(dawniej Welski) (1301 (?)¹Założenie L. w 1301 nie znajduje potwierdzenia, nastąpiło ono przypuszczalnie w l. 1320-31 za sprawą komt. z. chełm. Otto v. Lutterberg, od którego nazwiska została urobiona nazwa Lidzbarka – por. K. Kasiske, Die Siedlingstätigkeit des Deutschen Ordens im östlichen Preusesn bis zum Jahre 1410, Königsberg 1934, 75; PlO 70, 1410 Lautenburgensis, Lautenburg, Lutinberg, Lawterberg, Ludbariensis, 1466 Litterberg alias Ludberg, Ludzbark, Ludbark) miasto nad rzeką Wel w pow. działdowskim.

Grodzisko średniowieczne (Łęga 26).

1399 m. (PlO 70); 1415-38 komt. brod. (PlO 354; GZ 89); 1472 stwo brod. (MS 1, nr 792); 1570 pow. mich., stwo brod., par. L. (ŹD 24; Bi. 21, 55, 78).

Ok. 1415 L. ma pr. rybołówstwa w rz. Wel, Wkrze i na dużym jez. k. m. (PlG 354-5); 1420 kap. chełm. zarządza, aby wsie do niej należące a przyległe do L. zwoziły kamienie nad jez. położone przy L. (UC nr 516).

1399 własność Zak. (PlO 70); ok. 1415 w. m. Michał Küchmeister nadaje miastu wieś Nowy Dwór o 74 ł. przyległych do m. oraz 40 ł. na pr. chełm. bez obow. szarwarku; natomiast płużne po 1 korcu pszenicy i tyleż żyta od pługa ma być dostarczane do zamku w Brodnicy; od posiadłości w m. – domów i placów – obowiązuje czynsz po 6 gr, a z pobieranego czynszu od szewców, piekarzy, domów, zagród i łaźni połowa należy do zamku brod.; zezwala się na dowolną ilość ław mięsnych, ale czynsz z 2 ław ma być płacony do zamku brod.; m. otrzymuje pr. łowienia ryb (PlG 354-5); 1437-8 mł. w L. o 2 kołach daje komt. brod. 3 łaszty rocznie (GZ 89); 1446-7, 1451 czynsz z 5 ław mięsnych: z 2 ław 6 szk. otrzymuje Zak., a z pozostałych 3 ław po 3 szk. od każdej otrzymuje komtur brod.; z ław szewskich i z 4 chlebowych otrzymuje komtur brod. po 6 szk., piąta ława chlebowa w l. 1447-51 płaci Zak. 10 1/2 szk.; 1446 L. płaci czynsz z 40 domów, a w 1451 z 50 domów (PlO 70, 71); 1472 Kazimierz Jag. zapisuje chorążemu pruskiemu Mik. Dąbrowskiemu pewną sumę na L. (MS 1, nr 792); 1531 m. L. ma 2 doroczne jarmarki i trzeci tygodniowy (MS 4/2, nr 16 000); 1570 własność król.; 36 domów k. rynku, innych 120, 10 komorników, 8 rzem., wyszynk gorzałki, 2 mł. o 7 kołach, 34 ł. (ŹD 24; Zap. 20, 324).

Kościół NMP ufundowany w pocz. XIV w., obecnie nie istnieje; kościół Ś. Wojciecha pochodzi zapewne z poł. XIV w. (BK 2, 373-8; Spis 311); ok. 1415 kościół (?) otrzymuje 6 ł. we wsi Nowy Dwór i dzies. 1/2 korca żyta i 1/2 korca owsa od 1 ł. w tejże wsi (PIG 353-4).

1399 pisarz otrzymuje 2 grz. za sporządzenie przyw. dla L. (PlO 70-1); 1405 Zak. przeznacza 40 grz. na wybudowanie murów miejskich (PlO 70-1); 1414 szkody woj. m. na 200 grz. (Br. 159); 13 II 1454 „Heustadt” L. zgłasza swój akces do Związku Pruskiego (AST 4, 323); 28 V 1454 L. składa przysięgę wierności w Toruniu Kazimierzowi Jag. (AST 4, 413).

SGKP 5.