([1065-1155] Zyremdzco, Srensko, Zrenicsk, Srzenk, Srzensko, Srzensk, Szrensko, Szrzensk, Syrzenszko, Srenysko) dawniej miasto, nad rz. Mławką w pobliżu ujścia Przylepnicy zw. w górnym biegu Szronką, 15 km na SE od Żuromina.

1. [1065-1155] n. gród Z. (K nr 22); 1429 par. S. (Kurenda, 218); 1441 n. [par.] S. (Kap. P OM nr 83); 1489 n. S. ośrodek pow. (RTH VIII nr 9); 1506 dek. szr. (MD); 1578 pow. szr., par. S. (ŹD 53).

2. 1575 gościniec szreński do Kuczborka (PG 61, 148); 1581 gościniec z miasta S. przez Bońkowo-Michałowice do Bońkowa-Kmiecego¹Obecnie Zaręby (PG 75, 139v).

3. Włas. ks., następnie szlach. [1065-1155] gród książęcy Z. wymieniony w rzekomym nadaniu Bolesława Śmiałego dla klasztoru Benedyktynów w Mogilnie (K nr 22); [ok. 1240] 4 źrebia w S. wchodziły w skład uposażenia bpstwa płoc. (K nr 301); 1254 ks. Siemowit I odstępuje Andrzejowi bpowi płoc. wieś Proszkowo z sąsiednim źrebiem, należącym do pewnego dziesiętnika z Z. zwanego Sulej, wzamian za inną wieś (L nr 23; Maz. II nr 18); 1371 stren. Andrzej z S. kasztelan (AG perg. 973; MK 6, 196v; KN 36; Las. 5)²Jakim kasztelanem był Andrzej z S.? → Szreńsk-powiat, przypis; 1383 ks. Siemowit IV zatwierdza Stanisławowi Gradowi dz. z Kowalewa przywilej ojca, ks. Siemowita III, w którym tenże darował S. z okolicznymi wsiami stren. Stanisławowi zw. Grad i przeniósł te dobra na pr. chełm. (MK 23, 297; MS IV/3, supl. nr 313; Las. 5); 1385 – zm. 1436 Stanisław Grad h. Dołęga dziedzic Kowalewa i Szreńska, 1409 podkomorzy płoc., ok. 1412 wojewoda płoc. (PP VI nr 526; L nr 150, 158; UKP nr 618; ZDP nr 58, 83, 95, 100, 103, 106, 121, 122, 155, 247); 1390 bp kujawski znosi klątwę z ks. Siemowita IV i ze Stanisława Grada dz. S. (L nr 117); 1397 ks. Siemowit IV nadaje Stanisławowi Gradowi dz. Kowalewa pr. poboru cła od kupców i woźniców przejeżdżających przez m. S. (L nr 127; Bon. XII, 6; Las. 6); 1398 ks. Siemowit IV darowuje Stanisławowi Gradowi dz. z Galomina [i z S.] wieś książęcą Staroźreby, przenosząc ją na pr. chełm. z czynszem po 4 gr, wraz z pr. nieodpowiednym i pr. łowów wszystkich zwierząt z wyjątkiem tura (MK 6, 248; Las. 5); [1399] Grad z S. nabywa Sokołowo (Las. 6); 1411 tenże Grad posiada także Sobiejuchy w gnieźnieńskim (Las. 7); 1418 Krystyn z Sokołowa syn Grada z S. wojewody płoc. (Las. 8); 1424 tenże Krystyn wraz z żoną Anną c. zm. Andrzeja z Wąsowa pkom. kujawskiego kwitują Marka z Korabiewic pkom. gost. z zarządu dóbr w Lubsinie, Gradowie, Wąsowie i Potołowie (Las. 8); 1436 Stanisław Grad z S. wojewoda płoc. umiera (Las. 7); 1438 Krystyn s. wojewody bierze udział w rozgraniczeniu dóbr Dąbrowa od Drogiszki (Las. 8);

1441 Stanisław i Krystyn, synowie zm. wojewody Grada dzielą się dobrami po ojcu: Krystyn otrzymuje S. z przyległościami, Dąbrowę, Galomin i 1/2 Staroźrebów, Stanisław – 1/2 Staroźrebów (MK 336, 28-28v; Las. 7, 8)³Lasocki podaje inny rok tej wzmianki, mianowicie r. 1451 i inną dokumentację: MK 334, 25. Wg niego Stanisław już przedtem otrzymał Sokołów i Sobiejuchy; 1445 – zm. przed 1456 Krystyn z S. h. Dołęga podstoli płoc. (MK 337, 110v; ZDP nr 141, 167); 1449 Jan Szreński s. Krystyna zastawia Gradowi z Kozolina 12 wł. os. w Kowalewie w 40 kopach gr w półgr. (MK 337, 72v); 1450 ur. Stanisław z Sokołowa chor. gost. i Jan z S. bratanek, kolatorzy i patroni kościoła w Staroźrebach (Ep. 5, 36v); 1456 ur. Jan Szreński s. Krystyna podstolego płoc. występuje jako strona w rozgraniczeniu wsi Galomin, związanego ze sprzedażą jego części Dołędze kanonikowi płoc. (ZDP nr 167); → Galomin; 1459 → p. 5; 1460 tenże Jan pożycza od Stanisława Zagroby przywilej kościoła par. w Zagrobie, który zobowiązuje się zwrócić w ciągu 2 tygodni pod karą 2000 fl.; sumę tę zabezpiecza na wsiach swoich: Staroźreby, Kowalewo, Dąbrowa (MK 335, 172v); 1461 → p. 5; 1462 Jan Szreński dworzanin królewski (MS I nr 597; Las. 8); 1466 król Kazimierz Jagiellończyk zabezpiecza Janowi Szreńskiemu swemu dworzaninowi tytułem zasług 400 grzywien na m. Bielsk i na wsi Cekanowo (AG perg. 436; Las. 8); 1473 Jakub s. Szczepana z S. student Uniwersytetu Krakowskiego (Album I, 213); 1476-1488 dziedzicem S. jest ur. Krystyn s. Jana, który posiada Dąbrowę, Bońkowo i inne dobra swego ojca (Las. 8); 1482 ks. Konrad III zatwierdza wielm. Zawiszy z Kondrajca chor. płoc. i swemu marszałkowi dokument z 1481, w którym ur. Krystyn z S. zabezpieczył temuż Zawiszy 100 kóp gr na swoich dobrach Galomin wraz z siedliskiem, młynem itp. pod przepadkiem (MK 6, 166v); 1488 po zmarłym bezpotomnie Krystynie z S. następuje podział jego dóbr: wd. Elżbieta ma objąć m. Kleczewo i należące do niego wsie w pow. konińskim, na których miała zabezpieczoną oprawę swego wiana; spośród bratanków Krystyna (synów Mikołaja, wnuków Stanisława chor. gost. i prawnuków Grada wojewody płoc. i mazowieckiego) Stan. Sokołowski otrzymuje S. z pr. patronatu kościoła par. tamże i z wsiami – Wola, Przychód, Garkowo [Stare], Słoszewo i Kunki; jego bracia stryjeczni, Stanisław, Mikołaj i Wojciech otrzymują tę cz. Staroźrebów, którą miał Stan. Sokołowski po ojcu oraz tę, którą mu niegdyś podarował Krystyn Szreński, oraz Kowalewo, Kowalewko, cz. Dąbrowy wraz z pr. patronatu kościoła par. tamże i połowę Bońkowa (Las. 9); 1493 Stanisław z S. alias z Sokołowa (Z 16, 193a); 1497 tenże Stanisław z S. kaszt. wis. brał udział w wyprawie wołoskiej; król Jan Olbracht daje mu skonfiskowane dobra szlachty z Bagienic Dużych, Andrzeja i Budzisława Nakwaskiego z Gołuszyna, szlachty z Kobuszyna, szlachty z Liberadza (MS II nr 815); 1497-1507 Stanisław z S. kaszt. wis. (WS 286; AG perg. 755; MS IV/1 nr 133); 1498 tenże Stanisław wchodzi w posiadanie dóbr Ługi, należących do Bernarda z Ług (Las. 10); 1507 Stan. Szreński wojewoda płoc. (Las. 10); 1508 tenże Stanisław uzyskuje od króla Zygmunta I zatwierdzenie darowizny miasta S. i przywilejów nadanych swojemu przodkowi Gradowi; jednocześnie zabezpiecza żonie Małgorzacie z Działynia posag w sumie 2000 fl. na mieście S. i zamku oraz przyległych wsiach: Garkowo, Wola, Przychód, Słoszewo i Kunki (MS IV/1 nr 263; MS IV/2 nr 8801; Las. 10); 1509 oraz ustanawia opiekunami swoich dzieci żonę Małgorzatę, c. zm. Mikołaja z Działynia wojewody inowrocławskiego, Mikołaja z Kowalewa skarbnika płoc. i Wojciecha ze Staroźrebów; darowuje kapitule płoc. dom w Płocku (Las. 10); 1510 Stan. Szreński wojewoda płoc. umiera (MS IV/2 nr 9578; Las. 10); 1519 Feliks Szreński s. Stanisława wojewody wraz z matką Małgorzatą ustanawiają w S. pobożną fundację (Las. 10); 1521 tenże Feliks mianowany cześnikiem gost. (Las. 10); 1526 Feliks Szreński wojewoda płoc. mianowany kaszt. rypińskim (MS IV/2 nr 14492); tenże Feliks poślubia Barbarę c. Stan. Kościeleckiego wojewody poznańskiego i zabezpiecza jej 3000 fl. tytułem posagu na dobrach dziedzicznych: S. z wsiami Garkowo [Stare], Słoszewo, Przychód, Wola, Kunki, Dąbrowa i Kamień⁴Nie ma wsi Kamień w pow. szr., najbliższy Kamień jest w pow. przasn., par. Dzierzgowo oraz na wsiach w pow. gost. i radziejowskim; wyposaża siostrę Annę żonę Pawła Kryskiego s. wojewody płoc. sumą 1000 fl. (Las. 10, 11; MS IV/2 nr 14514, 14536); 1527 Feliks Szreński kaszt. dobrzyński (Las. 11; WS 123); 1529 król Zygmunt I zezwala Feliksowi Szreńskiemu odkupić od Pawła Kryskiego miasto Mławę (BOK nr 264); 1530 tenże Feliks otrzymuje starostwo płoc. (Las. 11; WS 123); 1531: młyn wodny w S. o 2 kołach (RP 41, 125); 1533 Feliks Szreński otrzymuje starostwo malborskie (Las. 11); 1549 a także starostwo łomż. i wis. (MS V nr 4437, 6161, 14997, 17757; Las. 11); 1554 Feliks Szreński umiera i wygasa na nim ród Szreńskich. Wdowa po nim odsprzedaje S. bpowi Noskowskiemu, który kupił miasto dla swoich synowców (Las. 12).

4. 1383 → p. 3; 1397 Stanisław Grad dz. Kowalewa otrzymuje od ks. Siemowita IV pr. poboru cła od kupców i woźniców przejeżdżających przez miasto S. lub w promieniu 1 mili od miasta oraz zwolnienie mieszkańców S. od cła w granicach księstwa płoc. (L nr 127; Bon. XII, 6; Las. 6); 1485 ks. Janusz II nadaje Krystynowi z S. swemu dworzaninowi pr. odbywania targu w mieście S. w każdy poniedziałek tygodnia (MK 6, 177v); 1508 → p. 3; 1526 Feliks Szreński uzyskuje potwierdzenie przywilejów nadanych Stanisławowi Gradowi dla S. (MS IV nr 5837, 7225, 7231; MS V nr 26, 905, 909; Las. 11); 1528 oraz przywileju zwalniającego od ceł mieszczan szreńskich (Las. 11); miasto S. uwlonione od podatków na kilka lat wskutek pożaru (Las. 11); 1530 staraniem Feliksa Szreńskiego zostaje nadany przywilej cechowi szewskiemu (Las. 11).

5. 1429 Świętosław wikary w S. wezwany do uiszczenia świętopietrza (Kurenda, 218); 1441 Windzim pleban z S. (Kap. P OM nr 83); 1446 Piotr rektor kościoła par. w S. (ZDP nr 143, 144); 1459 Mikołaj z Mierzeńca doktor praw kanonik i oficjał płoc. procesuje się z ur. Janem z S. o wikarych w kościele par. w S. (Ep. 5, 106-106v); 1460-1461 w dalszym ciągu toczy się sprawa między Mikołajem kanonikiem płoc. i Janem z S. (Ep. 5, 117v); 1502 pleban w S. pobiera dzies. z folwarku w Pączkowie (Ep. 149, 38v); 1598 kościół par. Najświętszej Marii Panny i Ś. Jana Chrzciciela w S.; na przedmieściu kaplica Ś. Barbary (WP 5, 372).

6. 1411 Krzyżacy odbierają Piotrowi mieszcz. z S. 1 grzywnę toruńską i Marcinowi mieszcz. z S. 27 grzywien (Lites II, 198); 1527-1528 pożar w S. (Las. 11); 1531 Feliks Szreński przebudował kościół par. w S. i duży zamek o 4 wieżach, otoczony fosami i murami; w kościele ufundował nagrobek swojemu przodkowi Gradowi (Las. 11).

7. 1461-1534 (Ep. 5, 123, 149; Ep. 10, 132; RTH VIII, 10; Kap. P 50, 69v; UP 115).

8. Obecnie nie stwierdzono istnienia śladów grodziska. Być może na jego miejscu Szreńscy zbudowali w XV w. zamek, którego resztki zostały rozwiezione około 1800 r. (GMP 140).