LWÓWEK

1418 or. Lwowo (ACC 3, 36), 1419 Lwowo vel nova civitas (SBP s. 110 nr 306), 1419 kop. Lwow (Wp. 8 nr 851), 1457 Lvowek (MS 5/2 nr 8128), 1464 Lwoff (PZ 18, 82-83), 1475 Lvoff (CE 3 nr 201), 1482 Lwuow (AR nr 1362), 1499 Lwowek (AS 2, 51), 1504 Lvov (PG 12, 290v), 1509 Lwovek, Lvovek (AS 2 s. 116, 118), 1510 Luow (LBP 215), 1511 Lvowko (AS 2, 129), 1513 Lwowko (AS 2, 144), 1517 Lwow (PG 15, 128), 1521 kop. XVIII w. Lwowsko (CP 378, 179-181), 1522 Lvoveck (AS 2, 216), 1523 Lwovko (AS 2, 221), 1524 Lvovko, Lvofko, Lwof (ACC 99 k. 52v-53, 67, 72v), 1537 Lvouek (AS 2, 286), 1564 Lwouek (IBP 303), miasto, 8,5 km na SW od Pniew.

1. [Miasto L. lokowane w 1419 na gruntach wcześniejszego m. Wojszyno i wsi Więcewojszyno].

Wojszyno: 1414 miasto (civitas) szlach. w pow. pozn. (Wp. 7 nr 735); 1406 par. własna (pleb.; ACC 2 k. 28, 37).

L.: 1419 n. miasto (oppidum) szlach. L. (Wp. 8 nr 851); 1473 n. pow. pozn. (PZ 19, 156); 1419 n. par. własna (pleb., Wp. 8 nr 851); 1510 dek. Wronki (LBP 171).

2A. Topografia.

Budynki mieszkalne: 1419 w L. dwór (curia) Sędziwoja z Ostroroga otoczony fosą → p. 4A; 1537, 1545, 1589, 1590 w L. dwór Ostrorogów Lwowskich: 1537 → Lwówek – dobra: 1533-56 Wojc. Lwowski, 1545 działy dóbr; 1589 (PG 154, 38v); 1590 (PG 23, 474).

1437 Filip Kiczka mieszcz. z Sierakowa ma dom w L., między domami Michała z L. i Mach [?] Filipowicza (ACC 21, 104); 1441 dom Jana altarysty w L. położony obok plebanii (Wp. 10 nr 1537¹Reg. tego dok. został wydany w Wp. 5 nr 9 pod błędną datą 1401); 1485 dom Piotra altarysty w L. za szkołą, między domami Mac. Smyda altarysty i Stan. Maszka kapłana, wikarych w L.; drugi dom wspomn. Piotra przy szkole, między domami kapłana Mik. Stachne [s. Stachny?] lektora (lector missarum) i Kat. Obracanej (ACC 63, 62); 1488 w L. domy uczc. Elżbiety Malesznej i Gertrudy Stargartowej → p. 5Ba; 1502 Paweł Brodzki kapłan z L. ma domek w L. (ACC 80, 127v); 1514 plebania k. kościoła w L. (ACC 90, 80); 1528 domek w L. altarysty Wita → p. 5Hb; 1590 w L. dom zw. Wójtostwo nal. do Marcina [Ostroroga] Lwowskiego (PG 23, 474-475v); [1601-07] w L. dom pleb. z parcelami i domki księży → p. 5Aa.

Cmentarz: 1426 (ACC 9, 106); 1521 cmentarz [obok] kościoła par. (AC 2 nr 1746).

Folwark: 1419 → p. 4A; 1537 → Lwówek – dobra: 1533-56 Wojc. Lwowski; 1580 → p. 3D; 1589 (PG 154, 38v); 1590 folw. nal. do dworu w L. (PG 23, 474-475v); [1601-07] folw. dworski w m. → p. 5Aa.

Fosa miejska: 1419 fosa dookoła m. L. [przedtem dookoła m. Wojszyno?] → p. 4A; 1551 fosa miejska → p. 3B.

Jatki: 1419 jatki (macellae) piekarskie, sukiennicze, szewskie, rzeźnickie → p. 4A; 1489 jatka rzeźnicka → p. 5Ca; 1510 pleb. z Trzciela otrzymuje od dzierżawców (conventores) 2 jatek rzeźnickich w L. 6 wiard. z pierwszej i 5 1/2 wiard. z drugiej jatki (LBP 176); [1601-07] jatki w L. → p. 5Aa.

Postrzygalnia sukna: 1419 → p. 4A.

Rynek (circulus): 1507 (AC 2 nr 1615).

Szkoła: 1419-1603 → p. 5L.

2B. Przedmieścia.

Wojszyno²Wojszyno po raz pierwszy wymienione w znanych źródłach w 1406 (→ p. 1): 1414 lokacja m. Wojszyno → p. 4A; 1419 stare miasto (antiquum oppidum) Wojszyno → p. 4A; 1430 szpital w L. otrzymuje czynsz pien. z 20 ł. nal. do m. L., a dawniej do starego m. Wojszyno i wsi Więcewojszyno → p. 5E; 1475 Wojszyno w wykazie zaległości podatkowych (PZ 20, 26v); 1508, 1577, 1580 przedm. Wojszyno płaci pobór [formularze nie wypełnione] (ASK I 3, 10; ASK I 5, 686; ASK I 6, 110; ŹD 18); 1510 przedm. Wojszyno w par. L. (ASK 13, 10); 1559 Stan. Młodszy z Ostroroga Lwowski otrzymuje w dziale dóbr z ss. swego brata stryj. Wojciecha m.in. 2 ł. zw. Wolszyńskie Ślady nal. do m. L. (PG 103, 642); 1563 przedm. Wojszyno płaci szos razem z L. (ASK 15, 224v); 1568 w L. rola zw. Wolszyńskie Ślady → Lwówek – dobra: 1559-68 Piotr, Krzysztof i Marcin Lwowscy; [1601-07], 1603 przedm. [Wojszyno?] L. → p. 3D.

Więcewojszyno³Nazwa Więcewojszyno ustalona przez S. Kozierowskiego (K 3, 387; K 5, 464; K 8, 132) wydaje się najbardziej trafna: 1414 wieś (Weciewisisino) → p. 4A; 1419 dziedzina (Wieczwyschino), przedm. (suburbium Wieczwischino) → p. 4A; 1430 wieś (Wietcwieschino) → wyżej.

Szpitalna Wieś: 1430 erekcja szpitala Ś. Ducha → p. 5E; 1545 dział dóbr Ostrorogów Lwowskich; Stan. Starszy otrzymuje m.in. 1/3 m. L. i wieś czyli przedm. L. zw. Szpitalną Wsią „suburbium oppidi Lwowek dictum villa hospitalis alias Spytalna Wyesz” (PG 18, 180; PG 187, 74-77).

Ś. Barbara: 1545 dział dóbr Ostrorogów Lwowskich; Stan. Starszy, Wojc. Lwowski i Stan. Młodszy otrzymują m.in. 1/3 m. L. i 1/3 „suburbium ad sanctam Barbaram” (PG 18, 180-183; PG 87, 74-81); 1551 bractwo strzeleckie w L. posiada ogrody na przedm. (praeurbium) Ś. Barbara obok bagna Pławisko → p. 3B.

Guździno: 1545, 1560, 1568 → Guździno przedm. L.

Bagno: 1551 bagno Pławisko na przedm. Ś. Barbara → p. 3B.

Folwarki: 1419 folwarki za m. L. → p. 4A; 1545 folw. zw. Wójtowskie → Lwówek – dobra: działy dóbr; [1601-07] folw. zw. Stolnikowskie⁴Może folw. ten nal. wcześniej do Anny Lwowskiej i jej męża Prokopa Sieniawskiego stolnika lwowskiego? przy mieście → p. 5Aa.

Granice: 1510, 1515 wieś → Konin koło m. L. (LBP 33; PG 15, 40v); 1555-71 rozgraniczenie m. L.: 1555 z wsiami Konin i Komorowo (PG 99, 388v-309v), 1566 z wsią → Konin, wspomn. m.in. 40 kopcy ściennych (PZ 34, 544v-547v).

Lasy: 1419 koło m. L. jest las zw. Lwowski Las, w którym mieszczanie mogą zakładać m.in. chmielniki; las (merica) zw. Ogrody → p. 4A; 1566 las Narty (Narthi) między L. a Koninem (PZ 34, 546); 1568 las zw. Stary Bród [koło L.] (PZ 35, 299-300v); 1571 w podziale borów i lasów nal. do L. i Trzciela wspomn. Mokry Bór (PG 121, 152).

Łąki: 1419 łąka obok Lwowskiego Lasu → p. 4A; 1566-71 Łękominy koło L. (Lekominy, Lekominfy], Ląkomyny, Ląkominy, Lękomin wielki) role [łąki] koło L. (PP 1, 31v; PZ 34, 546v; PG 121, 156); 1571 łąki Królewska i Wystawa koło L. oraz łąka k. Mokrego Boru (PG 121 k. 151, 152, 156).

Młyny: 1419 mł. słodowy i mł. Niemierzy z Lubosza koło m. L. → p. 4A; 1538 mł. koński, folusz → Lwówek – dobra: działy dóbr; 1551, 1589 mł. słodowy w L.: 1551 → p. 3B; 1589 → Lwówek – dobra, p. 3: Piotr, Krzysztof i Marcin Lwowscy.

Obiekty nieokreślone koło L.: 1560 Wanaty (na Vanacziech; PG 104, 644v); 1571 Pełka i Zagiełek (PG 121 k. 150v, 151v).

Ogrody: 1419 mieszczanie z L. mogą zakładać ogrody w lesie zw. Lwowski Las → p. 4A; 1430 ogród z rolą za miastem nal. do szpitala w L. → p. 5E; 1528 ogród [prawdop. koło L.] nal. do beneficjum zw. „lectura” [missarum] → p. 5Hb; 1551 ogrody na przedm. Ś. Barbara → p. 3B; [1601-07], 1603 do uposażenia pleb. kościoła par. w L. nal. 4 ogrody, 1 z nich położony jest za kaplicą Ś. Katarzyny → p. 5Aa.

Ostrowy: 1571 Łękta i Ławny koło L. (PG 121, 152).

Stawy: 1419 stawy rybne mają być założone koło m. L. → p. 4A; 1571 staw Bosiniec oraz staw przy mł. Bobrówka nal. do dóbr L. (KoścZ 62, 52v).

2C. Drogi.

1419 wielka droga z L. do Pniew → p. 4A; 1430 droga z L. do Komorowa → p. 5E; 1510 droga z Grodziska [Wlkp.] do L. (PG 14, 92); 1551 droga z L. do Grońska → p. 3B; 1555 między L. a Koninem są drogi Korzeniewa do Zębowa oraz Mieciskowa i Wąbiewa (Wabiewa; PG 99, 389); 1566 drogi do L.: z Pniew, z Konina [koło L.], z Chudopsic, z Linia (PZ 31, 544v-547v); 1597 droga lwowska wspomn. w podziale wsi Grodziszczko [k. Buku] (PG 169, 994v-998).

3Aa) Mieszczanie z L., ich działalność, zawody [zestawienie nie wymienia urzędników miejskich, informacje o nich zawarte są w p. 4B i 4C. Księgi miejskie L. z w. XVI, przechowywane w Bibliotece Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, zaginęły w l. 1939-45]:

1419 prawa i obowiązki mieszczan określone w dok. lokacyjnym m. L. → p. 4A.

1419 [mieszcz.?] Clawus [Klaus] Hoppener z L. vel de nova civitate domini palatini zeznaje, że jest winien Mikołajowi wójtowi z Wronek 10 grz., które zapłaci w określonych terminach, jeśli ich nie dotrzyma, wierzyciel może go zatrzymać [uwięzić?] (SBP s. 110).

1420-26 Bartosz Dąbrowski mieszcz. z L.: 1420 sędziowie polubowni doprowadzają do ugody między tymże Bartoszem mieszcz. w L., jego bratem rodzonym Dziersławem mieszcz. z Kościana a Abrahamem Zbąskim i Wygłoszem mieszcz. ze Zbąszynia; Abraham ma zapłacić Bartoszowi 5 grz. w ciągu 6 tygodni (KoścZ 6, 72v-73); 1426 tenże Bartosz Dąbrowski⁵→ Kościan m., przyp. 23, por. też tamże przyp. 22 mieszcz. z L. → p. 5Ab.

1423 opatrzny Maciek i jego ż. uczc. Małgorzata, mieszczanie z L. [→ Charzewo] (PZ 7, 82).

1426 Jan łaziebnik z L. obraził brata Macieja z kl. dominikanów we Wronkach (ACC 9, 97).

1433-34 opatrzni Jan Biały, Mik. Sarbin kowal i Wawrzyniec mieszczanie z L.: 1433 ciż w sporze z małoletnimi Barbarą i Dobroszką [z Lopuchowa] o sumy (PZ 12, 91); 1434 Andrzej ze Słomowa, jako opiekun wspomn. Barbary i Dobroszki, ma zapłacić mieszczanom z L. Wawrzyńcowi i Janowi 6 grz. bez 1 wiard. oraz Wojciechowi [!] kowalowi 1 grz. (PZ 12, 119v).

1437 Michał z L. i Mach [?] Filipowicz → p. 2A.

1446 Stanisław łaziebnik z L., jego ż. uczc. Katarzyna (ACC 29, 28v).

1446-88 uczc. Elżbieta Maleszna (Maleschna, Malescha) „stara wójtowa”, wd. po Janie (Januszu) wójcie L. i uczc. Gertruda Stargartowa, Stargardowa mieszczki w L. → p. 5Ba.

1466 prac. Andrzej Skorupka mieszcz. z L. (ACC 45, 43).

1466 uczc. Małgorzata niegdyś Waldowa z L., wd. po opatrznym Michale kupcu, obecnie ż. opatrznego Mik. Miecha z L. → p. 5Bb.

1466-76 opatrzny Mik. Miech mieszcz. z L.: 1466 tenże → wyżej; tenże w sporze: 1466 z Dorotą Kaszubiną (Casszubina) mieszczką z L.?] (ACC 45, 112v), 1476 ze Stanisławem kapłanem z L. o 9 zł węg. (ACC 56 k. 42, 43 v).

1478 opatrzny Maciej z L. golarz bpa pozn. Andrzeja [z Bnina] otrzymuje od bpa dożywotnio 2 ł. roli koło m. Słupcy wolne od wszelkich ciężarów (CP 3 nr 54).

1481 uczc. Anastazja z L. zw. Małgorzatą (AC 2 nr 1415).

1481 Anna ż. Marcina Barszcza wójta L. (AR nr 1345).

1485 [prawdop. mieszczka] Kat. Obracana właśc. domu w L. → p. 2A.

1488 uczc. Barbara Rozenkowa, Roszenkowa z L. (ACC 66, 7).

1488-89 uczc. Dorota wd. po Walentynie wójcie z L. (ACC 66, 108), taż w sporze: 1488 ze szl. Barbarą Dziećmiarowską [z Dziećmiarowa w pow. pyzdr., obecnie Dziećmierowo] (ACC 66, 98v), 1489 z magistrem Janem Kopciem (Copecz) z Poznania o 6 wiard. za sukno, które Jan kupił od jej zm. męża Walentyna (ACC 66, 208).

1489 Marcin Czangnis mieszcz. z L. właśc. jatki rzeźnickiej → p. 5Ca.

1505 opatrzny Jan Niedźwiedź z L. w sporze z Walentynem klerykiem z Szamotuł, który mieszka w Grodzisku [Wlkp.] i którego Jan zranił mieczem w plecy (ACC 82 k. 31v, 35).

1507 Bartłomiej witryk kościoła par. wL.→p. 5Aa.

1514 Marcin sukiennik (lanifex) z L.; jego ż. Katarzyna wraz ze swym rodzeństwem Szymonem kapłanem, Janem, Małgorzatą ż. Jana Buszewskiego i Elżbietą ż. Jarosława Gorajskiego sprzedają Tomaszowi Lubomyskiemu [z Lubomyśla w pow. kon.] dz. Giewartowa [k. Słupcy] 1/2 Dankowa w pow. gnieźn. za 200 grz. (PG 14, 36v).

1521 świadkowie opatrzny Bartłomiej Bybek oraz woźnice miejscy Franciszek Stelmaszek i Jan Bruderek (AC 2 nr 1745).

1521 Małgorzata i zm. Wawrz. Krotosz (Crothosch) [mieszczanie z L.], rodzice Wojc. Polaczka kapłana z L. (AC 2 nr 1745).

1523 Wawrz. Winklar ekonom szpitala w L. → p. 5E (1505-38 tenże burm. i rajca → p. 4B i 4C).

1524 Jerzy witryk kościoła w L. → p. 5J.

1524 Anna Lyszbarthoshewa [ż. Łysego?, Lisa? Bartosza] i jej zm. mąż Bartłomiej, rodzice kapłana Wojciecha z L. → p. 5J.

1528 Jan Mątewka i Wawrz. Hinka starsi cechu rzeźników → p. 5Hb.

1529 opatrzny Paweł z L. kowal (ACC 104 k. 162,190v).

1532 opatrzny Piotr Pilarek, Pilarz z L. (ACC 107, 39): tenże wyznacza pełnomocnika we wszystkich swoich sprawach, które toczy z altarystą z L. (ACC 107, 17); tenże w sporze z kapłanem Maciejem lektorem (lector missarum) w L. o 2 grz. (ACC 107 k. 48, 49v).

1530 prac. Stan. Kierzek mieszcz. z L. z ż. Katarzyną [→ Kursko p. 3] (PG 16, 378).

3Ab) Inni mieszkańcy L.

1418 Więcław „laicus” w L. w sporze z Tomaszem pleb. w Brodach, któremu wykosił łąkę (ACC 3, 36); 1422 Mikołaj niegdyś sołtys w Kołach, obecnie mieszka w L. (KoścZ 7, 82); 1437 Filip Kiczka mieszcz. z Sierakowa właśc. domu w L. → p. 2A; 1466 Jadwiga (mulier) z L., wd. po Szczepanie (Stephanus) wójcie w Trzcielu, toczy proces z Jakubem nowym wójtem w Trzcielu o 6 grz., które zm. Szczepan zapisał w testamencie jej i ich c. Małgorzacie (ACC 45, 86v); 1471 Brygidzie c. Jana Grabskiego [czy z Grabu w pow. kal.?] dz. [!] z L. zapisuje mąż Szymon dz. Pakości po 700 grz. posagu i wiana na 1/2 m. Pakości i 1/2 wsi Stara Pakość [obecnie Przedmieście, cz. m. Pakość] (PG 8, 113v); 1501 Anna Rusinka (mulier) z L. [?] - p. 5J.

3B. Cechy.

Cech kuśnierzy 1464-1606: 1574 7 II Marcin z Ostroroga Lwowski i Anna Sieniawska z Ostroroga, dziedzice L., na prośbę przełożonych cechu kuśnierzy z L. transumują ich statut, który nadali cechowi w 1556 Stan. Starszy, Wojciech kaszt. sant. i Stan. Młodszy z Ostroroga dziedzice L.; 1556 12 I [wspomn.] dziedzice L. oznajmiają, że przysiężni mistrzowie bractwa kuśnierskiego z L. przedstawili ustawy rzemiosła kuśnierskiego w postaci opieczętowanego dok., przekazane im przez cech kuśnierzy z Poznania 6 VI 1464; w 1574 statut ten dziedzice [L.] uzupełniają dodatkowymi postanowieniami (Cechy m. Lwówek 3).

1606 Jerzy z Ostroroga dz. L. potwierdza, przedłożony mu przez starszych [cechu], statut cechu kuśnierzy (Cechy m. Lwówek 4; M Lwówek I 3, 45-52).

Cech szewców 1522-1609: 1522 Jerzy, Stanisław, Mikołaj i Marcin z Ostroroga dziedzice m. L. potwierdzają statut cechu szewców (Cechy m. Lwówek 7); 1609 Jerzy z Ostroroga dz. L. potwierdza statut cechu szewców, jaki otrzymał ten cech od jego poprzedników (Cechy m. Lwówek 8; M Lwówek I 3, 52-61).

Cech rzeźników: 1528 cech rzeźników, starsi cechu → p. 5Hb.

Cech bednarzy, stolarzy i garncarzy 1530-1619: 1568 Zofia ze Zborowa Lwowska z ss. Krzysztofem, Marcinem i Piotrem z Ostroroga Lwowskimi oraz Anna z Ostroroga Sieniawska, dziedzice L., potwierdzają statut cechu bednarzy, stolarzy i garncarzy w L., jaki przyjęli w 1530 od cechu stolarzy w Poznaniu i [wspomn. dziedzice L.] uzupełniają go dodatkowymi postanowieniami (Cechy m. Lwówek 10); 1619 Jerzy z Ostroroga Lwowski potwierdza statut tego cechu (S. Karwowski, Lwówek i jego dziedzice, Poznań 1914, s. 19).

Cech kowali: 1595 Jerzy z Ostroroga Lwowski nadaje przywilej cechowi kowali (ibidem, s. 19).

Cech krawców: 1606 Jerzy z Ostroroga dz. L. potwierdza statut cechu krawców, potwierdzony przez jego poprzedników, dziedziców m. L. (Cechy m. Lwówek 1, 2).

Cech mielcarzy: 1606 Jerzy Ostroróg dz. L. nadaje statut cechowi mielcarskiemu (M Lwówek I 3, 35-40).

Bractwo strzeleckie [bractwo to nie stanowi grupy zawodowej, lecz tradycyjnie wymieniane jest wraz z in. cechami]: 1551 Stan. Starszy, Wojciech kaszt. sant. i Stan. Młodszy z Ostroroga dziedzice L. oznajmiają, że potwierdzają bractwu strzeleckiemu darowiznę Dobrogosta z Ostroroga kaszt. kam. [1443-67] i dz. L., który nadał bractwu ogrody na przedm. Ś. Barbara obok bagna Pławisko (z prawej strony drogi, która wiedzie do Grońska); potwierdzają też darowiznę Jerzego dz. L. [1509-36] i star. ostrz., który zwolnił króla kurkowego od ponoszenia ciężarów na utrzymanie straży miejskiej (custodia civilis), od wszystkich robót na rzecz miasta (szarwark), od opłat od bydła (ab incisione pecoriim dicta porąb), od opłat za jego dom i od ról (agri), z wyjątkiem czynszu dla dziedzica i szpitala (xenodochium); król kurkowy może łowić ryby trzy dni w tygodniu na użytek własny w fosie miejskiej; w 1551 wystawcy zwalniają króla także od wszystkich opłat od ról pańskich, miejskich oraz szpitalnych, również od czopowego; jeśli królem będzie piwowar, to wolny będzie od opłaty za mielenie słodu w mł. słodowym [dziedziców], a jeśli sukiennik, to wolny będzie od opłaty za postawy sukna zw. karbowe [za spilśnianie sukna w foluszu?]; król ma dać braciom na kolację 2 beczki piwa; w 1588 przywilej potwierdza Marcin z L. kaszt. kam. (M Lwówek I 3, 26-28).

3C. Jarmarki i targi.

[1414 król Władysław Jag. ustanawia w m. Wojszyno targ cotygodniowy w poniedziałek → p. 4A]; 1419 w dok. lokacyjnym m. L. wzm. o jarmarkach i targach tygodniowych w L. → p. 4A; 1507 dzień targowy (dies forensis) [data nie została wymieniona] w L. (AC 2 nr 1615); 1583 król Stefan Batory na prośby Marcina z Ostroroga Lwowskiego kaszt. kam. ustanawia w L. 4 targi roczne w terminach: w wigilię Zielonych Świątek, w wigilię ś. Bartłomieja [23 VIII], w wigilię ś. Franciszka [3 X], w wigilię Trzech Króli [5 I] oraz targ cotygodniowy w poniedziałek (M Lwówek I 3, 20-22).

3D. Podatki i in. świadczenia mieszczan, areał.

1419 → p. 4A; 1430 → p. 5E; 1458 m. L. ma dostarczyć 12 pieszych na wyprawę do Malborka (CMP 129; J. Wiesiołowski, Sieć miejska w Wielkopolsce w XIII-XVI wieku. Przestrzeń i społeczeństwo, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 28, 396); 1462-63 [m.] L. płaci podatek zw. cyza w 4 ratach (od 2 do 5) kolejno: 5 grz. bez 7 gr, 8 grz., 4 grz. i 6 gr, 4 grz. bez 3 gr (Cyza s. 545-546); 1507 [m.] L. płaci 19 grz. szosu (ASK I 5, 1); 1508, 1577 pobór w L. [formularze nie wypełnione] (ASK I 3, 10; ASK I 5, 686); 1563 m. L. płaci pobór z mł. węgielnego o 2 kołach (ASK I 5, 224v); 1580 Marcin Lwowski płaci pobór z folw. w L., rataj od 2 pługów (ASK I 6, 110; ŹD 18); [1601-07] w m. L. jest obecnie 10 ł. os., na przedm. [Wojszyno?] 8 1/2 ł. os. (M Lwówek I 3, 135-140); 1603 m. L. i przedm. mają 22 ł. (AV 3, 43-45).

4A. Przywileje miejskie.

[1414 1 X (obl. wg or. 1596) król Władysław Jag. zezwala Sędziwojowi z Ostroroga wdzie pozn. i star. gen. wlkp. na lokację m. Wojszyno we wsiach Wojszyno i Więcewojszyno, przenosi m. z pr. pol. na pr. niem. zwane magd., wyjmuje wszystkich mieszkańców m. Wojszyno spod jurysdykcji urzędników ziemskich, a poddaje ich pod władzę sąd. wójta m. Wojszyno; ustanawia w m. targ cotygodniowy w poniedziałek (Wp. 7 nr 735)].

1419 1 VII (obl. wg or. 1596) [wspomn.] Sędziwój z Ostroroga wda pozn. lokuje m. L, na pr. miejskim, ustala prawa i obowiązki mieszczan: przenosi swe stare m. Wojszyno i dziedzinę zw. Więcewojszyno lokując m. L.; daje miastu las zw. Lwowski Las od Komorowa i Grońska tak daleko, jak sięgają granice lwóweckie oraz łąkę obok tego lasu za młynem Niemierzy z Lubosza; mieszczanie mogą w tym lesie zakładać ogrody i chmielniki oraz wycinać drzewa na opał; Sędziwój zastrzega sobie drewno z tego lasu na budowę i na opał dla dworu oraz grunt na przeciwko folw. (allodium) na jego powiększenie; mieszczanie mogą kupować role w starym m. Wojszyno i na przedm. Więcewojszyno; są wolni od danin i robót, ale mają płacić panu co roku po 1/2 grz. szer. gr czynszu z 1 ł.; zagrodnicy są wolni od robót i mają płacić po 6 gr rocznie; natomiast żyjący poza miastem L. na folwarkach [!] mają płacić co roku po 1/2 grz. szer. gr czynszu z 1 ł. oraz oddawać daniny i opłaty, a także wykonywać roboty, wg zwyczaju in. okolicznych wsi tegoż Sędziwoja, z zagrody mają płacić po 6 gr wraz z daninami, opłatami i robotami wg zwyczaju; Sędziwój daje miastu 1/2 czynszu z ról już uprawianych lub w przyszłości wykarczowanych w lesie (merica) zw. Ogrody, cały czynsz z jatek piekarskich i sukienniczych oraz 1/2 czynszu z jatek szewskich; zastrzega sobie cały czynsz z jatek rzeźnickich; daje m. postrzygalnię sukna, wagę i łaźnię; w łaźni zastrzega sobie dowolne jej używanie wraz z domownikami (familia) bez opłaty, każdy może mieć własny kocioł i użyczać go innym; wyznacza na kolatorów szkoły dożywotnio Joachima nowego pleb., a po jego śmierci mieszczan; burm. (magister civium) i mieszczanom przyznaje też pr. wyznaczania witryka kościoła par.; mieszczanie mogą hodować stada, psy i ptaki myśliwskie, nie mogą jednak polować na jelenie i sarny; mogą obrócić na swą potrzebę fosę dookoła m., z wyjątkiem fosy przy dworze; daje miastu kary sądowe i targowe wg zwyczajów Poznania; nie będzie dla pana pobierać się targowego ani z jarmarków, ani z targów tygodniowych, z wyjątkiem targowego od garnków glinianych, które zastrzega się dla dworu; nikomu nie wolno warzyć piwa w karczmach wsi Sędziwoja: Chmielinko, Grońsko, Zębowo, Komorowo, Grodna, Bolelice i Wytomyśl, lecz karczmarze mają piwo na wyszynk kupować w m. [L.]; we wspomn. wsiach nie ma być krawców, szewców i kowali; dopóki nie skończy się wolnizna, to na milę od miasta w żadnej wsi Sędziwoja nie ma być kowala, tylko w mieście, a po jej upływie na 1/2 mili; Sędziwój zastrzega dla swego dworu teren aż do mł. słodowego oraz aż do mostu na wielkiej drodze do Pniew, a to na swój użytek i na założenie stawów rybnych (Wp. 8 nr 851).

4B. Skład i działalność rady miejskiej.

1419 burm. (magister civium) m. L. → p. 4A; 1430 rajcy m. L. są opiekunami szpitala i jego dochodów → p. 5E; 1441 rajcy: Stanisław rzeźnik, Mac. Jadrny, Mik. Othman, Jan Bazar, Hannus Knobloch (Wp. 10 nr 1537); 1441-46 burm. Piotr Baran⁶W Wp. 5 nr 9, Piotr Baran wyst. jako „nobilis”! Jest to błędny odczyt. Winno być: „nobis” (→ Wp. 10 nr 1537) (Wp. 10 nr 1537; ACC 29, 67); 1458 → p. 5Ca; 1466 → p. 5Bb; 1498-1505 → p. 5Da; 1499 burm. opatrzny Bartosz tkacz (lanifex; ACC 76, 113v); 1505 rajcy: Jakub Polak, Michał, Prokop Baryczka, Stan. Mizgała (Mysgala) i Bartłomiej jedwabnik (ACC 82, 76); 1505, 1528-29 burm. opatrzny i sław. Wawrz. Winklar (ACC 103, 105; ACC 104, 185-186): 1505 burm. → p. 5Da, 1514 rajca → p. 5Ca, 1528 burm. → p. 5Ca (1532 tenże ekonom szpitala w L → p. 5E); 1505-38 → p. 5Ba; 1514 burm. opatrzny Bartłomiej Konarzewski → p. 5Ca; 1518 burm. i rajcy m. L. są opiekunami szpitala Ś. Ducha w L. (ACC 93, 165v; M Lwówek I 3, 87); 1521 burm. Wawrzyniec [czyli] Lory[n]cz (AC 2 nr 1745, 1746); 1521 burm. szl. i opatrzny Piotr Rzepecki [1529 rajca → niżej] (AC 2 nr 1748); 1528 rajca Józef → p. 5Ca; 1529 → p. 5E; 1529 burm. i rajcy m. L. w sporze [o co?] z opatrznym Tomaszem z Białokosza (ACC 104, 119); 1529 rajcy Bartłomiej Marszałek i Piotr Rzepecki (ACC 104, 185-186).

4C. Wójtostwo.

[1414 wójt m. Wojszyno → p. 4A]; 1430 wójt m. L. → p. 5E; 1446 opatrzny Mik. Broda wójt w L. sprzedaje pleb. z L. czynsz roczny [zapisany] na wójtostwie m. L. → p. 5Ab; 1466-88 wspomn. jako zm. Jan (Janusz) wójt L. → p. 5Ba; 1481-82 opatrzny Marcin Barszcz (Barscz) wójt w L. (AR nr 1345, 1362); 1488-89 wspomn. jako zm. opatrzny Walentyn⁷Czy identyczny z Walentynem z Bukowca?, → p. 5E wójt w L., wd. po nim uczc. Dorota (ACC 66 k. 98v, 108, 208): 1489 Dobrogost [Ostroróg] z L. kaszt. międz., jako egzekutor testamentu tegoż zm. Walentyna wójta w L., pozywa opatrznego Andrzeja Kuchana [mieszcz.] z Poznania o 30 zł węg. długu (ACC 66, 168v); 1488, 1489, 1493 wójtostwo m. L. uwolnione od czynszów rocznych: 1488 dla prep. kościoła Ś. Ducha → p. 5E, 1489 i 1493 dla altarii w L. → p. 5Ha, 5Ba; 1499 Mac. Miłosz, s. Michała, wójt L. (ACC 76, 113v); 1545 folw. zw. Wójtowskie koło L. → Lwówek – dobra: działy dóbr; 1590 w L. dom zw. Wójtostwo → p. 2A.

4D. Burgr. w L. [= urzędnik zarządu dóbr z ramienia dziedzica]: 1507 szl. Tomasza burgr. (burgrabius) w L. pozywa Paweł pleb. w Lewicach; pleb. dowodzi, że został zniesławiony przez burgr. w dzień targowy w m. L.; na polecenie burgr. Jan woźny miejski ogłosił na rynku w L. list łający (libellus famosus, AC 2 nr 1615).

4F. Urządzenia miejskie.

Łaźnia: 1419 w dok. lokacyjnym m. L. wzm. o łaźni (balneum) → p. 4A; 1426, 1446 łaziebnicy z L. → p. 3Aa.

5A. Kościół par. w L.

5Aa) Informacje o kościele i jego uposażeniu [pierwotny kościół par. znajdował się w Wojszynie, gdzie w 1406 wspomn. pleb. Mikołaj (→ p. 1). W 1419 w dok. lokacyjnym m. L. wspomn. nowy pleb. Joachim (→ p. 4A), czy przedtem pleb. w Wojszynie? Nie wiemy, który z kościołów na przedm. L., tj. w Wojszynie, istniejący w w. XV i później, był pierwotnym par.: Ś. Katarzyny czy Ś. Barbary? Jedyną znaną informacją źródłową jest wzm. z wizytacji bpa pozn. Krzysztofa Andrzeja Szembeka z 1718, w której czytamy, że kościół Ś. Katarzyny był niegdyś kościołem par. w L. (AV 19, 445). Po lokacji m. L. pr. parafialne przeniesiono zapewne na nowy kościół miejski. Różnie podawane jest w źródłach jego wezwanie: 1466 Ś. Jan (→ p. 5Bb), 1507 NMP (→ niżej), 1603 ŚŚ. Jana Ewang. i Jana Chrzc. (→ niżej). Kościół par. zbudowany został w drugiej połowie XV w. (KZSz. V 24, 19), konsekrowany 1657 (po odbudowie) pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP, ŚŚ. Jana Chrzc. i Jana Ewang.]:

1406 n. plebani → p. 5Ab.

1446 n. altarie → p. 5B.

1507 Bartłomiej witryk kościoła NMP w L. upomina się u Stanisława burm. z Rogoźna o sumę 6 1/2 grz. czynszu [rocznego], zapisaną temu kościołowi w tym roku przez zm. Stanisława rzeźnika z Rogoźna; burm. żąda okazania testamentu i dowodzi, że pieniądze te zostały podzielone dla kościołów w Rogoźnie, a pr. bliższości do majątku po zm. Stanisławie ma Michał kmieć z Gościejewa z ż. Katarzyną, siostrą zm. Stanisława (ACC 84, 89v).

[1601-07] Jerzy z Ostroroga dz. L. i Trzciela wystawia, na prośby pleb. Marcina Deciusa [z Kobylina] i za zgodą Wawrz. Goślickiego bpa pozn. [1601-07], nowy dok. erekcji kościoła par. w L., w miejsce zaginionego: do uposażenia pleb. nal. 1 ł. roli w 3 polach, pole folw. ze stodołą, 4 ogrody (z których 1 położony jest za kaplicą Ś. Katarzyny), 1 jatka (z niej 1 grz. czynszu rocznego) i z in. jatek po 2 kamienie łoju rocznie z nadania (jak twierdzi pleb.) przodków [obecnego] dziedzica; dzies. snop. z folw. zw. Stolnikowskie przy mieście i ze wsi Chmielinko zamieniona na 20 kóp (cassula) żyta, 6 pszenicy, 6 jęczmienia, 8 zboża i 1 grochu; meszne z ról opust., a przyłączonych do folw. dworskiego w mieście i do folwarków w Grońsku oraz Chmielinku (z 1 ł. po 9 ćw. żyta i tyleż owsa rocznie); z m. L. po 1 ćw. żyta i 1 ćw. owsa oraz po 8 gr z 1 ł. (obecnie jest 10 ł.), z przedm. [Wojszyno?] tak samo (obecnie jest 8 1/2 ł. os.); ponadto wyliczono uposażenie pleb. w L. ze wsi [par. → p. 51]; stołowe od mieszczan bez roli i zagrodników we wsiach po 1 gr; dom pleb. z parcelami i domki księży są wolne od ciężarów miejskich; pleb. i wikarzy uzyskują pr. wolnego wyrębu na reparacje i użytek domowy oraz pr. wolnego wypasu w borach i lasach (M Lwówek I 3, 135-140).

1603 w L. kościół par. ŚŚ. Jana Ewang. i Jana Chrzc, kolatorem jest Jerzy Ostroróg dz. L.; uposażenie pleb. stanowi niepełny 1 ł. roli i 4 ogrody [na przedm. L.], drugi L. nabyty przez pleb. zabrał [Jerzy] Lwowski (nowy tutor), z tego powodu pleb. musi zadowalać się niewielkimi dochodami i nie ma z czego żywić rektora szkoły i wikarych; m. L. i przedm. płacą na uposażenie pleb. po 1 ćw. (metreta) żyta, 1 ćw. zboża i 8 gr; wyliczono też uposażenie pleb. ze wsi par. [→ p. 51] (AV 3, 43-45).

5Ab) plebani w L.: [1406 Mikołaj pleb. w Wojszynie (ACC 2 k. 28, 37)].

1419 Joachim nowy pleb. w m. L. [przedtem w Wojszynie?] wyznaczony dożywotnio przez Sędziwoja z Ostroroga kolatorem szkoły w L., mieszczanie z L. otrzymują pr. wyznaczania witryka kościoła par. → p. 4A.

1419-49 discretus Jan pleb. kościoła par. w L., prep. [Ś. Ducha] 1447 [czy identyczny z Janem altarystą w L. 1441-47, → p. 5Hb]; tenże toczy procesy: 1419 z Bartoszem dz. Ponieca (ACC 4, 26; ACC 19, 32v), 1426 z Bartoszem Dąbrowskim mieszcz. z L. o 10 grz. za krzywdy i zniewagi, ponieważ m.in. na cmentarzu w L. w obecności [Sędziwoja z Ostroroga] star. [gen. wlkp.], zuchwale mówił, że pleb. żyje w konkubinacie z Przechną c. [swego] brata ciotecznego (ACC 9, 106), 1427 z Jerzym sołtysem w Chmielinku, którego wzywa do oddalenia konkubiny (ACC 10, 107v); 1429 tenże pleb. w L. (SzPozn. 207); 1432 tenże wyznacza magistra Macieja z Zorzewa [obecnie Zarzew, pow. kon.] pełnomocnikiem we wszystkich swych sprawach [sąd.] (ACC 16, 196); 1439 tenże przyprowadza do bpa pozn. Andrzeja z Bnina ujętych przez siebie w L. Miklasza [Mikołaja] z Gniezna i Jana niegdyś rektora szkoły w Zbąszyniu, którzy przybyli ze Zbąszynia do L. i tu szerzyli hasła innowiercze [husyckie] (RH 10, 252); 1446 tenże kupuje z zastrz. pr. wykupu od Mik. Brody wójta w L. 2 grz. czynszu rocznego [zapisanego] na wójtostwie [w L.] za 24 grz. półgr; plebani mają odprawiać 2 msze w tygodniu, w tym mszę w kościele Ś. Katarzyny w Wojszynie koło m. L. (ACC 29, 69v); 1447 temuż (prep. i pleb. w L.) sprzedaje z zastrz. pr. wykupu Bodzęta dz. w Lutomiu i Lutomiu Małym 1 grz. czynszu rocznego na swych częściach w Rokszynie [osada niezident., k. Lutomia] i Lutomiu Małym za 12 grz.; Jan i jego następcy plebani w L. winni [ten czynsz] dawać kapłanom (capellani) Ś. Katarzyny w L. (ACC 29, 209); 1449 temuż (pleb.) i jego następcom zapisuje [wspomn.] Bodzęta dz. Lutomia 1 grz. czynszu rocznego na 1/2 swej cz. w Lutomiu Małym; tę 1 grz. pleb. winien dawać wikarym [z kościoła Ś. Katarzyny] w Wojszynie (PG 3, 52v).

1472 Adamowi pleb. w L. zapisują Jan i Wojciech dz. Pakosławia 6 grz. czynszu rocznego na 1/2 Pakosławia za 80 grz. szer. półgr (PG 8, 142v).

1482-89 Wojc. Pakosławski pleb. kościoła par. w L. (ACC 66, 74v) [1486-89 prep. Ś. Ducha → p. 5E, 1488-89? altarystą → p. 5Ha]: 1482 tenże daje bratu Janowi swą cz. w Pakosławiu (PG 9, 158v); 1488-89 tenże w sporze: 1488 z Wojc. Niemierzewskim albo Buszewskim (ACC 66 k. 18, 29v), z Piotrem Strzeżewskim kan. [koleg.] NMP w Poznaniu (ACC 66, 77), 1489 z Janem pleb. z Rogalina (ACC 66, 160), z Marcinem Mniskim (ACC 66, 162v); 1489 temuż zapisują: [brat] Jan Pakosławski 2 kopy [gr] czynszu rocznego na 1/2 Pakosławia za 30 grz. szer. półgr (PG 10, 124), z zastrz. pr. wykupu Piotr ze Zbąszynia 7 grz. bez 17 gr czynszu rocznego na wsi Jabłona Stara za 80 grz.; czynsz przenosi z 1/2 Pakosławia, na której ciążył zgodnie z dok. Piotra z Szamotuł star. gen. wlkp. [1460-73, → wyżej: Adam pleb.] (PG 10, 128); 1489 tenże śwd. (ACC 66, 133).

1504 Marcin [prawdop. Lutomski] pleb. i altarysta [1504-10] w L. → p. 5Hb; 1514 Piotr pleb. w L. wyznacza Zachariasza z Poznania altarystę w L. swoim pełnomocnikiem sąd. (ACC 90, 59); 1518 Jakub Niemieczkowski pleb. w L., wikarzy → p. 5E; 1528 Gabriel Policki pleb. w L. (ACC 103, 69v); 1529 Piotr pleb. w L. → p. 5Da; 1538 Anzelm pleb. w L. → p. 5Ba.

1556 kap. pozn. prosi bpa o wyznaczenie nowego pleb. L., po śmierci dotychczasowego (CP 40, 36).

Plebani [katoliccy] L.: 1556 Benedykt Wierzchowski, 1556 – zm. 1570 Tomasz z Przedcza, 1570-71 Jan Chryzostom, 1575 zm. Szymon Fabiricius z Wolsztyna penitencjariusz kat. pozn., 1578 – zm. 1586 Walentyn ze Skorzyna czy Skrzynna, 1586-88 (do 1591?) Jan Barsticanus, od 1591 Marcin Decius z Kobylina: [1601-07] tenże → p. 5Aa (Now. 2, 462 przyp. 60).

5B. Altarie w kościele par. w L.

5Ba) Altaria Ś. Trójcy, NMP i Wszystkich ŚŚ. (patronatu władz miejskich i dziedziców L., od 1538 bractwa ubogich w L.).

1466 uczc. Elżbieta Maleszna „stara wójtowa” i Gertruda Stargartowa mieszczki z L. wyznaczają swych pełnomocników w sprawie erygowania altarii Ś. Trójcy, NMP i Wszystkich ŚŚ. w L.⁸Wg wizytacji z 1786 Elżbieta Taksza [!] wd. po wójcie z L. oraz Gertruda Stargardowa mieszczki z L. założyły w 1446 bractwo (confraternitas) Ś. Trójcy (AV 34, 461v) (ACC 29, 69).

1488-1510 Jan Dąbrowski altarysta tejże altarii: 1488 temuż (magistrowi) oraz Dobrogostowi z Ostroroga kaszt. międz. patronowi tej altarii sprzedają z zastrz. pr. wykupu Jan Ceradzki z s. niedz. Janem 1 1/2 grz. czynszu rocznego na 1/2 Nowego Ceradza za 17 grz.; czynsz z sumą główną przenoszą z domów w m. L. [nal. do] uczc. Elżbiety Malesznej wd. po Januszu wójcie z L. i Gertrudy Stargardowej (PG 10, 101v; w ACC 66, 204v-205 pod r. 1489); 1488 tenże? Jan altarysta w L. w sporze z Janem z Ostroroga kaszt. pozn. i mieszczanami z Ostroroga o 4 grz. czynszu dla swej altarii; altarysta powołuje się na dok. erekcyjny altarii, wystawiony przez bpa pozn. Andrzeja [Bnińskiego] i pierwszego płatnika czynszu Stanisława z Ostroroga kaszt. [!, winno być: wdę] kal. [1453-75] (AC 2 nr 1458; ACC 66 k. 79, 79v, 81v); 1488 tenże? Jan kapłan z L. w sporze z uczc. Barbarą Rozenkową z L. (ACC 66, 7); 1493 temuż (dr dekretów, pleb. w Tarnowie i altaryście wspomn. altarii) sprzedaje z zastrz. pr. wykupu Michał dz. w Łężcach, na rzecz altarii, 1 grz. czynszu rocznego na Łężcach za 12 grz. półgr; czynsz został wykupiony z wójtostwa [m.] L. (ACC 70, 49); 1505 Piotr Więckowski dz. Ceradza Nowego pozywa burm. i rajców m. L., patronów altarii w kościele w L.; Więckowski w obecności tegoż Jana z Dąbrowy dr dekretów i archid. włocł. złożył [niegdyś] 18 grz. sumy głównej, za którą był zakupiony dla altarii czynsz [roczny] 1 1/2 grz., prosząc o pokwitowanie i skasowanie dok.; pozwani zeznają, że nie posiadają dok. [zakupu czynszu], który jest u altarysty [Jana z Dąbrowy], mieszkającego we Włocławku; Więckowski zostaje zwolniony od płacenia czynszu (ACC 82, 29; ACC 104, 29 tu pod r. 1529); 1510 tenże Dąbrowski altarysta w L. (LBP 215).

1533 Wojc. Prokopowi altaryście altarii Ś. Trójcy w kościele par. w L. i jego następcom sprzedaje z zastrz. pr. wykupu Mik. Przetocki 2 grz. i 1 wiard. czynszu rocznego na częściach w Przetocznie [obecnie Przytoczna], Krobielewie i Goraju za 28 grz.; czynsz [i sumę główną] przenosi ze wsi Herstop i Dłusko (PG 16, 588).

1538 Stan. [Starszy] i Wojciech dziedzice w L. oraz burm. L. jako patroni i kolatorzy altarii Ś. Trójcy w kościele par. w L., wakującej po śmierci Wojc. Barszczyka, proszą (za radą bractwa ubogich w L.) administratora bpstwa pozn., aby tę altarię zamienił na „officium manuale” dla kaznodziei (concionator); administrator zgadza się; opatrzny Wojc. Zgrzebka i Marcin Zarniączyn starsi bractwa ubogich prezentują Jakuba; administrator utrzymuje dotychczasowe obowiązki altarysty, pr. patronatu przyznaje (za zgodą pleb.) bractwu ubogich, za zgodą Anzelma kantora pozn. i obecnego pleb. w L. powołuje na to beneficjum Jakuba z L. wikariusza wieczystego kat. pozn.⁹Wg wizytacji z 1786 Wojciech dz. w L. i rajcy L. założyli w 1538 bractwo różańcowe (AV 34, 463v) (M Lwówek I 3, 69-71).

5Bb) Altaria ŚŚ. Andrzeja, Barbary i Agnieszki (patronatu dożywotnio Małg. Waldowej, potem władz miejskich).

1466 uczc. Małgorzata niegdyś Waldowa i jej mąż opatrzny Mik. Miech z L., zgodnie z ostatnią wolą zm. Michała kupca (pierwszego męża Małgorzaty), przeznaczają na uposażenie nowej altarii ŚŚ. Andrzeja, Barbary i Agnieszki w kościele par. Ś. Jana w L. 7 grz. czynszu rocznego [zapisanego] na swych dobrach (zgodnie z dok. burm. i rajców m. L.); bp pozn. Andrzej [z Bnina] na ich prośby eryguje altarię, altarysta ma odprawiać 2 msze w tygodniu, pr. patronatu przysługuje dożywotnio Małgorzacie, a po jej śmierci [władzom] m. L. (M Lwówek I 3, 109-110); 1466 Maciej pleb. w Trzcielu toczy procesy ze wspomn. Małg. Waldową z L. dot. założenia nowej altarii w L. (ACC 45 k. 87, 88v, 96, 101v-110, 112v, 115, 120v).

5Bc) Altaria Zwiastowania NMP, ŚŚ. Jana i Andrzeja (nieznanego patronatu).

1488 Piotr altarysta altarii Zwiastowania NMP, ŚŚ. Jana i Andrzeja w kościele par. w L. (ACC 66, 84v); 1489-95 Piotr altarysta w L. [czy tejże altarii, czy altarii w kościele Ś. Katarzyny, → p. 5Ca].

5Bd) Altaria NMP i in. świętych (patronatu bractwa kapłańskiego).

1519 [Wawrz.] Jaskier altarysta [w L. od 1505 → p. 5Bf, pleb. we wsi Psarskie 1528-14 → p. 6Ab] w imieniu bractwa kapłańskiego i swoim (jako starszy), prosi o nową erekcję altarii w kościele par. w L., o przyłączenie czynszów rocznych wg okazanych dokumentów i prezentuje na altarystę kapłana Macieja z Białokosza; oficjał eryguje altarię NMP i in. świętych w kościele par. w L. oraz ustanawia Macieja altarystą [1531 tenże altarystą altarii Trzech Króli → niżej] (ACC 94, 131v).

5Be) Altaria Trzech Króli (patronatu bractwa kapłańskiego).

1531 Mac. Białokosz [= z Białokosza] altarystą altarii Trzech Króli w kościele par. w L. [patronatu] bractwa kapłańskiego kupuje z zastrz. pr. wykupu od Łukasza Gorzyckiego 2 1/2 grz. czynszu rocznego na cz. Gorzycy w pow. pozn. z 1/2 ł. opust. [zw.] Błożejewski za 30 grz.; czynsz i sumę główną przenosi ze wsi Wierzbno, Gorzycko i Brzeżno (PG 16, 429).

5Bf) Altarie niezident. w kościele par.

1480 Mikołaj kapłan z L. kupuje z zastrz. pr. wykupu od Piotra Grzebienieckiego 2 kopy gr czynszu rocznego na 1/2 wsi Grzebienisko za 30 grz. szer. półgr, celem erygowania altarii w kościele par. w L. (PG 9, 191).

1485-88 Maciej bakałarz i altarysta altarii w kościele par. w L.: 1485 tenże? discretus Mac. Smyda altarystą i wikary w L. → p. 2A; 1488 tenże Maciej altarysta w L. toczy procesy: z Małgorzatą z Piasków [k. Poznania], z Mik. Szczodrowskim, z Wojc. Pakosławskim pleb. w L. (ACC 66 k. 19, 74v, 89); 1488 tenże altarystą altarii [tu luka na 22 litery] w kościele par. w L. [→ Lubosz k. Pniew] (ACC 66, 46).

1500 Marcinowi [Lutomskiemu?, → p. 5Hb] kapłanowi i altaryście w L. oraz jego następcom na altarii sprzedaje Jan Borzysławski 1 1/2 grz. i 8 gr czynszu rocznego na 1/2 Cykówka w pow. kośc. za 20 grz.; czynsz przenosi z Grzebieniska, na którym ciążył zgodnie z dok. z 1480 [→ wyżej] (PG 12, 78).

1505-19 Wawrz. Jaskier altarysta w L.: 1505 tenże altarystą [czy altarii NMP i innych świętych w kościele par.? → p. 5Bd] w sporze z Mikołajem i Janem braćmi oraz Jerzym witrykiem [gdzie?] dziedzicami w Przetocznie o 1 grz. czynszu rocznego zapisanego w księgach m. L. na rzecz altarysty, a ciążącego na Przetocznie (ACC 82, 76v); 1519 tenże altarysta w kościele par. → p. 5Bd.

1528 discretus Mik. Przetocki instytuowany na altarię w kościele par. L. po śmierci [altarysty] Jana Chojnickiego (ACC 103 k. 28 n., 73v).

5C. Kościół Ś. Katarzyny na przedm. Wojszyno (czy pierwotny kościół par. w L.? → p. 5Aa, w 1475 nazwany kaplicą ŚŚ. Katarzyny i Jakuba → niżej).

[Przebudowany w drugiej połowie XV w., ruina 1718, budowa nowego 1725, rozebrany po 1779; SzPozn. 207; KZSz. V 14, 19].

1446, 1447, 1449 kościół Ś. Katarzyny w Wojszynie koło m. L., kapłani, wikarzy → p. 5Ab; [1601-07] kaplica Ś. Katarzyny → p. 5Aa; 1603 kościół Ś. Katarzyny pod m. L. (AV 3, 43).

5Ca) Altaria NMP, ŚŚ. Doroty, Barbary, Małgorzaty i Agnieszki (patronatu dożywotnio mieszcz. z Buku Mik. Morka, potem władz miejskich).

1458 Mik. Morek mieszcz. z Buku przeznacza dla nowej altarii NMP, ŚŚ. Doroty, Barbary, Małgorzaty i Agnieszki w kościele Ś. Katarzyny koło L. 13 zł węg. czynszu rocznego (zgodnie z dok. burm. i rajców L.); bp pozn. Andrzej [z Bnina] eryguje altarię, altarystą ma odprawiać 3 msze w tygodniu; patronem altarii jest dożywotnio Mik. Morek, potem władze m. L. (M Lwówek I 3, 151-152).

1462 altaryście [altarii w] kościele Ś. Katarzyny w L. zapisują z zastrz. pr. wykupu Mikołaj i Wincenty dziedzice Konina [k. Pniew] 8 grz. czynszu rocznego za 150 zł węg. (PG 6, 147v).

1465 opatrzny Mik. Morek mieszcz. z Buku przeznacza dla ufundowanej dawniej przez siebie altarii [→ wyżej: r. 1458] 8 grz. czynszu rocznego; z tej sumy daje altaryście Piotrowi z L. zw. Obach 2 kopy [gr] i 6 gr (AE II 117).

1475 Piotr altarysta altarii w kaplicy (capella) ŚŚ. Katarzyny i Jakuba koło L. kupuje z zastrz. pr. wykupu od Jarosława Dokowskiego dz. Uścięcic 6 grz. czynszu rocznego na wsi Uścięcice za 115 1/2 zł węg. (ACC 53, 161v).

1476 [wspomn.] Piotr altarysta [w kaplicy] Ś. Katarzyny koło L. kupuje z zastrz. pr. wykupu od Andrzeja dz. Łodzi 2 grz. czynszu rocznego na 1/2 wsi Łodzia za 38 1/2 zł węg.; czynsz przenosi ze wsi Konin [→ wyżej: r. 1462] (ACC 56, 22).

1481 Wojc. Bielawski altarystą w L. kupuje z zastrz. pr. wykupu od Wojciecha i Jana dziedziców Otorowa 2 grz. czynszu rocznego na częściach Otorowa i Świączyna [k. Otorowa, obecnie niezn.] za 24 grz. półgr [→ niżej: r. 1495] (PG 9, 138v).

1485 Piotr altarysta altarii NMP, ŚŚ. Doroty, Barbary, Małgorzaty i Agnieszki w kościele Ś. Katarzyny koło L.: tenże daje (po swej śmierci) altarystom wspomn. altarii, za zgodą Dobrogosta dz. L., swój dom położony za szkołą; altarystów prezentują burm. i rajcy jako patroni i kolatorzy tej altarii (ACC 63, 62); tenże → p. 5K.

1489-95 Piotr altarystą w L. [czy Piotr altarysta altarii w kościele Ś. Katarzyny, czy też Piotr altarysta 1488 altarii Zwiastowania NMP, ŚŚ. Jana i Andrzeja w kościele par.? → p. 5Bc]: 1489 Piotrowi Buszewskiemu altaryście w L. i jego następcom sprzedają Mikołaj sołtys i jego ż. Dorota mieszczanie z Poznania 1 zł [węg.] czynszu rocznego na swym domu przy ul. Wronieckiej w Poznaniu za 12 zł węg.; czynsz został wykupiony z jatki rzeźnickiej Marcina Czangnis mieszcz. z L. (ACC 66, 177v); 1495 Piotrowi altaryście w L. i pleb. w Wytomyślu oraz jego następcom altarystom sprzedaje z zastrz. pr. wykupu Jakub Buszewski dz. w Otorowie 1 grz. czynszu rocznego na 7 ł. w Otorowie za 12 grz.; czynsz i suma główna zostają przeniesione z cz. Wojciecha i Jana w Otorowie [→ wyżej: r. 1481] (PG 7, 80v).

1510 Jan Kapinos (Capinos) altarysta w L. [tj. w kościele Ś. Katarzyny, → niżej] (LBP 215).

1514 Bartłomiej Konarzewski burm. i Wawrz. Winklar rajca m. L. w imieniu wszystkich rajców, patronów altarii w kościele Ś. Katarzyny za m. [L.], która to altaria wakuje po śmierci Jana Kapinosa (Capynossa), prezentują kleryka Macieja (s. wspomn. Wawrz. Winklara), przebywającego na studiach w Krakowie (ACC 90, 77).

1528 Wawrz. Winklar burm. i Józef rajca w imieniu m. L. jako patroni i kolatorzy altarii [w kościele] Ś. Katarzyny za m. L. oraz w imieniu Błażeja altarysty tej altarii zeznają, że otrzymali 115 1/2 zł węg. sumy głównej od Mac. Niegolewskiego dz. Uścięcic [k. Opalenicy]; na wsi Uścięcice ciążyło od tej sumy 6 grz. czynszu rocznego, wg dok. Mik. Szkudły oficjała pozn. z 1474 [!, → wyżej: r. 1475]; dok. ten kasują i anulują (ACC 103, 119v).

5D. Kościół Ś. Barbary (od 1498 nazywany też kaplicą).

[Przebudowany w drugiej połowie XV, rozebrany i na nowo zbudowany 1702, konsekrowany 1708, rozebrany po 1779; M Lwówek I 3, 103-104; KZSz. V 14, 19; SzPozn. 207; AV 19, 441-452].

1603 kościół Ś. Barbary za m. L. w kierunku Zbąszynia (AV 3, 43).

5Da) Altaria Ś. Stanisława¹⁰Nazwa altarii podana w znanych źródłach dopiero w 1502, ale zapis czynszu na wsi Kamieniec zdaje się wskazywać, że wcześniejsze wzmianki dot. także altarii Ś. Stanisława (patronatu dziedziców L. i władz miejskich).

1466 Jan kapłan w L. kupuje z zastrz. pr. wykupu od Stanisława z Ostroroga wdy kal. dz. Kluczewa 4 grz. czynszu rocznego na Kluczewie za 52 zł węg. i 12 grz. na altarię, która ma być erygowana w kościele Ś. Barbary koło L. (ACC 45, 4).

1469 [tenże?] Jan altarysta w L. i Piotr bracia niedz. dziedzice w Pakosławiu, zapisują Mik. Strzeżmińskiemu [ze Strzeżmina k. Wronek, obecnie Strzyżmin] 8 grz. czynszu rocznego na 1/2 Pakosławia w pow. pozn.; Jan daje bratu swą cz. po ojcu i matce w Pakosławiu (PG 8, 33).

1489 venerabilis Marcin Słap z Dąbrowy [k. Poznania] kan. pozn. i altarysta w kościele Ś. Barbary koło L.: temuż sprzedają Wincenty i Jan dziedzice Kamieńca, za zgodą swej matki Doroty, 1 grz. czynszu rocznego na 1/2 wsi Kamieniec za 12 grz. (ACC 66, 107); tenże toczy procesy z Janem z Ostroroga kaszt. pozn.: o 3 grz. zaległego czynszu rocznego z dóbr Kluczewo (ACC 66, 167), o 8 grz. tytułem czynszu rocznego w wysokości 4 grz. dla altarii w L. (AC 2 nr 1462), tenże zeznaje, że otrzymał od wspomn. Jana Ostroroga 52 zł węg. sumy głównej i 8 grz. czynszu rocznego (AC 2 nr 1463); temuż na jego altarię w L. zapisuje z zastrz. pr. wykupu Andrzej Bojanowski burgr. kośc. 2 kopy [gr] czynszu rocznego za 30 1/2 grz. na Bojanowie; czynsz i sumę główną przenosi z Kluczewa, na którym ciążył zgodnie z dok. z 1466 [→ wyżej] (PG 10, 108; ACC 66, 175); tenże kan. pozn. i altarysta w kościele Ś. Barbary koło L. [brak dalszego tekstu, tytuł zapiski: Resignacio altaris in Lwow] (ACC 66, 210).

1498 [tenże] Marcin Słap z Dąbrowy kan. pozn. w imieniu Zygmunta [Korzboka] z Kamieńca kustosza łęcz. i kan. pozn. oraz dziedziców z Kamieńca pozywa Dobrogosta z L. kaszt. międz., burm. i rajców L. patronów [altarii] oraz Piotra prep. w L. i altarystę w kaplicy (capella) Ś. Barbary koło L. → niżej; Marcin Słap wnosi, aby przyjąć do depozytu 12 grz. sumy głównej, która ciąży na wsi Kamieniec, celem wykupu 1 grz. czynszu [rocznego]; altarysta Piotr podejmuje sumę główną w imieniu swoim i patrona Dobrogosta Lwowskiego (AE III 228).

1502 [wspomn.] Piotr z Pniew prep. w L. rezygnuje z altarii Ś. Stanisława w kościele Ś. Barbary za m. L. (ACC 80, 179v).

1505 spór o pr. patronatu altarii Ś. Stanisława w kościele albo kaplicy Ś. Barbary za m. L., która wakuje po zgonie [kapłana] Jakuba; burm. Wawrz. Winklar i rajcy m. L. patroni tej altarii prezentują Pawła [Brodzkiego] kapłana z L.; strona druga [dziedzice L.?] prezentuje Mikołaja kapłana z L. (ACC 82, 76).

1510 [wspomn.] Paweł Brodzki altarysta w L. (LBP 215); 1518 tenże? Paweł altarysta w kaplicy (oraculum) Ś. Barbary w L. rezygnuje z tej altarii (ACC 93, 49v).

1529 Mikołaj kapłan z L. w sporze z Piotrem pleb. w L.; Mikołaj dowodzi, że przed 7 l. pleb. Piotr obiecał zrezygnować z altarii [w kościele] Ś. Barbary k. L. i uzyskać prezentę [na rzecz Mikołaja] dziedziców L. patronów tej altarii; Piotr zrezygnował z altarii, lecz prezenty nie uzyskał; Mikołaj szacuje swe szkody na 50 grz. (ACC 104, 23).

5E. Szpital i kościół Ś. Ducha.

Szpital Ś. Ducha: 1430 3 IX (kop. wg or. 1645) Sędziwój z Ostroroga wda pozn. zakłada i uposaża szpital [wezwanie nie podane lub nie odczytane przez kopistę] w m. L.; Sędziwój daje szpitalowi czynsz pien. z 20 ł. należących do m. L., a dawniej do starego m. Wojszyno i wsi Więcewojszyno; Sędziwój dotąd pobierał 1/2 grz. szer. gr z 1 ł., a obecnie za zgodą mieszczan czynsz ma wynosić 14 sk. szer. gr, płatny co roku w dniu ś. Marcina [11 XI]; Sędziwój powierza opiekę nad szpitalem i jego dochodami rajcom, którzy mają wyznaczać witryka; czynsz ma ściągać wójt; ponadto daje szpitalowi tygodniowo 1 ćw. (mensura) żyta, a to z mł. Węgielnego [k. Trzciela] po 2 korczyki (chori) oraz tyleż z mł. na strudze Sępolno [k. Trzciela]; młynarze mają to żyto mielić bez pobierania miarki dla pana i dowozić do szpitala własnymi wozami, ale w workach szpitalnych; naprawa grobli, młynów i kamieni obowiązuje Sędziwoja i jego następców oraz młynarzy, szpital nie będzie tym obciążany; szpital otrzymuje też ogród z rolą za miastem przy drodze do Komorowa oraz po jednej [kłodzie] drewna od każdego wozu drewna opałowego wiezionego na sprzedaż z miasta lub [okolicznych] wsi (Wp. 9 nr 1245).

1447-1595 zapisy czynszów rocznych na rzecz szpitala Ś. Ducha w L.: 1447 opatrzny Mik. Dala młynarz ze Zbąszynia i jego ż. Agnieszka: 1 grz. na swym mł. od sumy 12 grz. (ACC 29, 186v); 1471 Mik. Kamieniecki: 2 kopy [gr] na 1/2 m. Kamionna w pow. pozn. za 30 grz. szer. półgr (PG 8, 107); 1475 Stanisław z Ostroroga wda kal.: 36 zł węg. na m. Ostroróg i wsiach Wielinie [obecnie Wielonek] oraz Dobrojewo w pow. pozn. za 391 1/2 zł węg. i 28 grz. szer. gr (AC 2 nr 1379); 1485 Jan dz. Bukowca [k. Międzyrzecza]: 3 1/2 zł węg. na swej cz. w Bukowcu na żywność i odzież dla ubogich za 42 zł węg. (ACC 63, 50v); 1485 Kat. Witkowska z ss. Sędziwojem i Jakubem, dziedzice w Witkowicach [k. Szamotuł]: 3 1/2 zł węg. na 2 ł. w Rościegniewicach [k. Buku, obecnie Roszczki] za 42 zł węg. (ACC 63, 50v-51); 1485 Salomon dz. Debrzna: 1 grz. na Debrznie za 12 grz. (ACC 63, 56v); 1485 Stanisław z Mnichów dz. Miłostowa: 3 zł węg. na 4 ł. w Miłostowie za 36 zł węg. (ACC 63, 63); 1485 Jan dz. w Grzebienisku: 4 grz. na 1/2 Grzebieniska za 84 zł węg.; czynsz został wykupiony z dóbr [m.] Ostroróg i wsi Wielinie oraz Dobrojewo, na których ciążył zgodnie z dok. Macieja z Bnina star. gen. wlkp. [→ wyżej: r. 1475] (AE III 66); 1487 Piotr Pakosławski dz. w Trzciance: 1 grz. na 1/2 wsi Trzcianka w pow. pozn. za 12 grz. półgr (PG 10, 82v); 1487 Jan Koniński: 7 zł węg. na 1/2 Grzebieniska za 84 zł węg. (PG 10, 83); 1491 Mac. Karczewski zeznaje, że otrzymał od Dobrogosta z L. kaszt. międz. 12 grz. (tytułem sprzedaży z zastrz. pr. wykupu 1 grz. czynszu rocznego na swych 3 częściach wsi Karczewo) dla ekonomów i witryków szpitala Ś. Ducha koło L. (AC 2 nr 1474); 1500 Mac. Turkowski: 1 grz. na 1/2 wsi Turkowo w pow. pozn. za 12 grz.; czynsz przeniesiony z 1/2 wsi Trzcianka, na której ciążył zgodnie z dok. z 1487 [→ wyżej] (PG 12, 104); 1502 Jan Lutomski: 2 grz. i 16 gr na 1/2 wsi Lutom Mały za 42 zł węg.; czynsz przeniesiony z cz. wsi Bukowiec Szymona Bukowieckiego (PG 12, 212); 1514 Mik. Chraplewski: 1 1/2 grz. na cz. w Chraplewie za 18 grz. (ACC 90, 80); 1518 Marcin i Hieronim dziedzice w Kwilczu: 2 kopy [gr] za 30 grz.; czynsz wraz z sumą główną przeniesiony z Chyciny w pow. pozn., na której ciążył zgodnie z dok. z 1512 (ACC 93, 165v; M Lwówek I 3, 87); 1521 Feliks Kwilecki z ż. Barbarą: 2 grz. na swych częściach Kwilcza za 24 grz.; czynsz przeniesiony ze wsi Konin i Miłostowo w pow. pozn. (M Lwówek I 3, 77-78); 1524 Marcin Goruński dz. Herstopu: 1 grz. na swych częściach w Herstopie i Dłusku w pow. pozn. za 12 grz. (ACC 99, 67); 1525 Andrzej, Jan i Winc. Lutomscy: 5 grz. na swych częściach w Lutomiu za 60 grz. czyli 80 zł węg.; czynsz z sumą główną przeniesiony z 1/2 Grzebieniska, na którym ciążył zgodnie z dok. z 1487 [→ wyżej] (PG 16, 67); 1556 Mik. Kosicki dz. w Kosiczynie i Chlastawie: 2 grz. na częściach w Kosiczynie i Chlastawie za 30 grz.; czynsz przeniesiony z 1/2 m. Kamionna w pow. pozn. [→ wyżej: r. 1523] (M Lwówek I 3, 75); 1575 Jerzy Wierzchaczewski: 2 grz. i 16 gr na swych częściach w Wierzchaczewie w pow. pozn. za 42 zł węg.; czynsz przeniesiony z cz. wsi Lutom Mały zm. Jana Lutomskiego [→ wyżej: r. 1502] (M Lwówek I 3, 76); 1591 Mac. Puniński: 14 zł pol. na częściach wsi Punino [obecnie Ponin] os. i Jeligowo opust. w pow. kośc. za 200 zł pol. (M Lwówek I 3, 79-81; APP Akta maj. Lwówek 1483, 1 n.); 1595 Wawrz. Herstopski: 50 zł pol. na swych częściach Herstopu i Dłuska za 600 zł pol.; czynsz z sumą główną przeniesiony z dóbr Ostroróg (M Lwówek I 3, 82-83).

1523 Mik. Kamieński pozywa m.in. Wawrz. Winklara ekonoma szpitala Ś. Ducha koło L. o czasowe umniejszenie czynszów, jakie ciążą na 1/2 m. Kamionna, tj. 2 kopy [gr] dla tego szpitala (ACC 98, 63).

1532 Wawrz. Winklar burm. w imieniu swoim i rajców m. L. oraz opiekunów szpitala Ś. Ducha wyznacza pełnomocnika [sąd.] (ACC 107, 107); 1532 pełnomocnik ekonomów szpitala Ś. Ducha w L. w obecności pełnomocnika pana Mniskiego uzyskuje drugie odroczenie terminu przedstawienia dokumentów zobowiązań na dobrach Mniskiego na rzecz wspomn. szpitala [→ wyżej: r. 1485] (ACC 107, 127v).

1551 szpital (xenodochium) w L. → p. 3B.

Kościół szpitalny Ś. Ducha (w 1529 nazwany kaplicą Ś. Trójcy albo Ś. Ducha).

[Wg SzPozn. 207-208, kościół szpitalny Ś. Ducha ufundowany został przez Sędziwoja z Ostroroga w l. 1419-30, lecz Now. 2, 657, słusznie zwraca uwagę, że wiadomość ta wydaje się mylna (brak źródłowego potwierdzenia). Szpital, i być może równocześnie kościół, został założony w 1430. Dokument fundacji kościoła nie jest znany. Kościół spłonął 1640, odbudowany z drewna, nie istniał już 1786; SzPozn. 208, Now. 2, 657].

1447 Jan prep. [i pleb. 1419-49] w L. → p. 5Ab.

1486-89 Wojc. Pakosławski pleb. [kościoła par. 1482-89 → p. 5Ab] i prep. Ś. Ducha w L.: 1486 tenże (pleb. i) prep. w L. jest wujem szl. Walentyna z Bukowca [k. Międzyrzecza] (PG 10, 59); 1488 oficjał oświadcza, że zamiana beneficjów między Piotrem Strzeżewskim (zrezygnował z prepozytury w L.) i Wojc. Pakosławskim jest nieważna, ponieważ nie dokonano [formalnej] rezygnacji z beneficjów (ACC 66, 44v); 1488 temuż prepozytowi Ś. Ducha w L. i jego następcom sprzedaje z zastrz. pr. wykupu Jan Zatomski 2 grz. czynszu rocznego na 1/2 Zatomia, wolnej od oprawy żony, za 24 grz. szer. półgr; czynsz z sumą główną przeniesiony z dóbr wójtostwa m. L. (PG 10, 99; ACC 69, 65 tu Pakosławski nazwany pleb. w L.); tenże w sporze: 1488 z Wojc. Niemierzewskim i Janem Lipnickim o konia wartości 6 zł [węg.] (ACC 66, 5), 1489 z Janem Lipnickim o 1 zł węg. na poczet 7 zł węg. za konia (ACC 66, 23).

1498-1502 Piotr z Pniew prep. w L.: 1498, 1502 → p. 5Da; 1501 tenże w sporze z prac. Pawłem Thessarz karczmarzem z Biezdrowa, prep. domaga się zwrotu kościołowi w L. 3 wiard. (ACC 80, 29).

1510 prepozytura w L. [brak opisu] (LBP 171).

1517-29 Wojc. Polak, Polaczek prep. w L. [1502-18 altarysta w L. → p. 5Hb]: 1517 bp pozn. [Jan Latalski] instytuuje Wojc. Polaka kapłana na prepozyturę szpitala Ś. Ducha w L. (po śmierci Winc. Jemielińskiego) z prezenty Jerzego, Stanisława, Mikołaja i Marcina z Ostroroga dziedziców [L.] i kolatorów [szpitala] w L. (AE III 52); 1518 Jakub Niemieczkowski pleb. w L. w sporze z tymże Wojc. Polaczkiem altarystą w L.; pełnomocnik pleb. dowodzi, że od lat plebani w L. sprawowali przez swych wikarych sakramenty św. w kaplicy (oraculum) Ś. Ducha w L., jednak w roku obecnym uzurpował sobie Wojciech, pobierając także ofiary mszalne i opłaty; pełnomocnik pozwanego twierdzi, że Wojciech otrzymał prepozyturę Ś. Ducha w L. jako beneficjum; powód temu zaprzecza i wywodzi, że Wojciech uzyskał to beneficjum od bpa przez podstęp (ACC 93 k. 136v, 140); 1521 rodzice tegoż → p. 3Aa; 1529 tenże → niżej.

Przywilej erekcyjny prepozytury [czy istniejąca co najmniej od 1447 prepozytura nie miała oparcia w dok.?]:

1529 18 VI Jan Latalski bp pozn. oznajmia, że Wojc. Polaczek z L. altarysta w [koleg.] Ś. Marii Magdaleny w Poznaniu zakupił z zastrz. pr. wykupu od Piotra Rozdrażewskiego 8 grz. czynszu rocznego za 104 grz. (na 1/4 cz. dziedz. Rozdrażewskiego w m. Wrześni, na częściach w Chociczy [k. Książa], Czasołtowie [obecnie Zasutowo] i Zawodziu, na całych wsiach Psary i Polskie [wsie k. Wrześni] opust. oraz na cz. mł. we Wrześni) celem ufundowania prepozytury w kaplicy (capella) Ś. Trójcy albo Ś. Ducha w szpitalu ubogich w m. L.; bp eryguje prepozyturę, powołuje Polaczka na prep. i przyznaje mu dożywotnio pr. patronatu, a po jego śmierci burm. i rajcom L.; do obowiązków prep. nal. odprawianie 3 mszy tygodniowo; prep. nie może łączyć prepozytury z in. beneficjum, co nie dot. jednak fundatora; prepozyt ma być wybierany spośród bractwa kapłańskiego m. L. (ACC 104, 185-186; M Lwówek I 3, 153-147).

1603 w m. L. kościół Ś. Ducha, kolatorami są rajcy (AV 3, 43).

5F. Kościół Ś. Mikołaja z prepozytura.

1532 Wojciech prep. [kościoła] Ś. Mikołaja k. L. i altarysta [w koleg.] Ś. Marii Magdaleny w Poznaniu [identyczny z Wojc. Polakiem prep. Ś. Ducha 1517-29 → wyżej i altarystą w L. → p. 5Hb] w sporze z Janem Jarockim i Mac. Dobczyńskim dziedzicami m. Jarocina (ACC 107 k. 151, 156v, 158v).

5G. 1603 kościół Ś. Krzyża pod m. L. (AV 3, 43).

[Obecny kościół cmentarny Ś. Krzyża zbudowano ok. 1780; KZSz. V 14, 22].

5Ha) Altarie niezident.

Altaria Wniebowzięcia NMP [w kościele par.?]

1446 bp pozn. Andrzej [Bniński], wobec rezygnacji z czynszu i pr. patronatu altarii Wniebowzięcia NMP w m. L. przez kan. pozn. Zbyluta dz. w Pakosławiu, przekazuje pr. patronatu Jakubowi Herstopskiemu oraz Józefowi i Przybysławowi dziedzicom w Pakosławiu (AE I 134).

Altaria NMP

1488 Sędziwój dz. w Liniach zobowiązuje się [doprowadzić] swą matkę Annę do konsystorza pozn. [w sprawie] 1 grz. czynszu rocznego dla Wojc. [Pakosławskiego] pleb. [kościoła par. → p. 5Hb] i altarysty w L. dla altarii NMP w L. (ACC 66, 65); 1489 tenże? Wojciech z L. w sporze z Mac. Krawieckim [prawdop. winno być: Kawiecki] o 1 kopę [gr] zaległego czynszu rocznego dla altarii (ACC 66, 181v).

Altaria Ś. Wawrzyńca

1489 Pawłowi altaryście altarii Ś. Wawrzyńca i jego następcom [na altarii] zapisują z zastrz. pr. wykupu: Sędziwój Liński 1 grz. czynszu rocznego na wsi Linie za 12 grz. (PG 10, 105v), Stan. Mniski dz. w Miłostowie 1 grz. czynszu rocznego na Miłostowie w pow. pozn. za 12 grz. szer. półgr; czynsze zostały wykupione z wójtostwa m. L. (ACC 66, 133).

Altaria Ś. Małgorzaty

1499 Marcin, [s.] Potencjana z Dąbrowy, kanonik pozn. jako pełnomocnik Tomasza Goczałkowskiego kan. pozn. i altarysty w L., przebywającego w Rzymie, rezygnuje z altarii Ś. Małgorzaty w L. (ACC 76, 113v).

5Hb) Altaryści w L. [wzmianki o altarystach altarii o nie podanych wezwaniach]

1441-47 Jan altarysta w L. [tenże? Jan pleb. 1419-49 → p. 5Ab]: 1441 władze m. L. potwierdzają, że Hannus Knobloch podarował temuż altaryście Janowi dom położony obok plebanii; m. zwalnia ten dom od wszelkich ciężarów, dopóki nal. będzie do altarii (Wp. 10 nr 1537); tenże w sporze: 1446 z Wawrzyńcem karczmarzem z Brodów i Wawrzyńcem karczmarzem z Pakosławia (ACC 29 k. 50v, 60), 1446-47 z panem Myszkowskim (ACC 29 k. 40v, 228v).

1463 Janowi Futrar mansjonarzowi w Szamotułach i altaryście w L. oraz jego następcom altarystom w L. sprzedają z zastrz. pr. wykupu Czerna i Wincenty dziedzice Kwilcza 8 1/2 zł węg., 3 grz. i 1 wiard. szer. półgr czynszu rocznego na Kwilczu za 106 zł węg. i 39 grz. półgr (ACC 43, 2).

1470 Andrzej z Buszewa altarysta w L. daje bratu Jakubowi dz. Buszewa cz. → Buszewa (PG 8, 57v).

1500-04 Jan Lutomski pleb. w Sierakowie i altarysta w L.: 1500 temuż sprzedaje Andrzej Słomowski 1 grz. czynszu rocznego na swych częściach w Słomowie, Boguniewie, Szczytnie, Nienawiści i Zalasowie w pow. pozn. za 12 grz.; czynsz z sumą główną przeniesiony z dóbr Pakosław, na których ciążył zgodnie z dok. z 1433 star. gen. wlkp. Sędziwoja z Ostroroga (PG 12, 112v).

1500, 1510 Wierzbięta dz. Rozbitka altarysta w L.: 1500 tenże [→ Lewice] (PG 12, 100v-101); 1510 [prawdop. tenże] Wierzbięta altarysta w L. (LBP 215).

1502, 1510, 1518 Wojc. Polak, Polaczek altarysta w L. [tenże 1517-29 prep. kościoła Ś. Ducha → p. 5E, Ś. Mikołaja 1531 → p. 5F i altarysta w Poznaniu 1529-32 → p. 5E i 5F] (ACC 80, 127v; LBP 215): 1518 → p. 5E.

1504-10 Marcin Lutomski altarysta w L.: 1504 temuż sprzedają na rzecz jego altarii w kościele w L. Stan. Mniski z ż. Anną 5 grz. czynszu rocznego na połowach wsi Miłostowo i Tuczępy w pow. pozn. za 62 grz.; czynsz przeniesiony ze Słomowa, Boguniewa, Szczytna, Nienawiści, Zalasowa, Myszkowa i Krzonu, na których ciążył zgodnie z dok. z 1500 [→ wyżej: Jan Lutomski] i in. dok. z 1423 Sędziwoja z Ostroroga (PG 12, 290v); 1504 temuż (pleb. i altaryście w L.) sprzedaje z zastrz. pr. wykupu Andrzej [Tader] Sułocki z ż. Elżbietą 5 grz. szer. półgr czynszu rocznego na wsiach Sułocin, Sworzyce i 1/2 Jarogniewic w pow. kośc. za 62 grz. szer. półgr; czynsz z sumą główną przeniesiony ze wsi Boguniewo i in., na których ciążył zgodnie z dok. starosty gen. wlkp. z 1433 (PG 13 s. 18); 1510 tenże altarysta w L. (LBP 215).

1510 altaryści w L.: Jan Jaskier, Marcin Rozbitek¹¹Marcin Rozbitek [= z Rozbitka?], do 1503 altarysta w Rokitnie (Now. 2,479 przyp. 199); tenże? Marcin Rozbicki w 1508-16 pleb. w Drezdenku (Now. 2 s. 385, 553), Jan Murowany, Mac. Białokosz [= z Białokosza; 1519 i 1531 altarysta w kościele par. → p. 5Bd, 5Be], Wojc. Pnygas (LBP 215).

1514 Zachariasz z Poznania altarysta w L. → p. 5Ab.

1524 Jan [Lis albo Lisek] pleb. w Luboszu i altarysta w L. [1519 lektor w L. → p. 5J] w sporze z Andrzejem Gorzyńskim o 3 grz. czynszu [rocznego] z dóbr Gorzyń na jego altarię; Andrzej w imieniu swoim i braci dowodzi, że czynsz został zapisany na dobrach Gorzyń przez poprzednich dziedziców, a obecnie dobra te są podzielone na 4 części, z których trzy nal. do Andrzeja i jego braci, a czwarta cz. nal. do in. właścicieli (ACC 99, 72v-73).

1524 Marcinowi z Kwieciszewa [pow. gnieźn.] altaryście w L. i jego następcom [na altarii] sprzedaje z zastrz. pr. wykupu Marcin Goruński 3 wiard. i 8 gr czynszu rocznego na swych częściach w Herstopie i Dłusku oraz na częściach młynów wodnych [gdzie?] za 11 grz. (ACC 99, 67v); 1528 tenże wspomn. jako zm. → niżej.

1528 Wawrz. Świąch (Szwyąch) altarysta w L. i egzekutor testamentu zm. Macieja z Kwieciszewa altarysty w L., w imieniu swoim i in. egzekutorów, prosi [oficjała] o potwierdzenie testamentu, co uzyskuje (ACC 103, 56v).

1528 Wojciech altarysta w L. pozywa uczc. Walpurgę Budnicką niegdyś mieszczkę w Pniewach, obecnie w Poznaniu, o 3 wiard. czynszu rocznego z 2 ról i 1/2 ł. roli w Pniewach dla jego altarii [w L.] (ACC 103 k. 85v, 105v).

1528 Wit altarysta w L. i wikary w Śródce toczy proces z Janem Mątewką (Mąthewka) i Wawrz. Hinką (Hynka) starszymi i całym cechem rzeżników [w L.]; cech rzeźników powierzył Witowi odprawianie mszy w L. i dożywotnio nadał domek, którego budowa nie została ukończona; Wit w nadziei, że będzie odprawiać msze, dokończył budowę i posiadał [domek] przez 14 l., każdego roku reperując go i ulepszając; posiadał też i uprawiał ogród nal. do tego beneficjum zw. lectura; ponieważ altaria nie posiadała ornatu Wit dał 5 grz. na jego kupno oraz ponad 20 grz. na kupno obrusów i antependium, ale cech i jego starsi postanowili zabrać Witowi altarię i domek; Wit prosi, aby utrzymać go przy altarii i w posiadaniu siedliska (area), albo też zasądzić cech na zapłacenie [poniesionych przez niego] wydatków, które szacuje na 20 grz. (ACC 103, 90v).

1532 Jan Piorunek altarysta w L. toczy proces z Janem Sarbskim [z Sarbi k. Buku], który prosi o uwolnienie go od ekskomuniki, altarysta domaga się 16 gr czynszu rocznego (zaległego od 2 l.) zapisanego na Sędzinku (ACC 107, 8).

1532 Luthnek [?] altarysta w L. (ACC 107, 17).

5I. Parafia L.

1508 do par. L. nal.: m. L., przedm. Wojszyno, Posadowo, Chmielinko, Bolelice, Komorowo, Grońsko, Grodna i Zębowo (ASK I 3, 10); 1510 par. L. w dek. Wronki [brak opisu par.] (LBP 171); 1557 bp pozn. [Andrzej Czarnkowski] przyłącza czasowo Konin [koło L.] z par. Pniewy, zajętej przez innowierców, do par. L. (AE X 190); 1564 wieś Posadowo w par. L. (IBP 303); 1580 do par. L. nal.: [m.] L., przedm. Wojszyno, Węgielny Młyn, Konin, Posadowo, Chmielinko, Bolelice, Komorowo, Grońsko, Zębowo, Grodna (ASK I 6, 110-111; ŹD 18); [1601-07], 1603 do par. L. nal.: m. L., przedm. [Wojszyno?], wsie Komorowo, Grońsko, Chmielinko, Grodna, Bolelice, Zębowo, Posadowo, Węgielny Młyn, Sępolno Młyn (M Lwówek I 3, 135-140; AV 3, 43-45).

5J. Duchowni i kościelni w L.

1446 Maciej kościelny (minister) z L. (ACC 29, 38v); 1466 śwd. Mac. Chraplewski kapłan z L. (ACC 45, 4); 1476 Stanisław kapłan z L. → p. 3Aa; 1482 discretus Wojc. Niewierski [z Niewierza koło L.] kleryk z L. → p. 5L; 1485 discretus Stan. Maszka nowy kapłan i wikary w L. oraz Mik. Stachne [s. Stachny?] lektor (lector missarum) → p. 2A; 1488 Bartłomiej kapłan z L. w sporze z Piotrem pleb. w Wolsztynie (ACC 66, 56); 1499 Mikołaj kapłan w L. (ACC 76, 38v-39); 1499 Maciej z Białokosza kapłan przebywający w L. [1510-31 altarysta w L → p. 5Bd, 5Be, 5Hb] zostaje uwolniony od ekskomuniki za podniesienie ręki na kleryka Macieja z Ostroroga (ACC 76, 104); 1501 Mikołaj, s. Kaspra, kapłan z L. [1505-29 tenże? Mikołaj → p. 5Da i niżej: r. 1529] oskarżony o to, że Annę Rusinkę (Russynka) kobietę de Lwow [z L., czy ze Lwowa?] uczynił ciężarną, a także o częste przebywanie w karczmach; instygator wnosi o kary wg statutów diec., Mikołaj zaprzecza zarzutom (ACC 80, 8v); 1502 Paweł Brodzki kapłan z L. → p. 2A [1510-18? altarysta w L. → p. 5Da]; 1519 Jan [Lis albo Lisek] pleb. w Luboszu [1494 - zm. 1534] i lektor w m. L. [1524 altarysta wL → p. 5Hb] (ACC 94, 38); 1524 discretus Wojciech z L. [prawdop. tenże Wojciech student 1518 → p. 6Aa] w sporze z opatrznym Jerzym witrykiem kościoła w L.; Wojciech zeznaje, że Jerzy przywłaszczył sobie liczne dobra po śmierci jego ojca Bartłomieja i podczas nieobecności Wojciecha, tj. 300 zł węg., 200 grz. i in. rzeczy; Anna Lyszybarthoshewa [→ p. 3 Aa] matka powoda [Wojciecha] zaprzecza tym zarzutom; Anna zeznaje, że po śmierci swego męża Bartłomieja zabrała tylko 100 zł węg., które były jej własne (przyniesione z domu), a nie zm. Bartłomieja; sumę tę oddała Jerzemu „ad fidelem depositum” (ACC 99, 52v-53); 1529 Mikołaj kapłan z L. [→ p. 5Da] w sporze z Janem wikarym z L. (ACC 104, 23); 1532 Maciej lektor (lector missarum) w L. → p. 3Aa.

5K. Bractwa w L.

Bractwo różańcowe → przyp. 9.

Bractwo ubogich: 1485 Piotr altarysta w kościele Ś. Katarzyny oddaje swój drugi dom w L. (po swej śmierci) [o nadaniu pierwszego → p. 5Ca], kapłanowi którego wybiorą starsi bractwa ubogich w L. (ACC 63, 62); 1538 bractwo ubogich i starsi tego bractwa, patroni altarii w kościele par. w L. → p. 5Ba.

Bractwo kapłańskie: 1519, 1529, 1531 → p. 5Bd, 5E, 5Bc.

5L. Szkoła w L.

1419 Sędziwój z Ostroroga wyznacza (w dok. lokacyjnym m. L.) plebana, a po jego śmierci mieszczan, patronami szkoły w L. → p. 4A; 1485 szkoła w L. → p. 2A; 1482-88 bakałarz Maciej: 1482 tenże rektor szkoły w L. w sporze z Wojc. Niewierskim klerykiem z L. (ACC 60, 46), 1485-88 tenże Maciej bakałarz i altarysta w L. → p. 5Bf; 1603 rektor szkoły w L. → p. 5Aa.

6A. Osoby pochodzące z L.

6Aa) Studenci z L.¹²AS od 1513 podaje: L. w diec. pozn. Od tej daty nie ma obaw o pomyłki między studentami z L. oraz Lwowa na studiach w Krakowie w l. 1499-1551: 1499 Jan s. Mikołaja, 1500 Jan s. Bartłomieja, 1502 Wojciech s. Jana, 1506 Wojciech s. Stanisława, 1509 Jan s. Stanisława; 1509 Marcin, s. Pawła, magister, wikariusz w Wilnie, lekarz; 1511 Mikołaj s. Michała, 1513 Maciej s. Wawrzyńca, 1514 discretus Maciej kleryk, s. Wawrz. Winklara rajcy m. L. → p. 5Ca; 1518 Wojciech s. Bartłomieja [prawdop. tenże kapłan w L. 1524 → p. 5J] i Jakub s. Pawła, 1519 Jan s. Jerzego, 1522 Wojciech s. Michała, 1523 Błażej s. Wawrzyńca, 1534 Jan s. Piotra, 1536 Szymon s. Macieja, 1537 Wojciech s. Marcina, 1551 Jakub s. Jana (AS 2 s. 51, 64, 75, 100, 116, 118, 129, 144, 184, 198, 216, 221, 274, 280, 286, 344).

6Ab) Duchowni rodem z L., działający poza L.

1489 Wojciech z L. pleb. w Baszkowie w diec. gnieźn. (ACC 66, 172v); 1502 Mikołaj z L. kapłan żyjący w Poznaniu (AC 2 nr 1570); 1502 Mikołaj z L. altarysta w Obornikach (ACC 80, 142); 1506 zm. Stan. Kuczel z L. pleb. w Wierzbnie [k. Międzyrzecza], na pleb. prezentowany jest Paweł kapłan z L. (ACC 83, 117); 1510 Szymon z L. altarysta w Skwierzynie (LBP 211); 1510-32 Wojc. Polak, Polaczek z L. altarysta w [koleg.] Ś. Marii Magdaleny w Poznaniu: 1510 (LBP 186), 1529 → p. 5E, 1532 → p. 5F; 1518 Jan z L. altarysta altarii Ś. Ducha i ŚŚ. Apostołów w kat. pozn. (ACC 93, 225); 1524 [tenże?] Jan z L. nauczyciel śpiewu (cantor) w szkole kat. pozn. (ACC 99, 102);

1524-32 Wojciech z L. wikariusz wieczysty kat. pozn. (AC 2 nr 1782): 1532 tenże [także] altarysta w kat. pozn. (ACC 107 k. 1v, 8, 12v, 18v, 42v, 75, 80v);

1528-32 Jan z L., Lwówek, prep. [kościoła] Ś. Mikołaja w Poznaniu (Dominikanki C 23, 12 tu nazwany pleb.; ACC 107 k. lv, 29v); 1528-44 Wawrz. Jaskier z L. pleb. we wsi Psarskie [1505-19 altarysta w L. → p. 5Bf, 5Bd] (Now. 2, 464, przyp. 91); 1529 discretus Jakub Niedźwiednik (Nyedzwyednyk) [czy s. Jana Niedźwiedzia mieszcz. z L.? → p. 3Aa] z L. pozwany przez kapłana Marcina z Grodziska [Wlkp.?] o 2 grz. i 3 wiard. długu za szatę kupioną u powoda (ACC 104, 98); 1544-81 Stanisław z L. pleb. w Wytomyślu (Now. 2, 461, przyp. 43); 1553 Piotr z L. opat bledz. (PG 19, 108v); 1559 Łukasz z L. pleb. w Pczewie [obecnie Pszczew] (AE X 274).

6Ac) Andrzej Wolan 1530-1610, polemista i teolog kalwiński, sekretarz królów Zygmunta Augusta, Stefana Batorego i Zygmunta III, ur. w L. (wg Encyklopedii Powszechnej, wyd. S. Orgelbrand, t. 9, Warszawa 1901, s. 447; t. 15, Warszawa 1903, s. 466-467) lub w Nowym Mieście [?] k. Pniew (Bibliografia literatury polskiej. Nowy Korbut, t. III, Warszawa 1965, s. 414-416).

6Ad) 1503-06 Stan. Lwowski mieszcz. pozn., słodownik (AR nr 1916, 1917, 2017, 2119, 2286).

6B. 1520 m. L. prawie całkowicie spłonęło (SŹ 3,178).

7. 1425-75 dok. wydane w L.: 1425 przez Sędziwoja z Ostroroga (Wp. 5 nr 421), 1441 przez władze m. L. (Wp. 10 nr 1537), 1475 przez Dobrogosta z Ostroroga (CE 3 nr 201).

Cieplucha 178, 246; SzPozn. 206-208; KZSz. V, 14, 19; Warschauer 161-163; Stadtebuch des Landes Posen, wyd. Wuttke, Leipzig 1864, s. 384-385; S. Karwowski, Lwówek i jego dziedzice, Poznań 1914 (z błędami).

8. Na terenie parku miejskiego w L. odkryto m.in. cmentarzysko szkieletowe i ciałopalne z wczesnego i późnego okresu rzymskiego, ok. 0,12 km na SE od miasta skarb? z późnego podokresu rzymskiego, w pobliżu miasta in. znaleziska z późnego i młodszego podokresu rzymskiego i z epoki kamienia (Fontes 34, s. 123-125)