kracwa kapłan gracjalny w O. (ACC 43, 150); 1467 tenże oraz Mik. Borek Osiecki pozywają Jakuba sołtysa z Targowiska o 14 grz., które zm. Paweł Zegadło sołtys z Łuniewa zapisał kościołowi w O.; pozwany zeznaje, że w jego posiadaniu jest zastaw wartości [tylko] 10 grz. (AE II 189v); 1471 tenże pozwany przez Klemensa pleb. w Romiejkach Wielkich [pow. pyzdr.; obecnie Romiejki Kościelne] o zwrot długu 12 zł węg. (AE II 338v); 1473 tenże oraz Jan, bracia, dziedzice Górzna są winni 40 zł węg. Dobiesławowi Kociuskiemu [z Kociug] (AE II 374v); 1474 tenże Andrzej z bratem Łukaszem toczą spór z Szymonem kapłanem z Krzywinia (ACC 54, 49); 1479 tenże pleb. w O. (Biblioteka PAN w Krakowie, rps 8478, s. 180).

1468 na rzecz kościoła par. w O. ma wpłynąć kara 5 grz. i 1 kamień wosku nałożona przez sąd polubowny w sprawie między kl. lub. a Jakubem sługą (familiaris) Andrzeja Sulewskiego [z Sulewa k. Osiecznej, obecnie Sulejewo] (DBL nr 271).

1472 na kościół [par.] i całą miejscowość O. nałożono interdykt z powodu nieprawnego potwierdzenia związku małżeńskiego między Mik. Borkiem z O. a porwaną przez niego Agnieszką z Niepartu, → Osieczna – dobra p. 3 (AC 2 nr 1354); 1482 kary kościelne i interdykt ciążące na par. O. → niżej: Mansjonarie.

1491-94 (w 1498 wspomn. jako zm.) Jan Żakowski pleb. w O., brat Macieja, Bartłomieja, Marcina i Wojciecha braci z Żakowa (PG 7, 12; PG 10, 155v; PZ 22, 215); 1492 tenże Jan prep. [kościoła Ś. Ducha?] w O. (ACC 69, 7); 1498 Mac. Żakowski z ż. Barbarą spłaca długi zm. brata Jana pleb. w O. → p. 3: mieszczanie (ACC 75, 45v).

1504 Mikołaj pleb. w O. oraz Augustyn prep. Ś. Ducha w O. są egzekutorami testamentu zm. Macieja pleb. w Goniębicach (ACC 81, 155).

1509 Mik. Spoth szewc i Michał Zdzymirsko, witrycy kościoła par. w O., pozwani przez kolatorów kościoła par. w Goniębicach zeznają, że Jakub Jakubiec z Gronowa, witryk kościoła w Goniębicach, kupił od nich monstrancję za 1 kopę [gr] (ACC 86, 73v).

1510 par. O. [formularz nie wypełniony] (LBP 124).

1511 Mikołaj pleb. w O. pozywa Andrzeja Sikorę mieszcz. w O. o zaległe meszne z 1 1/2 ł. opust. sołectwa w Łącku, które Sikora uprawia; Sikora zeznaje, że nie płaci mesznego ze wspomn. opust. łanów, ponieważ w tym sołectwie nie mieszka; oficjał postanawia, że z łanów opust., ale uprawianych, ma być płacona dzies. tak jak z in. łanów kmiecych, natomiast płacenie mesznego z łanów opust. nie obowiązuje (ACC 88, 49v).

1515 zm. Michał altarystą w Krzywiniu zapisał w testamencie (spisanym w 1514) 2 zł węg. plebanowi i

wszystkim kapłanom w O. na 2 trycezymy [tzn. na dwie serie po 30 mszy tzw. gregoriańskich?] (ACC 91, 62v).

1580 do par. O. należy m. O., przedmieście i wieś Jeziorko (ŹD 78).

1619 do uposażenia kościoła par. w O. należy 1 ł. roli i 2 ogrody pod Sowicą (AV 4, 131).

Szkoła: 1404 Jan rektor szkoły (ACC 1, 36); 1619 szkoła pod opieką i patronatem rady miejskiej w O. (AV4, 133).

Altarie: 1419 Małg. Młyńska, siostra Wyszaka z Gryżyny [a więc również Andrzeja z O.] prosi bpa pozn. Andrzej a Łaskarza [Gosławskiego] o erygowanie altarii Ś. Trójcy oraz ŚŚ. Doroty i Barbary w kościele Ś. Trójcy w O.; na jej utrzymanie przeznacza czynsz 6 1/2 grz. wykupiony w Gołębinie za sumę 85 grz.; na altarystę prezentuje kapłana Jana, syna Mikołaja z O.; Andrzej [Łaskarz Gosławski] bp pozn. eryguje wspomn. altarie, potwierdza [w sposób ogólny] jej uposażenie, nadaje pr. patronatu wspomn. Małg. Młyńskiej (a po jej śmierci jej potomkom i krewnym), mianuje altarystą wspomn. Jana (Wp. 11 – w druku); dalsze losy tej altarii → niżej: 1473, 1503.

1421 9 VII (wzm. z 1620) Andrzej Łaskarz bp pozn. eryguje altarie Wniebowzięcia NMP i ŚŚ. Piotra, Pawła, Andrzeja, 11 000 ŚŚ. Dziewic, oraz ŚŚ. Barbary, Katarzyny, Małgorzaty, Doroty, Agnieszki i Jadwigi wd. w kościele par. w O., ufundowaną przez Pawła zw. Długi Paszek burmistrza w O., który wykupił dla niej czynsz 10 grz. od sumy 100 grz. na dobrach Czerwony Kościół (CP 18, 193v9Z cytowanego rejestru wynika, że kolegium wikariuszy kat. pozn. w 1620 dysponowało oryginalnymi dokumentami erekcji (1421) i translacji (1429) tej altarii; CP 14, 628 i w ślad za nim Wp. 8 nr 903 umieszcza tę erekcję pod datą 26 XII 1420 – wśród cytowanych tu patronów altarii nie wymieniono 11 000 ŚŚ. Dziewic; por. Wp. 8 nr 905); 1424 Mikołaj pleb. w Pawłowicach i altarystą wspomn. wyżej altarii w O. pozywa wieśniaków ze wsi Czerwony Kościół o [zaległy?] czynsz dla swojej altarii; jako zachodźca wspomn. wieśniaków występuje wspomn. Paweł Długi (Longus) z O. i wyjaśnia, że altarystą nie rezyduje przy wspomn. altarii (do czego się zobowiązał) i wobec tego będzie musiał niedługo z niej zrezygnować; w tej sytuacji nie należy orzekać o wypłacie dla niego wspomn. czynszu (ACC 7, 130v); 1426 Paweł Długi z O. pozywa Mik. Żylicza [syna Żyły?] (Szilicz) z O. z powodu okazanej mu niewdzięczności: Mikołaj, który był uprzednio prezentowany przez Pawła na altarie w O. przywłaszczył sobie dok. dot. tej altarii (ACC 9, 158); 1429 (wzm. z 1620) [Stan. Ciołek] bp pozn. za zgodą wspomn. Pawła fundatora przenosi tę altarie do kat. pozn. i inkorporuje ją do altarii wikariuszy kat. pozn.; pr. patronatu po śmierci fundatora należy do rady miejskiej w O. (Wp. 9 nr 1211; CP 18, 193v; CP 20, 3v).

1444 Jan pleb. w O. i altarystą nowo ufundowanego i erygowanego ołtarza Ś. Trójcy oraz ŚŚ. Marii i Doroty; temuż (jako altaryście) Dorota ż. Bartosza Ponieckiego, za zgodą cc. Anny ż. Ścibora Chełmskiego i Synochy, na 1/3 swego posagu zapisanego na wsiach Oporowo i Oporówko, zapisuje czynsz 6 grz. z zastrz. pr. wykupu za 70 grz. (Wp. 10 nr 1698; PG 2, 79).

1445 Piotr altarysta w O. w sporze z Beatą z Kuranowa (ACC 28, 40).

1445 Mik. Korybut (Carebith, Coreth?) wikariusz wieczysty w kat. pozn. i altarysta w O. pozwany przez Dziersława Leszczyńskiego [również z → Karmina i z → Chełkowa]; Leszczyński prosi o uwolnienie od ekskomuniki, którą został obłożony za sprawą tegoż altarysty, a altarysta stwierdza, że będzie to możliwe dopiero po spłaceniu zaległego czynszu za 3 lata (po 4 grz. za każdy rok) [dla altarii w O.?] (ACC 28, 108).

1451 spór o pr. patronatu altarii w O.: Tomasz przedstawia dok. prezenty wystawiony przez Wojsława z Gryżyny, a potwierdzony przez [jego brata] Andrzeja z Włoszakowic; poza nim do altarii pretendują Stanisław [osoba niezident.] oraz Wojciech pleb. z Wir (ACC 33 k. 5, 29v, 48v, 53, 57, 73).

1466 na mocy testamentu zm. Wojc. Wojsława z [Gryżyny] i Włoszakowic dzieci [jego braci] zapisują księdzu Andrzejowi Górzyńskiemu [pleb. w O. → wyżej] czynsze dla ufundowania ołtarza w O.: Małgorzata [c. Borka Gryżyńskiego] ż. Piotra Opalińskiego, 4 grz. od 50 grz. na cz. Brenna, [a ss. Andrzeja:] Jan 1 grz. od 16 grz. na Gryżynie, Maciej [Mościc] 1 grz. na Darnowie i Andrzej 1 grz. na cz. Brenna (PG 6, 7, dawniej PG 7, 242a).

1469 Maciej [Zaleski] altarysta w O., → Osieczna – dobra, p. 3 (PG 8, 22); 1471 tenże kwituje odbiór 10 grz. czynszu od Andrzeja Borkowskiego [Bnińskiego z Borku, który nabył Zalesie] (AE II 323).

1479 Marcin z Błociszewa, mieszcz. śremski uposaża nową altarię w O. w czynsz 12 zł węg. (AE III 32v).

1470-75 Szymon altarysta w O. [zw. później Ślepym (Cecus)]: 1470 tenże, bratanek Piotra Pietrzyka sołtysa w Kiełczewie, toczy spór z Andrzejem Bojanowskim (KoścZ 15 s. 458, 490, 491); 1470 temuż Jan Dusza ze Skoraczewa winien jest 4 grz. (KoścZ 15, 458); 1473 tenże sprzedaje Cieczowi mieszcz. pozn. sołectwo w Kiełczewie, które odziedziczył po wspomn. stryju (CP 3 nr 10); 1473-76 temuż Kasper Leszczyński z Drzeczkowa, Wolikowa, Piotrowic i Piegzina płaci karę 3 grz. i sądowi 3 grz., bo nie zapłacił mu 20 zł węg. długu; w 1476 Kasper odmawia wwiązania Szymona w tę sumę we wspomn. dobrach (KoścZ 16 k. 25v, 131); 1473 tenże w sporach z opatem Tomaszem i konwentem bened. w Lubiniu oraz z Maciejem zw. Ekel i jego synem Jerzym ze Wschowy (ACC 52, 90v i passim); 1475 temuż Katarzyna z. Abrahama Kiebłowskiego ma zwrócić 12 grz.; jej zm. mąż winien był tę sumę Piotrowi Pietrzykowi, stryjowi Szymona; Szymon nie stawił się w sądzie, więc nakazano mu w tej sprawie wieczne milczenie (KoścZ 16, 30v); jego testament → niżej: r. 1498.

1473 spór o obsadę altarii po śmierci Stanisława pleb. w Czerwonym Kościele i altarysty altarii ŚŚ. Barbary i Doroty w kościele par. w O.: [trzy grupy kolatorów prezentują kandydatów:] Barbara ze Strzyg [c. Jakuba kaszt. rypińskiego] ż. Andrzeja Skóry tenutariusza w Obornikach prezentuje na wspomn. altarię Jana z Iłowca kan. kat. pozn.; kandydaturę tę popierają Abraham z Kiebłowa z ż. Katarzyną z Jaszkowa, Stanisław i Małgorzata z Nowego Miasta [zapewne chodzi tu o dzieci Marcina z Będlewa i → Łodzi, tenut. w Mieścisku], Małgorzata c. Borka [Gryżyńskiego] a wd. po Piotrze z Opalenicy [kaszt. sant.], Mikołaj dz. w Jaszkowie, Ofka [c. Bartosza Sokołowskiego], wd. po Dobrogoście Psarskim vel Zajączkowskim, [powtórnie] zamężna za Marcinem z Ponieca; [druga grupa:] Piotr Borek z Gostynia, Mikołaj z Jaszkowa, Małgorzata wd. po Piotrze [Opalińskim] kaszt. sant., Andrzej z Włoszakowic prezentują Mac. [Borka] Gostyńskiego; [trzeciagrupa:] Jan Gryżyński, Andrzej Włoszakowski, Mik. Jaszkowski i Małgorzata wd. po Piotrze [Opalińskim] prezentują Mikołaja z Czacza kan. kat. pozn.; [niektóre osoby reprezentowane są 2 lub 3 razy w różnych grupach kolatorów!]; Mac. Borek [Gostyński] pleb. w Goniębicach rezygnuje ze swych praw do wspomn. altarii; proces toczy się dalej między dwoma pozostałymi kandydatami; w ostatniej zapisce wśród kolatorów wymieniono też Andrzeja pleb. w O. i Jana, braci z Górzna (ACC 52 k. 124, 124v, 125, 133v, 138v).

1476 Mik. Kuranowski zapisuje Czernie Galasowi altaryście w O. 7 grz. czynszu rocznego z Koronowa od sumy 80 grz. (PG 9, 45).

1486 Jan Kowalski altarysta w O. w sporze z Janem Śmigielskim o [zaległy?] czynsz z Oporowa [k. Ponieca]; altarysta nie posiada dok. dot. tego czynszu, ale prosi, aby czynsz nadal był płacony dla jego altarii (ACC 64 k. 60v, 89v).

1498 Zygmunt Brzest altarysta w O. w sporze z władzami m. O. (→ p. 4) o czynsze od mieszczan oraz czynsz 1 kopy [gr] zapisany w testamencie przez Szymona zw. Cecus, poprzedniego altarystę, na rzecz tej samej altarii, → wyżej: 1470-75 (ACC 75 k. 16, 55v).

1500 Piotr Niemierzycki pleb. w Opalenicy rezygnuje z 2 altarii na rzecz Mik. Otuskiego pleb. w Chodzieży: a) z altarii Ś. Mateusza w → Opalenicy za zgodą Mik. Opalińskiego dz. w Opalenicy i b) z altarii Ś. Andrzeja w O. za zgodą Piotra Opalińskiego dz. w O. [sic! → Osieczna – dobra, p. 3] (ACC 77, 14); 1501 Mik. Otuski rezygnuje z 2 altarii: a) z altarii w O. → wyżej i b) z altarii w Rydzynie (ACC 77, 18).

1500 Jan altarysta w O. → Osieczna – dobra, p. 3: Andrzej.

1503 Jan Pigłowski bakałarz sztuk wyzwolonych i altarysta altarii ŚŚ. Doroty i Barbary w O.; temuż Abraham Kiebłowski zapisuje czynsz roczny 3 grz. i 1 wiard. od sumy 40 grz. na wsiach Niałek Mały i Wroniawy (PG 12, 263).

1505 Jan Barz pleb. w Przemęcie rezygnuje z altarii Ś. Katarzyny w O.; na jego następcę Andrzej Osiecki prezentuje Piotra Kluczewskiego pleb. w Charbielinie (ACC 82, 133v).

1510 altaryści w O.: a) altaria Ś. Trójcy; pr. patronatu ma burmistrz, rajcy i cała społeczność m. O.; fundatorką altarii była Barbara Boszkowa mieszczka z O.; altaria otrzymuje 3 grz. czynszu z Górzna od pana Górzyńskiego; 1 kopa gr czynszu z ratusza w O. została sprzedana ([?] sexagena ... est alienata); b) Jan Sapalka altarysta altarii NMP; pr. patronatu mają mieszczanie w O.; dochody altarysty: czynsz 3 grz. 18 gr z Koronowa oraz po 7 wiard. ze wsi → Drobnin i → Krzemieniewo z części nal. w tych wsiach do Łukasza Górki; c) Piotr [IV] Opaliński [altarysta, a później człowiek świecki (PSB 24, 97; → Opalenica p. 3E); brak nazwy altarii i danych o dochodzie]; d) Janik magister, altarysta altarii ŚŚ. Katarzyny i Barbary; kolatorzy altarii: Andrzej Gryżyński, Małgorzata Włoszakowska i Jan Pigłowski; czynsze dwa razy po 7 wiard. z Golębina (części nal. do Wilkowskiego [Wilkońskiego?]) oraz z Niałka Małego i Wroniaw od Kiebłowskiego; e) Jakub [z] Romiejek [prawdop. z Romiejek Małych zw. Szlacheckimi w pow. pyzdr.], altarysta altarii NMP i Bożego Ciała; patronami altarii są burmistrz, rajcy oraz cała społeczność m. O.; altarysta otrzymuje czynsze: 1 grz. od pana Miaskowskiego, 1 grz. od Mrzewki [mieszcz. z O.?], 1 grz. od Smogorzewskiego. 1/2 grz. z ratusza w O., 1 wiard. z postrzygalni sukna (tonsorium) w O. 1 wiard. od domu w rynku m. O.; 16 sk. z Wyciążkowa, 1/2 grz. z dawnej roli Adamka, którą uprawia kmieć, 6 gr z domu przy ul. Długiej; f) Jakub Kowalski altarysta [brak danych o altarii i jej dochodach]; g) Jan z Kalisza [brak danych o altarii i jej dochodach] (LBP 216).

1510 Jan [który?] altarysta w O. pozywa Barbarę Osiecką o 3 1/2 grz. zaległego czynszu od mieszczan zamieszkałych na jej cz. m. O.; pełnomocnik Barbary odpowiada, że w roku bieżącym Barbara nic od mieszczan z O. nie otrzymała [bo swą cz. m. O. sprzedała, -Osieczna – dobra] (ACC 87, 22v).

1510 Jan Sapalka altarysta w O. w sporze z Piotrem Kuranowskim o 2 kopy [gr] zaległego czynszu [z Kuranowa]; Kuranowski dowodzi, że czynsz zapłacił i prosi o uwolnienie od kar kościelnych (ACC 87, 25).

1510 Jakub [Kowalski? czy z Romiejek?] pleb. w Górce [k. Śmigla, obecnie Górka Duchowna] pozywa Marcina bednarza i Jana Słupskiego, mieszczan z O., o 1 wiard. zaległego czynszu, który był płacony dotąd Jakubowi i jego poprzednikom; pozwani mieszczanie zeznają, że nie wiedzą, jakim prawem altarysta upomina się o ten czynsz (ACC 87, 154v).

1511 Stanisław altarysta z O. pozywa władze miejskie m. O. o 1 zł zaległego czynszu (jest to cz. z 4 zł czynszu, który mu się należy z ratusza m. O.); mieszczanie zeznają, że m. O. jest [częściowo] opust.; podatki miejskie (exactiones civiles) nie są zbierane w całości, proszą więc o zmniejszenie czynszu [dla altarii] (ACC 88, 83v); 1511 rada miejska w O. (→ p. 4) składa zobowiązanie w sprawie jednej z altarii w O., będącej pod patronatem miasta (ACC 88, 160v).

1513 Piotr [IV] Opaliński, były kustosz kapituły kat. pozn. i były altarysta w O. (→ wyżej), pozywa Andrzeja Gryżyńskiego z Nielęgowa o 18 grz. zaległych czynszów [dla altarii w O.] (PG 68, 276); 1513 Andrzej Lipiński zapisuje Mikołajowi pleb. i altaryście w O. 3 1/2 grz. czynszu z Lipna (PG 14, 195); 1514 Andrzej Sikora burmistrz i Grzegorz kuśnierz, rajca, po śmierci altarysty Grzegorza prezentują Michała z Krzywinia na altarystę altarii NMP i Ś. Anny w O. (ACC 90, 114v); 1522 Mateusz z Rogoźna altarysta altarii NMP i Ś. Andrzeja w kościele par. w O.; Jan Grunowski zapisuje mu 3 wiard. czynszu rocznego z pr. odkupu za 9 grz. na 1/2 swych części w Grunowie Małym, wolnych od oprawy jego ż. Katarzyny (PG 15, 434v).

Bractwo ubogich: 1458 Jan dz. Mórkowa z ż. Anną zapisują czynsz 1 grz. od sumy 15 grz. z Mórkowa dla bractwa ubogich w O. (ACC 38, 190); 1465 wzm. o tymże bractwie (Now. 2, 744, cytowanego aktu nie udało się odnaleźć).

Mansjonarie: 1470 (obl. 1610) Andrzej [Bniński] bp pozn. eryguje mansjonarie w kościele par. w O. ufundowaną dla zbawienia swego, swych rodziców i in. krewnych przez opatrznego Marcina z Błociszewa [mieszcz. w Śremie?], który wykupił dla tej mansjonarii czynsz 12 zł węg. ze Słonina; mansjonarz zobowiązany jest do śpiewania co dzień oficjum o Wniebowzięciu NMP i odprawiania 2 mszy tygodniowo; pr. patronatu przysługuje fundatorowi i jego spadkobiercom (AE XX 309-310v); 1482 (obl. 1483 i 1610) Uriel [Górka] bp pozn., na prośbę braci Szymona zw. Kępa (Campa) mansjonarza [w O.?], Jana kapłana i Stanisława zw. Kępa mieszczanina ze Śremu, patronów mansjonarii w O., przenosi wspomn. mansjonarie do kat. pozn. i przekształca ją w altarię Ś. Trójcy, NMP i Ś. Marcina; powodem tego przeniesienia były trudności w utrzymaniu wspomn. mansjonarii w O., zwłaszcza z powodu ciążących na par. O. kar kościelnych (censure) i interdyktu (AE III 32v; AE XX 310v-311v).

1471 prac. Stan. Lis zagrodnik z Grodziska [k. Osiecznej] toczy spór z Janem wikariuszem w Świerczynie; wyrok sądu duchownego: 100 zł węg. [pieniądze ufundowane przez Lisa], przeznaczone są na erekcję mansjonarii w kościele par. w O.10Jest to, jak się wydaje, przeniesienie do O. altarii erygowanej w tymże roku w Świerczynie i zamiana jej na mansjonarię (AE II 318v — tekst wyblakły, nieczytelny), której kolatorem ma być Stan. Lis, a pierwszym mansjonarzem Jan wikariusz ze Świerczyny; po jego śmierci kolatorzy, następcy Lisa, mają wybrać na mansjonarza Jana altarystę w Kąkolewie (AE II 323v); 1475 tenże Stan. Lis przelewa pr. patronatu wspomn. prebendy vel mansjonarii na Mik. Borka dz. O. (ACC 55, 68).

Szpital Ś. Ducha11Kościół ten stał za miastem, na prawo od drogi do Święciechowy (A. Wędzki, op. cit. [→ p. 7], s. 30 i mapa): 1435 Mikołaj i Ramsz bracia niedz. ze Śmigla zapisują na tym mieście czynsz roczny 3 grz. Maciejowi prep. Ś. Ducha pod m. O. (PG 1, 102v); 1436 Mac. Borek Osiecki funduje szpital Ś. Ducha w O. → niżej: 1463 [wg wizytacji 1619 szpital posiadał wówczas or. dok. z 1436 na pergaminie] (AV 4, 132); 1441 Maciej prep. pod O. w sporze z Maciejem szewcem z O. (ACC 24, 79); 1444 Mac. Borek z O. zapisuje szpitalowi w O., ufundowanemu i erygowanemu dla ubogich, czynsz 10 grz. na wsi Wojnowice [k. Krzywinia] (PG 2, 23); 1452 Mac. Borek z O. pozwany o to, że po śmierci Henryka Kleszczewskiego nie płaci czynszu 5 grz. zapisanego przez wspomn. Henryka szpitalowi w O., ani nie spłacił legatu zm. Jadwigi wd. po wspomn. Henryku na rzecz tegoż szpitala (KoścZ 14, 144v); 1460 Jan prep. Ś. Ducha pod m. O. w sporze z Jakubem wikariuszem w O. (ACC 40, 44v); 1463 tenże w sporze z Mac. Borkiem z O. o czynsz dla szpitala w O.; zachowały się 2 dok. [oba z 1436?] dot. tego czynszu: dok. wystawiony przez Jakuba z Grądów oficjała pozn. [1435-37], mówiący o 7 grz. czynszu i dok. wystawiony przez Andrzej a z Żelechowa star. gen. wlkp. [ 1434-36], mówiący o 4 grz. czynszu; Mik. Borek uznaje tylko dok. mówiący o 4 grz. czynszu [tekst niejasny, trudno czytelny] (AE II 74); 1464 c. d. sporu Mik. Borka z Janem prep. [szpitala Ś. Ducha pod O.]: czynności prawne toczą się na cmentarzu kościoła par. w O. w obecności Stanisława syna Pawła z O. notariusza publicznego (ACC 43, 150).

1492 Jan Żakowski [pleb. → wyżej i] prep. w O. (ACC 69, 7); 1504 Augustyn prep. Ś. Ducha w O., → wyżej: pleban (ACC 81, 155).

1510 prepozytura Ś. Ducha i Ś. Anny pod m. O.; kolatorami są dziedzice m. O.; czynsze z ogrodów w O. [ogółem 3 grz. i 16 gr] (po 10 gr z ogrodu) płacą: Jakub Guszdol, Michał Niewczasek, Maciej tkacz, Franciszek, Grzegorz kuśnierz, Pictor [malarz?], Marcin krawiec, Walenty, Jan Słupski, Marcin Kościany, Stan. Glosznek, Wojc. Popowski i Anna (z jednego ogrodu), Bartłomiej szewc oraz Chmajek i Białek [razem z 2 ogrodów] 10 gr, a także 20 gr z 2 ogrodów opust.; z łąki kołodzieja należy się [czynsz] 1 wiard.; pan Jan Żakowski [a więc zapewne pleb. w O. → wyżej] zmarnował czynsz 1 grz. z Wonieścia, ponieważ stracił sumę główną na wydatki (destruxit unam marcam census et consumpsit capitalem pecuniam; LBP 124); 1619 szpital ma wezwanie Ś. Ducha oraz ŚŚ. Jerzego, Anny i Michała (AV 4, 131v).

6. 1436 dok. starosty gen. wlkp. wystawiony w O. (Wp. 5 nr 587).

1484 z powodu spustoszenia wsi Krzemieniewo przez [Marcina] Ponieckiego Jan sołtys z Krzemieniewa przebywa w O. (AC 2 nr 1444).

Różne osoby z O.: 1404 duchowny Stefan syn Jakuba z O. pozywa rycerzy Mikołaja i Goćwina z Czeladzi [niezident.] oraz Chelbę syna Chełka mieszcz. z Wąsoszy na Śląsku o pewne sumy; postępowanie apelacyjne na zlecenie Stol. Apost. toczy się w Gnieźnie; pełnomocnik sądowy Stefana otrzymuje wiadomość od oficjała gnieźn., że Paweł opat z Lubiąża, powołując się na wolę papieża oraz ks. śląskiego Konrada, odmówił udzielenia potrzebnych w tym procesie informacji (Wp. 7 nr 528).

1420-1548 studenci z O. w Krakowie: 1420 Andrzej syn Przybysława12Przybysław Gryzyński (→ Osieczna – dobra) był bezpotomny; wspomn. student Andrzej z Osiecznej był prawdop. synem mieszczanina noszącego imię Przybysław, 1442 Stanisław syn Pawła, 1449 Michał syn Jana [zapisany dwa razy?], 1451 Tomasz syn Pawła, 1456 Bartłomiej syn Jakuba, 1461 Piotr Borek z O. syn [Mac. Borka] kaszt. nak., 1461 Szymon syn Jana z O., 1470 Jan syn Pawła z O., 1475 Jakub syn Andrzeja, 1506 Marcin syn Mikołaja, 1510Jansyn Marcina, 1548 Maciej syn Macieja (AS 1 s. 46, 103, 123, 130, 146, 165, 201, 224; AS 2 s. 99, 123, 335).

1431-59 Mik. Czarnysz kapłan z O. (ACC 11, 167): 1426-31 kapelan, potem pleb. w → Drzeczkowie i 1459 pleb. w → Pawłowicach k. Rydzyny (ACC 14 k. 23, 54v).

1432 Andrzej kapłan z O. prezentowany na pleb. w Siemowie (ACC 16, 203); 1444 Mikołaj kapłan z O.; Mikołaj z Zimnej Wody [k. Borku, pow. pyzdr.] zapisuje mu czynsz roczny 4 grz. od sumy 48 grz. (PG 2, 80v); 1445 Jan syn Mikołaja kleryk z O. w sporze z Mikołajem rzeźnikiem z O. (AC 2 nr 1201; ACC 28, 97v); 1449-55 Stanisław syn Pawła bakałarz z O., 1450 notariusz w konsystorzu pozn., 1450 prokurator w konsystorzu pozn. (A 250; M Poznań D 415; Not. nr 639); 1451 Marcin kapłan z O. pozwany przez Agnieszkę z O. o to, że udusił urodzonego przez nią chłopca (ipsum iugulasse); Agnieszka wycenia swą krzywdę na 20 grz. (ACC 33, 75); 1455 [zm. ok. 1473] Stanisław z O., pleban w Czerwonym Kościele (ACC 36, 52v; ACC 52, 122v); 1458-62 Mikołaj z O. altarysta altarii NMP, ŚŚ. Andrzeja, Barbary i Katarzyny w kat. pozn. (Now. 1, 301).

1464 Jan syn Pawła z O. notariusz publiczny oraz Jakub Kracwa kapłan gracjalny w O. → p. 5: Szpital; 1467 Jan syn Marcina z O. oświadcza, że otrzymał admisję na notariusza publicznego w diec. pozn.; [notatka na końcu aktu:] notariusz został odwołany z powodu złego pisma [braku umiejętności pisania?] (pessima scriptura) i głupoty (ruditas sensus) (AC 2 nr 1313); 1472 Maciej kapłan z O. (AE II 346); 1473 Tomasz Gaweł (Gallus) kapłan z O.; Franciszek z Kąkolewa [k. Osiecznej] zapisuje mu czynsz roczny 7 grz. z Kąkolewa, od sumy 81 grz. (AE II 382v); 1475 Bartłomiej z O., altarysta w Gostyniu (AE II415);

1474-1510 Marcin syn Piotra z O. altarysta altarii Ś. Zofii w kat. pozn. (Now. 1, 329); 1474-1510 tenże notariusz (Not. nr 331); 1499 tenże wikariusz wieczysty w kat. pozn. (ACC 76, 106), 1499-1507 [tenże?] organista w kat. pozn. (ACC 76, 149; ACC 82 k. 36, 126v; ACC 84, 78); 1493 Marcin syn Michała Ponora mieszcz. z O., pleb. w [niezident.] Lipnicy (PG 7, 32); 1503 Jan z O., altarysta altarii ŚŚ. Macieja, Jana, Erazma i Katarzyny w kościele par. w Śremie (PG 12, 282v); 1517 zmarł brat Jan Szczygieł z O. [czy z naszej Osiecznej?] wikariusz w Łąkoszynie [k. Kutna] (MPH 5, 837, fragmenty starej kroniki z Trzemeszna, ); 1521 Marcin z O. były nauczyciel (magister scole) w Szamotułach (ACC 96, 102).

1515 Elżbieta panna c. szl. Mac. Kromno Karnińskiego z O.13→ Karmin, przyp. 12. Podobnie jak nie udało się wyjaśnić, w jakim charakterze Mac. Kromno występował w Karminie, tak samo nie wiadomo, czemu w 1515 pisał się z O (KoścG 7, 138).

7. A. Wędzki, Osieczna. Z dziejów miasta szlacheckiego w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, „Studia i Materiały do Dziejów Wielkopolski i Pomorza”, 19, 1994, z. 2 (38), s. 7-30, z mapą.

8. IX-XII w. ślady osad na N od miasta, w pobliżu grodziska znajdującego się w → Drzeczkowie, fragmenty naczyń (Hensel 4, 279-281).

Uwaga: W 1421 Mac. Korzbok, późniejszy kan. pozn. i oficjał, był plebanem w Ossiechten (Wp. 5 nr 331); Now. 2, 478, w opisie par. → Osiecko, przypuszcza że zapis ten dot. par. Osetno k. Góry Śląskiej.

1 Data lokacji m. O. nie jest znana. Z przywileju dla m. O., wydanego w 1635 przez Adama Olbrachta Przyjemskiego, wynika, że w XVII w. żyła pamięć o przywileju, wydanym dla tego miasta przez Wojsława Gryżyńskiego. Może to był przyw. lokacyjny, → p. 4.

2 Jez. Wonieść leży w środku rynny jeziernej łączącej O. z rz. Obrą pod Kościanem (k. Kurzej Góry); znamy kilka starych nazw odnoszących się do poszczególnych jezior z tego ciągu. Objęcie całej rynny jedną nazwą „Wonieść” pochodzi prawdop. od informatora, który widział to miejsce w okresie, gdy poziom wody był podwyższony, np. w czasie roztopów.

3 Osada w znanych nam źródłach z XV w. nie występuje, jednakże wg AV 4, 131 z 1619 pod m. O. leżały 2 folw.: Stradomicki i Krowi Lasek.

4 Prawdop. ten sam Paweł Długi występuje w l. 1430-36 jako mieszcz. w → Kościanie, p. 3A.

5 Nie wiemy, czy Janusz Kropiec, występujący jako strona w sądzie ziemskim kośc. i procesujący się z różnymi szlachcicami, m. in. z Borkiem Osieckim, też był mieszcz. w O. (KoścZ 9, 15v).

6 Wg ACC 70, 39v, tenże Marcin Fomor (!) w 1493 kupił dom w Krobi.

7 Nazwa szos oznacza zazwyczaj podatek płacony królowi z miast. W cytowanym źródle nazwano tak dochód z miasta (czynsz) płacony właścicielowi miasta.

8 Kościół w Tulcach miał przez dłuższy czas w XV w. równocześnie 2 plebanów [każdy z nich miał więc 1/2 kościoła!].

9 Z cytowanego rejestru wynika, że kolegium wikariuszy kat. pozn. w 1620 dysponowało oryginalnymi dokumentami erekcji (1421) i translacji (1429) tej altarii.

10 Jest to, jak się wydaje, przeniesienie do O. altarii erygowanej w tymże roku w Świerczynie i zamiana jej na mansjonarię (AE II 318v — tekst wyblakły, nieczytelny).

11 Kościół ten stał za miastem, na prawo od drogi do Święciechowy (A. Wędzki, op. cit. [→ p. 7], s. 30 i mapa)

12 Przybysław Gryzyński (→ Osieczna – dobra) był bezpotomny; wspomn. student Andrzej z Osiecznej był prawdop. synem mieszczanina noszącego imię Przybysław.

13 → Karmin, przyp. 12. Podobnie jak nie udało się wyjaśnić, w jakim charakterze Mac. Kromno występował w Karminie, tak samo nie wiadomo, czemu w 1515 pisał się z O.