CHORZEMIN

(1287 wzm. 1431 kop. 1620 i 1419 or. Chorzemino, 1423 or. Chorzymino, 1425 or. Chorzemyno, 1435 wzm. 1653 Chorzemin, 1529 kop. po 1620 Horszemino, Horszemyn, 1530 Corzenino, 1546 Chorzemya, 1563 Corzemino, 1564 Chorzenino, 1512 Chorzamino, 1580 Korzemino, 1590 Chorzemienicze) 3 km na NW od Wolsztyna1I. Zakrzewski tylko na podstawie kilku przekreślonych liter („mino”) pozostałych po razurze w tytule dok. z kopiariusza klaszt. z XVII w. przypuszczał, że z Ch. należy utożsamiać Wityń pod Paradyżem (k. Świebodzina) nadany a. 1250 kl. oberskiemu (Wp. 1 nr 287), podając tę informację w Wp. 4, 43 i tamże indeks. Za nim przyjął tę identyfikację Kozierowski w K 3, 400, wycofując się z niej w K 5, 481. Bezpodstawność identyfikacji tych osad przekonywająco uzasadnił Krasoń s. 70-71.

1. 1530 n. pow. kośc. (ASK I 3, 128v); 1563 n. par. Niałek (ASK I 4, 179).

2. 1360 obl. 1555 brzeg [rz. → Dojcy] należący do dz. w Ch. → p. 3 i → Stary Młyn na Dojcy [k. Wolsztyna]; 1404 wzm. 1653 woźny sąd. zapowiada pastwiska wsi należących do kl. cyst. w Obrze, m. in. w Ch. (Obra B 3, 299); 1419-20 woźny sąd. zapowiada użytki gruntowe we wspomn. wsiach, m. in. w Ch. (KoścZ 5, 112v; KoścZ 6, 109v); 1424 wzm. 1653 sprawa sąd. o gran. między wsiami Obra, Niałek Mały, Niałek Wielki i Ch. (Obra B 3, s. 295, 297); 1425 woźny sąd. oświadcza, że kopce gran. usypane i poprawione między wsiami Obra, Niałek Wielki i Ch. mają stać przez 3 l. pod sankcją utraty zakładu 200 grz. (KoścZ 8, 177, dawna k. 184; Krasoń 141); 1435 wzm. 1653 sprawa sąd. o gran. między Ch. i Niałkiem Wielkim i Niałkiem Małym (Obra B 3, 299)2W zapisce kopiariusza omyłkowo podano zamiast wsi Niałek Wielki i Mały – „Gliino (!) Maior i Minus”, wsie o takiej nazwie (Glinno i Glinno Małe) znajdują się w Wlkp. tylko k. Murowanej Gośliny; ogrody w m. Wolsztynie należące do pleb. tamże położone od strony wsi Ch. (S. Karwowski, Wolsztyn i jego dziedzice, Poznań 1911, s. 8); 1497 jez. [Karpicko?] należące do sołectwa w Ch. → p. 4, 1590-91; 1485, 1502 wzm. 1653 kopiec narożny między wsiami Niałek Wielki i Powodowo położony k. drogi prowadzącej ze wsi Siedlec [k. Wolsztyna] do Ch. (Obra B 3, s. 298, 309); 1512 woźny sąd. oznajmia, że zapowiedział płone pastwiska i drogi wsi Tuchorza Piotra Osowskiego [z Osowa k. Szamotuł, obecnie Stare Osowo?] wobec poddanych Hercharda opata oberskiego z wsi Siedlec, Kiełpiny i Ch. (KoścZ 18, 296); 1546 → Niałecki Młyn w Ch. → p. 3; 1563 w ugodzie polubownej między Jakubem Iłowieckim [z → Iłowca Wielkiego] i jego bratankami Cyprianem s. zm. Mikołaja i Janem s. zm. Jana a Stan., Bernardem, Gabrielem, Baltazarem i Janem Tłockimi [z Tłoków] wspomniana łąka za rowem wpustnym → Starego Młyna na rz. Dojcy k. Karpicka, rozciągająca się aż do brzegu [rz. Dojcy] wsi Ch., należąca do Tłockich (PG 107, k. 356-358v); 1590-91 spór o jez. [Karpicko?] przynależne do sołectwa wsi Ch. → p. 4.

3. Własn. kl. cyst. w → Obrze. 1287 ks. Przemysł II, podarował kl. w Obrze wsie Ch., Gola [k. Rakoniewic] i Guździn ze wszystkimi prawami (Obra A 2; Wp. 5 nr 523 w trans. z 1431 kop. 1620, zawierającym potwierdzenie przez króla Władysława Jag. dawnych przyw. kl. w Obrze); 1360 w trans. z 1365 obl. 1553 Peregryn dz. z Karpicka i Tomasz dz. z Ch. zawierają ugodę w sprawie młynów w Karpicku: Tomasz z Ch. zgadza się na podwyższenie wody dla tychże młynów, nie zabraniając swojego brzegu [rz. Dojcy w Ch.], w zamian za co on i jego potomni będą otrzymywali co tydzień ze Starego Młyna w Karpicku korzec [mąki] i wolno im będzie zakładać w nowym stawie [młyńskim] 20 wierszy (gulgustria) oraz co tydzień łowić w nim ryby siecią zw. słęp (slamp). Peregryn i jego sukcesorowie z Karpicka otrzymują na budowę 2 młynów w Karpicku drewno oraz piasek [do budowy grobli] z Ch. (KoścZ 28, 1022; Wp. 3 nr 1426)3Cytowany dok. z 1360 r. (w pergaminowym trans. z 1365) oblatowany w księdze ziemskiej kośc. w 1553 r. przez Jana Tłockiego właśc. Starego Młyna w Karpicku wraz z drugim dok. z tej samej daty rocznej i dziennej (umowa między Peregrynem a kl. oberskim w sprawie Nowego Młyna w Karpicku ze wzm. o Niałeckim Młynie – Wp. 3 nr 1425) zasługuje na osobną uwagę w związku z niejasnymi, wbrew dotychczasowym ustaleniom, początkami własn. kl. oberskiego w Ch. Dok. ten przeoczył Krasoń, nie zajmując się w ogóle osobą Tomasza z Ch., szczególnie interesującą ze względu na rzekome nadanie Ch. kl. w Obrze już w 1287, które wspomn. autor omawia w osobnym miejscu swej monografii (Krasoń 71, 82-83) przyjmując bez zastrzeżeń autentyczność dok. Przemysła II z insertu Władysława Jagiełły z 1431. Tenże m. in. autor wykazał jednak, że kl. oberski uzyskiwał własn. niektórych dóbr przez fałszerstwo dok., jak np. w wypadku Niałeckiego Młyna (tamże 78-81). Zwrócił też uwagę na dok. z 1360 zawierający umowę Peregryna z kl. w sprawie Nowego Młyna w Karpicku wspominający o Niałeckim Młynie jako posiadłości kl. oberskiego, tj. na źródło pierwszej, ponoć pewnej o tym informacji po dacie fals. z 1285, a przecież dok. wymieniający Tomasza dz. w Chorzeminie i tegoż samego Peregryna z Karpicka, wystawiony został z dokładnie tą samą datą. O Niałecki Młyn toczyły się spory między Iłowieckimi a kl. w Obrze aż do XVI w. (→ też wyżej 1546 p. 3). Obl. z 1553 (nie podano dokładnie jej celu) pozostawała też najprawdopodobniej ze sporami Tłockich o młyny z kl. oberskim (→ wyżej 1590-91 p. 3). Jeśli przyjmiemy wyżej cytowany dok. z 1360 wymieniający Tomasza z Ch. jako wiarygodny, wówczas należałoby przyjąć jako podejrzany dok. o nadaniu Chorzemina rzekomo już w 1287. 1404-35 → p. 2; 1423 wieś Ch. (K 2, 82 cytowanego aktu nie odnaleziono); 1472 kl. w Obrze zobowiązuje się wobec Jana pleb. kościoła par. w Wolsztynie dawać mu czynsz roczny 2 grz. na założenie altarii w tymże kościele, zabezpieczony na wsi Ch. w sumie głównej 24 grz. zakupionych przez kl. z zastrz. pr. odkupu na swoje potrzeby (Krasoń 154); 1497 → p. 4; 1512 → p. 2.

1508 kmiecie w Ch. Tomasz i Walenty Gambass → p. 4; 1529 Wawrzyniec karczmarz w H., Andrzej Pęczek zagr. tamże (Obra B 3, 22).

1546 Adam opat kl. w Obrze skarży Jana Iłowieckiego o zniszczenie przemocą grobli k. jez. [nazwa nie podana] i Niałeckiego Młyna w dziedzinie zw. Ch. i spuszczenie wody, przez co młyn nie przynosił dochodów przez kilka tygodni (KoścZ 27, k. 222v-223)4Młyn Niałecki wymieniony tu jako leżący na terenie wsi Ch., znajdował się na przeciwległym tejże wsi brzegu jez. Karpicko (obecnie Jez. Wolsztyńskie), między m. Wolsztynem a Komorowem.

1530 pobór w C. z 4 ł. i 1 ł. sołtysa (ASK I 3, 128v); 1563 pobór w C. z 9 1/2 ł., 1 ł. sołtysa, mł. wodnego w dzierż. dziedz. o 2 kołach walnych i 1 karczmy dziedz. (ASK I 4, 179); w Ch. 7 ł. (IBP 304); 1571 pobór w Ch. wsi opata oberskiego z 9 1/2 ł., 1 ł. sołtysa, 1 karczmy, 2 zagr. z rolami i mł. wodnego o 2 kołach (ASK I 5, 428v); 1580 pobór w K. z 10 1/2 ł., 1/2 karczmy, 2 zagr., 2 komor., mł. walnika o 2 kołach (ASK I 6, 261v).

4. 1497 wzm. 1591 przyw. na sołectwo w Ch. → 1591; 1508 legaty w testamencie Marcina sołtysa w Ch. dla kościołów par. w Wolsztynie i Niałku Wielkim, z sum ze sprzedaży sołectwa Wawrzyńcowi swemu bratankowi (?filiaster) → p. 5; w tymże testamencie wspomn. sołtys Wawrzyniec otrzymać ma 1/2 barci (alvearium apum), owce i 2 krowy. Świadkami testamentu m. in. Tomasz i Walenty Gambass kmiecie i ławnicy w Ch. (DepTest. 4, 67; ACC 85, k. 56v-57); 1530, 1563, 1571 łany sołtysa w Ch. → p. 3; 1590 Jan Bylęcki opat kl. w Obrze skarży Baltazara Tłockiego o bezprawne zawładnięcie jez. [nazwa nie podana] w Ch. (in fundo villae Ch.) przynależnego do sołectwa i dóbr w Ch. oraz o szkody z tego powodu szacowane na 1000 grz. (KoścZ 71, 452); 1591 tenże opat w sprawie przeciwko wspomn. Tłockiemu przedstawia w sądzie przyw. z 1497 na sołectwo w Ch. wydany sołtysowi dożywotnio, w którym jez., o które chodzi, dokładnie jest opisane i którego używanie przyznane jest sołtysowi oraz in. przyw. soł. wydany obecnemu posiadaczowi [sołectwa], w którym tak samo wyraźnie jest powiedziane, że to jez. było i jest własn. klaszt. Sąd postanawia, że opat z 2 członkami konwentu i z 6 szl. ma zaprzysiąc na najbliższych roczkach, że jez. na terenie wsi Ch., o które toczy się spór, jest i zawsze było własn. kl. w Obrze (KoścZ 72, k. 234-236).

5. 1472 czynsz roczny 2 grz. dla kościoła par. w Wolsztynie z Ch. → p. 3; 1508 Marcin sołtys w Ch. zapisuje w testamencie w obecności pleb. w Niałku Wielkim na naprawę (pro fabrica) kościołów par. NMP w Wolsztynie i Ś. Mikołaja w Niałku Wielkim po 5 grz. oraz dla tychże kościołów 1/2 achtela (hactuale) miodu i 2 worki wełny, dla kościoła par. w Niałku Wielkim 1/2 barci, a dla Wawrzyńca wikarego w tymże Niałku krowę i wieprza (DepTest. 4, 67; ACC 85, k. 56v-57); 1564 dzies. wiard. z 7 ł. w Ch. należącym do par. w Niałku Wielkim po 4 gr z łanu oddawana jest do klucza dóbr bpa pozn. w Buku (IBP 304).

7. Grodzisko położone nad rz. Dojcą, 2 km na NE od Ch., nie ustalonego typu i nieznanej chronologii, rozwiezione (Hensel 1, 117).

1 I. Zakrzewski tylko na podstawie kilku przekreślonych liter („mino”) pozostałych po razurze w tytule dok. z kopiariusza klaszt. z XVII w. przypuszczał, że z Ch. należy utożsamiać Wityń pod Paradyżem (k. Świebodzina) nadany a. 1250 kl. oberskiemu (Wp. 1 nr 287), podając tę informację w Wp. 4, 43 i tamże indeks. Za nim przyjął tę identyfikację Kozierowski w K 3, 400, wycofując się z niej w K 5, 481. Bezpodstawność identyfikacji tych osad przekonywająco uzasadnił Krasoń s. 70-71.

2 W zapisce kopiariusza omyłkowo podano zamiast wsi Niałek Wielki i Mały – „Gliino (!) Maior i Minus”, wsie o takiej nazwie (Glinno i Glinno Małe) znajdują się w Wlkp. tylko k. Murowanej Gośliny.

3 Cytowany dok. z 1360 r. (w pergaminowym trans. z 1365) oblatowany w księdze ziemskiej kośc. w 1553 r. przez Jana Tłockiego właśc. Starego Młyna w Karpicku wraz z drugim dok. z tej samej daty rocznej i dziennej (umowa między Peregrynem a kl. oberskim w sprawie Nowego Młyna w Karpicku ze wzm. o Niałeckim Młynie – Wp. 3 nr 1425) zasługuje na osobną uwagę w związku z niejasnymi, wbrew dotychczasowym ustaleniom, początkami własn. kl. oberskiego w Ch. Dok. ten przeoczył Krasoń, nie zajmując się w ogóle osobą Tomasza z Ch., szczególnie interesującą ze względu na rzekome nadanie Ch. kl. w Obrze już w 1287, które wspomn. autor omawia w osobnym miejscu swej monografii (Krasoń 71, 82-83) przyjmując bez zastrzeżeń autentyczność dok. Przemysła II z insertu Władysława Jagiełły z 1431. Tenże m. in. autor wykazał jednak, że kl. oberski uzyskiwał własn. niektórych dóbr przez fałszerstwo dok., jak np. w wypadku Niałeckiego Młyna (tamże 78-81). Zwrócił też uwagę na dok. z 1360 zawierający umowę Peregryna z kl. w sprawie Nowego Młyna w Karpicku wspominający o Niałeckim Młynie jako posiadłości kl. oberskiego, tj. na źródło pierwszej, ponoć pewnej o tym informacji po dacie fals. z 1285, a przecież dok. wymieniający Tomasza dz. w Chorzeminie i tegoż samego Peregryna z Karpicka, wystawiony został z dokładnie tą samą datą. O Niałecki Młyn toczyły się spory między Iłowieckimi a kl. w Obrze aż do XVI w. (→ też wyżej 1546 p. 3). Obl. z 1553 (nie podano dokładnie jej celu) pozostawała też najprawdopodobniej ze sporami Tłockich o młyny z kl. oberskim (→ wyżej 1590-91 p. 3).

Jeśli przyjmiemy wyżej cytowany dok. z 1360 wymieniający Tomasza z Ch. jako wiarygodny, wówczas należałoby przyjąć jako podejrzany dok. o nadaniu Chorzemina rzekomo już w 1287.

4 Młyn Niałecki wymieniony tu jako leżący na terenie wsi Ch., znajdował się na przeciwległym tejże wsi brzegu jez. Karpicko (obecnie Jez. Wolsztyńskie), między m. Wolsztynem a Komorowem.