(1237 or. Draua, kop. Dravanz, 1254 Drawa, 1286 Drawe, 1333 Drage, 1345 Trawa, 1350 Drawen, 1398 Drave, 1440 Drauwe, a. 1480 Drwa, 1251 fals. koniec XV w. Traba, 1538 Trage), prawy dopływ Noteci, wypływa z 5 w szeregu położonych jeziorek 15 km na N od Czaplinka, uchodzi 13 km na SW od Wielenia.

A. Przekazy dot. całej rzeki: 1270 tereny położone między Odrą, Wartą, D. i Iną podlegają jurysdykcji kościelnej prepozyta kościoła [koleg.] Ś. Andrzeja w grodzie Santok, po 1296, po śmierci Przemyśla II, margrabiowie brand. spowodowali zniesienie prepozytury w Santoku i przekazanie jej jurysdykcji kapitule w Myśliborzu (MPHn. s. 8, 125; por. DH 2, 533 pod r. 1296); 1312 margrabiowie brand. zawierają ugodę z bpem pozn.: tytułem dzies. z terenów położonych między Notecią, D. i Gwdą bp pozn. ma otrzymać 200 ł. niem. w wieczyste posiadanie oraz co roku 50 grz. brand. (Wp. 1 nr 959; por. Wp. 2 nr 960); 1325 Władysław Łok. zawiera ugodę z książętami pom.: obie strony, jeżeli zdobędą w walkach grody, miasta i obwarowania, zobowiązują się zwrócić je; obiekty położone z tamtej strony rz. D. [na W od D.] mają być zwrócone książętom pom., a obiekty leżące z tej strony [na E od D.] królowi pol. (Lites 1, 431); 1349 Henryk archid. z terenów położonych między Notecią a D. [na W od D.] donosi bpowi pozn. że wg uchwały panów podjętej w Tucznie bp otrzyma w najbliższym roku 25 kop gr z tego terenu; następuje wykaz osad wraz z liczbą łanów os. w każdej z nich (Wp. 2 nr 1284); 1414 w. mistrz krzyżacki relacjonuje, że na zjeździe w Grabowie Polacy żądali m. in. ziem od Lędyczka aż po rz. D. (CEV nr 584; Neumark nr 349a); 1424 sprawozdanie krzyż. z rokowań gran. z Polską: Polacy utrzymują, że gran. z Nową Marchią biegnie od ujścia rz. D. do Noteci wzdłuż D. w górę rzeki do ujścia rz. Wzdworza [niezident. prawy dopływ D., może dzisiejsza Mięrzęcka Struga (1944 Mehrentiner Fliess), uchodząca do D. 13 km na N od ujścia D. do Noteci]; dalej gran. biegnie wzdłuż tejże rz. Wzdworza, potem przecina Dobiegniewską Drogę (Dobyeknewska droga) [tzn. drogę do Dobiegniewa] i wzdłuż rz. Suszycy [prawy dopływ D., zapewne jedna z rzek uchodzących do D. powyżej Osieczna¹Wg Kozierowskiego jest to prawy dopływ D. przepływający k. wsi Radęcin (K 5, 366); uchodzi do D. 3 km na N od Osieczna, 13,5 km na SW od Człopy (na MTop. 1950 bez nazwy)] dochodzi do D.; od ujścia rz. Suszycy do D. gran. biegnie w górę wzdłuż rz. D. [tzn. aż po Dramburg i Falkenburg (Drawsko Pomorskie i Złocieniec)], a potem nadal wzdłuż rz. D. przechodzi koło jezior Wilczkowo i Krosino [za tymi jeziorami gran. odchodzi od rz. D. na N] (CEV nr 1165); 1433 rz. D. od puszczy nal. do Wedlów i od ujścia rz. D. do Noteci aż do jez. Drawsko i grodu Drahim [obecnie Stare Drawsko] stanowi granicę → Wielkopolski i Nowej Marchii²Źródło to wydrukowano łącznie z współczesnym? komentarzem, który zawiera odmienny nieco opis wspomn. gran.: wzdłuż D. od jez. Drawsko do jez. Lubyesczko [Lubie], a dalej k. rz. Oleszny (Oleschna, niezident.), k. Dramborka [Drawska Pomorskiego], k. rz. Iwy [rz. Ina lub Mała Ina] aż do Landsberga [Gorzów Wlkp] (CDB B 4 133-134); a. 1480 rz. D. wypływa! z [recte: przepływa przez] jez. Drawsko między Drahimiem [obecnie Stare Drawsko] a Falkenburgiem [obecnie Złocieniec] i uchodzi do Noteci między [miastami] Czarnków i Lemberg [recte Landsberg, obecnie Gorzów Wielkopolski]; jez. Drawsko jest zasilane [ w wodę] przez rz. D.³Długosz błędnie określił, że D. wypływa z jez. Drawsko; w opisie tegoż jeziora sam zaprzeczył poprzedniemu stwierdzeniu mówiąc, że rz. D. zasila jez. Drawsko [w wodę, a więc jej źródła znajdować się muszą powyżej jeziora], od której też bierze swą nazwę (DA 1 s. 82, 93).

1251 fals. koniec XV w. gran. → Wielkopolski z Nową Marchią biegnie wzdłuż rz. T. 1) od miejsca, w którym uchodzi do D. rz. Vadum Ducum [obecnie Miedznik Młop. 1950] aż do jez. Krosino, 2) od Drawskiego Mostu (pons Trabanensis) do jez. Wilczkowo oraz 3) od ujścia rz. Płocicznej do wsi Bielice [Pelitz, obecnie Stare Bielice, 1944 Alt Beelitz] w miejscu, gdzie schodzą się Noteć i T.; tu T. traci swą nazwę [tzn. wpada do Noteci] (PU 1 nr 544); 1564/65 taż granica biegnie wzdłuż rz. D. od ujścia Zgniłej Rzeki k. Rzepowa aż do ujścia D. do Noteci k. wsi Drawsko; m. Falkenburg z zamkiem i 1/2 m. Dramburg znajdują się po stronie koronnej [pol.] (LWK 1, 210).

B. Górny bieg rz. D. od źródeł do granic m. Falkenburg [obecnie Złocieniec]: 1286 [recte 1290] Przemysł II nadaje templariuszom puszcze (desertum) nad rz. D. i k. jez. Drawsko, z którego rz. D. wypływa; rz. D. stanowi [zachodnią] gran. tej puszczy poniżej jez. Drawsko [zapewne do okolic jez. Krosino i brodu zw. „Drawski Most” (Dragebrücke) powyżej Złocieńca (Falkenburg)], → Czaplinek ziemia (Wp. 1 nr 570); 1290 [recte 1297 (Krabbo nr 1665)] margrabiowie brand. poświadczają pr. Henryka de Lyuenow (Lynow) do dóbr, które otrzymał on za rz. D. [tzn. na E od D.] od Przemysła [II] (PrU 1/2 nr 558; Neumark nr 2); 1321 margrabiowie brand. rozgraniczają ziemię Białogard z ziemią [bpią] Tharnhusen [1944 Arnhausen, obecnie Lipie k. Białogardu]; granica ta na pewnym odcinku biegnie rzeką D. od Rzepowa do ujścia in. rzeki [obecnie Kokna, 1944 Küchenfliess] wypływającej z jez. Wsterwitze [obecnie jez. Ostrowiec, 1944 Borner See, 11 km na N od Złocieńca, koło osady Ostrowice, 1944 Wusterwitz] (PU 6 nr 3491); 1361 Herman de Werborge preceptor joan. nadaje braciom Ludekinowi i Jerzemu Golczom wieś Plumward [obecnie Piaseczno] z przyległościami oraz z jazami na D. między jez. Drawsko a jez. Rzepowo (Wp. 3 nr 1457; MS 3 suppl. nr 32); 1559 odcinek rz. D. stanowi gran. między Polską a Księstwem Pomorskim, od kopca gran. nad D. w górę rzeki do jez. zw. Ziemester, z którego D. wypływa [D. wypływa z kilku jeziorek połączonych szeregowo; nie wiadomo, które z nich określano tą nazwą, → Kanden] (AKsSzcz. I 547, 355v); 1564 gran. → Wielkopolski z dobrami Falkenburg [w Nowej Marchii, obecnie Złocieniec] biegnie wzdłuż rz. D. od ujścia rzeczki (Flisiehen) k. Rzepowa do jez. Krosino i od Drawskiego Mostu do jez. Wilczkowo (Wrede 112); 1564/65 nad rz. D. [powyżej jez. Drawsko] Ruda albo Hamer [obecnie Kuźnica Drawska, 1944 Hammer bei Zicker] i Piła [obecnie Żerdno, 1944 Schneidemühl bei Zicker]; rz. D. przepływa przez jez. Krosino (LWK 1 s. 179, 192); 1565 k. zamku Drahim mostek przez rz. D. długości 90 łokci (LWK 1, 21). Por. → Drawski Most.

C. Środkowy bieg rz. D. od m. Falkenburg [obecnie Złocieniec] do Osieczna (1944 Hochzeit); na tym odcinku D. płynęła przez teren Nowej Marchii⁴Por. p. 3A, gdzie przedstawiono kilka przekazów źródłowych obrazujących nierealne już w XV w. pretensje pol. do wszystkich ziem położonych na E od Drawy, dlatego przekazy dot. tego odcinka rz. D. podane są w formie skrótowej; D. jako wschodnia granica różnych nadań, ziem, dóbr: 1237 Władysław Od. nadaje joannitom Korytowo [k. Choszczna, 1944 Kürtow] (Maleczyński, Studia 258; Wp. 1 nr 202); 1254 Warcisław ks. dymiński [pom.] nadaje premonstratensom z Belbuok [obecnie Białoboki k. Gryfic] 600 włók nad D. (PU 2 nr 586); 1257 Barnim I ks. [pom.] nadaje komesowi szweryńskiemu Guncelinowi 4000 ł. nad D. (PU 2 nr 638); 1269 granica ziemi Stargard Barnima I z ziemią Massow [Maszewo k. Nowogardu] nal. do bpa kamieńskiego dochodzi do rz. D. (PU 2 nr 889); 1286 margrabiowie brand. nadają cystersom z Kołbacza jeziora [ok. 10-15 km na N od Dobiegniewa] oraz pr. rybołówstwa na odcinku rz. D. 1 1/2 mili powyżej brodu Stenvorde (PU 2 nr 1394); 1305 nadanie Waldemara margr. brand. dla kl. cyst. w Marienwalde [obecnie Bierzwniki] sięga do rz. D. i brodu Steinwort (CDB A 19, 447-448); 1297 role m. Dramburg [obecnie Drawsko Pomorskie] oraz bagno Manhagen nadane miastu przy lokacji przez margrabiów brand. leżą nad rz. D.; młyn na rz. D. w posiadaniu sołtysa z Dramburga (PU 3 nr 1796); 1303 dobra m. Kalisz [obecnie Kalisz Pomorski] leżą nad rz. D. (PU 4 nr 2110); 1321 por. p. B; 1337 zezwolenie dla Henryka v. Wedel na budowę zamku u ujścia rz. Trebunysche [obecnie Głęboka] do rz. D. (CDB A 18, 108); 1333 role m. Falkenburg [Złocieniec] nadane mu przez Ludeke i Hasso v. Wedel leżą nad rz. D. (PU 8 nr 5114); 1338 dobra nal. do m. Kalisz [obecnie Kalisz Pomorski] położone między D. a Notecią! podlegają diec. pozn. (Wp. 2 nr 1177); 1338 młyn w Dramburgu na rz. D. (CDB A 18, 221); 1374, 1378, 1390 nadania Zygmunta Luksemburskiego i ces. Karola dla Güntersbergów obejmują m. Kalisz z wójtostwem i dobrami między Notecią! a D. (CDB A 18, 151; CDB A 19 s. 87-88, 102); 1398 sołtys w Dalewie [1944 Dalow; k. Drawska Pomorskiego] ma pr. do użytkowania rz. D. (CDB A 18, 154); 1400 Zygmunt Luksemburski sprzedaje Zakonowi Krzyż. m. Dramburg wraz z przyległym terenem; odcinek rz. D. stanowi granicę tego obszaru między Łowiczem [Nowy Łowicz k. Drawska] a jeziorami Bars-See [małe jez. 11 km na SE od Drawska Pomorskiego; ok. 0,5 km od jez. Lubie, na MTop. 1950 bez nazwy] i Lobesiczk-See [jez. Lubie na SE od Drawska Pomorskiego] (Neumark nr 75); 1402 Guntersbergowie posiadają dobra między D. a Notecią (CDB A 19, 108); 1421, 1425 lenno Wedlów w Neuwedel [obecnie Drawno] nad rz. D. (CDB A 18 s. 180, 182-183); 1440 D. [wschodnią] granicą dóbr nal. do m. Choszczno (1944 Arnswalde; CDB A 18, 39-41); 1446, 1503 nadanie m. Korytowo [k. Choszczna] dla Golczów sięga do rz. D. (CDB A 18, 45, 49); 1519 cło wodne z rz. D. należy do dóbr Żabin (w Nowej Marchii; 1944 Gross Sabin, 12 km na SE od Złocieńca) Güntersbergów (CDB A 18, 207-209); 1538 ugoda Wedlów z Neuwedel [obecnie Drawno] z margrabiami brand. w sprawie korzystania z lasów i polowania [k. Drawna] nad rz. T. (CDB A 19, 502- 504).

D. Dolny bieg rz. D. od Osieczna (1944 Hochzeit) do ujścia D. do Noteci. 1250 fals. koniec XIII w. Przemysł [I] nadaje cysterkom z Owińsk dziedziny Dobiegniew i Osieczno, którego [wschodnią] gran. stanowi [dolna] D.; ujście D. do Noteci znajduje się w [miejscu?, osadzie?] zw. Przeborowe (Wp. 1 nr 284; por. Bielińska 246; por. Matuszewski Imm. 395); 1317 Waldemar margr. brand. braciom Henrykowi i Burchardowi von der Ost sprzedaje w lenno Drzeń [obecnie Drezdenko]; do Drzenia należy puszcza sięgająca do D. i Noteci (Wp. 2 nr 990); 1345 Ludwik margr. brand. nadaje miastu Friedeberg [obecnie Strzelce Krajeńskie] pr. spławu na kilku rzekach, m. in. na T. (CDB A 18, 289); 1350 margr. brand. nadaje Wedlom Osieczno nad rz. D. (CDB A 18, 125); ok. 1402-08 wg źródeł krzyżackich granica Polski z Nową Marchią biegnie [od S na N] wzdłuż rz. D. od jej ujścia do Noteci aż do ujścia rz. Płociczny do D. (Wrede 118); 1405 wójt Nowej Marchii prosi Krzyżaków o pomoc, ponieważ Polacy spalili gród [Borchwald] w Osiecznie leżący nad rz. D. [na prawym zachodnim brzegu], która rozdziela Polskę od Nowej Marchii (CDB A 18, 157); [1407] most w Osiecznie [na rz. D.] (Neumark nr 197); 1420 Dobrogost i Wincenty z Szamotuł składają skargę do Krzyżaków z powodu napadu na Wronki i Szamotuły i spalenie mostu na rz. D. [gdzie?, w Osiecznie?]; wójt Nowej Marchii zarzuca Polakom spalenie mostu na rz. D. koło Osieczna (Neumark nr 440, 450); 1422-32 most na rz. D. w Osiecznie; rozbiórka mostu, plany jego odbudowy (Neumark nr 480, 493, 581, 693, 694, 704, 705; CEV nr 1082, 1298; Dogiel 5, 90); 1439 Hans v. Stockheim wójt Nowej Marchii potwierdza miastu Dobiegniew, które straciło swoje przywileje, prawa i posiadłości sięgające do rz. D. (CDB A 24, 146-147); 1456 Piotr z Szamotuł kaszt. pozn. skarży się margrabiemu brand., że burgr. z Drzenia zniszczył most na rz. D. (CDB A 24, 164); 1564/65 rz. D. wpada do Noteci na dziedzinie Drawsko⁵Wieś Drawsko leżała na S od Noteci, ale podlegała tej wsi część puszczy położonej na N od Noteci, przy ujściu rz. D (LWK 1, 192).

Uwaga: Oprócz przekazów źródłowych zebranych w wlkp. kartotece SHG, przy opracowaniu hasła dot. rz. D. wykorzystano dodatkowo wszystkie przekazy o rz. D. (zwłaszcza o odcinku, który znajdował się poza granicami Wielkopolski w XVI w., → p. 3C) z PU i z CDB.

Z nazwą rz. D. związana jest nazwa Drawsko. Wg przekazów historycznych nazwa ta zawsze przysługiwała jezioru położonemu na S od Czaplinka oraz wsi leżącej na lewym brzegu Noteci w pobliżu ujścia rz. D.; Natomiast nazwy Stare Drawsko dla osady Drahim i Drawsko Pomorskie dla m. Dramburg (Drawenburg w Nowej Marchii) są nazwami nowymi, utworzonymi dopiero po r. 1945.