(1222 Koualeuo, 1273 Schonense, Schoneze, Schonensee, Schonsehe, Zchonynze, Schonse, Schonenze, Schönese, Schönse, Schonsze, Schonesehe, 1454 Kowaloviensis, 1466 Cowalye alias Schonenzeh, Cowale) miasto w pow. Golub-Dobrzyń.

Grodzisko wczesnośredn. (Łęga 21, 22; Zielonka B., Zab. archeol. wojew. bydg. 25).

1222 „quondam, castrum K.” (Pr U 1/1, nr 41); 1278 komtur kow. Rudolf śwd. (Pr U 1/2, nr 366); 1330 civitas (SRP, 218); 1570 pow. chełm., par. K. (ŹD 24, 308; Bi. 32, 46, 78).

1414-38 m. płaciło Zak. 25 1/2 grz. czynszu z ław, kramów i ziemi (GZ 21); 1446 w. m. Konrad v. Erlichshausen zatwierdza S. kupno 6 ł. od wójta lip. „ufm Stroncke” (?) dla potrzeb m. (Br. 101, 102; MT 658-9); 1454 m. płaci podatek 50 grz. na potrzeby wojny Związku Pruskiego z Zak. (AST 4, 437).

Kościół par. Ś. Szymona Ap., niegdyś Ś. Mikołaja, gotycki, cegl. z l. 1286-1330, wieża z pocz. XVIII w. (BK 2, 183-190; J. Z. Łoziński, A. Miłobędzki, Atlas zab. 99).

1273 (?) Prusowie bez powodzenia oblegali zamek w S. (SRP 1, 127, 128); 1275 S. „edificatum est” (SRP 3, 61, 469); ok. 1280-1303 budowa zamku z dwoma przedzamczami (BK 2, 183-190; Spis 75); 1286 mieszkańcy S. w obawie przed najazdem Tatarów schronili się do zamku (SRP 3, 62, 469); 1330 m. i zamek oblegał bez powodzenia Władysław Łokietek (SRP 1, 218; 2, 473); 1414 straty woj. S. na 2000 grz. (Br. 146); 1422 Władysław Jag. oblegał przez kilka dni bez powodzenia zamek; Zak. spalił m. (SRP 3, 630; 4, 60, 267); przed 14 II 1454 Związek Pruski zdobył zamek S. (AST 4, 325); 28 V 1454 m. składa przysięgę wierności Kazimierzowi Jag. w Toruniu (AST 4, 413); od 1457 stwo w ręku czeskiej rodziny Czerwonków zwanych w poł. XVI w. Kowalewskimi (P. Czaplewski, Senatorowie 114).

Mury miejskie z 1. poł. XIV w. zachowane fragmentarycznie (BK 2, 183-190; Spis 75; J. Z. Łoziński, A. Miłobędzki, Atlas zab. 99).

SGKP 4.