(1261 kop. XVII w. Camone, 1397 or. Camona, 1413 Camyona, 1425 Kame, 1428 Kamana, 1508 Kamynna, 1521 Kamień) 6 km na SE od Międzychodu.

1. 1402 n. miasto (mieszcz.; KP nr 957); 1429 n. opidum (PZ 11, 16v); 1434 n. pow. pozn. (PG 1, 9v); 1405 n. par. K. (pleb.; ACC 1, 110v); 1510 dek. Wronki (LBP 172).

2. 1261 dziedzina Kamionka leży w okolicy C. (Wp. 1 nr 392); 1403 struga [Kamionka] zalała łąki w K. (KP nr 1266; Lek. 1 nr 2693); 1425 wsie Gralewo, Miłostowo w okolicy K. (Wp. 5 nr 422); 1435 proces o granice między C. a wsiami Kolno i Prusim (PZ 13, 49v); 1508 mł. o 2 kołach (ASK I 3, 9v); 1523 łany: Paruszewski, Latkowski, Cholewiński (KoścZ 24, 320); 1537 [obiekt nieokreślony] Wężewka (K 3, 369; K 7, 402); 1546 kopiec węgielny przy hamrzysku i łące dzieli C., Mnichy i Gralewo (PZ 31, 340); 1580 w podziale Lewic wspomn. droga Kamieńska (PG 136, 474-476); 1582 mł. o 2 kołach (ŹD 50).

3. Własn. szlach. 1390-1426 Dobrogost z K., Kamieński (Lek. 1 nr 2488, 2525, 2526, 2693; KP nr 222, 1026, 2489, 2540; WR 3 nr 506; Wp 7 nr 711; PZ 7, 202; PZ 8, 87; ACC 3, 4v; CEV nr 1165; AG perg. 594): 1390 tenże toczy proces z Hankiem, wójtem z Czerniewa [pow. gnieźn., obecnie Czerniejewo] o to, że Dobrogost przemocą wszedł w posiadanie dwóch dziedzin [nie podano, gdzie] oraz o wszystkie inne sprawy zgodnie z jego [czyim?] dok. (Lek. 1 nr 789); 1390 jego brat Niemierza Kamieński (WR 1 nr 85); 1402 tenże toczy proces z Andrzejem z Międzychodu o 20 grz. (KP nr 1081); 1403 tenże toczy proces z panią Klarą Łukowską [Łukowo k. Obornik] o 600 grz., a sąd polubowny ma rozstrzygnąć spór o dziedzinę Łukowo i o czynsze (KP nr 1137, 1408); 1403 tenże toczy proces z Mikołajem [z Tuczęp i Przetoczna, obecnie Przytoczno] kaszt. drożyńskim o zalanie jego łąk¹Tuczępy leżą nad tą samą strugą, co K., 5 km powyżej (KP nr 1266; por. Lek. 1 nr 2693); 1403-04 tenże toczy proces z Tomisławem Brylem z Gorzycka i jego ż. [Haszką] o zalanie dziedziny Dobrogosta, zranienie służebnika w młynie, zelżenie i wyrzucenie młynarki z młyna (KP nr 1565, 1736, 1759, 1776); 1422 na K. [własn. Dobrogosta i jego brata Niemierzy] posiada jakieś sumy Dobrogost z Kolna (PZ 7, 35); 1424 tenże, Strzeszek z Łagiewnik [Kościelnych i Ułanowa, obie wsie w pow. gnieźn.] kan. pozn., Sędziwój Ostroróg [wda pozn.], Niemierza z Kiszewa toczą proces o dziedzinę Szymankowo²J. Łukaszewicz, Krótki ... opis miast i wsi w ... pow. krotoszyńskim, t. 1, Poznań 1869, s. 427, już pod 1421 wymienił Dobrogosta z K., Sędziwoja Ostroroga i Niemierzę z Kiszewa jako dziedziców [!] Szymankowa. KR 2, 159-160, wyraził przypuszczenie, że Dobrogost z K. oraz Dobrogost z Szymankowa to ta sama osoba. Przypuszczenie to nie jest trafne, bo w Szymankowie w l. 1381-96 występuje Dobrogost Szymankowski z przydomkiem Krupka, zaś w 1422 Dobrogost Głębocki (znany od 1409) otrzymuje Szymankowo w działach od braci Pietrasza i Mikołaja archid. pozn. (ACC 6, 6v; Wp. 5 nr 364), a brak jakiegokolwiek przekazu, który by pozwolił na utożsamienie go z Dobrogostem Kamieńskim (PZ 7, 198); 1424 tenże z K. i Skrzydlewa oraz Dobrogost z Sierakowa toczą proces z Przybysławem z Gryżyny, ponieważ [jako poręczyciele?] nie obronili go od roszczeń innych (PZ 7, 171v; → Gryżyna); 1427 wd. po nim, Wichna (PZ 9, 41v).

1390-1415 Niemierza dz. z C., Kamieński, brat Dobrogosta (WR 1 nr 85; KP nr 222, 1768, 1776, 1963; J. Łukaszewicz, Krótki historyczno-statystyczny opis miast i wsi w dzisiejszym powiecie krotoszyńskim, t. 1, Poznań 1869, s. 425).

1424-25 Sędziwój Trycz³Z przydomkiem Trycz występuje tylko w jednym przekazie, w późnej kopii (1497: ACC 74, 111v); nasuwają się wątpliwości, czy kopista nie popełnił błędu. Nie był ident. z Ubyszem z C., bo ten ostatni zapewne był w K. kmieciem lub mieszczaninem (1424: WR 1 nr 1165) dz. z C. (Wp. 5 nr 382, 407; Wp. 8 nr 993, 1026) zawsze jako śwd. dok. w otoczeniu starosty gen. Wlkp. Sędziwoja Ostroroga.

1426-47 Jan dz. z C., Kamieński (Wp. 5 nr 434; WR 1 nr 1239; PZ 10, 32v; PZ 12, 94; M. Gniezno I 155, 8): 1427 tenże toczy proces z Wichną wd. po Dobrogoście z C. (PZ 9, 41v); 1429 tenże nie zapłacił pieniędzy Dobiesławowi z Raczkowa [pow. gnieźn.], który przez to poniósł szkodę w wysokości 10 grz. (WR 1 nr 1518); 1434 tenże na dwóch częściach swych dóbr w K., Skrzydlewie i Gorzyniu zapisuje ż. Jadwidze po 100 grz. posagu i wiana (PG 1, 9v); 1447 tenże z braćmi Stanisławem i Markiem (PZ 16, 32v).

1435 Wichna z C., Mikołaj i Andrzej z C.⁴Wichna była zapewne wd. po Dobrogoście Kamieńskim, zaś Mikołaj i Andrzej, którzy w innym procesie występują razem (lecz bez żadnego określenia co do pokrewieństwa) byli prawdop. ss. Wichny i Dobrogosta. Wichna – być może – wywodzi się z Bielska, bo 1434-35 Andrzej i Mikołaj sprzedają cz. tej wsi (PG 1 k. 10, 59v) toczą proces z Dobrogostem Koleńskim (PZ 13, 49v).

1429 pełnomocnik Dobrogosta z Szamotuł podkom. kal. przedkłada dok. nabycia (litera resignatoria) 1/3 m. K., 1/3 Skrzydlewa i 1/3 Gorzynia, pozywając wszystkich, którzy by rościli sobie pr. bliższości do tych dóbr; sąd przyznaje temu dok. stałą moc (PZ U, 16v) [Szamotulscy dóbr tych nie utrzymali; śladem ich własności jest prawdop. czynsz na C. na rzecz szpitala k. Szamotuł, por. niżej: 1460].

1434-35 Dobrogost Koleński [z Kolna] kaszt. kam. kupuje cz. wsi Bielsko za 400 grz.: 1434 od Andrzeja Kamieńskiego, 1435 od Mik. Kamieńskiego⁵Wydaje się, że Andrzej i Mikołaj byli współwłaścicielami cz. wsi Bielsko (o czym zresztą zapiski w PG 1 milczą) oraz że suma sprzedażna wynosiła ogółem tylko 400 grz. Literalna interpretacja obu aktów nasuwałaby wniosek, że Koleński zapłacił każdemu po 400 grz., czyli razem 800 grz., co wydaje się mniej prawdopodobne (PG 1 k. 10, 59v).

1434-43 Andrzej z C., Kamieński⁶→ przyp. 4 (PG 1, 10): 1435 tenże i Mikołaj z C. toczą proces z Dobrogostem Koleńskim o granice między dziedzinami C. a Kolnem i Prusimiem, a spór ma zakończyć wyrok sądu polubownego (PZ 13, 49v); 1443 tenże, ze Skrzydlewa i Gorzynia, nie staje na termin w procesie z Chwalętą z Lubicza o 20 zł węg. poręczenia za Piotra Obrzyckiego (PZ 14, 207v).

1435-48 Mikołaj z C., Kamieński⁷→ przyp. 4 (WR 1 nr 1600; PG 3, 7v, dawniej k. 23v; PG 1, 59v; PZ 13, 49v); 1440 dz. w Górzynie (KR 5, 30, bez podania źródła).

1447 Stanisław, Marek, Jan bracia z C. (PZ 16, 32v).

1460 na C. ciąży czynsz [roczny] w wysokości 4 grz., płatny dotychczas na rzecz szpitala pod Szamotułami, a od 1461 dla altarii, jaka ma powstać w kościele Ś. Ducha pod Szamotułami (ACC 40, 17v-18; Now. 2, 659).

1461-89 Mikołaj dz. w C., Kamieński, Kamieniecki⁸Mikołaj i Dobrogost 1484-98 prawdop. byli braćmi: 1461 tenże na 1/2 dziedziny, czyli m. C. wolnej od oprawy ż. Doroty, sprzedaje 4 grz. czynszu [rocznego] Stanisławowi prep. w Szamotułach i altaryście altarii Ś. Stanisława⁹Czynsz ten należał do uposażenia wspomn. altarii (Now. 1, 353-354) w kat. pozn. w kaplicy mansjonarzy za 48 grz. z zastrz. pr. wykupu (AE I 29; toż samo przed starostą gen. Wlkp. 1462: PG 6, 125v); 1484, 1489 tenże, współpatron altarii w kościele par. w C. (ACC 62, 120v; ACC 66, 161); 1489 tenże zapisuje ż. Barbarze po 300 zł posagu i wiana na 1/2 m. C., należnej mu z działów z bratem [Dobrogostem?] (PG 10, 105).

1484-98 Dobrogost dz. w C., Kamieński¹⁰→ przyp. 8: 1484, 1489 współpatron altarii w kościele par. w C. (ACC 62, 120v; ACC 66, 161); 1498 tenże pleban w K. (SzPozn. 136).

1510-23 Mik. Kamieński¹¹Brak pewności, czy wiadomości z l. 1461-1523 o Mik. Kamieńskim dotyczą jednej, czy dwóch osób. Ze względu na lukę w l. 1489-1510 przyjąłem, że są to dwie osoby: 1510 tenże, ze swej 1/2 m. C. płaci 4 grz. [czynszu rocznego] altarii Ś. Stanisława w kat. pozn. (LBP 180); 1523 tenże, pod karą umowną 60 grz., zobowiązuje się Mik. Chraplewskiemu wójtowi w m. C., że będzie bronić od roszczeń innych osób siedem ł. oraz [świadczenia od] mieszczan, które kupił od niego za 60 grz. z zastrz. pr. wykupu; z łanów tych 4 ł. są os. (na nich kmiecie: Bohatyr, Szadlik, Gość, Nadziaczkowski, każdy z nich na ł.), 3 ł. opust. zwane Paruszewski, Latkowski, Cholewiński, mieszczanie: wd. Kowalka, Mac. Kowal, Wojc. Skudlarz (KoścZ 24, 320); 1523 tenże pozywa o czasowe umniejszenie czynszów , jakie ciążą na jego 1/2 m. C.: a. 4 grz. dla prep. [szpitala] Ś. Ducha pod Szamotułami, b. 4 grz. dla altarysty [altarii Ś. Stanisława] w kat. pozn., c. 2 kopy [gr] dla szpitala Ś. Ducha pod Lwówkiem, d. 1 kopa [gr] dla kolegium mansjonariuszy w Szamotułach¹²Jako ich uposażenie wymieniono w 1510 m. in. 2 fl. z m. C. (LBP 222), twierdząc, iż wskutek spustoszenia czynsze z jego 1/2 m. wynoszą tylko 7 fl. i 1/2 kopy [gr], natomiast pozwani podnoszą, że z m. są jeszcze inne dochody (ACC 98, 63).

1525 Jan Kamiński wuj Zofii Rosnowskiej, c. zm. Jana Rosnowskiego zw. Ropel (PG 16, 70).

1458 m. K. ma dostarczyć 3 pieszych na wyprawę do Malborka (CMP nr 129); 1462-65 m. K. płaci 3, 6, 7, 11 i 13 ratę cyzy: 36 gr, 39 gr, 11 gr, 21 gr i 7 gr (Cyza 545-549); 1470 m. C. w rejestrze pozwanych o nie zapłacony podatek (PG 57 k. 90v, 91); 1507 K. płaci 1 grz. szosu (ASK I 5, 2v); 1508 m. K., mł. o 2 kołach (ASK I 3, 9v); 1509 m. K. [formularz nie wypełniony] (ASK I 3, 46v); 1521 w rejestrze wozów wojennych m. K. [formularz nie wypełniony] (RejWozów 478); 1563, 1577 m. K. [formularz nie wypełniony] (ASK I 5 k. 223v, 684v).

1582 2 grz. tytułem podwójnego szosu, od 16 półł. po 15 gr, 3 szewców po 15 gr, 2 krawców po 15 gr, kowal, rzeźnik, kuśnierz po 15 gr, od młyna o 2 kołach po 24 gr, 3 komor. po 6 gr, od 1 kotła gorzałczanego 24 gr, od wyszynku gorzałki 12 gr. Czopowe od ś. Marcina 1580 do ś. Marcina 1581 od 58 warów (war po 8 beczek) po 20 gr; od 125 kwart gorzałki po 3 denary. Z browaru ur. Jana Kamieńskiego od ś. Marcina 1580 do ś. Marcina 1581 od 84 beczek po 1 gr; od trzech beczek śledzi po 6 gr – ogółem 61 fl., 10 gr i 15 denarów (ŹD 50).

Mieszkańcy: 1402 Stefan zw. Occacz mieszcz. z C. toczy proces o zabrane mienie z Hanką dz. w Międzychodzie, w jej imieniu [szwagier] Mroczek z Iwna i jego s. Teodoryk (KP nr 957, 991, 1011, 1022); 1424 Ubysz¹³Ubysz występuje jako śwd. w procesie, w którym jedną ze stron jest kmieć, czyli sołtys z Sędzina; wśród pozostałych śwd. są mieszczanie z C. (WR 1 nr 1165); 1426 Andrzej mieszcz. z C. toczy proces [prawdop. o swoje wierzytelności] z Andrzejem z Gądek (PZ 8 k. 112, 116v-117); 1523 kmiecie oraz mieszcz.: → p. 3; 1524 Dorota Doździewa (AC 2 nr 1780; DepTest. VI 349v).

4. 1402 pani Dzierżka, niegdyś wójt (advocata) w C., obecnie ż. “seniora” w Szamotułach (KP nr 994, 1001); 1411 Wszegniew wójt z C. procesuje się z Piotrkiem z Grzebienicka o 10 grz. szer. gr (PZ 3, 135); 1411 Agnieszka wójt (advocatissa) z K. toczy proces z Dziersławem z Kurska i Mikołajem o zabicie jej męża (PZ 3, 160); 1412 Mroczek wójt z C. toczy proces z Jaśkiem Dupiewskim o 21 grz. szer. gr (PZ 3, 193v); 1523 Mik. Chraplewski wójt w C. i nabywca 7 ł. i [świadczeń] od 3 mieszczan w C. (KoścZ 24, 320); 1524 Jan Szydło burm. z C. (AC 2 nr 1780).

5. 1405 Bartłomiej pleb. z K. toczy proces o zapis 3 grz. w testamencie [czyim?] ze Stanisławem dz. w Kolnie, który zobowiązuje się zakupić dla kościoła kielich wartości 3 grz. (ACC 1, 110v, zapiska uszkodzona).

1434 Jan “minister ecclesie” w C. toczy proces z Piotrem wikariuszem z C., ponieważ ten go poranił, gdy minister powiedział swym uczniom (scolares), aby pozwali wikariusza, że innym razem poranił go w jego szkole (in scola ipsius ministri) oraz że w kolejnym przypadku tylko inny kapłan powstrzymał wikariusza od morderstwa (ACC 18, 99v-100).

2 X 1445 discretus Jan Golanka od plebana Jana Koleńskiego wynajmuje dochody kościoła w C. na 1 rok, począwszy od minionego dnia śś. Piotra i Pawła [29 VI] za 23 grz., płatnych w ratach: 7 grz. 2 X, 8 grz. 23 IV, 8 grz. 29 VI 1446 (ACC 28, 108v); pleb. zobowiązuje się wprowadzić go w spokojne posiadanie kościoła i jego dochodów, a gdyby dzierżawca poniósł z tego powodu jakieś szkody, to pleb. winien potrącić je z należności za dzierżawę (ACC 28, 108v).

1461 Jan [Strzałkowski] pleb. w C. toczy proces z kmieciami z Gralewa i Tuczęp (ACC 41, 57); 9 IV 1467 tenże wydzierżawia dochody kościoła w K. wikariuszom Pawłowi i Maciejowi z Buku, na rok, od dnia śś. Piotra i Pawła za 27 grz., płatnych ratami: 10 grz. 29 VI, 4 grz. 25 XII, 13 grz. 29 VI 1468 (ACC 46, 65v).

1481 kościół par. Narodzenia NMP (Now. 2, 466).

1510 [formularz nie wypełniony] (LBP 172).

1580 do par.: K., Tuczępy, Gralewo, Głażewo, Durmowo, Skrzydlewo, Gorzyń, Gorzycko, Bielsko, Kolno, Popowo, Prusim, Mnichy (ŹD 17-18).

1603-07 z wizytacji kościoła par. w K.: kościół murowany Narodzenia NMP, pr. patronatu miejscowych dziedziców; pleb. ma 1 1/2 ł., ogród i łąki w różnych miejscach; w m. [K.] oraz we wsiach par. [jak w 1580] pobiera meszne z [łanów kmiecych] osiadłych, lecz nie z opust.; dziesięciny snop. były niegdyś we wsiach Prusim, Kolno, Gorzycko, Głażewo [z folwarków?], co wynika ze starych rejestrów, lecz obecnie nie dają; pleb. pobiera u pana Kamieńskiego 4 grz. [czynszu rocznego] od sumy głównej 100 fl. (AV 3, 34v).

Plebani: 1405-10 Bartłomiej (ACC 1, 110v), 1417-33 Andrzej Szczodrowski (ACC 3, 46; KoścZ 9, 55), 1437-56 Jan Koleński bratanek patrona Mik. Kamieńskiego (ACC 28, 108v), tenże, s. Dobrogosta z Kolna, bakałarz uniwersytetu w Lipsku, w 1439 student w Krakowie (AS 1, 94), 1457-63 Jan Strzałkowski (SŹ 3, 163; ACC 41, 57; PG 7, 186v), 1464 Bartłomiej Dobieszewski kan. pozn., 1467-76 Jan Kamieński, czyli Gorzyński¹⁴Bracia Jan pleb. w K. oraz Stanisław i Marcin w 1472 dokonali podziału majątku: Stanisław otrzymał Skrzydlewo, a Jan i Marcin 3 ł. soł. w Skrzydlewie oraz Gorzyń. Jan i Marcin podzielili Gorzyń między siebie (PG 8, 141-142). Now. 2, 467, niesłusznie pisze o dwóch plebanach, bo Jan Kamieński i Jan Gorzyński to ta sama osoba, brat Stanisława i Marcina właścicieli Skrzydlewa i Gorzynia (ACC 46, 65v; PG 8, 141v-142), 1476-87 Klemens, równocześnie altarysta [nie podanej altarii], 1487-1504 Dobrogost Kamieński brat patrona Mik. Kamieńskiego (SzPozn. 136), 1513-20 Andrzej Bieniński (ACC 89, 87), 1522-52 Piotr Kamieński¹⁵Wizytacja par. w K. z 1781 informuje, że kościół w K., “jak podają”, został wzniesiony przez Mik. Kamieńskiego, dz. w K. i opata bledzewskiego, a jego budowa została zakończona ok. 1499. Zapewne na tym przekazie oparł się ŁOp. s. 437, z tym jednak, że informację tę podał jako pewnik. To samo sformułowanie, co u Łukaszewicza, podają SG 3, 797, J. Korytkowski, Breris descriptio... ecclesiarum archidioecesis Gnesnensis et Posnaniensis..., Gnesnae 1888, cz. 2, s. 143 oraz KZSz. V 13, 3. Tymczasem skądinąd nie znamy Mik. Kamieńskiego opata bledzewskiego. Jego istnienia nie można wykluczyć, bo poczet opatów bledzewskich w okresie po 1495 a przed 1502, zawiera lukę (→ Bledzew, s. 61). O dacie budowy kościoła w K. i jego fundatorze milczy Now. 2, 466. Natomiast wymienia on Piotra Kamieńskiego, plebana w K., a następnie opata bledzewskiego po 1552. Fragmentaryczne źródła klaszt. podają, że Piotr pełnił funkcje opata w 1560, 1565, a zmarł w 1575. Wydaje się wątpliwe, aby w tak krótkim czasie istniało dwóch opatów bledzewskich z rodziny Kamieńskich. Prawdop. fundatorem kościoła w K. był Mik. Kamieński, dz. w K., brat Dobrogosta, dziedzica i plebana w K. W zgromadzonych materiałach występują oni: Mikołaj 1461-89; Dobrogost 1484-98, a jako pleb. 1487-1504. Wizytacja z 1781 podała miejscową tradycję, która prawdop. wiernie przekazała datę ukończenia budowy (ok. 1499) oraz osobę fundatora (Mik. Kamieński), lecz udostojniła go tytułem opackim, który przynależał późniejszemu Piotrowi Kamieńskiemu, właśc. K., potem opat bledz. (do wszystkich pleb. także Now. 2, 466 przyp. 148).

6. 1418 Kamieński mieszcz. z Międzyrzecza (Wp. 5 nr 288); 1420 Jan kleryk z C. toczy proces z Wojciechem pleb. w Przetocznie [obecnie Przytoczna] o księgę wartości 17 gr, którą powierzył na przechowanie (ACC 4, 160); 1422-24 Dobrogost z C.: 1422 tenże, w wieku 80 lat, składa zeznania w Paradyżu w związku ze sporem z Krzyżakami o gran. Wlkp. (Wp. 8 nr 947); 1424 tenże obecny przy rokowaniach polsko-krzyżackich w sprawie gran. Wlkp. z Nową Marchią (CEV 665); 1431 pan [duchowny?] Dziersław z C. (AC 2 nr 1023); 1481 kapłan Stanisław zw. Bogdanek, z C., kupuje 8 zł węg. czynszu rocznego na wsiach Wierzbno i Gorzycko Nowe za 100 zł węg. z zastrz. pr. wykupu, celem ufundowania nowej altarii [w Szamotułach] (ACC 59, 28v-29; PG 9, 130v); 1499 Mik. Kamieński, rzekomy opat bledz. (→ przyp. 15); 1511 Szymon z C., prep. szpitala Ś. Stanisława pod Bukiem, wspomn. jako zabity (ACC 2 nr 1656); 1522-52 Piotr Kamieński, pleb. w K., potem opat bledz., zm. 1575 (Now. 2, 466, przyp. 148; → Bledzew s. 61).

1490-1537 studenci w Krakowie: 1490 Maciej s. Wojciecha z C., 1492 Jerzy s. Mikołaja z C., 1521 Michał s. Marcina z C., 1522 Piotr s. Mikołaja z C., 1533 Jakub s. Marcina z C., 1537 Jan s. Mikołaja Bukowskiego z K. (AS 2 s. 2, 14, 211, 217, 268, 282).

7. SzPozn. 136-137.

8. Znaleziska szydeł i nożyka, prawdop. pozostałości cmentarzyska o nie określonej chronologii (Hensel 3, 31-32).

Kościół gotycki wzniesiony w 1499 z fundacji Mik. Kamieńskiego (→ przyp. 15).