1475 or. Proszna (PZ 20, 26v), 1495 Prossna (MS 2, nr 704), 1534 Przoszna Maior, [Przoszna] Minor (ASK I 12, 38 1v), 11 km na S od Chodzieży, 23 km na E od Czarnkowa.

1. 1508 n. pow. pozn.; 1508, 1510 n. par. Chodzież (ASK I 3, 3; LBP 83); 1559, 1561 P. przeniesiona do par. Ryczywół → p. 5.

2. 1525 sąd zatwierdza polubownie ustanowioną gran. między wsiami P. Mac. Czarnkowskiego i Ostrówek [obecnie Ostrówki] Mik. Chodzieskiego [Potulickiego]; gran. ta przecina drogę z Wyszyn do Chodzieży, przebiega [kolejno] przez błoto zw. Białe, przez [błoto?] zw. Rybów, a następnie biegnie wzdłuż strugi → Miąsza aż do błota zw. Proszeńskie, gdzie stykają się granice obu tych wsi z gran. wsi król. Budzyń¹W rozgraniczeniu tych samych wsi w 1630 wymieniono kopce gran. nad strugą Miąsza (PP 6, 95) (PZ 29, 439).

1559 P. graniczy z wsiami: Wyszyny w dobrach Czarnków, Ostrówek w dobrach Chodzież oraz Podstolice, Budzyń, Tarnowiec i Tłukawy w stwie rogoz.; P. posiada również kopiec narożny wspólny z m. Ryczywół; na gran. P. znajduje się miejsce zw. Mokra Łąka przy kopcu narożnym z Ostrówkami i Podstolicami oraz las Osowiec [może między P. a Wyszynami?] (KcG 15, 272-276); 1559 (obl. 1570) król Zygmunt August potwierdza wyrok komisarzy król. w sprawie gran. między wsiami król. Tłukawy, Tarnowiec i Budzyń a wsią P. nal. do Piotra Czarnkowskiego oraz wsią Wyszyny nal. do tegoż Piotra oraz do braci Wojciecha, Piotra i Stefana Redeckich; gran., która dzieli wsie P. i Tarnowiec, biegnie przez las; na tym odcinku wymieniono nazwy: las Ossowie, Rodne (albo Rolne lub Równe [słowo kilkakrotnie poprawiane]) Doły, Witowe Kąty i Kotowe Błoto; spór dot. lokalizacji narożnika P., Budzynia i wsi Ostrówki (PZ 36, 465).

3. Własn. szlach. [a. 1466], 1486, 1496 P. w posiadaniu Czarnkowskich z → Czarnkowa (PG 10, 48v; MS 2 nr 704).

[1507 Mac. Czarnkowski w działach z bratem Sędziwojem otrzymuje P. → Czarnków, przyp. 7]; 1517 tenże zapisuje wikariuszom kat. pozn. sumę 250 grz. na swoich wsiach: Morakowo i Czerlenino [obecnie Czerlin] w pow. kcyn. i na P. (CP 14, 64); 1525 tenże posiada P. → p. 2; 1537 od tegoż Winc. Gołaski [z Gołaszyna k. Obornik] ma w zastawie przez 3 l. wsie Wyszyny i P. za 85 grz. (PG 79, 275).

1557 Piotr Czarnkowski [syn Macieja] w działach z braćmi otrzymuje m. in. części P. → Czarnków (PG 19 k. 386-388, 404-406).

1475 wieś P. nie zapłaciła podatku (PZ 20, 26v); 1508-1580 pobór z P.: 1508 wiardunki wojenne z P. od 14 półł. i karczmy (ASK I 3, 3); 1509 [formularz poboru nie wypełniony] (ASK I 3, 38); 1510 Mac. Czarnkowski posiada P.; we wsi 8 ł. os., 1 ł. opust. i 5 karczem (LBP 83); 1534 Czarnkowski [imienia brak] płaci pobór z P. Wielkiej, a Jerzy Redecki²Był to zapewne syn Stanisława, tenutariusza w król. Kowanowie (→ Chowanowo); pochodzili oni z Recza w pow. kcyn., który w tym czasie był już w posiadaniu innej rodziny, (por. MS 4 nr 10615) z P. Małej (ASK I 12, 381v); 1563 pobór od 7 ł. i karczmy (ASK I 5, 216v); 1577, 1580 Piotr Czarnkowski [syn Macieja] kaszt. pozn. płaci pobór od 7 1/2 ł., 7 zagr. i 13 rzem. (ASK I 5, 668; ŹD 8).

5. 1510 z P. wiardunki [dzies.] płacą bpowi pozn., a meszne plebanowi w Chodzieży (LBP 83); 1559 i 1561 [Andrzej Czarnkowski] bp pozn. przenosi Wyszyny i P. z par. Chodzież, opanowanej przez innowierców, do par. Ryczywół na tak długo, dopóki par. Chodzież nie wróci do pierwotnego stanu³Decyzje z 1559 i 1561 w odmiennych słowach wyrażają tę samą treść. Zmiana przynależności parafialnej nie znalazła odbicia w formularzach rejestrów poborowych z l. 1563, 1577 i 1580 [tzn. nie znajdzie się znowu w ręku katolików] (AE X 265v; AE XI 35v).

Uwaga: Istnieje tylko jedna wzm. z 1534 o istnieniu 2 odrębnych osad: Prosny Wielkiej i Prosny Małej. Było to zapewne doraźne rozróżnienie posiadłości nal. do Czarnkowskich i Redeckiego, odzwierciedlające podział własnościowy wsi, a nie istnienie 2 odrębnych jednostek osadniczych.

Z 1476 pochodzi wzmianka o niezident. osadzie Przeszna, rzekomo położonej w pow. nak. [woj. kal.], w której Bodzęta ze wsi Niedźwiady k. Żnina dał 2 ł. z dopłatą 200 grz. pięciu siostrom (w tym swojej żonie) w zamian za ich majątek po ojcu i matce w Ryszewie i w Zalesiu w pow. gnieźn. (PG 9, 43v). Osady takiej nie znamy ani w pow. nak., ani w okolicach wspomn. wsi Ryszewo i Niedźwiady. Nie ma też żadnych podstaw, aby ją identyfikować z P.