JASTRZĘBIA

(1373 Iastrzaba, 1374 Iastraba, 1383 Jastrzamba, 1387 Jastrzembe, 1403 Jastrambe, 1409 Jastrzembia, 1418 Jastrzanbcze, 1420 Jastrzambe, Jastranbye, 1441 Jastrambye, 1445 Jastrzambye, 1450 Yasztrąba, 1471 Jastrząmbye, 1472 Jastrzabya, 1482 Jaschrzambya, 1487 Jasthrzabye, 1493 Jasthcząba, Jasthrząbya, 1498 Jastrabya, 1502 Jastrobya) 5 km na W od Ciężkowic.

1. 1472 ziemia sądec. (MS 1, 857); 1536, 1581 pow. sądec. (RP; ŹD s. 137); 1373 n. par. własna; dek. Siedliska (Rejestr Świętop. k. 19); 1529 dek. Bobowa (LR s. 100).

2. 1398 Michał [z Bogumiłowic] sędzia ziemski krak. i Dobiesław [z Koszyc] podsędek zatwierdzają granice dóbr Piotra Rożna z Rożnowa: J., Kąśna i Paleśnica z wsią Słona należącą do Wojciecha Wojszyka, Andrzeja Żyły, Andrzeja Pierzchały i Stanisława Czropa i z wsią Olszowa należącą do Pabiasza. Rozgraniczenie zaczyna się między J. a Słoną przy granicy brzozowskiej. Granice idą do wielkiego kamienia k. drogi i przez wielką drogę do debrzy pod górą Bartnik. To, co leży po jednej stronie drogi, należy do J., to, co po drugiej stronie drogi i debrzy do - Słonej. Dalej granicę stanowi → Głęboki Potok aż do ujścia do wielkiego potoku [Olszowa, dziś Olszowianka] pod górą Bartnik, płynącego spod góry zw. Mieścisko czyli Wielkie i do potoku zw. Rozsuty Potok, płynącego między J. a Olszową w kierunku Olszowej. Dalej granica idzie drogą z góry Mieścisko, między ww. Rozsutym Potokiem i Głębokim Potokiem aż do błota zw. Słotwina i do potoczku, który wypływa między J. a Olszową zw. → Dzierżków Potok, aż do jego ujścia do Olszowej. Następnie granicę stanowi potoczek, który płynie z góry zw. Rozsuty Kamień przez lasy i zarośla, prosto do kościoła w Paleśnicy (BCzart. rps 3027/IV s. 133-5 - XVIII-wieczna kopia z transumptu z 1448 r.; tamże rps 2878 s. 131-2 tłumaczenie polskie z XVIII w. z błędną datą roczną 1390); 1409 sąd ziemski krak. oddala skargę Pabiasza z Olszowej pozywającego Małgorzatę wd. po Piotrze Rożnie z Rożnowa, iż nie chce ona przeprowadzić rozgraniczenia dóbr. Sąd zakazuje pod wadium 100 grz. dokonywać jakichkolwiek zmian w granicach między wsiami J. i Paleśnica a wsią Olszowa opisanych w przedłożonym przez Małgorzatę dok. króla Władysława [Jag.], potwierdzającym rozgraniczenie ww. wsi dokonane przez Piotra ze Szczekocin i Stanisława z Bobowej. Zgodnie z tym dok. granice poczynają się od wierzchołka wzgórza zw. Mieścisko, spod którego wypływa potok zw. → Głęboki Potok i stąd idą do potoku zw. → Dzierżków Potok zw. też Sabalin Potok, który dalej stanowi granicę aż do ujścia do rz. Olszowej [dziś Olszowianka]. Potok zw. Wochagów Potok stanowi granicę od wierzchołka wzgórza zw. Rozsuty Kamień, gdzie bierze początek potok Dzierżków Potok, aż do ujścia do rz. Olszowej. Granica prowadzi dalej prosto przez lasy i zarośla do kościoła w Paleśnicy. To, co jest po jednej stronie tych potoków, należy do wsi Piotra Rożna J. i Paleśnica, a to, co po drugiej stronie - do wsi Olszowej (DSZ 137); 1448 na prośbę Rafała Rożna z Kąśnej zostaje oblatowany w sądzie ziemskim krak. dok. rozgraniczenia z r → 1398 wsi ww. Rafała J. z wsią Słona należącą do Anny ż. Jana Czropa i Jana s. Eustachego (BCzart rps 3027/1V s. 133-5); 1542 rozgraniczenie między wsiami Jamna i Siekierczyna a wsią J., → Jamna; 1556 rozgraniczenie między J. a Poliktami [dziś Polichty] poczyna się od ściany wsi Kipszna. Granica idzie drogą publiczną z Ciężkowic do Krakowa do miejsca zw. Przysłop, gdzie usypano pierwszy kopiec i dalej do potoku zw. Graniczny Potok, który oddziela Polikty od lasów jastrzębskich. Granica dochodzi do ściany wsi Polikty i Brzozowa, do góry nad strumieniem czyli Świechową Debrzą. Kopce sypane są na tej górze i czynione są znaki na drzewach aż do drogi z J. do Brzozowej i po przejściu przez tę drogę do potoku zw. Zbojny Potok oraz do góry zw. Walastnik. Pod tą górą usypano 3 kopce narożne wsi: J., Brzozowa i Słona (BCzart rps 2878 s. 133-4; rps 2930 s. 337-8).

3. Własn. król., od 1387 własn. szlach. 1387 Władysław Jag. nadaje Piotrowi Rożnowi z Rożnowa za zasługi wsie swoje J., Kąśna i Paleśnica (Żychl. 5 s. 282; ZDM 8, 2540); 1389 tenże król na prośbę Piotra Rożna transumuje dok. z 1387 r. (ZDM 8, 2542b); 1398 → p. 2; 1418 Andrzej Rożen z → Rożnowa zapisuje swej ż. Dobrochnie 2000 grz. posagu na połowie swoich dóbr, m.in. na J. (ZCz. 2 s. 238); 1420 Rafał Rożen z Rożnowa gwarantuje Bartoszowi z Dębna i Filipowi z Chrobrza [pow. wiśl.] zwrot poręczonej sumy ewentualnym wwiązaniem w J. i Kąśną (ZK 7 s. 33); 1441 Rafał z → Rożnowa zapisuje swej ż. Barbarze 200 kop gr wiana i posagu na połowie swoich dóbr, m.in. na J. (ZCz. 3 s. 169); 1445 Dziersław Balon z Więckowic [par. Wojnicz] otrzymuje wwiązanie na sumę 20 grz. w 2 kmieci w J.: Szczepana zw. Rymarowic i w drugiego kmiecia zw. Stolat (ZCz. 3 s. 235); 1447 Jakub Stopak kmieć z J. (ZCz. 3 s. 281); 1448 Szemek kmieć ze Słonej, niegdyś z J., zobowiązuje się pole, które miał w J., osadzić synem Stanisławem, uwolnić go od roszczeń innych swych synów i dać mu 4 sztuki bydła roboczego (ZCz. 4 s. 5); → p. 2; 1450 Rafał Rożen z Kąśnej winien zastawić za 40 grz Warszce z Więckowic ż. Jana Mojkowskiego 2 kmieci w J. i 2 kmieci w Bruśniku (ZCz. 4 s 71); tenże zastawia ww. Warszce za 50 grz. 5 kmieci w J.: Stanisława Sołtyska, Mikołaja Stolata, Jakuba Stopaka, Szczepana Rymarowica i Klemensa Kaczora (ZCz. 4 s. 83); 1462 ww. Warszka ż. Jana Żegoty [Mojkowskiego] chorążego sier. za dług 53 fl. węg. zastawia Stachnie c. Wiernka [z Bilska] ż. Stanisława Kijańskiego 5 kmieci w J.: Sołtyska, Stopaka, Kaczorka, Stolata i Mikołaja Starzysza, których ma w zastawie od zm. Rafała Rożna z Kąśnej (ZCz. 4 s 238); 1469 ww. Stachna odstępuje Eleazarowi z Kąśnej zastaw, który miała od ww. Mojkowskiego na wsi J. (ZCz. 4 s. 373); 1471 ww. Eleazar winien dać Gierałtowi z Faściszowej tytułem posagu swej c. Zofii wwiązanie w swoich kmieci w J., płacących 7 grz. czynszu; tenże Eleazar winien dać Mikołajowi [Czropowi] z Jasiennej tytułem posagu swej siostry Anny wwiązanie w kmieci w J. płacących 7 grz. czynszu (ZCz. 4 s 463-4); 1472 własn. br. Eleazara, Jana, Mikołaja i Zygmunta z Kąśnej (MS 1, 857); 1482-931Zygmunt Rożen pisał się jeszcze do 1508 r. z J., już jej - po zamianie dóbr w 1493 r. (por. niż.) - nie posiadając Zygmunt Rożen z J. s. Rafała Rożna, br. Eleazara, Jana i Mikołaja (GB 2 s. 99, 223, 279; ZCz. 5 s. 69, 122, 302; Ep. 3 k. 347); 1486 folwark uprawia ł. sołecki i puste role kmiece (Ep. 3 k. 347); br. Eleazar, Jan, Mikołaj i Zygmunt z Kąśnej ss. zm. Rafała Rożna dzielą dobra. J. otrzymuje Zygmunt; → Bruśnik (ZCz. 5 s. 69-72); 1487 Jan z Wojnarowej zastawia za 115 grz. i 100 fl. węg. Zygmuntowi z J. połowę Wojnarowej (ZCz. 5 s. 122); 1493 Mikołaj Pieniążek z Krużlowej i jego br. Jan zamieniają dobra z Zygmuntem Rożnem z J. Zygmunt za wieś J. i 400 fl. węg. otrzymuje Posadową, Mogilno i Koniuszową. Na dobrach tych zostaje zapisane 300 grz. posagu ż. Zygmunta Anny [c. zm. Jana Wojnarowskiego], wypłaconego niegdyś przez Prokopa z Krużlowej (ZCz. 5 s. 316-8); 1498 wieś J. kupuje za 800 fl. węg. Mikołaj z Wojnarowej2Brak części zapiski w rpisie (ZCz. 7 s. 66); 1499 Mikołaj Wojnarowski sprzedaje za 600 fl. węg. Janowi Kwiatkowskiemu zw. Susz wieś J. Dwór i role dworskie odstępuje mu za darmo; tenże Mikołaj sprzedaje za 600 fl. węg. swej matce Annie z J. wraz z sołectwem (GK 27 s. 447, 570); 1500 Mikołaj Wojnarowski z J. (ZK 153 s. 279); 1502 Mikołaj Janicki z J. [identyczny z Wojnarowskim?] (GB 4 s. 141); 1511 Mikołaj Taszycki z Lucławic [dziś Lusławice] zamienia dobra z br. Janem i Jandą Wojnarowskimi dz. J. za zgodą ich krewnych: stryjów Mikołaja Korzeńskiego i Tomasza Trzecieskiego oraz br. stryjecznego Jana Pieniążka z Krużlowej. Za wieś J. daje Wojnarowskim wieś Olszową i 800 fl. węg. (ZB 4 s. 255-6); 1529 role folw., kmiece, zagrodnicy, 9 grz. czynszu z pr. odkupu należy w J. do altarii Poczęcia PM w nowo ufundowanej kol. w Bobowej (LR s. 100, 282); 1536 pobór z 4 ł., karczmy dziedz., karczmy dorocznej i z młyna (RP).

4. 1383 Hanka sołtyska z J. (GB 1 s. 11); 1472 Kazimierz Jag. nadaje wsiom Eleazara, Jana, Mikołaja i Zygmunta z Kąśnej pr. niem., m.in. J. (MS 1, 857); 1486 role sołeckie uprawia dla swego folwarku dziedzic (Ep. 3 k 347); 1499 → p 3.

5. 1373-4 par. wymieniona w rejestrze świętop. bez wysokości taksy (Rejestr Świętop. k. 19, 30); 1403 Przybek pleban w J.; 1404 Mikołaj pleban w J. (ZK 3b s 86-7, 362); 1420-1 Świętosław pleban w J. (wg ind. WAP; ZCz. 2 s. 366); 1486 Stanisław pleban w J. oraz br. Jan z Kąśnej i Zygmunt z J. - Rożnowie zawierają umowę w sprawie dziesięcin. Jan winien oddawać dzies. wart. 6 gr z połowy łanu, a jego kmieć Andrzej Mroczek z drugiej połowy łanu - w Kąśnej. Zygmunt ma oddawać dzies. snop. w J. z 1 ł., który należy do ról sołeckich, lecz jest uprawiany dla folwarku Zygmunta. Powinien też oddawać bpowi krak. dzies. z pustych ról kmiec., które uprawia dla dworu. Do pleb. należy meszne. Pleban powinien utrzymywać dla szkoły nauczyciela. Kmiecie według dawnego obyczaju mają obowiązek odbudowania domu szkoły (Ep. 3 k. 347); 1529 dzies. pien. 1 grz. 16 gr bpowi w sądec. kluczu dziesięcinnym. Pleban Jan z Opoczna. Do pleb. należy dzies. snop. wart. 2 1/2 grz. z ról folw., dzies. pien. wart. 33 gr od kmieci i zagrodników, meszne w życie i owsie wart. 4 grz. 11 1/2 gr i klerykatura wart. 36 gr - w J. i Kąśnej (LR s. 42, 100).

7. S. Mateszew, F. Sikora, Osadnictwo i stosunki własnościowe w regionie tarnowskim, [w:] Tarnów. Dzieje miasta i regionu, Tarnów 1981, s. 124, 148-150.

Uw. S. Mateszew i F. Sikora, op. cit., s. 124, 148-50 opierając się na wydanym w ZDM 1, 44 dok. lokacyjnym → Kąśnej, datowanym przez wydawcę zgodnie z listą świadków na 1344 r. (w kopii, z której dok. wydano 1310 r.) uważają, że na terenie lokacji Kąśnej od źródeł rz. Kąśnej zw. dziś Kąśnianką do jej ujścia do rz. Białej [Dunajcowej] osadzono także J. Argument natury terytorialnej, iż obie te wsie mieszczą się w zakreślonych przez dok. granicach, jest zbyt wątły, a sam dok. jest najprawdopodobniej XVIII-wiecznym fals. Identyfikują też autorzy J. z wsią zw. w rejestrach świętop. z l. 1357, 1358 (MV 2 s. 291 i 298), 1373 i 1374 (Rejestr Świętop. k. 19 i 30) „Villa Vlrici”. W rejestrach z l. 1357 i 1358 wieś J. nie jest notowana, a w dwóch późniejszych ww. rejestrach obok par. Villa Vlrici znajduje się par. J. bez taksy. Nie można wykluczyć, że są to dwie różne par., a par. J. jako nowo założona mogła nie mieć jeszcze wymiaru taksy.

1 Zygmunt Rożen pisał się jeszcze do 1508 r. z J., już jej - po zamianie dóbr w 1493 r. (por. niż.) - nie posiadając.

2 Brak części zapiski w rpisie.