(1230 or. Chranstovo, 1247 Cranztov, 1252 kop. XVII w. Hrestowo, 1256 Hrustovo, Grustov, 1263 kop. XVII w. Chrastovo, 1399 or. Chrzanstowo, kop. XIX w. Crąstowo, 1400 or. Charzustowo!, Charznstowo, Crzanstowo, Cróstowo, 1402 Crzóstowo, 1403 Chrąstowo, 1410 kop. XIX w. Chrząstowo, 1411 Chrzastowo, 1413 Chranstowo, 1418 Chrzascowo!, 1426 Krzanstowo, 1433 reg. XIX Chrzestowo, Chranstow, 1485 Chrzasthow, Chrzasthkowo, 1494 Chrzasthowo, Chrostowo, 1500 Chrąszthowo, 1563 Chrąsthowo), 7 km na W od Książa.

1. 1481 n. pow. kośc. (PG 9, 132v); 1446 n. par. Wieszczyczyn (Now. 2, 410).

2. 1256 granice między H. i Albrechtowem, wsiami kl. cyst. w → Paradyżu a Zaborowem i Sroczewem, wsiami komesa Jarosta s. Chwała, sędziego gnieźn. i kal. → Albrechtowo; 1424 dębina w Ch. → p. 3, Wojc. Dobczyński [z Ch.]; 1429 usypane nowe kopce gran. między wsiami Bienkowo i Łęg [k. Śremu], m. in. od strugi aż do granicy z Ch. (KoścZ 9, BK 784, 168v); 1433 Mik. Dobczyński zapowiada drogi, łąki, lasy i pastwiska we wsiach Ch. i → Dobczyn (BR 628 nr 95); 1494 łany opust. w Ch. zw. Jandrzejewski (Yandrzeyewsky) i Robaczyński (Robaczynski) oraz opust. ogród zw. Pieczewski (Pyeczewski) → p. 3; 1496 nowe kopce gran. między → Bienkowem i Ch. (AC 1 nr 870); 1500 zarośla zw. Łoza (Lossza) przy gran. → Bienkowa z Ch. (CO 111, 9); 1503 łąki zw. Dziewiątki (Dzyewyanthky) w Ch. → p. 3; 1514 w opisie gran. wsi → Bienkowo, Olsze i Ch. wspomn. kopiec narożny między tymi wsiami, łąka Pliska (Plysska), przez którą biegnie gran. do kopców ściennych w miejscu Ostrówek (Ostrówek) k. jabłoni i dalej przez bagno zw. Pale (Palye) aż do kopca narożnego między Bienkowem, Ch. i Łęgiem (KoścZ 18, 550); 1531 Ch. graniczy z Bienkowem (CP 111, 130); 1532 łąki w Ch. zw. Rutki (Rvthky), Dziewiątki (Dziewyathky) pod lasem zw. → Krzywy Bór (Krzywybor) → p. 3; 1563 młyn Sroczewski k. Ch → p. 3.

3. Własn. szlach., następnie kl. cyst. w → Paradyżu, potem książęca, potem znów szlach. 1230 komes Bronisz nadaje po śmierci swej oraz żony wszystkie swoje dobra, m. in. Ch., klasztorowi cyst. w Paradyżu (Wp. 1 nr 128)¹J. Nowacki wysunął hipotezę, że ostatnim potomkiem rodu komesa Bronisza i jego braci był Sędziwój z Zaborowa [znany od 1387] oraz → Dobczyna i Rusocina, zm. 1406, po którym reszta włości Łodziów – jakoby potomków Bronisza z XIII w., przeszła przez córki w ręce Wyskotów i Łodziów Spławskich al. Ksiąskich oraz na Pomianów z Wronczyna, a przedstawicielem rodu Sędziwoja przy działach spadku był [Jakusz] Pomian z Lubonia (Now. 2, 410); zapiski sąd. kośc., na które autor się powołał, wymieniają wprawdzie 3 wspomn. wyżej wsie jako dziedziny (najpewniej w częściach) zm. Sędziwoja (→ Dobczyn), nie mówią wszakże nic o tymże Sędziwoju jako dziedzicu także w Ch., jak to stwierdził autor w in. miejscu swej pracy (Now. 2, 758 przyp. 13). Jednak ze względu na obecność Wyskotów nie tylko w Rusocinie i Dobczynie (gdy chodzi o kompleks ich posiadłości k. Śremu i Książa w pow. kośc.), lecz m. in. i w Ch. już w końcu XIV w. – hipoteza Nowackiego o posiadłościach wspomn. Sędziwoja również w Ch. jest wielce prawdop. Warto jednocześnie zaznaczyć, że Sędziwoja z Zaborowa, Dobczyna i Rusocina zm. 1406, łatwo pomylić z Sędziwojem Wyskotą z Żytowiecka (→ 1404, WR 3 nr 243), żyjącym jeszcze w 1413 r; 1236 ks. Władysław [Od.] zatwierdza wspomn. nadanie (za zgodą Sędziwoja, brata Bronisza i Jarosta, s. jego brata Chwała oraz żony i rodziców Bronisza) oraz uwalnia nadane kl. dobra od cła i ciężarów pr. pol. (Wp. 1 nr 194); 1247 pap. Innocenty IV przyjmuje pod opiekę kl. cyst. w Paradyżu i jego posiadłości, m. in. C., oraz uwalnia je od dziesięcin (Wp. 1 nr 265); 1252 kop. XVII w. ks. Przemysł I poświadcza, że komes Sędziwój (Sudovoy) s. zm. Chwała zamienił (za zgodą swego brata komesa Jarosta) z kl. cyst. w Gościkowie [→ Paradyż] 1/2 swojej wsi H. za wieś tegoż kl. Konarskie [k. Książa, pow. kośc.] oraz 7 grz. srebra (Wp. 1 nr 295); 1256 kl. cyst. w Paradyżu otrzymuje przez zamianę z komesem Jarostem sędzią gnieźn. i kal., s. Chwała, wsie H. i → Albrechtowo (p. 2) oddając mu wsie Zaborowo i Sroczewo (Wp. 1 nr 362); 1257 [fals.] kop. 1650 ks. Przemysł I bierze w opiekę i zatwierdza posiadłości kl. cyst. w Paradyżu, m. in. wieś Ch., nadaje im imm. oraz zezwala na lokację wsi na pr. niem. (Wp. 1 nr 351; Bielińska 261-262); 1263 kop. XVII w. ks. Bolesław Pob. oddaje kl. cyst. w Paradyżu dziedziny → Grodziszcze i → Suchcino w zamian za wsie tegoż kl., otrzymane od zm. komesa Bronisza: Ch., Kotowo [k. Zaniemyśla] i Albrechtowo (Wp. 1 nr 408); 1296 kop. XV w. komes [imię nie podane, zapewne Mikołaj wda kal. → Głuszyna] w Ch. → p. 5.

1393-1418 Paweł, Paszek Wyskota Chrząstowski z Ch., Radłowa, Mikuszewa, Graboszewa, Zdzieża [ostatnie 4 wsie w pow. pyzdr.] Rusocina i → Dobczyna (Wp. 5 nr 5, 221, 270; WR 1 nr 854; WR 3 nr 323, 571; MHP s. 308, 309; BR 628 nr 23, 42, 47, 51, 55, 56; KObceRyc. 125; KoścZ 4, 47v; KoścZ 5, 33v; BJ 8057 IV, 144; MPoznań D 407), 1412 asesor sąd. kośc. (Wp. 5 nr 201; BR 628 nr 42), 1413-18 łowczy kal. (GUrz. nr A 66) i jego ż. Katarzyna: 1393-99 tenże Paszek Wyskota z ż. Kat. w sporach z Jaśkiem Radłą: 1393 Katarzyna pozywa Radłę o wieś Rożnowo i wiano swej matki (Lek. 1 nr 1431), tenże Paszek z żoną wzywają Radłę o okazanie przyw. na dziedzinę Rożnowo (Lek. 1 nr 1582; BR 628 nr 4), 1399 tenże Paszek w imieniu swej ż. Katarzyny uzyskuje przysąd 120 grz. na 1/2 wsi Rożnowo w części, w której jest kościół; będzie dziedziczył tę część wraz z wszystkimi dochodami do czasu całkowitej zapłaty wspomn. kwoty przez Jaśka Radłę (Lek. 1 nr 3018²W zapisce błędna lekcja Saiøscowo, zamiast Chrøstwo; BR 628 nr 9); 1394 tenże Paweł Chrząstowski w sporze z Grzymkiem Murzynowskim [z Murzynowa Borowego pow. pyzdr., obecnie Murzynówko] (Lek. 2 nr 329); 1399-1401 tenże Paszek w sporach z dziedzicami z Graboszewa: 1399 Paszek wraz z ż. [Katarzyną] z Ch. albo (seu) z Radłowa [k. Słupcy, pow. pyzdr.]³Do identyfikacji tej wsi z Radłowem k. Słupcy może upoważniać treść dok. z 1399 w Wp. 3 nr 2009. Na osobną uwagę zasługuje też in. wieś Radłowo k. Obornik (i wsi Rożnowo) wspomn. w źródłach dopiero od 1591, już jako osada opust. (K 3, 118; K 8, 97), m. in. ze względu na przydomek właśc. Rożnowa Jaśka Radły, z którym procesowali się Paszek z ż. Katarzyną w l. 1393-99. Jako właściciela Radłowa k. Słupcy w 1399 identyfikował Paszka Chrząstowskiego (wymienionego w dok. w Wp. 3 nr 2009 tylko z imienia, bez przydomka) S. Kozierowski (K 1, 247-248; K 5, 225) zobowiązani przez Michała i Andrzeja i ich matkę Afkę z Graboszewa do zapłaty wiana tejże Afce w kwocie 60 grz. zapisanego na karczmie k. kościoła w Graboszewie i połowie zastawionego [gruntu] k. dworu przy rzece tamże (Lek. 2 nr 794), 1401 tenże Paszek w sporze ze wspomn. Afką o podpalenie [jego dziedziny] (WR 2 nr 135; BR 628 nr 5); 1399 kop. XV w. tenże Paszek dz. w Radłowie kupuje wieś Radłowo od Mik., Jana, Jakusza, Bodzęty, Mścigniewa, Mik., Jana braci stryjecznych (uterini, patrueles) oraz ich sióstr, także stryjecznych: Stachny, Jadwigi, Klary i Zofki, jako brat [stryjeczny?] wspomn. osób, za 300 grz. groszy pras., i odsprzedaje w tym samym dniu wspomn. wieś za tę samą kwotę kl. cyst. w Lądzie [pow. kon.] (Wp. 3 nr 2009); tenże Paszek Wyskota w sporze ze Stan. Żydówką [z Rogaczewa Wielkiego k. Krzywinia] o 10,5 grz. pieniędzy Nikla (Niclonis), o które pozywał tegoż Stan. przed sądem duchownym (Lek. 2 nr 2409); 1400-01 tenże Paszek z Ch. skarży sołtysa i kmieci z Wszeborza [obecnie Wszemborz k. Pyzdr, pow. pyzdr.] o to, że nie chcą wydać mu za poręczeniem uwięzionego przez nich jego poddanego (Lek. 2 nr 887; ZSW nr 188); 1402 tenże w sporze z Jakuszem Jaką podsędkiem kal. o Bierzglin Stary [pow. pyzdr., obecnie Bierzglin] (WR 2 nr 165; BR 628 nr 11, 12; ZSW nr 326); temuż Paszkowi Tomisław z Miłosławia [pow. pyzdr.] winien zapłacić kwotę zgodnie z dok. sprzedaży w terminie 6 tygodni pod sankcją utraty na zawsze dziedzin Mikuszewo i Chlebowo [obydwie wsie w pow. pyzdr., k. Miłosławia] (BR 628 nr 14); 1403 tenże Paszek dz. w Mikuszewie (KObceRyc. 125); tenże Paszek Wyskota zdaje się na ugodę polubowną z Januszem Skrzyneckim w sprawie Wyszoty z Łęgu [k. Śremu] o 1/2 dziedziny Skrzynki [k. Kórnika, pow. pyzdr.] i in. sprawy tegoż Wyszoty (KP nr 1425, 1621); tenże Paszek ma dać Wojkowi mieszcz. pozn. 7 grz. za Wyszotę z Łęgu (KP nr 1638); 1403, 1408 tenże Paszek z ż. Kat. w sporze z Arką z Szymankowa o wieś Szymankowo, a następnie o 150 grz. (KP nr 1415, 1510, 1614; BR 628 nr 18, 30, 31); 1404 tenże w sporze z Michałem z Graboszewa [przedmiot sporu niejasny] (WR 2 nr 227; BR 628 nr 16 z błędną datą 1403, nr 20); tenże Paszek dz. w Zdzieżu [pow. pyzdr.] (KObceRyc. 125); 1405 tenże w sporze z Mościcem [ze Stęszewa] kaszt. pozn. o rękojemstwo (KP nr 2525); 1406 tenże Paszek Wyskota w sporze z Mik. Spławskim [ze Spławia k. Poznania] (BR 628 nr 21); 1407 tenże dz. w Graboszewie (KObceRyc. 125); 1408 tenże Paszek Wyskota skarży Henryka Cielmickiego [z Cielmic k. Borku, pow. pyzdr.] o 1/2 Trzecianowa, które kupił u zm. Henryka [z Zimnej Wody, pow. pyzdr., obecnie Zimnowoda] kaszt. ksiąs. (BR 628 nr 28); tenże w sporze o 50 grz. wniesionych przez Katarzynę ż. Czewleja z → Dobczyna do tejże wsi (BR 628 nr 29 błędna lekcja Dobrzino); 1409 tenże zgłasza pr. bliższości do wsi Rusocin i → Dobczyn (BR 628 nr 63 jw.); 1409-10 tenże skarży Tomisława z [wsi] Olsze o rabunek pszczół wartości 10 grz. i napad na jego dziedzinę (WR 3 nr 421; BR 628 nr 34, 35, 36); 1410 tenże w sporze z Janem Wyskota z Żytowiecka o 1/3 cz. Ch. (BR 628 nr 39); 1411 tenże stren. Paszek z Ch. w sporze z Febronią [z Łęgu] wd. po Piotrze Lasce i jej synami o wieś Mikuszewo; strony zdają się na ugodę polubowną (WR 4 nr 353; ZSK 123, 136; BR 628 nr 41) → też niżej r. 1417, 1411-12 tenże wraz z Januszem Jarogniewskim [z Jarogniewic], Wyszotą z Łęgu, Stanisławem Żydówką [z Rogaczewa Wielkiego] i Janem Kępskim [z Kępy Wielkiej k. Książa, pow. pyzdr. pozywa Mik. Granowskiego z Ziemina [k. Wielichowa] o 170 grz. sumy głównej i 17 grz. czynszu z tytułu poręczenia za zm. ojca [Wincentego kaszt. nak.] tegoż Mikołaja (BR 628 nr 40, 44); 1412 obl. 1424 tenże zawiera w [m.] Śremie ugodę polubowną z Paszkiem i Mikołajem dziedzicami z → Chlebowa w sprawie młyna [→ Chlebowski Młyn] położonego między Chlebowem i Rusocinem (PyZ 5 k. 81-81v; BR 626 nr 46); 1413 tegoż Paszka skarży Chwalibóg Szczytnicki [ze Szczytnik k. Poznania, par. Głuszyna] o zabicie jego braci Mikołaja i Bartosza w trakcie zbrojnego zajazdu na czele 92 ludzi na ich domy, pozywając go o zapłacenie mu [główszczyzny] po 60 grz. za każdego z tych braci; za zapłatę tych kwot Chwalibogowi przez Paszka ręczą Mik. Górka kancl. [kap.] pozn. i Dobrogost Głębocki [z Głęboczka]; za nałożony na strony rozejm trzyletni (treuga pacis) ręczą in. poręczyciele obydwu stron (KoścZ 4 k. 67-67v, dawne k. 143-143v; WR 3 nr 501; BR 628 nr 53, 54; KR 1, 58); 1413 tegoż Paszka skarży Włodek Rogaliński [z Rogalina k. Mosiny, pow. pozn.] o zbrojny napad na niego na drodze na czele 70 ludzi i wzięcie go do niewoli na terenie dziedziny pana [Mik.] Spławskiego [ze Spławia k. Poznania] (WR 1 nr 694, 695); Katarzyna ż. Paszka z Ch. uzyskuje od sądu w sporze ze Stan. Żydówką [z Rogaczewa Wielkiego] zatwierdzenie dok. posagu w kwocie 200 grz. zapisanego na Marszewie i na 12 ł. w Żytowiecku (BR 628 nr 48); Paszek Chrząstowski w sporze z Sobkiem z Żytowiecka o 1/3 cz. Ch. z działu macierzystego (BR 628 nr 57); 1414 tenże Paszek pozwany [przed sąd ziemski pozn.] przez Mik. Gądkowskiego [z Gądek] pełnomocnika Chwaliboga Szczytnickiego o kary pokupnego (pocup), odmawia odpowiadania w tej sprawie, ponieważ w tym [tzn. pozn.] pow. nic nie posiada (BR 628 nr 59, 60); 1415 Kat. ż. Pawła z Ch. dowodzi przeciwko Jakubowi z Baszkowa [pow. pyzdr.], że kwota 50 grz. należna jest nie z ojcowizny Jakuba po zm. Dorotce (nie wyszła s Jakubowy oćczyzny, co jich Dorotka otumarła), lecz z ojcowizny Katarzyny (WR 2 nr 391 tekst końcowej części roty niezupełnie jasny: ,,ale wyszły ot Katarzyny, co za jej oćca [sumy?] głównej”); Paszko Chrząstowski stawia świadków przeciwko Sędziwojowi z Mańczyc [obecnie Manieczki k. Śremu], że nie ręczył mu na 100 grz. za pana Mościca [ze Stęszewa] za świerzepki [młode kobyły] (WR 3 nr 552); tenże jako opiekun (tutor) kmiecia Wojc. z Szymanowa [k. Śremu] w sporze z Wojciechem z Borku [k. Śremu] o konie tegoż kmiecia zajęte przez Wojciecha Borkowskiego (WR 3 nr 566); tenże w sporze z Mik. Granowskim z Ziemina (BR 628 nr 66 → też wyżej r. 1411-12 i niżej r. 1418); 1416-17 tenże pozwany przez Przedbora z Łęgu [pow. kal.] jako pełnomocnika swej ż. Febronii o wwiązanie [jej] w posiadanie placu (area) i domu w m. Pyzdrach i o kwotę 105 grz. za dziedzinę Mikuszewo i in. sprawy, zawiera z nim ugodę (BR 628 nr 70, 73); 1416 tenże wezwany do wytyczenia granic między Rusocinem a Jarosławkami w sporze z Janem Jarosławskim (BR 628 nr 71; KR 4, 39-40); 1417 tenże Paszek Chrząstowski z Dobczyna w sporze z Przecławem Kucharskim [z Kucharek par. własna, pow. kal.] o zranienie przez sołtysa tegoż Przecława jego poddanego (BR 628 nr 72; KR 3, 145); tenże sprzedał Mik. z Czeszewa [k. Miłosławia, pow. pyzdr.] kan. gnieźn. całe wsie Mikuszewo i Chlebowo [k. Miłosławia, pow. pyzdr.] (BR 628 nr 74); 1418 tenże w sporze z Henrykiem Kotwiczem [z Żegrowa] o posag 100 grz. swej córki [Hanki], ż. tegoż Henryka, zob. niżej Dziersław r. 1420; (BR 628 nr 75); tenże w ugodzie polubownej z Mik. Granowskim dz. z Ziemina w sprawie o swój dług 50 grz. szer. gr po ojcu tegoż Mikołaja Wincentego kaszt. nak., zrzeka się dalszych pretensji do Mikołaja (BR 628 nr 76); Katarzyna ż. Pawła z Ch. w sporze z Mik. Przebędowskim [z Przebędowa] o 80 grz. wiana wniesionego przez jego żonę w jego dom po stryju tejże Kat. (WR 1 nr 1014); tenże Paszek Chrząstowski pozywa Mikołaja [Górkę] kanclerza [kap. kat.] pozn. o 30 grz. z tytułu poręczenia za Więcoszkę z Łęgu [k. Śremu] (WR 3 nr 670).

1419-28 Dziersław⁴Tenże sam Dziersław jako dz. w → Dobczynie i Rusocinie występuje w l. 1416-28, a w Zdzieżu w 1433 z Ch. i → Rusocina, → Dobczyna, Zdzieża [pow. pyzdr.] s. Paszka z braćmi Wojciechem i Mikołajem: 1419 Adam Podsadowicz ustąpił ze swej części w Mikuszewie na rzecz tegoż Dziersława i jego wspomn. braci oraz Mikołaja z Czeszewa [kan. pozn.], kwitując ich (BR 628 nr 77); 1420 tenże Dziersław oraz jego bracia i siostry zawierając ugodę polubowną ze swoją siostrą Hanką i jej mężem Henrykiem Kotwiczem oraz ich synami, dziedzicami z Żegrowa, zobowiązują się dać Hance i jej mężowi 60 grz. szer. gr pod zakładem 200 grz.; Hanka zrzeka się praw do dóbr po matce i ojcu, a Kotwicz po wypłacie przez Dziersława 60 grz. winien zapisać swej żonie 80 grz. szer. gr z tytułu zrzeczenia się przez nią swego posagu z dóbr po ojcu (BR 628 nr 78); 1426 tymże braciom oraz ich siostrze Joannie c. zm. Paszka z Ch. poręczyciele ręczą za Henryka [Kotwiczą] z Niałka [Wielkiego], że zapłaci on im 108 grz. sumy głównej i 8 grz. czynszu rocznego w szer. gr., zobowiązując się do odbycia załogi (obstagium) w Kościanie tak długo, dopóki wspomn. suma nie zostanie w całości wypłacona (KoścZ 8 k. 345v-346; w sprawie sporów Dziersława z Henrykiem Kotwiczem z Niałka, → Dobczyn r. 1427); 1427 ciż bracia zabezpieczają prawem w kancelarii sądu kośc. do najbliższych roków wspomn. dok. poręczenia dla Jachny [tzn. wspomn. Joanny] c. Paszka Chrząstowskiego (BR 628 nr 83, w tekście kop. z XIX w. tej zapiski podana suma główna 110 grz. szer. gr); ciż bracia skarżą swoją siostrę Jachnę, że wyszła za mąż [za Kaspra z Prochów → Dobczyn] bez ch wiedzy i woli ich stryjów i dlatego wzbraniają się dać jej wiano (dothalicium), pełnomocnik Jachny zaprzecza zarzutowi i wypomina braciom, że haniebnie obchodzą się z siostrą (BR 628 nr 84; w sprawie sporów tychże braci z Jachną i Kasprem z Prochów o wiano → też Dobczyn l. 1423-24, 1427-28); 1428 ciż bracia skarżą szl. Kaspra s. Szczepana z Prochów o to, że w czasie zbrojnego napadu na nich przed sądem król. zranił Tomasza Oleskiego [z wsi Olsze] (BR 628 nr 86); tymże braciom poręczyciele ręczą za Stan. i Piotra Słapów (Slappy), że wspomn. Piotr zapisze szl. Krystynie (Krzystce) swej żonie [siostrze wspomn. braci] cztery [luka w tekście, prawdop. nie odczytana reszta liczebnika lub cyfry kwoty] grz. szer. gr na całej Dąbrówce i na 1/3 cz. Dąbrowy [obie wsie k. Poznania, par. Skórzewo] oraz że wspomn. Krystyna przed star. zrzeknie się na rzecz braci wszystkich działów z dóbr po ojcu i matce (BR 628 nr 87).

1419-28 Wojciech⁵Tenże Wojc. dziedzicem w → Dobczynie w l. 1416-36, a w Zdzieżu znany w l. 1432, 1440 z Ch. i → Dobczyna (1423 śwd. WR 4 nr 707); 1419-28 → wyżej Dziersław; 1424 Wojc. Dobczyński stawia świadka Mik. niegdyś Pruskiego [z Prus, pow. kal., nie wiadomo, których], który posiada zastaw w Konarskiem [k. Książa, pow. pyzdr.?], przeciwko Więcoszce Łęskiej [z Łęgu k. Śremu], że stado jej 160 świń, które zajął, zostało spędzone z żołędzi [w dębinie] w Ch. (WR 3 nr 1221).

1419-35 Mikołaj z Ch.⁶Tenże Mik. jako dz. w → Dobczynie w l. 1427-52, a 1453-57 jako niegdyś z Dobczyna, dz. w Ostrowie k. Śremu i Lubiatowie. Także pełniejsze wiadomości o synach i córkach tegoż Mik. od 1450 → Dobczyn i → Dobczyna: 1419-29, zob. wyżej Dziersław; 1433 tenże Mik. Dobczyński zapowiada drogi boczne, łąki, lasy i in. użytki we wsiach Ch. i Dobczyn → wyżej p. 2; 1433-35 tenże Mik. w sporach z Dorotą c. Janusza Szajbla (Scheybel, Szibel, Szybel), ż. szl. Jakuba Kosowskiego ze Śremu [m. w pow. kośc.]: 1433 tenże Mik. w ugodzie ze wspomn. Dorotą i Jakubem w sprawie o 100 grz. szer. gr, które miał zapisane na Ch. ojciec Doroty, zobowiązuje się jej zapłacić wspomn. kwotę i 10 grz. czynszu za poręką dwóch poręczycieli i pod sankcją załogi (obstagium) i kary umownej 100 grz. (BR 628 nr 96; BJ 8057 IV, 182); 1435 w tejże sprawie pełnomocnik tegoż Mik. oświadcza, że od 17 l. Janusz Szajbel, gdy żył, dzierżawił (tenuit) Ch. w sumie 100 grz., z której to wsi co roku nieuczciwie pobierał lichwę, biorąc drewno w lasach i gajach [korzystając z] łąk i robocizny kmieci w wartości 100 grz., którą to sumę odziedziczyła po ojcu Dorota; pełnomocnik Mikołaja domaga się pozwania Doroty o te korzyści, na co w odpowiedzi Jakub mąż Doroty przedstawia dok. wspomn. ugody z 1433 (AC 2 nr 1063).

1427 Jan kmieć Mik. Zaworskiego (z wsi Zawory) świadczy, że 12 sztuk bydła (skota), które zajął 4 kmieciom z Ch., znajdowały się na dziedzinie jego pana (WR 3 nr 1188).

1465 Jan, Zachariasz, Piotr i Maciej ss. zm. Mik. Dobczyńskiego, bracia niedz. z Dobczyna, Ch. i Olszy [Olsze] winni zapłacić Malcherowi Kozłowskiemu [z Kozłowa k. Buku, pow. pozn.] 60 flor. [sumy głównej] i 6 flor. węg. [czynszu] (KoścZ 15, 9); 1466 ciż bracia wygrywają proces z Jadwigą wd. po Wojc. Ostrowskim [Ostrowo k. Śremu, pow. kośc.] z Kawcza o jej pretensje do 150 grz. posagu (BR 628 nr 181)

1476-93 Wojciech i Jan z Ch., → Dobczyna, Olszy i Rusocina [ss. Piotra Dobczyńskiego]: 1476 ciż bracia niedz. z Ch., Dobczyna i Olszy zobowiązują się wypłacić Mik. Pasikoniowi dz. z wsi Konarskie [k. Książa, pow. kośc.] 24 grz. i 8 gr (KoścZ 16, 147v); 1481 ciż bracia pozwani przez Mik. Krzyżanowskiego [z Krzyżanowa] pełnomocnika Barbary c. zm. Mik. Dzięczyńskiego [z Dzięczyny] o wypłacenie jej z wsi Dobczyn, Ch., Olsze 80 grz. posagu według zapisu w księdze grodu kośc., a którego termin wypłaty już minął (KoścZ 16, 256v); ciż bracia w sporze z Kat. Jaszkowską [z Jaszkowa] ż. Abrahama Kębłowskiego [z Kębłowa k. Wolsztyna, pow. kośc.] o dług 38 flor. węg. z dóbr Kębłowskich w Kurowie [k. Kościana], Kawczu, Gołębinie [obecnie Gołębin Stary] i Oborzyskach (KoścZ 16, 278); ciż bracia wymieniają z Maciejem i Mikołajem braćmi niedz. z Rusocina całe swoje wsie Ch. i Olsze z dodatkiem 330 grz. za wieś Rusocin i folw. Strykowo w pow. kośc. (PG 9, 132v); 1485, 1487 ciż bracia zob. niżej Marcin Grabisz; 1488, 1492-93 ciż bracia zob. niżej Jan Baranowski.

1485-87 Marcin Grabisz (Grabisch, Grabysch) ze Strzelc [Strzelce k. Grodziska Wlkp., pow. Kościan, i z Kurowa k. Grodziska] w Ch.: 1485 temuż Marcinowi Barbara Dzięczyńska ż. Jana Chełmskiego [z Chełma, obecnie Wola Justowska k. Krakowa → Poniec] sprzedaje [z pr. odkupu] całe przezyski na 80 grz. [nabyte od Wojc. i Jana z Dobczyna], w których trzyma 6 ł. w Ch., za 80 grz. (PG 10, 23); 1486 tenże Marcin sprzedaje z pr. odkupu [w akcie nie podano, komu] 1 ł. os., na którym jest kmieć zw. Piecz (Pyecz) z robocizną, czynszem i in. powinnościami od tegoż kmiecia za 15 grz. (PG 10, 43); 1487 tenże Marcin zapisuje ż. Agnieszce 75 grz. posagu i 50 grz. wiana na częściach dziedz. w Ch. zakupionych z pr. odkupu od Barbary Dzięczyńskiej ż. Jana Chełmskiego za 80 grz. i we wsi Żołędnica zakupionych z pr. odkupu od braci Wojc. i Jana z Rusocina za 70 grz. (PG 10, 69v).

1485-96 Jan Baranowski [s. Jana, kaszt. krzyw.] z → Baranowa [k. Mosiny, pow. kośc.]⁷Tamże wiadomości o nim z l. 1481-85, dz. w Ch. i wsiach Chomęcice i Dąbrówka [może w par. Skórzewo, pow. pozn.], Bzowo, Olsze, Rusocin, Dobczyn, Sroczewo: 1485 tenże Jan kupuje od Katarzyny ż. Marcina z Łążka [k. Śremu] i Góry [k. Jarocina, pow. pyzdr.] wsie Olsze i Ch. za 600 grz. (PG 10, 19); 1488 tenże wymienia z Wojc. i Janem braćmi z Rusocina wsie Olsze i Ch. oraz Łążek za wieś Rusocin; tenże sprzedaje z pr. odkupu wspomn. braciom 6 ł. os. w Bzowie za 60 grz. (PG 10, 95v); 1492 tenże Jan wymienia z Janem i Wojc. Dobczyńskim całe swoje wsie dziedz. Chomęcice i Dąbrówka w pow. pozn. za wsie Ch. i Olsze; tenże sprzedaje z zastrz. pr. odkupu Wojc. Dobczyńskiemu 6 ł. os. i ł. opust. oraz karczmę i ogród w Ch. z wszystkimi prawami z wyjątkiem robocizn kmieci za 240 grz. (PG 167v); 1493 Wojc. Dobczyński sprzedaje z zastrz. pr. odkupu Wawrzyńcowi Pasikoniowi z Wieszczyczyna za 20 grz. 2 ł. os. w Ch., nabyte od Jana Baranowskiego na warunkach pr. odkupu (PG 10, 191v); 1494 Jan Baranowski sprzedaje z zastrz. pr. odkupu Janowi Nadarzyckiemu [z Nadarzyc k. Wrześni, pow. pyzdr.] 2 ł. opust. zw. Jandrzejewski i Robaczyński z opust. ogrodem zw. Pieczewski w Ch. wraz z wolnymi wypasami i wyrębem drewna na opał i budowę za 30 grz. w szer. półgr (PG 7, 38; PG 11, 58); tenże Jan Baranowski dz. z Dobczyna, sprzedaje z zastrz. pr. odkupu Janowi Nadarzyckiemu 2 ł. os. w Ch. za 40 grz (PG 7, 43v); 1496 tenże Jan zapisuje wikariuszom kat. pozn. czynsz roczny 2 1/2 grz. na dobrach dziedz. Rusocin, Dobczyn, Olsze, Ch. i Sroczewo za nabytą od wikariuszy z pr. odkupu kwotę 30 grz. (PG 7, 113).

1494-1510 Jan Nadarzycki w Ch.: 1494 zob. wyżej Jan Baranowski; tenże Jan zapisuje za zgodą swych braci Mikołaja i Macieja, ż. Jadwidze c. zm. Jana Rosnowskiego, po 40 grz. posagu i wiana na części w Rosnowie i na części dziedz. w Ch. (PG 7, 38v); 1503 zob. niżej, Marcin Baranowski; 1509 kmiecie wsi → Bienkowo skarżą się na tegoż Jana, który przebywa (residet) w Ch., że zabrania im pastwisk i zmusza do 3 dni w roku robocizny (orki, wywożenia obornika i koszenia łąk), czego dawniej nie robili (CP 111, 29); 1510 w Ch. 8 ł. opust., które uprawia Jan Nadarzycki (LBP 106-107).

1500-32 Marcin Baranowski [s. Jana?] z Ch., Dobczyna, Rusocina, Olszy i Sroczewa: 1500 na tegoż [Marcina] Baranowskiego skarżą się kapitule kat. pozn. kmiecie z → Bienkowa [p. 2 i 3] o zakazywanie wolnego wrębu w zaroślach tej wsi i wymuszanie robocizn i danin owsa za pastwiska (CP 111, 9); 1502 tenże zapisuje wikariuszom kat. pozn. czynsz roczny 2 1/2 grz. na dobrach Rusocin, Dobczyn, Olsze, Ch. i Sroczewo za nabytą od nich z zastrz. pr. odkupu sumę 30 grz. (PG 62, 317); 1503 tenże Marcin dz. w Dobczynie sprzedaje z zastrz. pr. odkupu Janowi Nadarzyckiemu 7 ł. opust. i 1 ł. os., karczmę os., 2 zagrody os. i 1 opust., w której przebywa (residet) tenże Nadarzycki, wraz z łąkami zw. Dziewiątki we wsi Ch. za 80 grz. (PG 12, 254); 1506 tenże Marcin z Dobczyna sprzedaje z zastrz. pr. odkupu Wawrzyńcowi Pasikoniowi z Konarskich [par. Książ] 2 ł. os. w Ch. za 20 grz. (PG 13, 98); 1509 na tegoż Marcina skarżą się kapitule kat. pozn. kmiecie z → Bienkowa [p. 3], że wymusza od nich i ich sołtysa daniny owsa za pastwiska oraz robocizny, zabrania im wrębów i pastwisk w zaroślach Bienkowa i zagarnął ich sołtysowi łąki (CP 111 k. 28v-29); 1531 in. skargi tychże kmieci [→ Bienkowo p. 3] na tegoż Marcina (CP 111, 130); 1532 tenże Marcin sprzedaje z zastrz. pr. odkupu Annie Dalebuskiej [z Dalabuszek] 3 ł. os., 3 ł. opust., 2 zagrody wraz z łąkami zw. Rutki i in. łąkami należącymi do wspomn. łanów, łąkę na Dziewiątkach pod lasem zw. Krzywy Bór oraz 2 zagrody, które dzierżawił szl. Jakub Wilkowski, położone na błoniu (in planicie) we wsi Ch., wreszcie łąkę zw. Skorkowka w Sroczewie, za 250 grz.; taż Anna oddaje wspomn. grunty w Ch. mężowi Piotrowi Dalebuskiemu (PG 16 k. 78v-79).

1510 w Ch. 5 ł. os. należy do [Marcina] Baranowskiego, 8 ł. opust., 4 zagr. i 1 karczma (LBP 10-107); 1530 pobór w Ch. z 5 ł. (ASK I 3, 134); 1563 pobór z 5 ł. i Sroczewskiego Młyna o 2 kołach walnych w dzierż. dziedz. (ASK I 4, 202)⁸W rejestrze poborowym z 1581 (ASK I 6, 493v) wieś Ch. nie wymieniona ani w par. Wieszczyczyn, ani w żadnej z in. pobliskich parafii.

Kmiecie i in. chłopi w Ch.: 1486 Piecz (PG 10, 43); 1492 kmiecie Paweł Leszek, Mac. Leszek, Mac. Krząg (Chrzag), Malik (Malyk), Wojc. Gądek (Gandek), Marek, karczmarz Ponieczek (Ponyeczek), zagr. Bieniek (Byenyek) (PG 10, 167v); 1503 kmieć Szymon Gadek, karczmarz Jan Czudnik, zagr. Jan Bieniek, Jan Rożek (Roszek) (PG 12, 254); 1532 kmiecie Stan. Piecz, Mac. Piecz, Kasper Krząg (Krzang), Błażej Rachwalik (PG 76, 79).

5. 1296 kop. XV w. Jan bp pozn. ustanawiając kolegiatę w Głuszynie, dodaje do dawnych dzies. tego kościoła dzies., m. in. z Łęgu [k. Śremu] i Ch., a wśród dochodów nadanych pierwszej preb. kanonickiej tejże kolegiaty wylicza m. in. dzies. z Łęgu i Ch. oraz „de aratris comitis ibidem” (Wp. 2 nr 754); 1446, 1450 dzies. z Ch. w uposażeniu kościoła par. w Wieszczyczynie, → Głuszyna (Now. 2, 410); 1510 Ch. w par. Wieszczyczyn; z połowy tej wsi [dzies.] wiard. należy do bpa pozn., z drugiej połowy do preb. kap. pozn.: zagrodnicy i karczma tamże płacą plebanowi meszne (LBP 106-107); 1564 dzies. wiard. z 5 półł., czyli 2 1/2 ł. we wsi Ch. w par. Wieszczyczyn należy do klucza dóbr bpa pozn. w Krobi (IBP 309).